C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 14, Sayı 2, TÜRKİYE DE PARASAL AKTARIM MEKANİZMASI: YAPISAL VAR ANALİZİ

Transkript

1 C.Ü. İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil 14, Sayı 2, TÜRKİYE DE PARASAL AKTARIM MEKANİZMASI: YAPISAL VAR ANALİZİ Yusuf Ekrem AKBAŞ *, Fama ZEREN ** ve Halil ÖZEKİCİOĞLU *** Öze Bu çalışmada, Türkiye de (2005: :07) dönemindeki parasal akarım mekanizmasının işleyip işlemediği analiz edilmişir. Bu bağlamda, faiz ve döviz şoklarının sanayi üreimi üzerindeki ekisi incelenmişir. Bunun için yapısal VAR analizi kullanılmışır. Yapısal VAR analiz sonucunda kısa dönemde parasal akarım mekanizmasının işlediği sonucuna ulaşılmışır. Dolayısıyla, Türkiye de faiz ve döviz kuru şoklarının sanayi üreimi üzerinde kısa dönemde ekili olduğu anlaşılmakadır. Anahar Sözcükler: Parasal Akarım Mekanizması, Yapısal VAR, Türkiye Money Transmission Mechanism in Turkey: Srucural VAR Analysis Absrac In his sudy, wheher money ransmission mechanism in Turkey is working properly or no is analyzed for he period (2005: :07). In his manner, he effec of ineres rae and foreign currency shocks is examined. For his, srucural VAR analysis is used. As a resul of VAR analysis, i is concluded ha he money ransmission mechanism is working well in he shor run. Thus, i is undersood ha ineres rae and foreign currency shocks are effecive on indusry producion in he shor run in Turkey. Key Words: Money Transmission Mechanism, Srucural VAR, Turkey. GİRİŞ Para poliikası kararlarındaki bir değişikliğin hasıla ve fiyalar genel düzeyini ekileme süreci olarak ifade edilen parasal akarım mekanizması, faiz oranı kanalı, kredi kanalı, varlık fiyaları kanalı ve döviz kuru kanalı gibi akarım kanallarına sahipir. Para ooriesi arafından kısa vadeli faiz oranında yapılan bir değişiklik, bu kanallardan biri ya da bir kaçı yardımı ile hasıla ve fiyalar genel düzeyini ekilemekedir. Faiz kanalı, para poliikasındaki bir değişikliğin, faiz * Yrd. Doç. Dr., Adıyaman Üniversiesi, İ.İ.B.F., İkisa Bölümü, Adıyaman, yeakbas@adiyaman.edu.r ** Yrd. Doç. Dr., İnönü Üniversiesi, İ.İ.B.F., Ekonomeri Bölümü, Malaya, fama.zeren@gmail.com *** Yrd. Doç. Dr., Cumhuriye Üniversiesi, İ.İ.B.F, Çalışma Ekonomisi ve Endüsri İlişkileri Bölümü, Sivas, hozekicioglu@cumhuriye.edu.r

2 188 AKBAŞ, ZEREN ve ÖZEKİCİOĞLU oranları ve dolayısıyla oplam alebi ve buna bağlı olarak hasıla düzeyini ekileme sürecini ifade emekedir. Geleneksel para poliikası kanalı olarak da anımlanan bu kanalın işleyişi ilk olarak para poliikası kararlarındaki değişiklik daha sonra sırasıyla reel faiz oranlarında arış ya da azalış isikameinde değişiklik, firmaların yaırım kararı ile ükeicilerin dayanıklı ükeim mallarına ilişkin harcama kararlarında değişiklik ve son olarak hasıla düzeyinde değişiklik şeklinde gerçekleşmekedir. Döviz kuru kanalı da faiz kanalı kadar ekonomik gösergeleri ekileyen önemli değişkenlerden biridir. Döviz kuru kanalı, para poliikasının döviz kurları üzerinde eki yaraması ve bunun ne ihracaa yansıması sonucu hasıla düzeyinde meydana gelen değişimi ifade emekedir. Döviz kuru kanalı, faiz oranı kanalını emel alarak akarım mekanizmasını açıklamakadır. Yuriçi reel faiz oranları düşüğünde, yerli para cinsinden mevdualar yabancı para cinsinden mevdualara göre çekiciliğini yiirmekedir. Dolayısıyla, yerli para değer kaybederken yabancı para değer kazanmakadır. Böylelikle, yerli mallar yabancı mallara oranla ucuzlamakadır. Bu da, ne ihracaa arışa yol açmaka ve dolayısıyla da, oplam çıkı mikarı yükselmekedir. Bu çalışmanın amacı Türkiye de kısa dönemde parasal akarım mekanizmasının işleyip işlemediğini araşırmakır. Bu bağlamda, faiz ve döviz kuru şoklarının sanayi üreimini ekileyip ekilemediği incelenmişir. Faiz oranı, döviz kuru ve sanayi üreimi gibi makroekonomik değişkenler içsel ve dışsal şoklardan kolaylıkla ekilenmekedir. Dolayısıyla, bu değişkenlerin yapısal değişiklikleri dikkae almayan yönemlerle analiz edilmesi sapmalı sonuçlar bulunmasına neden olabilir. Çalışmamızda, bu sorunu gidermek için yapısal değişimi dikkae alan yönemler kullanılmışır. Bu çalışma şu şekilde planlanmışır: İkinci bölüm, çalışma konusuyla ilgili yerli ve yabancı lieraürü kapsamakadır. Üçüncü bölümde çalışmada kullanılan veri ve yönemler anıılmışır. Dördüncü bölüm ise ampirik bulguları kapsamakadır. Son olarak beşinci bölüm ise sonuç kısmı yer almakadır. I. LİTERATÜR Lieraürde parasal akarım mekanizmasının kanalları ile ilgili birçok çalışma yapılmışır. Burada önce yabancı ülkelerde yapılmış olan çalışmalardan bahsedilecekir, daha sonra ise Türkiye için yapılmış çalışmalar açıklanacakır. Smes ve Wouers (1999), ( ) dönemi için Almanya daki parasal akarım mekanizmasındaki döviz kuru kanalını VAR modeliyle incelemişir. Parasal akarım mekanizmasının geçerli olduğu bulgusuna ulaşılmışır. Camarero vd. (2002), ( ) döneminde İspanya için eşbüünleşik yapısal VAR yönemi ile parasal akarım kanallarını incelemişlerdir. Çalışma

3 C.Ü. İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil 14, Sayı 2, sonunda elde eiği bulgular şöyledir: parasal daralma, fiya düzeyinde aşağı yönlü zayıf bir epkiye, hem uzun hem de kısa dönemli nominal faiz oranlarında bir arışa, oplam çıkıda azalmaya ve döviz kurunun değerlenmesine neden olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Ahmed and İslam (2004) Bangladeş eki para poliikası değişiklikleri ile ekonomide var olan banka kredileri ve döviz kuru kanalının oplam çıkıyı(oupu) ve fiyaları ekileyip ekilemediğini VAR analizi yaklaşımıyla (1979: :04) aralığında 3 aylık verilerle araşırmışlardır. Yapıkları ampirik analiz Bangladeş ekonomisinde banka kredileri ve döviz kuru kanalının zayıf varlığına işare emişir. Nagayasu (2007), Japonya nın (1970: :01) dönemi için VAR analizi yaklaşımı ile döviz kuru kanalının anlamlılığını analiz emişir. Ampirik analiz sonunda, döviz kuru kanalının oplam hasılayı ekileyecek kadar yeerince fonksiyonel olmadığı sonucuna ulaşmışır. Samkharadze (2008), VAR yaklaşımı ile para akarım mekanizmasının farklı kanallarının rolünü (2002: :05) aralığındaki aylık verilerle araşırmışır. Ampirik analiz sonucunda döviz kuru kanalının enflasyon düzeyini belirleme önemli olduğunu ve diğer kanalların ise zamanla ekili olabileceğini vurgulamışır. Saibu (2013), para poliikalarının akarım kanallarının Nijerya daki sekörel çıkı büyümesi üzerinde ekisini ( ) aralığındaki üç aylık verilerle araşırmışır. VAR analizi ile gerçekleşirdiği ampirik analiz, faiz oranı kanalının arım ve sanayi seköründe daha ekin olduğu ve döviz kuru kanalının ise yapı/inşaa, maden, hizme ve opan/perakende sekörlerinde ekin olduğu oraya çıkmışır. Örnek (2009) da, ( ) yıllarına ai üçer aylık verilerle Türkiye de parasal akarım kanallarını VAR modeli kapsamında incelemişir. Ampirik analiz sonuçlarına göre geleneksel faiz oranı ve döviz kuru kanallarının çalışığını, hisse senedi fiyaı ve banka kredi kanallarının isaisiksel olarak anlamlı olmadığı bulgusuna ulaşmışır. Cengiz (2009), para poliikası reel ekonomiyi birbiriyle bağlanılı kılan geleneksel faiz kanalı, varlık fiyaları kanalı, döviz kuru kanalı, kredi kanalı ve bekleni kanalı gibi kanalların birleşimi olan parasal akarım mekanizmasını incelemiş her bir kanalın işleyiş şekli ve emel unsurları deaylı bir şekilde açıklamışır. Ülkelerin ekonomik yapısı, büyüklüğü ve açıklığının birbirlerinden farklı olması nedeniyle parasal akarım mekanizmasının isleyişinin ülkeden ülkeye değişiğini vurgulamışır. Bu nedenle ülkedeki ekonomik koşullardan ve ampirik araşırmalardan parasal akarım mekanizmasının işleyişi ile ilgili sonuçlara ulaşmanın mümkün olacağını belirmişir.

4 190 AKBAŞ, ZEREN ve ÖZEKİCİOĞLU Büyükakın, Cengiz ve Türk (2009), (1990: :09)döneminde Türkiye için VAR modeli aracılığı ile parasal akarım mekanizmasının döviz kuru kanalını incelemişlerdir. Yapılan ampirik analiz sonunda döviz kurunun parasal akarım mekanizmasında ekin olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Cambazoğlu ve Güneş (2011), (2003: :08) verileriyle para kanalı ve kredi kanalından hangisinin geçerli olduğunu Arjanin ve Türkiye için VAR modeli ile araşırmışlardır. Para kanalının Türkiye için çalışığını, Arjanin için ise banka kredi kanalının çalışığı sonucuna ulaşmışladır. Güney ve Alacahan (2012), lieraür çalışması ile parasal akarım mekanizmalarını anımlanmaka ve Türkiye için bu mekanizma hakkında değerlendirme yapmışlardır. Cambazoğlu ve Karaalp (2012), (2003: :08) dönemi için Türkiye de parasal akarım mekanizması döviz kuru kanalının, oplam çıkı ve özellikle fiyalar düzeyi üzerindeki ekinliği VAR modeliyle araşırmışlardır. Ampirik analiz sonunda faiz kanalı ekilerini içeren döviz kuru kanalının Türkiye de ekin olduğu bulgusuna ulaşmışır. II. VERİ VE METODOLOJİ Bu çalışmada, Türkiye de (2005: :07) döneminde parasal akarım mekanizmasının işleyip işlemediği analiz edilmişir. Bu bağlamda faiz oranı (FO) ve döviz kurunun (DK) ve sanayi üreim endeksi (SN) üzerinde ekisinin olup olmadığı analiz edilmişir. Çalışmada, sanayi üreim endeksi gayri safi yuriçi hasıla (GSYH) nın emsilcisi olarak kullanılmışır. Ayrıca, çalışmada kullanılan ekonomerik modelde döviz kuru ve sanayi üreim endeksi serilerinin logarimik değerleri faiz oranı serisinin ise orijinal değeri kullanılmışır. Bir serinin logariması, seriler hakkında oransal yorum yapabilmek için kullanılır. Faiz oranı serisi, oransal veri olduğu için ekrardan logarimasının alınmasına gerek yokur. Bu yüzden faiz oranı serisi orijinal değeriyle kullanılmışır. Ayrıca, sanayi üreim endeksi serisinde mevsimsellik ekisi olabileceği düşünülerek seri mevsimselliken arındırılmışır. Mevsimselliken arındırmak için Treamo/Seas yönemi kullanılmışır. Çalışmada kullanılan serilerin açıklaması aşağıdaki gibidir: SN: 2010 baz yıllı aylık sanayi üreim endeksi FO: Bankalarca TL üzerinden açılan1 ay vadeli ağırlıklandırılmış mevdualara uygulanabilecek azami faiz oranlarının ağırlıklı oralaması DK: TL ye dönüşürülmüş $/TL kuru Sanayi üreim endeksine ai veriler Türkiye İsaisik Kurumu (TUİK) elekronik veri abanından, faiz oranı ve döviz kuruna ai veriler ise Türkiye Cumhuriyei Merkez Bankası (TCMB) elekronik veri abanından elde edilmişir.

5 C.Ü. İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil 14, Sayı 2, Verilere ai dönem, verilerin veri abanlarındaki mevcudiyelerine göre ercih edilmişir. Bu çalışmada, değişkenler arasındaki ilişkiyi oraya koyabilmek için ilk olarak yapısal kırılmayı dikkae alan Lumsdaine-Papell (2006) arafından gelişirilen birim kök esi daha sonra ise yapısal VAR modeli kullanılmışır. A. LUMSDAINE-PAPELL BİRİM KÖK TESTİ Dickey-Fuller, KPSS ve Phillips-Perron gibi birim kök esleri seride yapısal değişim olduğu zaman sıfır hipoezini kolaylıkla reddedebilmekedir. Faiz oranı, döviz kuru ve ekonomik büyüme iç veya dış şoklardan kolaylıkla ekilenebilmekedir. Çalışmamızın kapsadığı (2005: :07) dönemleri arasında 2008 yılında ABD de başlayıp üm dünyaya yayılan ve Türkiye yi de ekileyen ekonomik kriz meydana gelmişir. Bu dış şokun ekilerini yapısal değişime olanak vermeyen yönemlerle es emek sapmalı sonuçlar elde edilmesine neden olur. Bu sorun, yapısal değişimi de dikkae alan yönemlerin kullanılmasıyla giderilebilir. Lumsdaine-Papell (1997) ve Zivo Andrews (1992) birim kök esleri bu yönemler içerisinde yar alır. Zivo Andrews in yönemi ek yapısal kırılmaya izin vermekedir. Lumsdaine-Papell in yönemi ise Zivo Andrews ın yönemine ilave olarak iki yapısal kırılmaya izin vermekedir. Lumsdaine-Papell in yöneminde sabie iki kırılmaya izin veren Model AA ve sabi + rend de kırılmaya izin veren Model CC aşağıdaki gibidir: Model AA y y DU1 DT 2 d y e (1) 1 i i i1 Model AA daki kukla değişkenler aşağıdaki gibi ifade edilmekedir: k Model CC y y DU1 DT1 DU 2 DT 2 d y e (2) i i i1 Model CC deki kukla değişkenler ise aşağıdaki gibi ifade edilmekedir: k Eşilik (1) ve (2) de TB1 birinci, TB2 ise ikinci kırılma zamanını gösermekedir. DU sadece sabie kırılmayı, DT ise sabi + rendde kırılmayı ifade eden kukla değişkeni gösermekedir. Sıfır hipoezi alında yapısal değişim

6 192 AKBAŞ, ZEREN ve ÖZEKİCİOĞLU olmadan serinin birim kök içerdiğini ifade eden bu ese alernaif hipoez serinin 2 yapısal değişimle birlike serinin durağan olduğunu ifade emekedir. B. YAPISAL VAR MODELİ Poliika uygulamalarındaki değişiklikler, ekonomik krizler vb. nedenlerle oluşan şoklar belirli bir değişken ile kusursuz biçimde anımlanmamakadır. Dolayısıyla VAR modelinde şokların ekisi anımlanamamakadır. Yapısal VAR (Srucural VAR-SVAR) modellerinin gelişimi bu problemlere bir epkidir. SVAR emeldeki şokları belirlemek amacıyla yeerli kısıların belirlenmesi çabalarının bir sonucudur. Belirlenme, ikisadi bilgiler kullanılarak ekrarlı yapılar, kasayı kısıları, varyans ya da kovaryans kısıları, simeri kısıları ya da kısa veya uzun dönem çarpanları üzerine kısılar biçiminde oluşurulabilir. SVAR modeli VAR modeline göre daha kapsamlıdır. VAR modeli yapısal değişimleri dikkae almaz. Ayrıca, VAR modelinde, modele kısa ve uzun dönem kısıları konulamamakadır. SVAR modelinde ise hem yapısal değişimler dikkae alınmaka hem de kısa ve uzun dönem kısılar koyulabilmekedir (Narayan v.d, 2008:2707) VAR modeli, maris şeklinde aşağıdaki gibi yazılabilir: Y AY 1... ApY p D (3) Eşilik (3) de p opimal VAR gecikme uzunluğunu, Y nx1 boyuunda içsel değişken marisini, ise nx1 boyuunda kalınılar marisini ifade emekedir. Deerminisik bileşimi ifade eden D sisemde meydana gelen bir şok arafından ekilenmediği için kolaylıkla ihmal edilebilir. Dolayısıyla SVAR modeli aşağıdaki gibi yazılabilir: * * AY A1Y 1... ApY p B (4) Burada, A marisi anlık ilişkileri modellemek için kullanılırken B marisi modelin yapısal oluşum paramerelerini içermekedir., nx1 boyuundaki yapısal sorunlar marisidir ve var( )=. ise köşegen marisidir. Lieraürde, şokların doğrudan gözlenemeyeceği konusunda uzlaşma sağlanmakadır. Dolayısıyla bazı kısıların uygulanması gerekmekedir. Bunun için Eşilik (4) deki B, ile çarpılarak kalınılar vekörü aşağıdaki gibi yazılır: 1 A B (5) Eşilik (5) deki eşiliğin sol arafına geçirilirse; A B (6)

7 C.Ü. İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil 14, Sayı 2, şeklinde yazılır. GSYH, faiz oranı ve döviz kurundan oluşan modelimize ai maris aşağıdaki gibi ifade edilebilir: SN SN 1 * * FO FO 0 1 * DK DK 0 * 1 SN Burada,, FO ve DK faiz ve döviz kuru şokunu ifade emekedir. sırasıyla yapısal bozukluklar olan sanayi üreimi,, SN ve FO DK ise beklenmeyen bozuklukları emsil eden kalınıları ifade emekedir. Birinci denklem faiz oranı ve döviz kurunun sanayi üreimi üzerindeki ekisini emsil emekedir. İkinci denklem ise sanayi üreiminin faiz oranı üzerinde bir ekisinin olmadığını ve döviz kurunun faiz oranı üzerindeki ekisinin olduğunu ifade emekedir. Son denklem ise sanayi üreiminin döviz kuru üzerinde ekisinin olmadığını ve faiz oranının döviz kuru üzerinde ekili olduğunu ifade emekedir. III. AMPİRİK BULGULAR İlk olarak serilerin birim kök içerip içermediği sınanmışır. Bunun için Lumsdaine-Papell (2006) birim kök esi kullanılmışır. Tablo 1: Lumsdaine-Papell Birim Kök Tesi Model AA Sonuçları y DU1 DU 2 y c y 1 i i i1 Değişkenler TB1 k TB2 lnsn 2008: :02 lndk 2008: :04 fo 2006: (-4.714) k (-3.394) (-3.628) :12 (-7.017)*** (3.771) (-6.327) No: Paranez içindeki değerler -isaisik değerini gösermekedir. Kriik değerler %1, %5 ve %10 anlam seviyesinde sırasıyla (-6.740), (-6.160) ve ( ) dir. ***, ** ve * sırasıyla %1, %5 ve %10 anlamlılık düzeyini gösermekedir.

8 194 AKBAŞ, ZEREN ve ÖZEKİCİOĞLU Tablo 1 e göre birim kök olduğunu ifade eden sıfır hipoezi sadece faiz oranı için reddedilmekedir. Sanayi üreim endeksi ve döviz kuru için sıfır hipoezi reddedilememekedir. Dolayısıyla, faiz oranı serisi birim kök içermemekedir, sanayi üreim endeksi ve döviz kuru serileri ise birim kök içermekedir. Ayrıca her üç seride yapısal kırılma içermekedir. Yapısal kırılma arihleri ise genelde ABD de başlayan küresel ekonomik krizin gerçekleşiği arihen sonra gerçekleşmekedir. Tablo 2: Lumsdaine-Papell Birim Kök Tesi Model CC Sonuçları y DU1 DT1 DU2 DT 2 y i Değişkenler TB1 k TB2 lnsn 2008: : lndk 2008: : ( ) ( ) (0.3469) ( ) ( ) fo 2006: : (-6.815)** (3.642) (1.2614) (-5.813) (0.5059) No: Paranez içindeki değerler -isaisik değerini gösermekedir. Kriik değerler %1, %5 ve %10 anlam seviyesinde sırasıyla (-7.190), (-6.750) ve (-6.480) dir. ***, ** ve * sırasıyla %1 %5 ve %10 anlamlılık düzeyini gösermekedir. Model CC sonuçlarını yer aldığı Tablo 2 ye göre birim kök olmadığını ifade eden sıfır hipoezi sadece faiz oranı için reddedilmekedir. Sanayi üreim endeksi ve döviz kuru serileri için sıfır hipoezi reddedilememekedir. Dolayısıyla, faiz oranı serisi birim kök içermezken sanayi üreim endeksi ve döviz kuru serileri birim kök içermekedir.. Yapısal kırılma arihleri ise genelde ABD de başlayan küresel ekonomik krizin gerçekleşiği arihen sonra gerçekleşmekedir. Serilerin durağanlık derecelerini belirlediken sonra yapısal VAR analizi yapılabilir. Yapısal VAR analizini yapabilmek için VAR analizinde olduğu gibi serilerin durağan yapıya sahip olması gerekmekedir. Bu çalışmada, döviz kuru ve sanayi üreim endeksi serileri birim kök içerdiği için bu serilerin farklarının alınması gerekmekedir. Serilerin farkı alındıkan sonra şokların bu üç değişken üzerindeki anlık ekilerini göseren eki epki grafikleri Şekil 1 de görünmekedir.

9 C.Ü. İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil 14, Sayı 2, Şekil 1: Eki-Tepki Grafikleri En üs kısımda yer alan eki epki grafiği döviz kuru ve faiz oranı şoklarının sanayi üreim endeksi üzerinde anlık ekisinin olup olmadığını gösermekedir. Bu sonuçlara göre döviz kuru şoku sanayi üreim endeksini 7. Döneme kadar negaif ekilemekedir. Faiz şoku ise 5. Döneme kadar sanayi endeksini poziif ekilemekedir. Bu bağlamda Türkiye de kısa dönemde parasal akarım mekanizmaları ekindir. Eki epki grafiklerinin ikinci sırasında ise sanayi üreimi ve döviz kuru şoklarının faiz oranı üzerinde eş dönemli ekisinin olup olmadığını gösermekedir. Bu bağlamda, sanayi üreimi şoku isaisiksel olarak anlamsızdır. Döviz kuru şoku ise 2. döneme kadar faiz oranını negaif ekilemekedir. Son olarak, en al sırasında yer alan eki epki grafikleri faiz ve sanayi üreimi şoklarının döviz kuru üzerinde anlık ekisinin olup olmadığını gösermekedir. Eki epki grafiklerinden ne faiz şokunun ne de sanayi üreimi şokunun döviz kuru üzerinde ekili olmadığı görünmekedir.

10 196 AKBAŞ, ZEREN ve ÖZEKİCİOĞLU SONUÇ Bu çalışmada Türkiye de (2005: :07) dönemleri arasında faiz oranı ve döviz kurunun kısa dönemde sanayi üreimi üzerinde ekili olup olmadığı analiz edilmişir. Bu ilişkiyi belirleyebilmek için ilk olarak serilerin durağanlık merebesi espi edilmişir. Faiz oranı, döviz kuru ve sanayi üreimi yapısal değişimlerden kolayca ekilenebildiği için ve 2008 yılında ABD de başlayıp birçok ülkeyi ekileyen küresel ekonomik krizin inceleme dönemimize denk gelmesi üzerine yapısal değişimleri dikkae alan Lumsdaine-Papell in gelişirdiği birim kök esi kullanılmışır. Bu es sonucunda her üç serinin de yapısal kırılma içerdiği espi edilmişir. Ayrıca, faiz serisinin birim kök içermediği döviz kuru ve sanayi üreimi serilerinin ise birim kök içerdiği sonucuna ulaşılmışır. Birim kök eslerinden sonra faiz, döviz kuru ve sanayi üreimi şoklarının bu üç değişken üzerinde ekili olup olmadığı yapısal VAR yönemiyle es edilmişir. Yapısal VAR sonuçlarına göre faiz ve döviz kuru şoklarının sanayi üreimi üzerinde anlık ekisi bulunmakadır. Ayrıca döviz kuru şokunun da faiz üzerinde anlık ekisi bulunmakadır. Parasal akarım mekanizması faiz oranı ve döviz kuru gibi parasal araçların GSYH ve enflasyon üzerinde ekili olduğu bir süreçir. Faiz ve döviz kuru şokları sanayi üreimi üzerinde ekili olduğu için Türkiye de (2005: :07) döneminde parasal akarım mekanizmasının kısa dönemde işlediği ifade edilebilir. Parasal akarım mekanizmasının işlemesi merkez bankalarının para poliikası araçlarını kullanarak GSYH ve fiyalar genel düzeyi üzerinde ekili olabildiğini ifade emekedir. Bu olayın gerçekleşmesi makroekonomik hedeflerin uurulması açısından son derece önemlidir. Para ooriesinin para poliikası araçlarını kullanarak fiyalar genel düzeyeni konrol alına alabilmesi durumunda hedeflerden sapma olduğu durumlarda para ooriesi araçlarını kullanarak hedefen sapmaları kısmen veya amamen giderebilmekedir. Parasal akarım mekanizmasının işlememesi veya zayıf işlediği durumlarda ise fiyalar genel düzeyiyle ilgili hedeflerden sapma olduğunda bu sapmalar konrol alına alınamamakadır. Parasal akarım mekanizmasının işleyişi iç ve dış kaynaklı fakörlere bağlı olarak değişebilmekedir. İç kaynaklı fakörlerden anlaşılması gereken merkez bankasına bağımsız bir saünün verilip verilmemesi ve bunun yasalarla güvence alına alınıp alınmamasıyla ilgilidir. Merkez bankasının bağımsızlığı, merkez bankasının amaçlarında ve kullanacağı araçları seçmede bağımsız olduğunu ifade emekedir. Dolayısıyla, merkez bankasının bağımsızlığı piyasaya gerekiği durumlarda müdahale emek ve güven vermek açısından oldukça önemlidir. Dış kaynaklı fakörler ise daha çok ABD, Çin, Japonya gibi ekonomisi oldukça gelişmiş ülkelerin uygulamış oldukları ekonomi poliikalarının sonuçlarıyla ilgilidir. ABD gibi dünya milli gelirinin yaklaşık döre birine sahip bir ülkenin merkez bankasının uygulayacağı bir poliikayı açıklaması sonucunda uluslararası piyasalar harekelenebilir. Bu harekelenmeden olumsuz ekilenmemek için merkez bankaları

11 C.Ü. İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil 14, Sayı 2, araçlarını bu doğruluda kullanabilir. Merkez bankasını bağımsızlığı bu durumda oraya çıkmakadır. Ayrıca, dışsal kaynaklı sebeplerden dolayı merkez bankası amacını erk edip zorunlu bir uygulama yapabilir. Merkez bankası nihai hedefi olan fiya isikrarını sağlamada önemli bir aşama ka eiken sonra büyümeye yönelebilir. Ancak, ABD gibi bir ülkenin merkez bankasının varlık alımlarına yönelik kararını değişirmesi merkez bankasının büyümeye yönelik amacını değişirebilir. Bu ür fakörler parasal akarım mekanizmasını doğrudan veya dolaylı olarak ekileyebilmekedir. Türkiye açısından değerlendirildiğinde faiz oranı ve döviz kurunda kısa dönemde bir şok meydana geldiğinde sanayi üreiminin bu şokan ekilendiği ifade edilebilir. TCMB nin bağımsız bir saüde olmasının parasal akarım mekanizmasının işlemesine önemli kakısı vardır. Ayrıca, dış icare işlemlerinin döviz kuruna duyarlı olması döviz kuru şokunun kısa dönemde sanayi üreimini ekilemesine yol açar. Bu bağlamda, Türkiye de dış icare işlemlerinin döviz kuruna duyarlılığının yüksek olduğu anlaşılmakadır. KAYNAKÇA BÜYÜKAKIN, Figen; V. CENGİZ ve A. TÜRK (2009) Parasal Akarım Mekanizması: Türkiye de Döviz Kuru Kanalının VAR Analizi, Dokuz Eylül Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi Dergisi, Cil:24, Sayı:1, Yıl:2009, ss CAMARERO, Mariam; O. Javier and C. TAMARİT (2002), "Moneary Transmission in Spain: a Srucural Coinegraed VAR Approach", Applied Economics, 34, pp CAMBAZOĞLU, Birgül and S. GÜNEŞ (2011), Moneary Transmission Mechanism in Turkey And Argenina, Inernaional Journal of Economics And Finance Sudies, Vol 3, No 2, pp CAMBAZOĞLU, Birgül ve H. S. KARAALP (2012), Parasal Akarım Mekanizması Döviz Kuru Kanalı: Türkiye Örneği, Yöneim ve Ekonomi, Yıl:2012, Cil:19, Sayı:2, ss CENGİZ, Veda (2009), Parasal Akarım Mekanizması İşleyişi ve Ampirik Bulgular, Erciyes Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi Dergisi, Sayı: 33, Temmuz-Aralık, 2009, ss DİCKEY, D.A and Fuller, W. A. (1979), Disribuions of he Esimaors for Auoregressive Time Series wih a Uni Roo, Journal of American Saisical Associaion, 74(366), pp DİCKEY, D.A and Fuller, W.A. (1981), Likelihood Raio Saisics for Auoregressive Time Series wih a Uni Roo, Economerica, 49(4), pp

12 198 AKBAŞ, ZEREN ve ÖZEKİCİOĞLU GÜNEY, Selami ve N. D. ALACAHAN (2012), Parasal Akarım Mekanizmaları ve Türkiye Değerlendirmesi, Akademik Bakış Dergisi, sayı: 33, ss LUMSDAİNE, R. L and. Papell, D. H. (1997), Muliple Trend Breaks and he Uni Roo Hypohesis, Review of Economics and Saisics, 79 (2), pp NAGAYASU, Jun (2007), Empirical Analysis of he Exchange Rae Channel in Japan, Journal of Inernaional Money and Finance, 26 (6), pp NARAYAN Paresh Kumar; Seema Narayan, Ari Prasad (2008) A srucural VAR analysis of elecriciy consumpion and real GDP: Evidence from he G7 counries, Energy Policy, Vol: 36, pp ÖRNEK, İbrahim,(2009) Türkiye de Parasal Akarım Mekanizması Kanallarının İşleyişi, Maliye Dergisi, Sayı 156, Ocak-Haziran PHİLLİPS, P. and Perron, P. (1988), Tesing for a Uni Roo in Time Series Regression, Biomerica,75(2), pp SAIBU, M. O., (2013) The Moneary Transmission Mechanism in Nigeria: A Secoral Oupu Analysis, Inernaional Journal of Economics and Finance, Vol. 4, No. 1; January 2012, pp SAMKHARADZE, BESIIK (2008) Moneary Transmission Mechanism in Georgia: Analyzing Pass-Through of Differen Channels Tbilisi 2008, hp:// Erişim Tarihi: SHAMİM, Ahmed and Md Ezazul Islam (2004), The Moneary Transmission Mechanism in Bangladesh: Bank Lending and Exchange Rae Channels, The Bangladesh Developmen Sudies, Vol. 30, No: 3-4, pp SMETS, Frank R. ve Raf WOUTERS (1999), The Exchange Rae and he Moneary Transmission Mechanism in Germany, De Economis, 147, (4), pp ZİVOT, E. and Andrews, K. (1992), Furher Evidence On The Grea Crash, The Oil Price Shock, and The Uni Roo Hypohesis, Journal of Business and Economic Saisics, 10 (10), pp