eğrileri ve sözel göstergeler olarak dört temel gruba ayırmak mümkündür. ** Bu göstergeleri, parasal göstergeler, faiz oranları, getiri

Transkript

1 Türkiye Ekonomisinde Poziif Ve Negaif Para Poliikası Şoklarının Asimerik Ekileri * Eem Hakan ERGEÇ ** Öze: Bu çalışmanın amacı, Türkiye ekonomisinde döneminde poziif ve negaif para poliikası şoklarının, çıkı ve fiyalar üzerindeki asimerik ekilerini incelemekir. Çalışmada iki aşamalı OLS yönemi kullanılmışır. Negaif şokların, çıkı ve fiyalar üzerinde poziif şoklara göre daha güçlü ekileri olduğu espi edilmişir. Bu sonuç, alep yönlü asimeri görüşünü deseklemekedir. Anahar Kelimeler: Asimerik eki, poziif ve negaive şok asimerisi, para poliikası şoku.para poliikası. The Asymmeric Effecs of Posiive and Negaive Moneary Policy Shocks In Turkish Economy Absrac:The aim of his paper is o invesigae he asymmeric effecs of posiive and negaive moneary policy shocks on oupu and prices in Turkish economy for he period of Using wo-sep OLS mehod, i is found ha he negaive shocks have graer effecs on oupu and prices han posiive shocks. This resul suppors he view of demand side asymmery. Keywords: Asymmeric effecs, posiive and negaive shock asymmery, moneary policy shocks, moneary policy. GĐRĐŞ Đkisa lieraüründe, para poliikalarının uzun dönemde yansızlığı genellikle kabul edilen bir görüş olmasına rağmen, para poliikalarının kısa dönem ekilerinin yönü ve şiddei yoğun olarak arışılmakadır. Paranın kısa dönem ekileri üzerine arışma alanlarından biri de para poliikası şoklarının (PPŞ) asimerik ekileridir. Para poliikası şoklarının ekonomi üzerinde yaraığı ekinin şiddeinin, şokun yönüne, şokun büyüklüğüne ve şokun yaşandığı döneme göre değişmesi, para poliikası şoklarının asimerik eki gösermesi olarak anımlanmakadır. Para poliikalarının ek yöne dönebilen bir dişliye benzer asimerik ekiler gösermesi, poliika yöneenler açısından önemli bir konudur. Para poliikalarının arzulanan sonuçlara ulaşabilmesi, ekonominin poliikaya nasıl epki verdiğinin bilinmesini gerekli kılar. Bu durumda gerek merkez bankası kaynaklı şokların arzulanan sonuçları vermesi, gerekse de isem dışı yaşanan şokların ekilerine gerekli müdahalelerin doğru yapılabilmesi için, para poliikası şoklarının asimerik ekileri her ekonomi özelinde doğru algılanmalıdır. Bu çalışmanın amacı, Türkiye ekonomisi için, poziif ve negaif para poliikası şoklarının asimerik ekilerini es ederek, arz ve alep yönlü asimeri görüşlerinden hangisinin geçerli olduğunu incelemekir. Đkinci bölümde asimerik eki ürleri anımlanarak, poziif ve negaif şok asimerisi ile ilgili lieraür incelenecek ve arz ve alep yönlü asimeri görüşleri açıklanacakır. Üçüncü bölümde çalışmada kullanılacak ampirik yönem ele alınacak, dördüncü bölümde ise çalışmada kullanılacak veriler açıklanacakır. Beşinci bölümde eslerin sonuçları * Bu çalışma Anadolu Üniversiesi Sosyal Bilimler Ensiüsü Đkisa Anabilim Dalı nda Para Poliikası Şoklarının Asimerik Ekileri: Türkiye Ekonomisinde Poziif ve Negaif Şok Asimerisi ismiyle amamlanarak 19 Ekim 27 arihinde savunulan dokora ezinden üreilmişir. ** Dr. Eskişehir Osmangazi Üniversiesi sunulacakır. Son bölümde ise sonuçlara ilişkin değerlendirme yapılacakır. POZĐTĐF ve NEGATĐF ŞOK ASĐMETRĐSĐ Para poliikasının asimerik ekiler gösermesi, ikisa eorisinde amamıyla yeni bir kavram değildir. J. M. Keynes en bu yana genişlemeci para poliikalarının bir sınırı olduğu bilinmekedir (Florio, 24: 41). 192 li yıllara değin, para poliikalarının simerik ekileri olduğu fikri egemen iken, Büyük Buhran döneminde genişlemeci para poliikasının ekonomiyi canlandırmada başarısız kalması ile para poliikalarının başarısı sorgulanmaya başlanmışır (Morgan, 1993: 22). Bu dönemde faiz oranlarının düşük düzeylerde seyremesi FED arafından genişlemeci para poliikası uygulaması olarak değerlendirilmeke, ancak ekonomik canlanma izlenen bu poliikalara rağmen sağlanamamakaydı. Ancak M. Friedman ve A. Schwarz ın (199) para poliikalarının arihini inceleyen çalışmalarının, bu dönemde izlenen poliikaların genişlemeci olmayıp, daralıcı poliikalar olduğunu oraya koyması, asimerinin emel kanıını zayıflamış, 6 lıve 7 li yıllarda asimeriye olan inancı sarsmışır. Ancak, Friedman ve Schwarz ın bu döneme ilişkin espileri, sadece sıkı para poliikasının başarısına işare emeke, genişlemeci poliikanın aynı ölçüde başarılı olmadığını ise ispalamamakadır (Morgan, 1993: 22). Yani bu durum asimerik eki fikrini zayıflamamakadır. Đkisa lieraüründe anımlanmış birden çok asimerik eki ürü bulunmakadır. Bu asimerik eki ürleri şokların yönüne göre, şiddelerinin değişiği, poziif ve negaif şok asimerisi, şokların büyüklüğüne göre şiddelerinin değişiği büyük küçük şok asimerisi ve şoklarının ekilerinin canlanma ve durgunluk dönemlerine göre değişiği durum asimerisidir. Bu çalışmada bu asimeri ürlerinden negaif ve poziif şok asimerisi incelenecekir. Bu asimeri negaif para poliikası şoklarının çıkı üzerinde poziif para poliikası şoklarına göre daha güçlü eki gösermesi olarak anımlanmakadır. Poziif ve negaif şok asimerisinin varlığı, parasal genişlemenin ani resesyon poliikası olarak ekin bir araç olmayacağı anlamına gelmekedir. Poziif ve negaif şok asimerisi ile ilgili olarak lieraürde yapılmış önemli çalışmalardan ilki Cover (1992) in çalışmasıdır. Poziif ve negaif şok asimerisini incelendiği lieraürde birçok çalışma bulunmakadır Ancak lieraürde yapılmış çalışmalarda birbiri ile çelişir görünen bazı sonuçlara ulaşılmasına neden olabilecek bazı unsurlar bulunmakadır. Bunlardan ilki, bu çalışmaların bazılarının enflasyonis oramı inceliyor olmalarıdır. Asimerik ekiler ve enflasyon arasında poziif bir ilişki bulunmakadır (Rhee, 1995: 32). Bu durumda enflasyonun olmadığı dönemlerde ekilerin simerik olmasının poziif ve negaif şok asimerisi düşüncesini zayıflamamakadır. Çelişir sonuçlara raslanmasının bir diğer olası nedeni ise para poliikası Morgan (1993), Rhee ve Rich (1995), Macklem ve diğerleri (1996), Demery ve Duck (2), Senda (21), DeLong ve diğerleri (1988), Kandil (22) ve Thoma (1994), asimeri lieraüründe poziif ve negaif şokların asimerik ekilerinin varlığına ilişkin ampirik bulgular sunan bazı çalışmalar arasındadır. Evens (1986) ve Rawn ve Sola (1999) ın çalışmaları ise şokların asimerik ekilerine ilişkin ampirik kanılara ulaşamamış çalışmalardır. Rhee ve Rich (1995) çalışmalarında, asimeriye ilişkin ampirik sonuçların büyük ölçüde enflasyon arafından ahrik edildiğini gösermişlerdir. Ball ve Mankiw (1994) ve Caballero ve Engel (1992) çalışmalarında enflasyon oramının asimeriyi güçlendirdiği düşüncesini desekleyen sonuçlara ulaşmışlardır.

2 şokunu belirlemede hangi gösergenin seçildiğidir. Şokları akip emede kullanılabilecek birçok göserge bulunmakadır **. Şokların ekilerini incelemeye yönelik yapılan bir çalışmada, bu gösergelerin her birinin, ek başına kullanımı, yanlış ya da eksik yorumlara neden olabilmekedir. Tanımlama sorunu olarak adlandırılabilen bu durumu aşabilmek için lieraürde yapılan birçok çalışmada birden çok göserge birlike kullanılmışır. Đkisa lieraüründe poziif ve negaif şok asimerisini incelemeye yönelik olarak yapılan çalışmaları iki ana çerçevede incelemek mümkündür. Bunlardan ilki, arz eğrisinin eğimine dayanan arz yönlü asimeri, diğeri ise para piyasası koşullarına dayanan alep yönlü asimeridir (Kandil, 22: ). Bu iki ip asimeri görüşüne göre de negaif para poliikası şoku, çıkı üzerinde poziif şoklara göre daha güçlü ekilere neden olmakadır. Ancak fiyalar üzerindeki asimerinin yönü iki yaklaşımda da birbirinden ayrılmakadır. Arz yönlü asimeriye göre fiyalar poziif şoklara daha güçlü epki verirken, alep yönlü asimeriye göre ise negaif şoklara daha güçlü epki vermekedir. Tablo 1, arz ve alep yönlü asimeri görüşlerinin, şokların çıkı ve fiyalar üzerindeki öngörülerini ve bunların nedenlerini özelemekedir. ** Bu gösergeleri, parasal gösergeler, faiz oranları, geiri eğrileri ve sözel gösergeler olarak dör emel gruba ayırmak mümkündür. 2

3 Tablo 1: Arz ve Talep Yönlü Asimeri Para Poliikası Şoku Arz Yönlü Asimeri Talep Yönlü Asimeri Yönü Göserge Çıkı Fiyalar Neden Çıkı Fiyalar Neden Neg. Poz. i arar M2 azalır i azalır M2 Arar Güçlü Eki Zayıf Eki Zayıf Eki Güçlü Eki Firmalar negaif şoklarda fiyalarını düşürmede iseksiz iken, poziif şoklarda fiyalarını yükselirler Güçlü Eki Zayıf Eki Güçlü Eki Zayıf Eki Negaif şoklar ekonomik birimlerin harcamalarını ve ekonomide kredi kullanımını azalır iken, poziif şoklar arırmayabilir Arz Yönlü Asimeri: Bu yaklaşım kısa dönem arz eğrisinin dışbükey çizilmesine dayanır. Bu yaklaşıma göre fiya ve ücrelerin aşağıya doğru esnek olmaması ve ekonomideki kapasie kullanımının durumu para poliikası şoklarının asimerik eki gösermesine neden olmakadır. Bu unsurlar, fiyaların poziif para poliikası şoklarına daha güçlü epki vermesine neden olmaka, dolayısıyla negaif para poliikası şoklarının fiyalar üzerindeki ekileri daha zayıf, çıkı üzerindeki eki ise daha güçlü olmakadır. Şekil 1, aynı şiddee sahip iki para poliikası şokunun, çıkı ve fiyalar üzerindeki ekilerinin şiddeini gösermekedir. Toplam alepe şok sebebiyle meydana gelen değişimlerin, çıkı ve fiyalar üzerindeki ekileri kıyaslandığında çıkının negaif şokan, fiyaların ise poziif şokan daha çok ekilendiği görülmekedir. Y > Y P < P + + aşımakadır (Morgan, 1993: 23). Firmaların bu konudaki iseksizlikleri, negaif şoklarda fiyaların poziif şoklara göre daha az değişmesine ve dolayısıyla çıkı düzeyinin şoka aksi bir şoka kıyasla daha güçlü epki vermesine neden olmakadır. Poziif bir şok yaşanması durumunda ise firmalar fiya değişimi konusunda iseksiz olma eğilimini erk emekedirler. Dolayısıyla fiyalar bu gelişmeden daha çok ekilenmeke ve sonuça çıkı negaif şoka kıyasla daha az değişmekedir. Arz eğrisinin konveks çizilmesi, oplam alepe meydana gelen aynı şiddee sahip iki değişimin, fiyalar ve çıkı üzerinde aynı şiddee sahip ekiler gösermesine engel olmakadır. Ayrıca enflasyon oramının varlığı da şokların sonuçlarını ekilemekedir. Çünkü arz eğrisinin eğimi ile rend enflasyonu arasında bir ilişki bulunmakadır. Trend enflasyonunun poziif olması fiya yapışkanlığını arırmaka, oplam arz eğrisinin daha konveks çizilmesine neden olmakadır. (Senda, 21: 87). Dolayısıyla rend enflasyon asimeriyi ekilemeke, asimerinin derecesi rend enflasyonun varlığı durumunda armakadır (Agenor, 21: 7; Parker ve Rohman, 23: 2; Rhee, 1995: 31). Talep Yönlü Asimeri: Negaif şokların çıkı ve fiyalar üzerinde daha güçlü ekilere neden olacağını beliren alep yönlü asimeri ise, ekonomideki kredi kullanımının durumuna bağlıdır. Kredi kullanımı mekanizmalarında, ükeici davranışları ve firmaların ne değerleri, asimerik ekilerin görülmesine yol açabilmekedir (Agenor, 21: 9). Şekilde görüldüğü gibi, fiyalar alep şoklarına asimerik epki gösermekedir. Bunun nedeni ise firmaların fiya düşürme konusunda iseksiz olmalarıdır. Çünkü fiya değişimleri firmalar açısından birakım maliyeler Caballero ve Engel (1992), Tsiddon (1993), Ball ve Mankiw (1994), Demery ve Duck ın (2) çalışmaları, asimerik fiya ayarlamalarının para poliikalarının asimerik ekiler gösermesine neden olduğunu ispalamış çalışmalar arasındadır. Kandil (1995) ise çalışmasında, ücrelerin esnek olmamasının asimeri ile ilişkisini espi emişir. Evans (1986) ise çalışmasında asimerik eki ve kapasie kullanımı arasındaki ilişkiyi incelemiş, kapasie kullanımının düşük olması durumunda asimerik ekilerin gözlemlenemediğini espi emişir. Bir ekonomide ükeici davranışları ve firmaların ne değeri, kredi kısılarını ve bu kısıların bağlayıcılığını ekileyebilmekedir. Kredi kullanımının bu gelişmelerden ekilenmesi ise ekonominin para poliikası şoklarına verdiği epkinin şiddei üzerinde belirleyici olmakadır. Kredi kısılarının ükeici davranışlarını asimerik ekilemesi, sıkı para poliikasının daha güçlü ekiler gösermesine neden olabilmekedir (Jackman ve Suon, 1982: 124). Negaif para poliikası şoku nedeniyle faizlerin arması ükeicilerin harcamalarını kısmalarına neden olmakadır. Ancak poziif para poliikası şoku nedeniyle faizlerdeki düşme kredi kısılarının gevşemesine neden olmaka iken, ükeim harcamaları aksi kadar şiddeli armayabilmekedir. Negaif şokların ekilerinin daha güçlü olmasının bir başka nedeni ise firmaların ne değeri ile kredi kullanımları arasındaki ilişkidir. Firmaların dış finans primi, firmaların ne değerinden ekilenmekedir (Bernanke ve Gerler, 1989). Bir firmanın ne değeri ile dış finans primi arasında ers yönlü bir ilişki bulunmakadır. Negaif şoklar firmaların ne değerini ekilemeke ve böylece dış finans primini arırmakadır. Dış finans primi ise finansal yayılma mekanizmasına

4 dönüşebilmeke ve dolayısıyla negaif PPŞ nin ekileri, bu mekanizma sebebiyle daha güçlü olabilmekedir (Kaufmann, 22: 228). Bu durum ise sıkı para poliikasının ekisini daha da arırmakadır (Gür, 23: 26). Ancak poziif bir PPŞ yaşanması durumunda kredi kısılarının gevşemesi firmaların kredi kullanımını aksi kadar ekileyemeyebilmekedir. Çünkü şoklar nedeniyle naki akımları ve ne değerleri olumlu ekilenen firmalar yaırımları için ihiyaç duydukları fon mikarını iç fonlardan karşılama imkânları aracak dolayısıyla kredi kullanımı aksi bir şok kadar değişmeyecekir. Bu eşiliklerden elde edilen şok değişkenleri, çıkı ve fiyaların ahmin edildiği ikinci aşama denklemlerinde bağımsız değişken olarak kullanılmışır. Đkinci aşama eşilikleri: = ω+ γ i ϕi i ς i α + i _ α i _ + i= i= i= 1 i= i= Y P E Y Poz i Neg i u = ω+ γ i ϕi i ς i i β + _ 2 i β _ 2 + i= i= i= 1 i= i= Y P E Y Poz M Neg M u = ω+ ς i γ i ϕi i α + i _ α i _ + i= 1 i= 1 i= i= i= P Y P E Poz i Neg i u = ω+ γ i ϕi i ς i i β + _ 2 β i _ 2 + i= 1 i= i= i= i= P P E Y Poz M Neg M u Şekil 2 de görüldüğü gibi, aynı şiddee sahip iki PPŞ oplam alebi ve dolayısıyla çıkı ve fiyalar düzeyini asimerik ekileyecekir. Negaif şoklar, çıkıyı ve fiyaları poziif şoka göre daha fazla ekileyecekir. Y > Y P > P + + YÖNTEM Bu çalışmada, asimerik ekiler üzerine yapılan çalışmalar arasında ilk olarak Cover in çalışmasında kullandığı, iki aşamalı yönem kullanılmışır. Đki şamada da denklemlerin ahmininde OLS yönemi kullanılmışır. Para poliikası şokunu ahmin için ilk aşama denklemlerinde anımlama sorununa neden olmamak için hem parasal büyüklük hem de faiz oranı eşilikleri kullanılmışır. Birinci aşama eşilikleri: = ω+ α i i + β i 2 i + γ i i + ϕ i i + ς i i + i= 1 i= i= i= i= i i M P E Y u M2 = ω+ βm2 + αi + γ P + ϕe + ςy + e i i i i i i i i i i i i= 1 i= i= i= i= Bu eşiliklerde yer alan arık erim ise, para poliikası şoklarını gösermekedir. Faiz eşiliğinde negaif arıklar, poziif Poz _ i = u, poziif arıklar ise, negaif şokları Neg i u + _ =, M2 eşiliğinde ise, poziif arıklar poziif Poz _ M 2 = e +, negaif arıklar ise negaif şokları Neg _ M 2 = e gösermekedir. Morgan (1993), Karras (1996) Karras ve Sokes (1999, a,b), Parker ve Rohman (23), Malone (2), Lenz (1997), Garibaldi (1997), Kandil (22) ve Dresler in (24) çalışmaları, asimeri lieraüründe iki aşamalı yönemin kullanıldığı benzer çalışmalardandır. Asimerik ekiler, yukarıda verilen ikinci aşama eşiliklerinde yer alan PPŞ değişkenlerinin kasayıları es edilerek incelenmişir. Bu esler için Wald Tesi uygulanmışır. Đki aşamalı yönemin kullanıldığı çalışmalarda, asimerik ekilerin değerlendirilmesinde kullanılabilecek üç farklı yönem bulunmakadır. (Macklem ve diğerleri, 1996: 12). Bunlar; poziif ve negaif şok kasayılarının oplamının sıfırdan farklı olup olmadığını es emek, her gecikme dönemi için ayrı ayrı kasayıların birbirine eşi olup olmadığını es emek, kasayıların oplamının birbirine eşi olup olmadığını es emekir. Arz ya da alep yönlü asimeriden hangi ip asimerinin olduğuna karar vermek için fiyalar üzerindeki ekiler incelenmişir. 21 krizinin poliik aracın akibinde önemli bir kırılma nokası olması nedeniyle, emel dönem ve yıllarını kapsayan iki al döneme ayrılmışır. Fiyalar üzerine yapılan esler emel dönem ve iki al dönem için de uygulanarak analizlerin gerçeği yansıma gücü arırılmaya çalışılmışır. VERĐLER Çalışmada faiz oranlarını yansımada gecelik faiz oranları oralamasının büyüme hızı ( i ), parasal büyüklükleri yansımada M2 para (1) soku büyüme hızı ( emede ise sanayi üreim endeksi büyüme hızı ( Y ) kullanılmışır. Aylık gözlemlere ulaşım kolaylığı sebebiyle, GSMH rakamları yerine sanayi üreim endeksi, halkın asarruf alışkanlıkları (2) sebebiyle de parasal gösergelerden M2 ercih edilmişir. Fiyaları yansımada TÜFE büyüme hızı P ), döviz kuru değişkeni olarak YTL/dolar alış kuru ( M 2 ), çıkıyı akip büyüme hızı ( E ) ercih edilmişir. Seriler Türkiye ekonomisi için dönemini kapsayan aylık gözlemlerdir. Tüm değişkenlere mevsimsellik esi uygulanmış, döviz kuru dışındaki seriler Seasonal Adjusmen Tramo/Seas yönemi ile mevsimselliken arındırılmışır. Serilerin büyüme hızları bu işlemlerden sonra hesaplanarak denklemlere dahil edilmişir. Değişkenlerin eşiliklere, geriye doğru kaç dönem gecikmeli olarak dahil edileceğine ise, Akaike ve Schwarz krierleri, değişkenlerin kasayılarının anlamlılığı ve kasayıların eori ile uyumluluğuna bakılarak karar verilmişir. Bu ip gecikmesi dağıılmış modellerde, bu iki kasayıyı olabildiğince düşük çıkarabilecek gecikme dönemlerine karar 4

5 TEST SONUÇLARI Temel döneme ilişkin faiz şoklarının çıkı üzerindeki ekilerini göseren eşilike yer alan şok değişkenlerine ai kasayıların Wald esi sonuçları Tablo 2 de verilmişir. Sonuçlar gösermişir ki negaif şoklara ai kasayılarının oplamının sıfıra eşi olduğu hipoezi %1 anlam düzeyi için, her döneme ilişkin poziif ve negaif şoklara ai kasayılarının birbirine eşi olduğu hipoezi ise, %1 anlam düzeyi için, poziif şoklara ai kasayıların oplamının negaif şoklara ai kasayıların oplamına eşi olduğu hipoezi ise %5 anlam düzeyi için re edilmişlerdir. Tablo 2: Çıkı Üzerinde Asimerik Eki Sonuçları Top (Poz_i),5786 Top (Neg_i) 18,2134*** Poz_i=Neg_i 3,5236* Top(Poz_i)=Top (Neg_i) 4,423** *, **, *** sırasıyla %1, %5 ve %1 anlam düzeylerinde H hipoezinin re edildiğini gösermekedir. Temel döneme ilişkin verilerle yapılan eslerin sonuçları gösermekedir ki, faiz şokları Sanayi Üreim Endeksini asimerik ekilemekedir. Negaif faiz şokları çıkıyı, poziif faiz şoklarına göre daha güçlü ekilemekedir. Y > Y + Şokların fiyalar üzerindeki ekilerine ilişkin eşiliklerde yer alan şoklara ilişkin kasayılarına uygulanan Wald es sonuçları ise aşağıdaki abloda verilmişir. Hangi ip asimerik ekinin gözlendiğine doğru karar verebilmek için, asimeriye ilişkin yapılan esler, hem faiz şokları hem de M2 şokları için, hem emel dönem için hem de iki al dönem için uygulanmışır. verilirken, değişkenlerin kasayılarına ve kasayıların anlam düzeylerine dikka edilmesi gerekmekedir. (Hill ve diğerleri, 21: s.326) 5

6 Tablo 3: Fiyalar Üzerinde Asimerik Eki Sonuçları (M2) (M2) (i) Top (Poz) 1,272 2,669 1,225 Top (Neg) 3,1172* 3,3452* 16,643*** Poz=Neg 3,67 2,626* 3,74** Top (Poz)=Top (Neg) 2,9441* 3,6459* 5,8553** *, **, *** sırasıyla %1, %5 ve %1 anlam düzeylerinde H hipoezinin re edildiğini gösermekedir. Şokların simerik ekileri olduğu hipoezinin re edilemediği bir dönem bulunmamakadır. Hiçbir döneme ilişkin poziif PPŞ nın ekilerinin negaif PPŞ şoklarının ekilerinden daha güçlü olduğuna ilişkin bir bulguya raslanmamışır. Temel dönemde, M2 şoklarının fiyalar üzerindeki ekilerinin simerik olduğuna ilişkin hipoezlerin üçü de %1 anlam düzeyi için re edilmişir. Aynı şokların ilk al dönemde ekilerine ilişkin eslere bakıldığında ise benzer sonuçlara ulaşıldığı görülmekedir. Faiz şoklarının fiyalar üzerindeki ekilerine bakıldığında ise, negaif şokların oplam ekisinin sıfıra eşi olduğu %1 anlam düzeyinde, her döneme ilişkin şokların aynı şiddee sahip ekilere neden olduğu hipoezi ve negaif şokların oplam ekilerinin, poziif şokların oplam ekilerine eşi olduğu hipoezleri %5 anlam düzeyi için re edilmişir. Sonuçlar gösermekedir ki, negaif şoklar, fiyalar üzerinde, poziif şoklara göre daha güçlü ekilere sahipir. P > P + Fiyalar üzerindeki asimerinin yönüne ilişkin bulgular, Türkiye ekonomisinde alep yönlü asimerinin bulunduğunu gösermekedir. SONUÇ ve DEĞERLENDĐRME Para poliikalarının kısa dönem reel ekilerinin yönü ve şiddei, ikisa lieraüründe oldukça yoğun arışma alanlarından biridir. Para poliikası şoklarının ekonomik değişkenler üzerinde asimerik ekiler gösermesi, bu alanda yapılan arışmalar arasındadır. Ekonomik değişkenlerin, şoklara verdiği epkilerin şiddeinin, şokların yönüne, büyüklüğüne ve ekonominin durumuna göre değişmesi, para poliikası şoklarının asimerik ekiler gösermesi olarak anımlanmakadır. Şokların ekilerinin, şokların yönüne göre farklı şiddee gerçekleşmesi, poziif ve negaif şok asimerisi olarak anımlanmakadır. Poziif ve negaif şok asimerisini açıklamaya yönelik, Arz ve alep yönlü asimeri olmak üzere iki farklı görüş bulunmakadır. Ücrelerin kaılığına dayanan arz yönlü asimeri görüşüne göre, negaif şoklar çıkıyı daha güçlü, fiyaları ise daha zayıf ekilemekedir. Kredi piyasasındaki koşullara dayanan alep yönlü asimeri görüşüne göre ise, negaif şoklar hem çıkıyı hem de fiyaları, poziif şoklara göre daha güçlü ekilemekedir. Bu çalışmada Türkiye ekonomisinde çıkı üzerindeki ekiler incelenerek, poziif ve negaif şok asimerisinin varlığı ve fiyalar üzerindeki ekiler incelenerek de poziif ve negaif şok asimerisine ilişkin gelişirilmiş görüşlerden hangisinin geçerli olduğu araşırılmışır. Ulaşılan sonuçları maddeler halinde şu şekilde özelemek mümkündür. Şokların çıkı üzerindeki ekisi gözlemlendiğinde Türkiye ekonomisi için poziif ve negaif şok asimerisi olduğu görülmekedir. Yani negaif şoklar çıkıyı daha fazla ekilemekedir. Para poliikası şoklarının fiyalar üzerindeki ekileri de asimerikir. Negaif para poliikası şokları fiyalar üzerinde daha güçlü ekilere sahipir. Fiyalar üzerindeki asimeri çıkı üzerindeki asimeriye göre daha güçlüdür. Asimerik ekilerin yönüne ilişkin elde edilen sonuçlar Türkiye ekonomisinde alep yönlü asimerinin arz yönlü asimeriye göre daha güçlü bir rol oynadığı görülmekedir. Bu sonuçlar ışığında Türkiye ekonomisinde para poliikasının durgunlukla mücadelede güçlü bir araç olmadığı görülmekedir. Ayrıcı sıkı para poliikasının fiyaları düşürme gücünün genişlemeci para poliikasının fiyaları arırma gücüne göre daha fazla olduğu görülmekedir. Bu durumda enflasyonla mücadelede para poliikalarının başarılı olma şansı, deflasyonla mücadeleye göre daha yüksekir. Kaynakça Agénor, Pierre-Rchard (21). The Asymmeric Effecs of Moneary Shocks, hp://www1.worldbank.org/wbiep/macroprogram/agenor/pdfs /Asym-VARs.pdf, April. Ball, Laurence and M. Mankiw (1994). Asymmeric Price Adjusmen and Economic Flucuaions, Economic Journal, 14, Bernanke, Ben S. and Mark, Gerler (1989). Agency Cos, Ne Worh and Business Flucuaions, American Economic Review, Vol. 79, No 1, Caballero, Ricardo J. and Eduardo M.R.A., Engel (1992). Price Rigidiies, Asymmeries and Oupu Flucuaions, Working Paper, NBER, No Cover, James Peery (1992). Asymmeric Effecs of Posiive and Negaive Money-Supply Shocks, The Quarerly Journal of Economics, Vol.17, No.4, De Long, B. Summers. L., Lawrence. H., Mankiw. N., Gregory. and Chirisina D., Romer (1988). How Does Macroeconomic Policy Affec Oupu, Brooking Papers on Economic Aciviy, Vol. 1988, No. 2, Demery, David. and Duck, Nigel (2). Asymmeric Effecs of Aggregae Demand: An Empirical Tes of a Menu-Cos Model, Journal of Macroeconomics, Vol. 22, No. 1, Dressler, Sco (24). The Asymmery of he Bank Lending Channel, hp:// Febuary. Evans, Paul (1986). Does he Poency of Moneary Policy Vary wih Capaciy Uilizaion?, Carnegie-Rocheser Conference Series on Public Policy, 24, Spring. Florio, Anna (24). The Asymmeric Effecs of Moneary Policy, Journal of Economic Surveys, Vol. 18, No. 3, Friedman, Milon. and A. Jacobson, Shwarz. (199). A Moneary Hisory of The Unied Saes, Random Hause, New York, Eigh Paperback Prining. Garibaldi, Piero (1997). The Asymmeric Effecs of Moneary Policy on Job Creaion and Desrucion, IMF Working Paper, No. 97/57. Gür, Ekin Toksöz (23). Kredi Kanalının Ekin Çalışması ve Türkiye Uygulaması, Yayınlanmamış Uzmanlık Yeerlilik Tezi. Türkiye Cumhuriyei Merkez Bankası Bankacılık ve Finansal Kuruluşlar Genel Müdürlüğü.

7 Hill, R. Carer. William E., Griffihs. and George G., Judge. (21). Undergraduae Economerics, John Wiley ve Sons Şirkei Yayınları. Jackman, Richard. and John, Suon (1982). Imperfec Capial Markes and he Monaeris Black Box: Liquidiy Consrains, Inflaion and he Asymmeric Effecs of Ineres Rae Policy, The Economic Journal, Vol. 92, Kandil, Magda (1995). Asymeric Nominal Flexibiliy and Economic Flucuaion, Souhern Economic Journal, Vol. 61, No. 3, Kandil, Magda (22). Asymmery in he Effecs of Moneary and Governmen Spending Shocks: Conrasing Evidence and Implicaions, Economic Inquiry, Vol.4, No. 2, Karras, Georgias (1996). Why Are The Efecs of Money- Supply Shocks Asymmeric? Convex Aggregae Supply or Pushing on a Sring?, Journal of Macroeconomics, Vol: 18, No. 4, Karras, Georgias and Houson H., Sokes. (a) (1999). Why Are he Effecs of Money-supply Shocks Asymmeric? Evidence from Prices, Consumpion and Invesmen, Journal of Macroeconomics, Vol. 21, Karras, Georgias. and Houson H., Sokes. (b) (1999). On The Asymmeric Effecs of Money-supply Shocks: Inernaional Evidence from a Panel of OECD Counries, Applied Economics, 31, Kaufmann, Sylvia (22). Is here an Asymmeric Effec of Moneary Policy over Time? A Bayesian Analysis Using Ausrian Daa, Empirical Economics, Vol. 27, Lenz, C. (1997). Asymmeric Effecs of Moneary Policy in Swizerland, Swiss Journalof Economics and Saisics, Vol. 133, Macklem, Tiff. Alain, Paque. and Louis, Phaneuf (1996). Asymmeric Effes of Moneary Policy: Evidence from he Yield Curve, Cenre for Research on Economic Flucuaions and Employmen (CREFE) Working Papaer, No. 42, Agus. Malone, M. Sokes (2). An Invesigaion of Money Supply Shock Asymmery Using Disaggregae Daa, Deparmen of Economics Eas Carolina Universy M.S. Research Paper, July. Morgan, Donalp P. (1993). Asymmeric Effecs of Moneary Policy, Federal Reserve Bank of Kansas Ciy Economic Review, Vol. 78, No. 2, Parker, Randall E. and Philip, Rohman (23). An Examinaion of he Asymmeric Effecs of Money Supply Shocks in he Pre-World War I and Inerwar Periods, Working Paper Eas Carolina Universiy, Deparmen of Economics, May. Ravn, Moren O. and Marin, Sola (1999). A Reconsideraion of he Emprical Evidence on he Asymmeric Effecs of Money-Supply Shocks: Posiive vs. Negaive or Big vs. Small?, Working Paper Universia Pompeu Farba. Rhee, Wooheon (1995). Asymmeric Effecs of Money on Inflaion: Evidence From Korean Daa, Inernaional Economic Journal, Vol. 9, No. 4, Rhee, Wooheon. and R., Rich (1995). Inflaion and he Asymmeric Effecs of Money on Oupu Flucuaions, Journal of Macroeconomics, Vol. 17, Issue, 4, Senda, Takashi (21). The Asymmeric Effecs of Money Supply Shocks and Trend Inflaion, The Journal of Money Credi and Banking, Vol. 33, No. 1, Thoma, M. (1994). Subsample Insabiliy and Asymmeries in Money-Income Causaliy, Journal of Economerics, Vol. 64, Tsiddon, Daniel (1993). The (Mis) Behaviour of he Aggregae Price Level, Review of Economic Sudies, Vol. 6, Para Poliikası Şoklarının Çıkı Üzerindeki Ekisi i şokları i şokları M2 şokları Değişken Kasayı Değişken Kasayı Değişken Kasayı C,6169 *** C,1833 C.4978 (3,2,224) (1,236497) (.72146) Poz_i () 2,7E-5 Poz_i () -,661 Poz_M2 (-1) ** (,89992) (-1,151378) ( ) Poz_i (-1) -,198 Poz_i (-1) -4,34E-5 Poz_M2 (-2) (-,81686) (-,44773) ( ) Poz_i (-2) -,112 Poz_i (-2) -3,21E-,5 Poz_M2 (-3) (-,477938) (-,45222) ( ) Poz_i (-3),124 Neg_i (),2664* Neg_M2 (-1) (,477638) (2,3343) ( ) Neg_i (),168 * Neg_i (-1) -,462* Neg_M2 (-2) (1,897,52) (-2,2794) ( ) Neg_i (-1) -,563*** Neg_i (-2),3151*** Neg_M2 (-3).57837** (-3,48,298) (2,94875) (2.1556) Neg_i (-2),444 *** E (),812 P ().5392** (2,662,267) (,833727) ( ) Neg_i (-3) -,473 *** E (-1) -,1747* P (-1) -.979*** (-3,487,325) (-1,86236) ( ) E () -,898*** Y (-1) -,277166* P (-2).6397*** (-3,265,641) (-2,1254) (2.8164) P (-1) -,2663 ** Y (-2) -,239872* E () *** (-1,982,931) (-1,783864) ( ) P (-2),2743 * Y (-3) -,15261 E (-1).1927** (1,879,666) (-1,34539) (2.2698) P (-3) -,322 ** Y (-4) -,474164*** E (-2) -.139** 7

8 (-2,466,633) (-4,11528) ( ) P (-4),3747 *** Y(-5) -,346825** Y (-1) *** (3,692,69) (-2,17159) ( ) Y (-1) -,64431 *** Ma(1) -,997434*** Y (-2) ** (-8,145,2) (-11,12348) ( ) Y (-2) -, ** Y (-3).2682 (-2,41,63) (.3194) Y (-3) -,83456 (-,827162) Y (-4) -, *** (-3,24,911) R2,47589, Log likelihood 3,962, , Akaike Krieri -4,67,232-4, Schwarz Krieri -3,755,63-4, F-isaisiği 8,973,137*** 5,923361*** *** Değişkenlere ilişkin değerleri paranez içinde göserilmişir. *, **, *** sırasıyla %1, %5 ve %1 anlam düzeylerinde anlamlı değişkenleri gösermekedir. Aynı bilgi, fiyalara ilişkin denklemler için de geçerlidir. Para Poliikası Şoklarının Fiyalar Üzerindeki Ekisi i Şokları i Şokları M2 Şokları M2 Şokları Değişken Kasayı Değişkenler Kasayı Değişken Kasayı Değişken Kasayı C *** C 6,75872 C C *** ( ) (-1,6823) (-.985) ( ) Poz_M2 (- Poz_M2 Poz_i (-1) Poz_i (-1),3155 1) (-1) ( ) (-,278847) (-.1888) ( ) Poz_M2 (- Poz_M2 Poz_i (-2).54357** Poz_i (-2),2417 2) (-2) ( ) (-1,63466) ( ) ( ) Poz_M2 (- Neg_M2 Poz_i (-3) Poz_i (-3) -,277 3) (-1) ** ( ) (-,16972) ( ) ( ) Poz_i (-4) Neg_i (-1),12 Poz_M2 (- 4) Neg_M2 (-2) ( ) (-,32864) (.68186) ( ) Poz_M2 (- Poz_i (-5) Neg_i (-2) -,111* 5) Y (-1) * ( ) (-1,89553) ( ) ( ) Poz_M2 (- Neg_i (-1).2124 Neg_i (-3), ) Y (-2) ( ) (-1,31931) (-.6728) (-.357),13822 Poz_M2 (- Neg_i (-2) E (-1) *** 7) E (-1).11673** (-.438) (-2,66589) ( ) ( ) Neg_i (-3).53457* E (-2),29914 Poz_M2 (- 8) * E (-2) ( ) (-1,44221) ( ) ( ) Neg_M2 (- Neg_i (-4) ** AR(1) 1,13413 *** 1) E (-3).62963* ( ) (-6,317) (.9912) ( ) Neg_M2 (- - Neg_i (-5).89696** AR(2) -, ) P (-1) *** ( ) (-,68211) ( ) ( ) E (-1).6514** MA(1) -,93565 *** Neg_M2 (- 3) P (-2) ( ) (-29,4625) (.12225) ( ) Neg_M2 (- E (-2).4921** 4) P (-3) ( ) ( ) ( ) - Neg_M2 (- Y (-1) *** 5) P (-4) *** ( ) ( ) ( ) P (-1) *** Neg_M2 (- 6) ** Ma (1) *** 8

9 ( ) ( ) ( ) P (-2) *** Neg_M2 (- 7) * ( ) ( ) P (-3).19984* Neg_M2 (- 8) ** ( ) ( ) P (-4) * Y (-1) ( ) ( ) E (-1).11436** ( ) E (-2) (.69852) E (-3).4629* ( ) P (-1) *** ( ) P (-2) ( ) P (-3) ( ) P (-4) (.78399) P (-5) * ( ) Ma(1) *** ( ) R , Log likelihood , Akaike Krieri , Schwarz Krieri , , F-isaisiği *** *** *** *** Değişkenlere ilişkin değerleri paranez içinde göserilmişir. *, **, *** sırasıyla %1, %5 ve %1 anlam düzeylerinde anlamlı değişkenleri gösermekedir. Aynı bilgi, fiyalara ilişkin denklemler için de geçerlidir. 9