ETMDE YABANCILAMA OLGUSU VE ÖRETMEN: LSE ÖRETMENLER ÜZERNE SOSYOLOJK BR ARATIRMA

Transkript

1 ETMDE YABANCILAMA OLGUSU VE ÖRETMEN: LSE ÖRETMENLER ÜZERNE SOSYOLOJK BR ARATIRMA Yaar ERJEM * Özet Bu aratrmann konusunu eitimde yabanclamann önemli bir formu olan öretmen yabanclamas oluturur. Lise öretmenleri üzerine gerçekletirilen aratrmann temel amac, öretmenlerin eitimde yabanclama olgusunu yaayp-yaamadklarn tespit etmek ve çeitli boyutlarn ortaya koymaktr. Aratrmann örneklemi, Mersin deki klâsik iki devlet lisesinde görev yapan öretmenler arasndan seçilen, çeitli branlardaki 20 öretmenden olumaktadr. Nitel aratrma yöntem ve ilkelerine göre yaplan aratrmann verileri yar yaplandrlm görüme teknii ile elde edilmitir. Aratrma sonucunda,öretmenlerin baz yabanclatrc koullar (kalabalk snflar, ar ders yükü, materyal eksiklii, yönetsel sorunlar, ekonomik sorunlar.) altnda bulunmalarna ramen, yabanclamay bütün boyutlaryla ve yaygn olarak deil,baz boyutlaryla ve ksmî olarak yaadklar bulunmutur. Öretmenlerin en youn yaadklar yabanclama güçsüzlük kategorisindedir..bu konuda özellikle yönetsel süreçler önemli faktörler olarak görülmektedir. Okul yönetimlerinin merkezi ve demokratik olmad fikri öretmenler arasnda yaygndr. Öretmenler yönetsel yapnn bu niteliinin katlm azalttn söylemektedirler. Yönetsel süreçlerin dnda kalmak öretmenler arasnda geri çekilmeye yol açmaktadr. Anahtar Sözcükler: Yabanclama, eitimde yabanclama, öretmen yabanclamas. Abstract The subject of this research is the teacher alienation which is a special form of alienation in education. Main aim of this research conducted on high school teachers is to investigate whether teachers experience the concept of alienation in education and find out various dimensions of it. The sample of the research is 20 high school teachers chosen among teachers working in two high schools in Mersin in Turkey. The method of the research is qualitative research technique and data are collected by using semi-structured interview technique. In this study, it is found that teachers experience alienation partly and only in some dimensions instead of in all even though they are under alienating conditions such as heavy course load, crowded classrooms, incomplete course materials, management problems and economical problems. The most common alienation among teachers is in the category of powerlessness. Administrative processes are regarded as important factors on the subject of teacher alienation. The idea that the school administration is centralized and undemocratic is a common view among the teachers. They state that this characteristic of the administrative structure affects participation negatively. Being out of administrative processes leads to teachers withdrawal. Key words: Alienation, teacher alienation, alienation in education. Yabanclama bütün modern kurumlarda gözlemlenen önemli bir olgu olarak görülür. 9nsanlk tarihi kadar eski bir geçmie sahip olmasna (Yapc, 2004:1) ramen, yaygnl, younluu ve deiik formlaryla yabanclamann genellikle modern topluma ait temel bir olgu olduu konusunda bir fikir birlii bulunur (Brown ve dierleri, 1996:55-76; Pappenheim, 2000:4). Yabanclama en genel anlamda bireylerin birbirlerinden ya da belirli bir ortam veya süreçten uzaklamalarn ifade eder (Marshal, 1999:798). Bir eye derinden, içten bal olamama, yabanclk duygusu, bütünleememe, ilikilerin kopukluu, ilgisizlik, izole olma, geri çekilme, souma, eylere kar anlamszlk, gibi duygu ve davranlar yabanclamann göstergeleri olarak deerlendirilir (Yeniçeri,1990; Rodney ve Mazduk,1994; Sidorkin, 2004). Yazma adresi: * Doç. Dr. Yaar Erjem, Mersin Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü, yerjem@mersin.edu.tr.

2 Psikologlar ve sosyologlar yabanclamay benlik kayb, kayg durumlar, anomi, ümitsizlik, kiisel ilikilerin kopmas, köksüzlük, sosyal çözülme, yalnzlk, gibi psiko-sosyal düzensizlikleri içeren olaan d deimeyi belirtmek için kullanmaktadrlar (Gerson, 1971:24). Yabanclama gerçekte insani olmayan bir durumdur; insann öz niteliinin, özünün yitirilmesi; varlnn psiko-sosyal boyutlarnn parçalanmas, birbirinden uzaklamas ve kopmasdr. Bu balamda yabanclama insann kendi özünden, ürününden, doal ve toplumsal çevresinden koparak onlarn egemenliine girmesi eklinde tanmlanabilir (Tolan, 1981:3). Yabanclama sürecinde insan giderek, yaamnn, ilikilerinin, eylemlerinin öznesi olmaktan çkarak nesneleir; nesne hâline gelir; makinelerin, örgütlerin, kurumlarn, medyann, dier insanlarn, denetimine girer ve dtan yönlendirilen bir varlk hâline gelir. Bireyin eylemi; etkinlii kendi bana bir amaç olma yerine giderek bir baka amaç için araç olur. 9nsanî olmayan bu durum bütünsel insan anlayyla çeliir. Daha önce de belirtildii gibi yabanclama younluu, yaygnl ve deiik formlaryla modern topluma özgü, onu niteleyen bir fenomendir. Bata üretim organizasyonlar, i yeri ve çalma yaam olmak üzere aile, ekonomi, eitim, sanat, medya, gibi modern topluma ait birçok alanda yabanclamay gözlemlemek olanakldr. Modern toplumda yabanclamann youn olarak yaand alanlardan biri de eitimdir. Eitimde yabanclama olgusu birçok boyutuyla bilim adamlar tarafndan aratrlan (Tezcan, 1983,1991; Illich,1985; Bayhan, 1996; Yapc, 2004; Sidorkin, 2004) önemli bir problemdir. Eitimde yabanclama özellikle modern eitimin temel bir formu olan okul eitimi alannda daha youn olarak yaanmaktadr. Bilindii gibi okul eitimi (schooling) hem bir kurum hem de bir yöntemdir. Okul eitimi onaylanm bir müfredat ve pedagojisi, ücretli profesyonel eitimcileri, örencileri ve okul gruplandrlmasn içeren bir örenme süreci ile bilginin toplumsal bakmdan onaylanm bir biçimde verilmesini kapsayan bir model olarak tanmlanabilir (Marshal, 1999:538). Okul eitimi balamnda eitimde yabanclama olgusu öretme ve örenme süreçleri ve onun kurumsal alt yapsn oluturan deer, norm, davran örüntüleri, sosyal iliki ve etkileimlerle balantl bir fenomendir. Yabanclamann bir formu olan eitimde yabanclama bireylerin bilgiden, örenmeden, örenmeyle ilgili süreçlerden, soumas, uzaklamas, bu süreçlerin giderek bireylere anlamsz gelmesi, örenmeye ve öretmeye ilginin azalmas, eitimin giderek skc, monoton ve zevksiz bir etkinlik haline gelmesi, gibi öge ve süreçleri içerir (Sidorkin, 2000). Eitimde yabanclama ayn zamanda bireyin kendisini okulun dnda olduunu, ayrma tabi tutulduunu düünmesi ve okuldaki çevreye yabanclk hissetmesi anlamna da gelmektedir (Tsui,Velasco ve Wu, 2004:1). Sidorkin in (2004:1) de belirttii gibi eitimde yabanclama ve onun formlar modern okul eitimi ile ilikilidir. Konuyla ilgili yaplan aratrmalar (Vavrus, 1989; Tezcan, 1991; Edwards, 1995; Sidorkin, 2004), okullarn bürokratik yapsnn, kalabalk snflarn, youn müfredatn, youn ders yükünün, yönetsel yapnn demokratik olmaynn, yaamda karl olmayan bilgilerin öretilmeye çallmasnn, öretim süreçlerinin dardan belirlenmesinin, eitimde yabanclamaya neden olduunu ortaya koymaktadr. Bu balamda eitimde yabanclama özellikle örencileri ve öretmenleri etkileyen, daha çok onlarn yaad bir problem olarak görülür. Nitekim, konuyla ilgili literatür incelendiinde (Oerlemans ve Jenkins, 1998; Vavrus, 1987; Clifton ve Mazduk, 994; Pough ve Zhao, 2003; Brown ve dierleri, 2003) örenci yabanclamas ve öretmen yabanclamas konusunda dikkate deer bir younlamann olduu görülmektedir. Eitim kurumu çerçevesinde öretmenlik ve örencilik önemli bir statü ve rol olarak karmza çkar. Aslnda pek çok insan eitim deyince bu iki aktörü, yani öretmen ve örenciyi anlar. Çünkü öretmen ve örenci eitsel sürecin vazgeçilmez temel ögleridir. Öretmenlik öretme odakl bir meslek (Uçan, 2000:54), örencilik ise

3 örenme odakl bir etkinlik olarak birbirleriyle sk bir iliki içerisindedir. Eitimde baar ve verimliliinin temelde öretmenler ve örenciler arasndaki iliki ve etkileimlere ve buna yönelik sosyo-ekonomik ve pedagojik koullara bal olduu söylenebilir. Öretmen okul denilen sosyal sistemin en stratejik ögelerinden biridir (Küçükahmet, 1976:34). Öretmenin örencilerle ilgili çok önemli rolleri vardr. Celkan (1989:171) bu rolleri öyle sralar: Sosyalletirici, srda, öretici, rehber, yarglayc, disiplinci ve himaye edici rol. Bunlarn içinde en önemlisi öreticiliktir. Öretmenler üzerine yaplan aratrmalar (Le Compte ve Dworkin, 1991), öretmenlerin ifade edilen bu rolleri baarl bir ekilde yerine getirmelerinin okulun yaps, organizasyonu, yönetsel süreçler, örencilerin durumu snflardaki örenci says, müfredat, eitim programlar, okul iklimi, toplumun öretmenlere sunduu sosyoekonomik olanaklar, öretmene verilen deer, gibi birçok faktöre bal olduunu ortaya koymaktadr. 9fade edilen bu faktörler açsndan öretmenlerin olumsuz durumda olmalar veya istenilen durumda olmamalar onlar mesleklerinden soutmaktadr. Eitimde yabanclamasnn önemli bir ekli olan öretmen yabanclamas (teacher alienation) da bu çerçevede deerlendirilebilir. Konuyla ilgili literatür incelendiinde okul yönetimlerinin bürokratik ve merkezî yapsnn (demokratik olmay) öretmen yabanclamas üzerinde önemli bir etkide bulunduu görülmektedir (Johnson ve Ellett,1992). Özellikle kararlarn merkezî olarak alnmasyla öretmenlerin ilerine yabanclamas arasnda önemli bir iliki bulunmaktadr. Vavrus a (1989) göre demokratik olmayan okul yönetim çevreleri yabanclam öretmenler yaratmaktadr. Vavrus, öretmenin yönetime katlarak yabanclatrc i koullarnn ortadan kaldrlabileceini söyler. Öretmenlerin mesleklerinden soumalar, derslere ve örencilere, eitsel süreçlere kar ilgi duymamalar, eitsel süreçlerden uzaklamalar, gibi yabanclama durumlar üzerinde etkili olan bir dier faktör ise i tatminsizlii dir. Knoop(1982) a göre i tatminsizlii öretmen yabanclamasnda önemli bir etkendir. 9 tatminsizlii üzerinde okuldaki koullarn belirleyici olduu görülmektedir. Okullarda özellikle öretme baarsndaki güçlükler, stresli meslekî koullar, öretmenler arasndaki düük temas, dsal denetim, ar i yükü, kalabalk snflar, kat müfredat, i tatminini olumsuz etkilemektedir. Öretmen yabanclamas üzerinde yaplan aratrmalar (Rutter ve dierleri, 1979; Rosentholtz, 1985; Pallas, 1988), konuyla ilgili önemli bir faktörün de okullarda ortak amaç ve hedef uzlamyla (konsensus) ilikili olduunu ortaya koymaktadr. Aratrmalar, hedef uzlamnn öretmen yabanclamasn azalttn ortaya koymaktadr. Tüm bu faktörlerin yan sra, i deerlerinin olmay, hayal krklna urama, ait olma eksiklii, okullardaki rutin iler, meslee yönelik sosyal tutumlar, da öretmen yabanclamas üzerinde etkili olmaktadr. (Thomson ve Janice, 1995; Edwards, 1995;Mc Coy, 2003). Genel olarak eitimde yabanclama ve özel olarak da öretmen yabanclamas olgusunun çeitli eitim sorunlar olan Türkiye de de önemli bir problem olduu görülür. Konuyla ilgili snrl (az sayda) aratrmalar (Tezcan, 1983; Bayhan, 1996; Yapc, 2004) problemin önemini ve deiik boyutlarn ortaya koymaktadr. Ancak, tüm bu çalmalara ramen, problem aratrlmaya ve incelenmeye her geçen gün gereksinim duyulan çok boyutlu bir konu olma özelliine sahiptir. Özellikle Türkiye de öretmeni ek i yapmaya kadar zorlayan ekonomik sorunlar, birletirilmi snflarda eitim yapmak, kat müfredat, örenci seviyesinin düüklüü, eitimde sürekli sistem araylar, eitim üzerinde siyasi mücadelenin yaratt bask gibi öretmenlerin yaad onlarca sorun göz önüne alndnda öretmenlerin yabanclama fenomenini önemli oranda yaadklar varsaylabilir. Tüm bu sorunlara

4 genel olarak toplumun yaad sosyo-ekonomik sorunlar, göç, düzensiz ve plansz hzl kentleme, gibi eitimi olumsuz olarak etkileyen dier sorunlar da eklendiinde problemin daha da önemli hale geldii görülür. Bu çalmann konusunu, eitimde yabanclama balamnda öretmen yabanclamas oluturur. Aratrma ülkemizde öretmen yabanclamasn daha çok betimsel olarak; mevcut durumunu tespit etmeyi ve çeitli boyutlarn ortaya koymay amaçlamaktadr. Çalma, lise öretmenleri üzerinde gerçekletirilmitir. Lise öretmenlerinin seçilmesinin nedeni Türkiye de genel lise eitiminin daha sorunlu ve olumsuz koullarda bulunmasdr. Bu olumsuz koullardan en fazla etkilenenlerin banda öretmenler gelmektedir. Aratrma özellikle öretmenlerin okul koullarndaki iliki ve etkileimleri, öretme-örenme süreçlerini yönetsel yapy, yapt ii ve kendilerini alglama ve yorumlamalar üzerine temellendirilmitir. Yöntem Bu aratrma, lise öretmenlerinin okul eitimi balamndaki deneyim ve yaantlarn, meslektalaryla (dier öretmenler), örencilerle ve okul yönetimiyle ilikilerini, eitimi, eitimsel süreçleri ve öretmenlik mesleine yönelik alglamalarn ve deerlendirmelerini öretmen yabanclamas kavramndan hareketle betimlemeyi ve yorumlamay amaçlar. Aratrma karakter itibaryla açklayc deil betimleyici ve yorumlayc bir nitelie sahiptir. Bu balamda aratrmann yöntemi nitel aratrma yöntemidir. Nitel aratrma, gözlem, görüme ve doküman analizi gibi nitel veri toplama yöntemlerinin kullanld, olgularn ve olaylarn doal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasna yönelik nitel bir sürecin izlendii aratrma olarak tanmlanabilir (Yldrm ve Vimek, 2000: 19). Nitel aratrmada öznenin betimlemesine ve yorumlamasna önem verilmektedir (Mayring, 2000: 10). Gözlemlenen ayn ey veya ayn eylemin deiik özne veya aktörler için çok farkl anlamlar ifade edebilecei nitel aratrmann önemli bir kuramsal sayltsn oluturur. Bu balamda nitel aratrmalarda standart kapal uçlu sorulardan oluan ve nicel veriler toplamay amaçlayan anket ve benzeri veri toplama teknikleri kullanlmaz. Ayrca, nitel çalmada toplumun bütününü temsil edecek orantsal sayda insanla deil, az sayda insanla çallr. Bu insanlarla derinlemesine görümek veya onlara ait dökümanlar çözümleyerek yorumlamak temel bir metodolojik ilke oluturur. Aratrma özne merkezli ve nitel bir karaktere sahip olmas nedeniyle, çalmada Amerikal sosyolog Melvin Seeman n gelitirdii ve ilemselletirdii (operationalization) yabanclama kavram temel alnmtr. Seeman, özellikle aktörün bilisel ve tutumsal yönlerini esas alarak yabanclamann güçsüzlük, anlamszlk, kuralszlk, tecrit, (soyutlanma) ve kendine yabanclama boyutlarndan olutuunu söyler (Yeniçeri, 1993; Bayhan, 1996; Marshall,1999). Seeman n gelitirdii bu yabanclama kavramnn literatürde yaygn olarak kullanld görülmektedir (Knoop, 1982; Edwards, 1995; Brown ve dierleri,2003). Aratrmada Seeman n yabanclama kavram esas alnmasna ramen, ayrca bu konuda özellikle eitim bilimleri literatüründe yer alan i tatminsizlii gibi (Knoop, 1988) yabanclama göstergeleri de öretmen yabanclamasn anlamada bu aratrmada kullanlmaktadr. Dier bir metodolojik konu da, tüm bu kavramlar eitsel süreçlere ve sosyal ilikilere uyarlanrken onlarla ilgili alt kategorilerin oluturulmasdr. Aratrmada öretmen yabanclamas ile ilgili temel kategoriler ve alt kategorileri öyle ifade edebiliriz: Güçsüzlük: Yönetimin dnda kalma, yönetsel süreçler üzerinde etkili olamayaca duygusu, moral ve motivasyon düüklüü. Anlamszlk: Öretmenlii olumsuz alglama, dersleri ve eitsel süreçleri monoton, skc ve zevksiz bulma.

5 Kuralszlk: Ortak deer ve amaç yokluu, neyi, nasl ve ne zaman yapacan bilememe, torpil ve destee dayal baar anlay. Uzaklama: Okuldan, örencilerden, öretmenlerden, yöneticilerden, uzaklama, okulla bütünleememe, okula ait olmama duygusu, yabanclk duygusu. Tatminsizlii: Öretmenlikten i doyumu alamamak, öretmenlii skc, monoton ve zevksiz bulmak. Kendi-Kendine Yabanclama (Self-Estrangement): Öretmen yabanclamas kavram içerisinde kendi kendine yabanclama, öretmenin kendini, mesleini; yapt ii alglamas, ona yönelik duygu ve tutumlar, ile ilgili olarak ele alnmtr Yukarda ifade edilen çerçevede öretmenlerin yabanclamayla ilgili yaant, alglama ve deerlendirmelerini örenmek için Mersin deki iki büyük lisede (klasik devlet lisesi) görev yapan öretmenler arasndan seçilmi toplam 20 öretmenle yar yaplandrlm görüme teknii (Yldrm ve Vimek, 2000) ile görümelerde bulunularak aratrmann verileri elde edilmitir. Her liseden 10 öretmen seçilmitir. Öretmenlerin seçiminde gönüllülük ölçüsü esas alnm ayrca, farkl branlardan öretmenlerin seçimine özen gösterilmitir. Aratrma örnekleminde 4 felsefe, 3 tarih, 3 edebiyat, 3 ingilizce, 2 corafya, 2 matematik, 2 kimya ve 1 biyoloji öretmeni yer almtr. Aratrmaya katlan öretmenlerin 8 i kadn,12 si erkektir. Aratrmada doa bilim öretmenlerinin az sayda olmasnn nedeni bu branlardaki öretmenlerin görüme istemimize olumsuz yant vermeleridir. Öretmenlerle yaplan görümelerde yar yaplandrlm görüme formu kullanlm, görüme süresince aratrmac verileri yazl olarak kaydetmitir. Görümelerden elde edilen veriler öretmen yabanclamasyla ilgili oluturulan temel ve alt kategorilere göre snflandrlp yorumlanmtr. Aratrmann verilerinin sunumunda zaman zaman yüzde (%) oranlar kullanlmtr. Nitel aratrmalarda bu türden nicel deerlerin kullanlmas nitel aratrmann mant ile çelimez. Çünkü, bu türden say veya oranlar iliki aramaya yönelik deildir (Yldrm ve Vimek,2000). Aratrma örneklemini oluturan liseler düz lise snfnda yer almakta ve her ikisinde de süper lise bölümleri bulunmaktadr. Aratrmann yapld liseler örenci saylar ve öretmen saylar açsndan büyüktür. Her lisenin 2500 civarnda örencisi bulunmaktadr. Bulgular ve Yorum Lise öretmenleriyle yaplan görümelerden elde edilen verilerin snflandrlmas ve çözümlenmesi sonucu ortaya çkan bulgular ve bulgularn ne anlama geldii ile ilgili yorumlar 6 balk altnda toplayabiliriz. Bunlar; güçsüzlük, anlamszlk, kuralszlk, uzaklama, i tatminsizlii ve kendi kendine yabanclama temel kategoriler ve bunlarla ilgili alt kategorilerden olumaktadr. Güçsüzlük Güçsüzlük, yabanclamann önemli bir boyutunu oluturur. Güçsüzlük, temelde bireyin yaamnn baka güçler tarafndan manipüle edildii ve bireyin kendisinin olaylar yönlendirmede etkili olamayacana inanmas veya böyle bir duygu durumu içinde olmas anlamna gelmektedir. Birey güçsüzlük durumunda yaamn yönlendirmede etkili olamayacana inanr. Öretmen yabanclamasnda güçsüzlük özellikle okullardaki yönetsel süreçler, müfredat ve moralmotivasyon durumuyla ilgilidir.

6 Güçsüzlük kategorisi çerçevesinde aratrmada okul yönetimiyle ilgili süreçler konusunda öretmenlerin bak açlar ve deerlendirmeleri örenilmeye çallmtr. Bu çerçevede, yönetime katlma, okul yönetimini alglama, sorumluluk alma, okul yönetimin demokratik ve otoriter açdan deerlendirme gibi alt kategorilerden hareketle konu anlalmaya çallmtr. Aratrma verilerine göre öretmenlerin çounluu (%70) yönetime katlmay olumsuz olarak görmektedirler. Bu konuda özellikle okul yönetiminin demokratik olmad fikri öretmenler arasnda yaygndr. Okul yönetimini otoriter ve anti demokrat olarak tanmlayan öretmenlerin oran (%80) çok yüksektir. Öretmenler, okul yönetimlerinin bu niteliinin katlm konusundaki çabalar boa çkardn düünmektedirler. Bu konuda bir öretmenin deerlendirmesi çok çarpc: Öretmen okulda yönetime katlamaz. Çünkü okulu müdür yönetir. Yöneticiler kendilerini demokrat olarak sunmalarna ramen, gerçekte otoriter ve merkeziyetçiler. (32 yanda, erkek, tarih öretmeni, B lisesi). Bir dier öretmen ise bu konuda yaptklarndan örnek vermekte, ancak etkili olmadklarn söylemektedir: Öretmen arkadalarmzla örgütlenerek ve az birlii yaparak idarenin taleplerimize cevap vermesini salamaya çalyoruz. Ancak etkili olamyoruz; idare çok güçlü. (34 yanda, erkek, felsefe öretmeni, A lisesi), Yukardaki görü ve deerlendirmeler yönetime bak ortaya koymaktadr. Her iki görüte de yönetimin güçlü olduu fikri bulunmaktadr. Yönetimin güçlü olduu fikri, merkeziyetçi, otoriter ve öretmeni karar sürecine katmadan okulu yönetebilme anlamndadr. Okul yönetimiyle ilgili öretmenlere öyle bir soru yöneltildi: Zaman zaman okul yönetiminin bizim dmzda ve etkili olmayacamz bir süreç olduu düüncesine kaplyor musunuz? Bu soruya öretmenlerin çounluu (%70); evet, kesinlikle evet, her zaman gibi cevaplar vermilerdir. Hayr diyenlerin oran düüktür( %30). Aratrmadan elde edilen verilere göre öretmenlerin büyük çounluu (%85) kendilerinin karar sürecinin dnda kaldklarn düünmektedirler. Öretmenler bu düüncelerini u ekilde açklamaktadrlar: Pek çok eyden sonra haberimiz oluyor. Ders programlar irademiz dnda tepeden inme bir ekilde veriliyor. (29 yanda, bayan, 0ngilizce öretmeni, B lisesi) Karar süreçlerinin dnda kaldm maalesef düünüyorum. Eitim öretim için önemli önerilerde bulunup idari konumdaki insanlar da ikna etmeme ramen uygulamada bunlar göremiyorum; bu beni üzüyor. (46 yanda, erkek, psikoloji öretmeni, A lisesi) Karar süreçlerinin dnda kaldn düünen bir öretmen ise bu durumu sorun olarak görmemekte ve öyle bir deerlendirmede bulunmaktadr. Bu beni çok fazla ilgilendirmiyor. Ben örencilerle olan ilikilerimi karlkl anlay temelinde yürütebiliyorsam benim için sorun yoktur. Ne karar alnrsa alnsn örencilerle birlikte uzlama içinde zevkli ve anlaml süreçler yaama kaygs benim için hepsinden daha çok öne çkyor (35 yanda, erkek,,felsefe öretmeni, A lisesi)

7 Yukardaki deerlendirme, öretmenin okul yönetiminden ziyade örenciyi esas alan bak açsn yanstmaktadr. Bu durum öretmenin bireysel tercihini yanstmann yan sra, yönetsel süreçleri etkileme konusundaki güçsüzlüünü de göstermektedir. Bu beni çok fazla ilgilendirmiyor ifadesi bir tür geri çekilme olarak yorumlanabilir. Güçsüzlükle ilgili bir dier konu ise müfredatla ilgilidir. Türkiye de eitimle ilgili pek çok karar ve düzenleme Milli Eitim Bakanl tarafndan yaplmaktadr. Derslerin türü, içerii ve ders kitaplarnn belirlenmesinde Millî Eitim Bakanl belirleyicidir. Okullar ise Bakanln belirledii müfredat uyguluyorlar. Kendileriyle görütüümüz öretmenler bu konuda okullara ve öretmenlere daha fazla yetki verilmesini istemektedirler. Güçsüzlük duygusunun bir boyutu da moral ve motivasyonla ilgilidir. Daha çok psikolojik olan bu durum üzerinde okul koullarnn, özellikle stresli meslekî koullarn etkili olduu bilinmektedir. Aratrmaya katlan öretmenlerin önemli bir ksm (%55) kendilerini moral ve motivasyon açsndan güçsüz hissettiklerini söylemilerdir. Bu konuda daha çok destee ihtiyaçlar olduunu söyleyen bu öretmenler, bireysel çabalaryla direndiklerini, ancak bunun fazla etkili olmadn ifade etmektedirler. Ayn öretmenler bu durumu okul desteinin yetersizliine ve sistemin yanllna balamaktadrlar. Kendilerini moral ve motivasyon açsndan güçlü hisseden öretmenler ise bu konudaki düüncelerini öyle ifade etmektedirler: Kendimi bu konuda güçlü hissediyorum, bireysel olarak dayanklym, daha çok yaama olumlu bakyorum, moralimi yüksek tutmaya çalyorum. Moral ve motivasyonla ilgili olarak öretmenlerin durumu genel olarak deerlendirildiinde unu söyleyebiliriz. Öretmenler içerisinde moral ve motivasyon olarak kendilerini güçsüz hissedenler, bu konuda iyi olanlara göre fazladr. Öretmenler bu durumu daha çok okul desteinin ve eitim sistemindeki yanllklara balamaktadrlar. Tüm bu ifade ve deerlendirmelerden hareketle, aratrmaya katlan öretmenlerin büyük çounluunun yönetsel süreçler, müfredat ve moral-motivasyon açsndan yabanclama sürecini yaadklarn söyleyebiliriz. Moral ve motivasyon açsndan yabanclama dier alt kategorilere göre daha düüktür. Anlams4zl4k Anlamszlk bireyin kendi etkinliine bir anlam verememesidir. Bir tür yönetme ve inanç yollar eksiklii duygusudur. Bireyin neye inanacana karar vermemesi durumundan kaynaklanan duygusu olarak tanmlanabilir (Tezcan, 1991: 224). Anlamszlk durumunda birey olaylar ve eylemlerini anlamada zorlanr veya bir tür olanlara yönelik ilgisizlik, balantszlk duygularn hisseder (Lindley, 1990: 27). Bu aratrmada anlamszlk öretmenlerin yaptklar ii; öretmenlii anlaml bulup bulmamalar, dersleri ve eitsel süreçleri, skc, monoton ve zevksiz bulup bulmamalar ve neyin iyi ve kötü olduuna karar vermede zorlanp zorlanmadklar alt kategorileri çerçevesinde anlalmaya çallmtr. Aratrmaya katlan öretmenlerin tamam öretmenlii anlaml bulduklarn ifade etmilerdir. Öretmenlie yüklenilen anlam daha çok; önemli bir i, kutsal bir görev, zor ve zevkli bir i, insan yetitirmek oldukça anlaml, ruhsal doyum salayan bir i, eklindedir. Örnein, bu konuda bir öretmen görülerini öyle ifade etmektedir: Öretmenlii çok anlaml buluyorum, en kutsal ve en önemli görevlerden biri olarak görüyorum. Yaptm i insan eitmek ve bu bana huzur veriyor. (39 yanda, erkek, Matematik öretmeni, A lisesi)

8 Yukardaki ifadeden de anlald gibi öretmenler mesleklerini ve yaptklar ii oldukça anlaml bulmaktadrlar. Öretmenler arasnda yapt ie anlam vermede zorlanan ya da güçlük çeken öretmen bulunmamaktadr. Aratrmaya katlan öretmenlerin büyük çounluu (%80) dersleri ve eitsel süreçleri monoton, skc ve zevksiz bulmadklarn, genellikle derslerden memnun olduklarn ifade etmilerdir. Öretmenler derslerin zevkli ve iyi geçmesini daha çok meslei sevmelerine balamaktadrlar. Öretmenlerin bir ksm (%20) ise, az da olsa baz durumlarda, özellikle snflarn kalabalk olmas, öretmeni dlayan bir eitim anlaynn olmas, ders yükünün yaratt ar yorgunluk... gibi nedenlere bal olarak dersleri ve eitsel etkinlikleri skc ve monoton olarak bulduklarn söylemektedirler. Aratrmaya katlan öretmenlerin yabanclamann anlamszlk boyutunu yaayp-yaamadklarn anlamak için onlara; Günümüzde neyin iyi neyin kötü olduu konusunda o kadar farkl fikir var ki bunlarn hangisinin doru olduuna karar vermekte zorlanyorum eklinde ifade edilen bir soru yönelterek tutumlarn örenmeye çaltk. Bu soruya öretmenlerin büyük çounluu (%95) Katlmyorum yantn vermilerdir. Öretmenler genellikle belli ilkelerinin olduunu ve bu ilkelere göre farkl fikirleri deerlendirdiklerini söylemilerdir. Öretmenler arasnda en yaygn olan ilke ve deerler unlardr: Bilimsellik, çadalk, ulusallk, deiime açk olma, sevgi, dürüstlük. Örnein, bir öretmenin bu soruya verdii yant öyle: 0nsann deiime açk belli ilkeleri olduktan sonra bu ilkelere göre hareket edersin ve bu karmaaya yol açmaz. Sunulan farkl fikirleri bu ilkelerin dorultusunda gözden geçirirsin; elersin; gelitirirsin veya kabullenirsin. (29 yanda, bayan 0ngilizce öretmeni, B lisesi) Yine bir dier öretmen ayn soruyu öyle yantlamtr: 0nsanlar balayan ortak etik yarglarn varlna inanyorum. Eitimde iyi olan herkesin bildiini düünüyorum. Bir ksmnn yapmamas beni etkilemez. (38 yanda, kadn, Biyoloji öretmeni, A lisesi) Tüm bu ifade ve deerlendirmelerden hareketle öretmenlerin büyük çounluunun yabanclamann anlamszlk boyutunu yaamadklarn veya böyle bir duygu hissetmediklerini söyleyebiliriz. Özellikle yaptklar ie oldukça önemli anlamlar yüklemeleri dikkat çekmektedir. Bir dier önemli husus ise öretmenlerin yaam ve eitim çerçevesinde ilkelerinin ve etik deerlerinin olduunu ifade etmeleridir. Belli deerlerin ve ilkelerin olmas yaamadaki anlamszl ortadan kaldran veya bireyin anlamszlk duygusunu yaamasn önleyen önemli özellikler olarak yorumlanabilir. Kurals4zl4k (normsuzluk) Kuralszlk belirli amaçlara ulamak için toplumsal olarak benimsenmeyen davranlara bavurma gereklilii hakkndaki yüksek beklenti (Tezcan, 1991:224) olarak tanmlanabilir. Bireyler, normsuzluk durumunda toplumsal olarak onaylanmayan davranlarda bulunmaktadrlar. Örnein, eitimde bir örencinin iyi not almak için kopya çekmesi veya kopya çekmeyi doru bulmas bir kuralszlk örnei oluturur (Brown, Higgins ve Paulsen, 2003:3). Kuralszlk bireyler arasnda ortak amaç ve deerlerin bulunmamas durumunda daha yaygndr.

9 Bu aratrmada lise öretmenlerinin kuralszlk içinde olup olmadklarn anlamak için kuralszlkla ilgili olarak; ortak deer ve amaç yokluu, torpil ve destee dayal baar anlay ve kurallar alglama alt kategorileri oluturulmutur. Öretmenlerin ortak amaç ve deerler konusundaki düünce ve alglamalar iki soruyla ölçülmeye çallmtr. Bu sorulardan birisi öyle ifade edilmitir: Okulda eitim konusunda ortak amaç ve deerlerin olmas o kadar önemli deil; sorun yaratmaz düüncesini nasl deerlendirirsiniz? Bu soruya 2 öretmen hariç, dier öretmenlerin tümü (18) kar çkarak, eitimde ortak amaç ve deerlerin olmasnn çok önemli olduunu söylemilerdir. Ortak deer ve amaç yokluunu vahim olarak deerlendiren öretmenler vardr. Bu konuda bir öretmenin görüü öyledir: Okulda eitim konusunda ortak amaç ve deerlerin olmamasn abes diye deerlendiririm. Biz duygusu hem eitimde hem de vatanda olmada çok önemli, bunu önemsiz gören bir zihinsel yap bir an önce deimelidir. Yoksa, bugünkü çürümülük devam eder. (32 yanda, erkek Felsefe öretmeni, B lisesi) Yine bir dier öretmen ayn konuda unlar söylemektedir: Ortak deer ve amaçlar mutlaka olmal. Ve bunun için de, bu ortak deer ve amaç sergileyemeyenlerin yerine daha titiz ve idealist öretmenler görev almal. (38 yanda bayan Edebiyat öretmeni, A lisesi) Yukardaki her iki öretmen de eitim ve toplum balamnda ortak deer ve amaçlarn önemli olduunu söylemektedirler. Öretmenler ayn zamanda bu konuda yaplmas gerekenler konusunda da önerilerde bulunmaktadrlar. Bir öretmen ortak amacn Atatürkçü gençlii yetitirmek olmas gerektiini söylemektedir. Bir baka öretmen ise, faaliyetlerin birbirini tamamlamas gerektii görüündedir. Öretmenlere ortak amaç ve deerler konusunda 2. bir soru daha yöneltilmitir. Bu soru; Eitimde öretmenler arasnda ortak deer ve amaçlarn bulunup bulunmamas konusunda neler söyleyebilirsiniz eklinde ifade edilmitir. Öretmenlerin büyük çounluu (%85) bu soruya; Öretmenler arasnda ortak amaç bulunmal. eklinde cevap verilmitir. Ancak, ortak amaç ve deerlerin ne olduu konusunda farkl görüler ortaya koymulardr. Öretmenler; iyi insan yetitirmek, düünen insan yetitirmek, sorgulayan insan yetitirmek, ulusalc deerler olmal, demokratik ve çada deerler olmal gibi amaç ve deerleri belirtmilerdir. Öretmenler arasnda eitimde ortak amaç ve deerlerin olmas konusunda farkl düünen öretmenler (3 öretmen) ise konuya deiik açdan bakmaktadrlar. Örnein bir öretmenin görüü öyledir: Her öretmen farkl kiiliklere sahip. Düünceleri farkl olabiliyor. Örencilerin farkl deerlere sahip öretmenleri görmesinin sakncas yok. (29 yanda, bayan 0ngilizce öretmeni, B lisesi). Bu öretmenin eitim konusunda daha liberal bir tutum benimsediini söyleyebiliriz. Farkl deerlerden anlad ise daha çok bireylerin fikir ve düünce ve yaama baklar ile ilgilidir. Öretmenlerin kuralszlkla ilgili düüncelerini örenmek için onlarn baar konusundaki görülerini örenmeye çaltk. Bu konuda -torpil ve destee ( kayrmaya) dayal baar anlay- öyle bir soru sorduk; Torpil ve destek ( kayrma) olmadan insanlarn baarl olup olmayaca konusunda düünceleriniz nelerdir?

10 Bu soruya 1 öretmen hariç, dier öretmenlerin (19) tümü torpil ve destein ( kayrma) Türkiye nin bir gerçei olduunu belirterek, kar çkp olumsuz deerlendirmede bulunmulardr. Örnein, bir öretmenin görüü öyledir: Türkiye de torpil çok yaygn, ancak genelde tasvip etmediimiz bir durum. Torpile tabi ki karym. En güzel baar en zor olan baarmak ve trnaklarnla bir yere gelebilmektir. Yoksa elde edilen baar haz vermez. (36 yanda, bayan, 0ngilizce öretmeni, A lisesi) Öretmenin baar konusundaki bu görüü idealist ve toplumsal olarak kabul edilen yollara uygun bir anlay ifade etmektedir. Öretmenlerin kurallar alglamalar ile ilgili görüleri ise öyledir: Aratrmadan elde edilen verilere göre öretmenlerin tamam kurallarn önemli olduu fikrinde birleerek, kuralszla kar çkmaktadrlar. Ancak hangi kurallar veya kurallarn nitelii konusunda farkl fikirler ortaya çkmaktadr. Bu konudaki yaygn görü kurallarn yapc, uygulanabilir olmas ve çada olmas etrafnda younlamaktadr. Tüm bu ifade ve açklamalardan hareketle aratrmaya katlan öretmenlerin kuralszlk durumunu yaamadklar, kurallar alglama, baar anlay, eitimde ortak deer ve amaç konusunda büyük çounluunun benzer ve toplumsal açdan onaylanm düünce ve beklentiler içinde olduklarn söyleyebiliriz. Uzaklama Uzaklama yabanclamann önemli bir boyutunu oluturur. Yabanclama ile ilgili tanmlarda vurgulanan en belirgin özellik uzaklamadr. Marshal ( 1999: 798) yabanclamay bireylerin birbirinden ya da belirli bir ortam veya süreçten uzaklamalar olarak tanmlar. Geyer ve Schweitzer (1981) ise yabanclamay bir uzaklama, ayrlma (seperation) ilikisi anlamnda tanmlayarak, bunun baz açlardan arzu edilmeyen bir iliki olduunu söylemektedirler. Bu aratrmada uzaklama kavram öretmen yabanclamas balamnda öretmenin okuldan, örencilerinden, meslektalarndan, eitsel süreçlerden uzaklamas, bu öge ve süreçlere kar soumas ve onlarla bütünleememesi anlamnda kullanlmaktadr. Aratrmada öretmenlerin okula uyum ve bütünlemelerini anlamak için, onlara özellikle okula ait olma ile ilgili sorular sorulmutur. Aratrma verilerine göre, çalmamza katlan öretmenlerin %60 kendilerini okula ait hissetmemektedirler. Öretmenlerin %40 ise kendilerini okula ait hissettiklerini, okulu sevdiklerini söylemektedirler. Kendilerini çaltklar okula ait hissetmeyen öretmenler bunu farkl nedenlere balamaktadrlar. Örnein, bir öretmen bunu öyle açklamaktadr: Kendimi çounlukla bu okula ait hissetmiyorum. Ayrca ie ait olarak da hissetmiyorum. Çünkü kendi yetitiim çocukluk ve gençlik yaamyla bu çevre arasnda pek paralellik kuramyorum. Aslnda kültürel çatma yayorum. desem daha doru olur. (34 yanda, erkek, Felsefe öretmeni, A lisesi) Yukardaki açklama, öretmenin okulla bütünleememesinde ie ait olamama (yapt ii benimsememe) ve okul çevresiyle kendi yetitii çevre arasnda uyumsuzlua yol açan problemlerin olduunu göstermektedir. Okula ait olma sorunu olan öretmenlerin bazlar bunu okulla ilgili baz kurallara ve uygulamalara balamaktadrlar. Örnein, bir öretmen bu konuda öyle demektedir:

11 Kendimi bu okula ait hissetmiyorum. Anlamsz bir yn kurala ( klk, kyafet, plân, yönetmelikler... vb) uymak zorunluluu ve zaman alc bir sürü angaryalarn varl okulun bana hitap etmediini söylüyor. Fakat Türkiye koullar içerisinde düünürsek iyi saylr. (30 yanda, bayan, 0ngilizce öretmeni, B lisesi). Bu öretmen, okula ait olmad düüncesinin nedenini okulda kendisinin doru bulmad bir takm kural ve uygulamalara balarken, aslnda okul eitimiyle ilgili birtakm düzenlemeleri de eletirmektedir. Fakat, bu durumu eletiren öretmen, Türkiye koullarnda bunun katlanlabilir bir ey olabildiini (iyi bile saylr) söyleyerek, dier kurumlarla eitim kurumunun zmnî olarak bir karlatrmasn da yapmaktadr. Kendini çalt okula ait hissetmeyen bir dier öretmen ise bunu daha farkl bir nedene balamaktadr: Kendimi bu okula ait hissetmiyorum. Çünkü norm kadrosuna göre fazlaym. Her an baka bir okula gönderilebilirim. Ayrca idarecilik düünüyorum. Baka okullarda görevlendirilebilirim. Bir de bizim okulda kurum kültürünü çok zayf görüyorum. (37 yanda, erkek, Tarih öretmeni, B Lisesi) Bu öretmen norm kadro uygulamasna göre her an baka bir okula gönderilebilme endiesiyle ve ayrca yöneticilik yapma düüncesi olmas nedeniyle kendisini okula ait hissetmiyor. Öretmenin okula ait olmad düüncesi üzerinde kurum kültürünün zayf oluu da önemli bir etken olarak gösterilmektedir. Kendilerini okula ait hisseden öretmenler ise bu konuda farkl bak açlarna sahiptirler. Kendilerini okula ait hisseden öretmenlerde en dikkat çekici yön, okullaryla ilgili yaptklar nitelemelerdir. Özelikle; okulumu seviyorum, çalmakta olduum arkadalarla iletiimim iyi, örencilerle ilikilerim iyi, okulun idari ve öretmen kadrosu iyi. gibi nitelemeler çok yaygndr. Bu ifadeler öretmenlerin okulla bütünletiklerini göstermektedir. Örnein bu konuda bir öretmenin fikri öyledir: Kendimi bu okula ait hissediyorum. Okul idarecileri, öretmenler ve örencilerle her konuda anlayor olmam ve 15 yldr bu okulda çalmam bunu dourdu. (38 yanda, erkek, Edebiyat öretmeni, A Lisesi). Yukardaki ifade, öretmenin okula ait olma ve okulla bütünlemesi üzerinde yöneticiler, öretmenler ve örencilerle olan ilikilerin önemini ve ayrca uzun süre bir okulda görev yapmann okulu sevme ve onunla bütünlemede etkili olduunu ortaya koymaktadr. Aratrmada, öretmenlerde okul çevresi ve onun içinde yer alan yönetici, öretmen ve örencilere kar bakalk ve yabanclk duygularnn olup-olmad örenilmeye çallmtr. Öretmenlere bu çerçevede öyle bir soru yöneltilmitir: Okula, yöneticilere, öretmenlere, örencilere kar bakalk, yabanclk duygusu hissediyor musunuz? Bu soruya öretmenlerin yars (%50) evet yantn vermilerdir. Evet diyenler, daha çok yabanclk duygusu yaadklarn belirterek, bunu okuldaki ilikilerin yüzeyselliine balamaktadrlar. Örnein bu konuda bir öretmenin görüü öyledir: Yabanclk duygusu yaadm oluyor. Burada ilikiler çok yüzeysel ve bana yapmack geliyor. Herkes kendi hâlinde kimse kimseyi ilgilendirmiyor. (38 yanda erkek, Kimya öretmeni, A Lisesi) Öretmenin yukardaki ifadesi okul ortamnda öretmenin yakn, samimî, birincil ilikiler konusunda problem yaadn göstermektedir. 9likilerin yapmack ve yüzeysel oluu birincil ilikilerdeki çözülüü gösterir.

12 Troman a ( 2000:5) göre birincil ilikilerdeki çözülü öretmenlerin ite ve evdeki yabanclamalar üzerinde etkili olan bir faktördür. Bireylerin dier bireyler veya varlklarla ilikilerinin kopukluu da önemli bir yabanclama göstergesidir. Okul kurumu içerisinde öretmenlerin örencilerle, yöneticilerle, meslektalaryla ve genel olarak eitsel süreçlerle ilikileri oldukça önemlidir. Aratrmada, öretmenlerin dier öretmenlerle ve örencilerle olan ilikileri örenilmeye çallmtr. Aratrma verilerine göre, öretmenlerin çounluu (%80) dier öretmenlerle ilikilerinin iyi olduunu ifade etmektedirler. Yine, öretmenlerin çou ilikilerinde kopukluk yaayp-yaamadklar sorununa hayr yantn vermektedirler. 9likilerin iyi ve kopukluk yaanmadan sürdürülmesi oldukça önemlidir. Ancak, öretmenlerin bu konudaki görüleri ayrntl olarak çözümlendiinde öretmenlerin önemli bir ksmnn (%65) ilikilerin yüzeysel olduuna; samimî ve scak olmadna yönelik deerlendirme yapmalar anlamldr. Öretmenlerin bazlar ilikilerdeki yüzeyselliin olumsuz etkisini, okul içerisinde birkaç kiiden oluan küçük arkada grubu içerisinde yer alarak, bir ölçüde ortadan kaldrmaya çaltklarn söylemektedirler. Örnein bir öretmen, bu konuda u görüü ortaya koymaktadr: Bu konundaki ansm u: en azndan birkaç arkadam benimle ayn kayglar paylayor. Onlarla ilikilerim daha iyi, onlar sayesinde okuldan bütünüyle kopmuyorum. (32 yanda, erkek, Tarih öretmeni, A Lisesi). Öretmenin yukardaki görüü, okul ortamnda küçük gruplarn önemini ortaya koymaktadr. Okullarn büyümesi, uzmanlama, bürokratik yap, i yorgunluu gibi süreçler öretmenleri birlerinden uzaklatrrken öretmenlerin birkaç kiiden oluan samimî ilikilerin yaand küçük gruplar oluturarak bu durumun yaratt olumsuzluu gidermeye çaltklarn söyleyebiliriz. Öretmenler arasndaki iliki biçimlerinden birisi de arkadalk ilikisidir. Arkadalk, ilikilerin younluunu, gücünü, samimiyetini, scakln ifade eder. Okul ortamnda öretmenlerin arkadalk ilikilerinin yüksek düzeyde oluu onlarn yabanclamasn azaltan bir faktör olarak deerlendirilebilir. Bu balamda aratrmada öretmenlere baz sorular yöneltilmitir. Öretmenlerin arkadalk odakl sorulara verdikleri yantlar öretmenlerin önemli bir ksmnn ( %60), okul ortamnda arkada bulma ve arkadalk ilikileri konusunda problem yaadklarn ve özellikle samimi dostluk ve arkadalk arzu ettiklerini, ancak bunlar bulmakta zorlandklarn ortaya koymaktadr. Ortaya çkan bu sonuç öretmenler arasndaki ilikilerin yüzeyselliine yönelik deerlendirmelerle paraleldir. Bireylerin içinde bulunduklar ortamlara ve süreçlere yabanclatklarnn önemli bir göstergesi de toplumsal yalnzlktr. Tezcan a ( 1991: 225) göre toplumsal yalnzlk yabanclamann toplumsal belirtilerinden birisini oluturur. Toplumsal yalnzlk yalnzln toplum içinde yaygnlamasdr. Toplumsal artlar bireyin toplumsal ilikilerini güçletirmise bu tür yabanclama söz konusudur. Yukarda ifade edilen kuramsal bilgiden hareketle okul içinde öretmenler aras ilikilerde bu tür bir yalnzlama olup-olmad öretmen yabanclamasn anlamada önemli bir gösterge olarak deerlendirilebilir. Bu aratrmada öretmelere okul içinde dierleriyle ilikileri balamnda yalnzlk içinde olup olmadklarn veya böyle bir duyguyu hissedip hissetmediklerini sorduk. Aratrmadan elde edilen verilere göre öretmenler arasnda kendisini dier bireylerden kopuk ve yalnz hissedenler bulunmaktadr. Yalnzlk duygusu içinde olduklarn söyleyenlerin oran %45 tir. Bu öretmenlerin bir ksm yalnzl zaman zaman nadiren yaadklarn söylerlerken (4 öretmen), dierleri (5 öretmen) sürekli bu

13 duyguyu yaadklarn ifade etmektedirler. Aratrmaya katlanlarn %55 i (11 öretmen) yalnzlk duygusu yaamadklarn söylemektedirler. Yalnzlk duygusu hisseden öretmenler bu durumu u ekilde ifade etmektedirler: Bu duyguyu özellikle kadro deimelerinde hissediyorum, özellikle tatil dönüleri bunu yayorum, okulda çou eyi yapmack bulmam nedeniyle Bu konuda bir öretmenin görüü öyledir: Bu okulda zaman zaman kendimi yalnz ve dier insanlardan kopuk olarak hissediyorum. Bu duygunun nedeni yaam felsefelerinin farkl olmas, farkl eylere önem verme ve çou eyi yapmack bulmamdr (36 yanda, kadn, Edebiyat öretmeni, A Lisesi). Kendilerini okul ortamnda yalnz hissetmeyen öretmenlerin bu konudaki ifadeleri ise öyledir: Okuldaki çevre ile iyi iletiim kurabiliyorum, iletiim kuramazsam bu sorunlar yaayacam düünüyorum, kendimi hiç yalnz hissetmedim, insan ilikilerim iyi, diyaloga ve deerlere önem veriyorum. Bu ifadeler, sosyal ilikilerin gelitirilmesinde ve toplumsal yalnzln azaltlmasnda iletiimin, diyalogun, deerlerin önemini göstermektedir. Tüm bu ifadelerden yola çkarak, öretmenler arasnda yalnzlk duygusu yaayanlarn olduunu, ancak bunun zaman zaman ve nadiren olmas nedeniyle genel olarak öretmenlerin bu konuda ciddî bir problemle kar karya olmadklarn söyleyebiliriz. Aratrmadan elde edilen bulgulardan biri de okul ortamnda öretmenlerin örencileriyle olan ilikileriyle ilgilidir. Aratrma verilerine göre öretmenlerin tamam (%100), örencilerle ilikilerini baarl olarak deerlendirmektedirler. Bu konudaki deerlendirmeler daha çok baarl iliki, onlar seviyorum, tatl sert bir iliki tarzm var, diyalogum çok iyi, iletiimde sorun yaamyorum, baarl iliki için çaba harcyorum, büyük oranda bu konuda baarlym... eklindedir. Kendisiyle görütüümüz bir öretmenin konuyla ilgili görüü öyledir: Örencileri seviyorum. Bilgilerimi onlara vermeyi seviyorum. Onlarn Türkiye nin geleceinde çok önemli olduklarn biliyorum. Bu nedenle objektif bir ekilde ders anlatyorum. 0likilerimde ise mesafe koyuyorum ve baarl olduumu düünüyorum. (32 yanda erkek, Felsefe öretmeni, B Lisesi). Örencilerle ilikiler çerçevesinde elde edilen bir dier sonuç ise öretmenlerin büyük çounluunun (%90) örencilere ulamakta zorluk çekmedikleri ve onlara kar tolerans göstermede problemleri olmadklardr. Tolerans gösterme konusunda öretmenlerin bir ksm (%30) kendilerini fazla toleransl olarak görmektedirler. Tüm bu sonuçlar, okul ortamnda baz öretmenlerin meslektalaryla (dier öretmenler) ilikilerinde sorunlar yaamalarna (özellikle ilikilerin yüzeysellii, samimî arkada bulma gibi) ramen örencilerle olan ilikilerinin iyi olduunu ortaya koymaktadr. Bu konuda özellikle örenciler kar sevgi ve hogörülü olma gibi duygu ve yaklamlarn oldukça önemli olduu söylenebilir. Tatminsizli8i 9 tatminsizlii sosyolojik literatürde önemli bir yabanclama göstergesi olarak deerlendirilir (Knoop, 1987; Thomson ve Janice, 1995). Özellikle düük öretme baars, öretme zorluklar, kalabalk snflar, okulun bürokratik yaps, sk müfredat, stresli meslekî koullar i tatminsizlii üzerinde etkili olmaktadr.

14 Aratrmaya katlan lise öretmenlerinin yaptklar iten tatmin olup olmadklar (i doyumu) bu aratrmada öretmen yabanclamasyla ilgili önemli bir problem olarak ele alnmtr. Bu balamda, aratrmadan elde edilen veriler deerlendirildiinde aratrmaya katlan öretmenlerin çounluunun (%65) yaptklar iten tatmin olmadklar ortaya çkmtr. Yaptm i bana doyum salyor. diyenlerin oran %35 tir. Yaptklar iten tatmin olmadklarn söyleyen öretmenler bu durumu genellikle; Öretmenlik beni ruhsal ve ekonomik açdan tatmin etmiyor, olanaklar yetersiz, özgür bir ortamda çalamyoruz, öretmenlik bir meslek mi deil mi karar veremedim, i doyumu salamak mümkün deil, yaadmz ülkenin sorunlar eitime yansyor... eklinde ifade etmektedirler. Yaptklar iten tatmin olmayan öretmenler özellikle okul koullarn olumsuz bulmaktadrlar. Bu konuda snflarn kalabalk olmas (40-50 örenci), örencilerin derse hazrlksz gelmeleri, ders yükünün arl, araçgereç sknts, ekonomik yetersizlikler, okul yönetiminin yeterli destek salamamas, yönetimin zayfl gibi faktörlerin i tatminini olumsuz etkiledii konusunda genel bir anlay bulunmaktadr. Yaptklar iten tatmin olduklarn söyleyen öretmenler ise bunu genellikle u ifadelerle ortaya koymaktadrlar: Bu i beni tatmin ediyor, i doyumu açsndan istediklerimi yayorum, son derece tatmin oluyorum, aksi hâlde ii brakrm, örenciye bir eyler örettiimi bilmek beni mutlu ediyor. 9 doyumu ile ilgili olarak ortaya konan bu ifadeler deerlendirildiinde, öretmenler arasnda, yapt iten tatmin olmayanlarn daha çok olduu ortaya çkmaktadr. Öretmenlerin i tatminsizliini açklama nedenleri Türkiye deki eitim- öretim sorunlarn yanstmas açsndan dikkate deer bir durum oluturur. Ancak, tüm olumsuz koullara ramen, bu iten yüksek düzeyde tatmin aldn söyleyen öretmenler de vardr. Kendi Kendine Yabanc4lama (Self-Estrangement) Öz yabanclama da denilen kendi kendine yabanclama, bireyin kendisini ödüllendirici gerçek doyum salayc etkinliklerde bulmakta yetersiz kalmasdr (Tezcan, 1991: 224). Seeman kendi kendine yabanclamay bireyin kendi bana ödüllendirici olmayan fakat dier gereksinimleri için sadece araç olan faaliyetlere girme durumunda bireyin kendinden, kendi özünden kopmas, uzaklamas olarak tanmlar (Seeman, 1983: 179; Clifton ve Manzduk, 1994:7). Kendi kendine yabanclamada bireyin kendine ve yapt ie kar öz saygs azalr veya bu özellii belli koullar tarafndan tehdit edilir. Öretmen yabanclamas kavram içinde kendi kendine yabanclama, öretmenin kendini, mesleini; yapt ii alglamas, ona yönelik duygu ve tutumlar ile ilgili olarak ele alnmtr. Bu balamda kendi kendine yabanclama anlamszlk ve kuralszlkla da yakndan ilikilidir. Öretmenlere kendi kendine yabanclamayla ilgili olarak sorulan sorulardan biri onlarn kendilerini nasl gördükleri ile ilgilidir. Öretmenlerin tamam kendilerinin önemli ve deerli olduklar konusunda ayn fikri paylamaktadrlar. Bu konuda öretmenlerin düünceleri genellikle öyledir: Birey olarak önemli ve deerli olduumu düünüyorum, her insan deerlidir, bu konuda çaba harcyorum, kendime önem veriyorum, sayg duyuyorum, zaman zaman kendimi alglamamla ilgili problemler olsa da genelde kendimi olumlu bulurum.. Tüm bu ifadeler öretmenlerde kendilerine yönelik öz sayg ve deer düüncesini göstermektedir. Öretmenlerin kendilerine yönelik düüncelerinin yan sra meslekleriyle, yaptklar iin deeri ve önemi ile ilgili düünceleri de önemlidir. Öretmenlerin meslekleriyle ilgili sorulara verdikleri yantlar öyle ifade edebiliriz:

15 Öncelikle, öretmenlerin büyük çounluunun (%90) yaptklar ii çok önemli ve deerli gördüklerini söyleyebiliriz. Bu konuda; öretmenlik deerli bir meslek, manevî deeri yüksek, çok deerli bir meslek, çok deerli ancak günümüzde sorunlar var... eklindeki görüler genellikle paylalmaktadr. Öretmenler kendilerinin örenciye model olmas konusunda da büyük oranda (%95) olumlu düünmektedirler. Bu konuda bir öretmenin görüü öyledir: Tabî ki öretmenin örenciye model olduunu düünüyorum. Çünkü örenci bu yata bizi örnek alyor. Bizim davranlarmz naslsa ona göre ekilleniyorlar. Anne babadan önce bile onlar etkilemede önde gelebiliyoruz. (40 yanda, kadn, Corafya öretmeni, B Lisesi) Bir dier öretmen ise bu konudaki düüncelerini öyle ifade etmektedir: Öretmenin örenciye bir model olabileceini düünüyorum. Bu, ayn sanatçlarn televizyonda örnek olmas gerektii gibi bir ey. Genç bir kesime hitap ediyorsunuz ve ayn kameramanlar gibiler; öretmenin iyi ve kötü yönlerini hemen kaydediyorlar. Ayrca, eitim ve öretim veren bir insan örnek olma çabas içine girmelidir. (36 yanda, kadn, Edebiyat öretmeni, B Lisesi) Yukardaki ifadelerden de anlald gibi öretmenler örencilerin kendilerini model olarak aldklarn, onlardan etkilendiklerini düünmektedirler. Örnek veya model olmak için çok çaba harcadklarn söyleyen öretmenlerin says oldukça yüksektir (13). Öretmenler, örencilere model olmalarn genellikle u özelliklere balamaktadrlar: Tutarl olma, objektiflik, tarafsz olma, ilkeli olma, öz eletiri yapma, insancl olu, gelimeye açk olma Aratrmadan elde edilen bir dier önemli sonuç, öretmenlerin büyük çounluunun (%75), mesleklerini önemli ve deerli görmeye paralel olarak bu konuda kendilerini gelitirmeye çaltklarn; okuduklarn, meslekî gelimeleri takip etmeye çaltklarn söylemeleridir. Bu bulgu yukarda ifade edilen bulgularla tutarldr. Aratrmaya katlan öretmenlerin tamam öretmenlii anlaml bulduklarn ifade etmilerdir. Öretmenlie yüklenilen anlam daha çok önemli bir i, kutsal bir görev, zor ve zevkli bir i, insan yetitirmek oldukça anlaml ruhsal doyum salayan bir i... eklindedir. Aratrmaya katlan öretmenlerin önemli ksm (%65), Türkiye de öretmenliin durumunu olumsuz olarak tanmlamaktadrlar. Ayrca, öretmenliin gelecei konusunda karamsar olan öretmenlerin oran (%45) da dikkat çekicidir. Bu konuda bir öretmenin deerlendirmesi öyledir: Türkiye de öretmenliin gelecei bu gidile pek iyi deil, toplum öretmenlere deer veriyor ama o kadar. Toplum tüketim toplumu olduu için eitimi pek önemsemiyor. Sanrm bu da meslein sadece devlet garantisi olan maal bir meslek haline getirdi. (34 yanda, erkek, Tarih öretmeni, A lisesi) Yukardaki deerlendirme, öretmenliin toplumdaki genel gidile (tüketim toplumu) ilikisini kurma ve öretmenlie sadece manevî deer vermenin yetersizliine iaret etmesi açsndan anlamldr. Tüm bu sonuçlar, aratrmaya katlan öretmenlerde; kendine, yapt ie, meslee yönelik duygu ve düüncelerde kendine yabanclamay içerecek öelerin olmadn ortaya koymaktadr. Bununla birlikte, öretmenler arasnda Türkiye de öretmenliin gelecei ile ilgili karamsar bak açlarna sahip öretmenlerin olduu da anlalmaktadr.

16 Tart4ma ve Sonuç Lise öretmenlerinin okul eitimi çerçevesindeki deneyim ve yaantlarn, meslektalaryla (dier öretmenler), örencileriyle ve okul yönetimleriyle ilikilerini, eitime ve eitimsel süreçlere, öretmenlik mesleine ve kendilerine yönelik alglamalarn ve deerlendirmelerini öretmen yabanclamas kavramndan hareketle betimlemeyi ve çeitli boyutlarn ortaya koymay amaçlayan bu aratrmadan elde edilen en önemli sonuç; öretmenlerin yabanclamann bütün boyutlarn deil baz boyutlarn yaamalardr. Öretmenlerin yabanclama balamnda içindeki bulunduklar durum genel olarak tehlikeli veya riskli olarak deerlendirilemez. Aratrmaya katlan öretmenlerin en youn yaadklar yabanclama duygusu güçsüzlük boyutundadr. Bu konuyla ilgili önemli alt kategorilerden biri olan yönetsel süreçler ve onlar alglama yorumlama çerçevesinde öretmenlerin kendilerini güçsüz olarak hissettikleri tespit edilmitir. Özellikle, yönetimin merkeziyetçi ve demokratik olmad fikri öretmenler arasnda yaygndr. Öretmenler, yönetsel yapnn bu niteliinin katlm azalttn, bu konudaki çabalar boa çkardn düünmektedirler. Öretmenler arasnda yönetime katlmaya yüksek oranda (%70) olumsuz bir bakn olmas (yönetime katlmama, yönetime katlmann önemine inanmama veya bunu çok da önemli görmeme,...) bunu göstermektedir. Bu tür bir durum yönetimin güçlü olduu fikrine yol açmakta, güçlü yönetim ise merkeziyetçi ve demokratik olmayan yönetim anlamna gelmektedir. Demokratik olmayan okul yönetiminin öretmen yabanclamasna yol açt konuyla ilgili aratrmalarda (Vavrus, 1989; Johnson ve Ellett, 1992) ortaya konulmutur. Bu balamda aratrmadan elde edilen bu bulgu literatürdeki bulgular destekler mahiyettedir. Aratrmadan elde edilen bulgulara göre öretmenlerin çounluu kendilerinin karar sürecinin dnda hissetmektedirler. Bu durumun baz öretmenlerde geri çekilme gibi duygu ve davranlara yol açt anlalmaktadr. Öretmenlerin güçsüzlük balamnda yaadklar yabanclamann bir ksm da, yönetsel süreçlerin dnda olduklarn düünmek kadar olmasa da müfredatn merkezden (Millî Eitim Bakanl) belirlenmesi ve moral motivasyon düüklüü ile ilgilidir. Öretmenlerin özellikle moral- motivasyon açsndan okul desteine daha fazla gereksinim duyduklarn söyleyebiliriz. Aratrmadan elde edilen önemli bir baka bulgu, öretmenler arasnda yabanclamay anlamszlk ve kuralszlk boyutunda yaama düzeyinin oldukça düük olduudur. Bu konuda özellikle öretmenlerinin yaptklar ii anlaml ve deerli bulmalar, sevmeleri oldukça önemli bir faktör olarak deerlendirilebilir. Yine derslere kar tutum ve düünceler oldukça olumlu. Ancak, snflarn kalabalk olmas, öretmeni dlayan bir eitim sistemi olduu fikri, ders yükünün yaratt yorgunluk ve stres gibi faktörler öretmenlerin bazlarnn (%20), dersleri monoton, skc ve zevksiz deerlendirilmesine yol açmaktadr. Anlamszlkla ilgili bir dier konu, öretmenlerin ; bir belirsizlik; neyin iyi veya kötü olduuna karar vermekte zorlanma durumunu büyük oranda (%95) yaamamalardr. Öretmenlerin anlamszlkla baa çkmalarnda belli ilke ve deerlerinin olmasnn etkili olduu anlalmaktadr. Aratrmaya katlan öretmenlerin bilimsellik, çadalk, ulusallk, sevgi, dürüstlük, eletirel olma, deiime açk olma gibi ilke ve deerleri benimsemeleri oldukça anlamldr. Belirtilen bu ilke ve deerler toplum yaamnda olduu gibi eitim için de büyük önem tamaktadr. Öretmenlerle yaplan görümelerden elde edilen verilere göre, yabanclamann kuralszlk boyutu da öretmenler arasnda genellikle yaanmamaktadr. Anlamszlkla paralel bir durum arz eden kuralszlk durumu üzerinde özellikle ortak deer ve amaç bütünlemesine yönelik duygu ve düüncelerin etkili olduu ileri sürülebilir. Elde edilen bu sonuç, konuyla ilgili literatürle örtümektedir (Rutter ve dierleri, 1979; Rosentholtz, 1985; Pallas,1988). Öretmenlerin ayrca, kuralszln bir alt kategorisi olarak ele aldmz torpile ve kayrmaya dayal

17 baar anlayna kar çkarak, daha çok toplumsal olarak onaylanm bir baar anlayn savunduklar görülmektedir. Aratrmadan elde edilen önemli bir bulgu da öretmenlerin, yabanclamann önemli bir boyutunu oluturan uzaklama çerçevesinde belli sorunlar yaamalardr. Bu konuda özellikle öretmenler arasnda önemli oranda (%60) kendini çalt okula ait hissetmeme düüncesinin bulunmas oldukça anlamldr. Kendilerini okula ait hissetmeyen öretmenlerin bir ksm bunu norm kadro gibi nedenlere balarken, bir ksm da okuldaki kural ve uygulamalar eletirip bunun kendilerini okuldan souttuu düüncesindedirler. Üzerinde durulmas gereken bir dier sonuç, kendilerini okula ait hisseden öretmenlerin bunu iletiim, diyalog, örencilerle ilikiler, okulun idarî ve öretmen kadrosunun iyilii gibi kavram veya ifadelerle açklamalardr. Bu bulgu, okulla bütünlemede ifade edilen faktörlerin önemini ortaya koymaktadr. Lise öretmenleri aratrmasndan elde edilen önemli bir baka bulgu, öretmenlerin okul ortamnda meslektalaryla ve örencileriyle olan ilikileri ile ilgidir. Öretmenler, meslektalaryla ilikilerini genelde iyi olarak deerlendirmelerine ramen, bu ilikilerin sl veya yüzeysel olduuna yönelik eletiride bulunmaktadrlar. Okul ortamnda arkada bulmakta zorlanlmamasna ramen, gerçek arkadalk veya gerçek dostluk aranan bir özellik haline gelmektedir. Toplumumuzdaki genel durumun okul ortamnda yansmas açsndan bu bulgu dikkat çekmektedir. Aratrmada bir yabanclatrma göstergesi olarak i tatminsizlii üzerinde de durulmutur. Öretmenlerle yaplan görümelerden elde edilen verilere göre öretmenlerin çounluu (%65) yaptklar iten tatmin olmamaktadrlar. Yaptklar iten tatmin olmayan öretmenler bunun nedenlerini özellikle okul koullar; snflarn kalabalk olmas (40-50 örenci), örencilerin derse hazrlksz gelmeleri, ders yükünün arl gibi faktörlere balamaktadrlar. Tüm bu faktörler ayn zamanda Türkiye deki okullarda yaanan önemli sorunlar oluturmaktadr. Önemli oranda öretmenin (%65) yaptklar iten tatmin olmadklarn söylemelerine ramen öretmenlerin çounluunun dersleri ve eitsel süreçleri monoton, zevksiz ve skc olarak alglamadklar tespit edilmitir. Bu bulgu baz açlardan i tatminsizlii ile çelien bir bulgudur. Çünkü i tatmininin deiik boyutlar olmasna ramen (sosyal, ekonomik ve kültürel) dersler ve eitsel süreçlerden mutlu olmak veya bu süreçleri olumlu alglamak iten tatmin olunduunun göstergelerinden biridir. Aratrma sürecindeki gözlemlere göre, öretmenlerin, i tatminsizliini daha çok ekonomik açdan deerlendirmeleriyle balantl olduunu düünmekteyiz. Sonuç olarak lise öretmenleri üzerine yaplan bu aratrma öretmenlerin birtakm yabanclatrc koullar altnda (kalabalk snflar, ar ders yükü, materyal eksiklii, yönetsel sorunlar, sk müfredat vd.) yaamalarna ramen, yabanclamay bütün boyutlaryla ve yaygn olarak deil, baz boyutlaryla ve ksmî olarak yaadklarn ortaya koymutur.

18 Kaynaklar Bayhan, V. (1996), Üniversite Gençliinde Anomi ve Yabanclama, Kültür Bakanl Brown, M R. ve Dierleri. (1996) Modern Çada Kiilik Sorunu, Çev. M. Sar, Meya Brown, M.; Higgns, K ve Paulsen, K. (2003). Adolescent Alienation:What is it and When can educators do about it?, Intervention in School and Clinic, 39 (1) 1-9, Austin. Celkan, H.Y. (1989), Eitim Sosyolojisi, MEB. Clifton, R. ve Manzduk, D. (1994). The Alienation of Undergraduate Education Students: A Case Study of A Canadaian University, Journal of Education for Teaching, 20 (2), 9nternetten 5 ocak 2004 de EBSCO veri tabanndan (academic search premier) alnmtr., Edwards, D. (1995). The School Counselor s Role in Helping Teachers and Students Belong, Elementary School Guidane and Counseling, 29 (3) Gerson, MW. (1971). Alienation in Mass Society: Some Causes and Responses, Social Problems Today. Ed: Clifton, D. Bryant, JB. Lippincut Company, New York Geyer, F. ve Schweitzer, D. (1981). Alienation: Problems of Meaning,Theory and Method, London: Routledge and Kegan Paul Illich, I. ( 1985). Okulsuz Toplum, Çev. Bedirhan Üstün, Birey ve Toplum Johnson, BL ve Ellett, CD. (1992). Analyses of School Level Learning Environments: Centralized Decision Making:Teacher Work Alienation and Organizational Effectievenes, Educational Monagements, 20 (4). Knoop, R. (1982). Alienated Teacher: A. Profile, Teaching and Teacher Education, 4 (3),PP.1-28,9nternetten 12 Ocak 2004 te EBSCO veri tabanndan alnmtr., Knoop, R. (1987). Causes of Job Dissatisfaction Among Teachers, Educational Management, PP.1-24,9nternetten 12 Ocak 2004 te EBSCO veri tabanndan alnmtr., Küçükahmet, L. (1996). Öretmen Yetitiren Kurum Öretmenlerinin Tutumlar, AÜ. SBF. Yayn, No: 55 Le Compte, MD. ve Dworkin, AG. (1991). Giving up on School: Student Drapouts and Teacher Burnouts, Carwin Press Inc. Lindley, DA.(1990). For Teachers of the Alienated: Three Defenses Againist Despair, English Journal,79 (6), 26-31

19 Marshal,G.(1999), Sosyoloji Sözlüü, Çev : Osman Aknhay,Derya Kömürcü,Bilim Sanat,Ankara. Mayring, P. (2000). Nitel Sosyal Aratrmaya Giri, Çev. A. Gümü ve M.S., Durgun, Baki Yaynevi Mc Coy, LP. (2003). It s a Hard Job: A study of Novice Teacher s Perspectives on Why Teachers Leave the Profession, Current Issues in Education, (online), 6(7), Oerlemans, K. ve Jenkins, H. (1998). There are Aliens in Our School, Issues in Educational Research, 8 (2), Pallas, AM. (1988). School Climate in American High School, Teacher College Record, 89, Pappenheim, F.C (2000). Alienation in American Society, Montly Review, 52(2),1-8, Com, Pough, K.J. ve Zhao, Y. (2003). Stories of Teacher Alienation: A look at the Unintented Consequences of Efforts to Empower Teachers, Teaching and Teacher Education, 19, Rodney,CA ve Manzduk,D.(1994). The Alienation of Undergraduate Education Students: A Case Study of A Canadian Universsity, Journal of Education for Teaching,20(2) Rosentholtz, SJ. (1985). Effective Schools: Interpreting the Evidence, American Journal of Education, 94, Rutter, M.; Maughan, B.; Mortmore, P. ve Ouston, J. (1979). Fifteen Thousand Hours, Somerset: Open Books Seman, M.(1983).Alienation Motifs in Contemporary Theorizing:The Hidden Continuty of The Classic Themes, Social Psychology Quarterly,46,pp Sidorkin, AM. (2004). In the Event of Learning: Alienation and Participative Thinking in Education, Educational Theory, 54(3), Tezcan, M. (1983). Eitimde Yabanclama, AÜ. Eitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 16(1), Ankara Tezcan, M. (1991). Gençlik Sosyoloji Yazlar. Gündoan Thomson, V. ve Janice, C. (1995). Contribution of Hardiness and School Climate to Alienation Experienced by student Teacher, Journal of Educational Research, 88(5) Tolan, B. (1981). Çada Toplumun Bunalm Anomi ve Yabanclama, Ankara 9T9A. Yayn, No:166

20 Tsuis, S.; Velasco, C. ve Wu (2004). Alienation, Uçan, A. C. (2000). Türkiye de Öretmenlik Mesleine Genel Bir Bak, Öretmen Yetitirme ve Eitimde Kalite Paneli, ss , MEB Yayn Vavrus, M. (1987). Reconsidering Teacher Alienation, The Urban Review, 19(3), Vavrus, M. (1989). Alienation as the Conceptual Foundation for Incorporating Teacher Empowerment into the Teacher Education Knowledge Base, Teaching and Teacher Education, PP.1-2,9nternetten 5 ocak 2004 te EBSCO veri tabanndan alnmtr., Yapc, M. (2004). Eitim ve Yabanclama, 0nsan Bilimleri Dergisi, Yeniçeri, Ö. (1993). Yabanclama, Türkiye Günlüü, S.25, ss , Cedit. Yldrm, A. ve Vimek, H. (2000). Sosyal Bilimlerde Nitel Aratrma Yöntemleri, Seçkin.