TOPLUMLARIN GELMLNDE MÜZN ETKLER *

Transkript

1 TOPLUMLARIN GELMLNDE MÜZN ETKLER * Ör. Gör. Ülkü AKKU GR * Musiki Muallim Mektebinden Günümüze Müzik Öretmeni Yetitirme Sempozyumu Bildirisi SDÜ, 7-10 Nisan 2004, Isparta Cumhuriyetimizin kurucusu M. Kemal ATATÜRK, Sanattan mahrum kalan bir milletin hayat damarlarından biri kopmu demektir. vurgusu ile gerçekte sanatsız toplumsal yaamın olanaklı görünmediini bildirmektedir. Hiç kukusuz bir ulusun hayat damarı demek, en bata o ulusun kültürü, ekonomisi ve eitimi demektir. Gerçekten sistemli bir eitim programı olmayan bir ulusun kültürel düzeyinden ve buna balı olarak olumlu bir ekonomik birikiminden söz edilemez. Yine sanatta geri kalmı ama sosyokültürel ve sosyo-ekonomik yönden ileride olan bir ulusun varlıından söz edilemeyecei gibi, sanatta ileri düzeyde olup da sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik yönden geri kalmı bir ulus da gösterilemez. Çünkü toplumun kültür ve sanat hayatı ile sosyal ve ekonomik hayatı karılıklı iliki içerisinde deime ve gelime göstermektedir. Kültür ve sanatta yükselmi toplumlar, disipline olmu, görgü ve bilgi seviyeleri yükselmi, medenilemi ve sosyallemi toplumlardır. leri seviyede disipline olmu toplumlar, ileri düzeyde gelime anlayıı ve çalıma disiplinine kavumu toplumlardır. Böyle toplumların ekonomik ve sosyal hayatları da disipline olur. ( AKKA, 1986: 82 ) Öyleki, ulusun gelimilii kültür, ekonomi ve sanat üçgeninde bir bütün olarak karımıza çıkar. Bu bütünü korumak ve gelecee taıyabilmek için salam bir de kaide gerekmektedir. Burada bütünün kaide si eitim, gelecee taınılabilirliini salayacak olan da eitim programlarıdır. Bunu gerçekletirecek olan eitim programlarının toplumun gereksinimleri dorultusunda gelitirilmesi ve sistemletirilmesi kaçınılmazdır. Bütün toplumlar kendi sosyal ve kültürel varlıklarını korumanın en önemli aracı olarak eitimi görmülerdir. Balangıçta kültüre baımlı olan eitim zamanla kültürü etkilemeye balamıtır. Bununla birlikte eitimin ekonomik kalkınma için bir tür ön koul kabul edilmesi, politik geliim, sosyal ve ekonomik hareketlilie olan etkileri son yıllarda üzerinde en çok durulan konular arasında yer almaktadır. Eitim, bireylerin ve toplumun gelimesinde, ulusların olumasında en temel gerekliliktir. Toplumun eitim düzeyi yükseldikçe istikrarlı demokrasiler yaanır. Bir toplumdaki kurumların topluma sundukları hizmetlerin nitelii, o toplumdaki eitimin niteliine balıdır. Eitimin toplumdaki dayanaklarından biri de sanattır. Bunu büyük önder Atatürk öyle ifade etmitir; Kültür ve eitim yalnız okulda verilmez. Tiyatro, resim sergisi, konserler de kültür ve eitimi ilerletir. Halk yıınlarını eitmekle görevli devlet, sanata önem vermezse, topluma seslenme yeteneini yitirir. Yani bindii dalı keser. Kitlesel heyecanı salayan, birliktelii, paylaımı, ortak hislerde birletiren sanat dallarından biri de müziktir. nsanlıın var oluundan bu yana bireyi ve toplumu besleyen balıca insanca yaam ve kültür damarlarından biridir. Müzik kültürü bu damardan bireye ve topluma akan kendine özgü bir kültürel özsu dur. (UÇAN, 2000:10) Müziin toplumsal hayattaki etkinliinin bilincinde olan toplumlar, özellikle eitim alanın da üzerinde titizlikle durmaktadırlar. Çünkü müzik, hem özgürlüü, hem disiplini ile, uygar bir toplumun ne olabileceini gösteren bir örnektir. (EDMAN,1977:58) 1. TOPLUMSAL VE SYASAL GELME LE ETM Ünlü siyasal bilimci Gabriel A. Almond ve James S. Coleman dünyada uygulanmakta olan siyasal sistemleri üç gruba ayırmılar, bu siyasal sistemlerin geçerli olduu ülkelerdeki okur - yazarlık oranlarını da gözden geçirmiler ve ilginç bulgular ortaya çıkarmılardır * Cumhuriyet Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Müzik Bilimleri A.B.D. Öretim Görevlisi

2 - Otoriter siyasal sistemlerle yönetilen ülkeler: Politikalarının tek adam, bir grup, ya da tek bir parti tarafından yönlendirildii otoriter siyasal sistemlere sahip olan ülkelerde, okuryazarlık oranı genellikle, bu rejimlerin geldii dönemlerde, %50 nin altındadır. Bu ülkelerde; zamanla, okur-yazarlık oranları yükseldikçe toplum yeni bir siyasal aamaya gelebilmektedir. - Yarı-Demokratik siyasal sistemlerle yönetilen ülkeler: çinde muhalefet gruplarına izin verilmi tek partiye ya da birden fazla partiye, parlamento, anayasa mahkemesi, seçim gibi demokratik kurumlara sahip olan; fakat halkın yegane siyasal güç durumuna gelemedii ülkelerdir. Siyasal yaamda etkin baka güçler vardır. Biçimsel olarak demokrasinin varolduu, fakat salıklı ilemedii, sık sık kazalara uradıı bu ülkelerde okur - yazarlık oranının %50-90 arasında deitii görülmektedir. - Demokratik siyasal sistemlerle yönetilen ülkeler: Coleman ve Almond a göre; bunlar çoulcu, özgürlükçü demokrasinin salıklı olarak yaayabildii ülkelerdir. Her türlü görüün, siyasal arenada, bir hizmet yarıı ve barı içinde birarada bulunabildii, hogörünün egemen ve seçmenin siyasal iktidarları belirlemede ve deitirmede tek etkin güç olduu toplumlardır bunlar. Demokratik siyasal sistemlerin salıklı bir biçimde yaayabildii ülkelerde, okur-yazarlık oranı %90-95 leri çoktan geride bırakmıtır. Özet olarak; toplum bilimciler, siyasal gelime ile eitim düzeyi arasında dorusal ilikiler olduuna dikkati çekmektedirler. KAYA, 1998: 9,11) Toplumsal Deime ve Eitim Düzeyi: Eitim - Kalkınma ilikileri incelendiinde bu konuda siyaset bilimci Fred Riggs toplumsal deime ve yönetimsel gelimeye ilikin çalımasında, toplumları üç gruba ayırmaktadır. - Tarımsal Toplumlar: Bu toplumlar, geleneksel toplumlardır. Siyasal, ekonomik, askeri, salık, din vb. alanlara ilikin tüm ilevler bir kiinin, ya da bir grubun elinde toplanmıtır. Bu aamadaki toplumlarda okur - yazarlık oranı %20 nin altındadır. Nüfusun çounluunun yaadıı kırsal kesime okul ve öretmen ulatırılamamıtır. Okur yazar olmayan nüfusun oranının yüksek olduu böyle toplumlarda, kii davranıları genellikle, geleneklerle belirlenmekte ve insanların dünyaları, dünya görüleri balı oldukları gruplarla sınırlı kalmaktadır. - Geçi Toplumları: Tüm ilevlerin bazı güçlerin eline geçmekte olduu toplumlardır. Aydın ve yöneticilerin dı dünya ile ilikilere geçmesi, halka bireyler verme istei, yukarıdan gelen sosyal ve ekonomik haklar, ilköretimin yaygınlatırılmasına balı olarak okur-yazarlık oranında bir canlanma, meslek okullarının çoalmaya balaması, siyasal isteklerin görünmesi, siyasal hakların verilmesi bu aamaya geliin bazı özellikleridir. Okur-yazarlık oranı %50-60 ları bulur. Çadalama çabası içinde olan bir toplumdur geçi toplumu. Burada; eitimin en önemli rolü, çadalama için gerekli olan iletiim aını oluturmu olması ve yaygınlatırmasıdır. - Sanayilemi Toplumlar: levlerin birbirinden ayrıldıı, her alanda yeni toplumsal güçlerin, dengelerin varolduu aamada bulunan toplumlardır. Okur-yazarlık %100 e ulamıtır. lk ve orta öretim sorunu kalmamı, yüksek öretimde okullama oranları %50 lere ulamıtır. Böyle bir toplumda yaayan kiinin, geri kalmı bir toplumda yaayan bir kiiye göre 100 kat daha fazla bilgi - haber salayabildii tahmin edilmekte olup, bu bilgilerin % 60 ı okuma yoluyla kazanılmaktadır. (KAYA, 1989 : 26,27,28) Özet olarak; Fred Riggs, toplumsal deime ile eitim düzeyi arasında dorusal bir iliki olduuna dikkat çekmektedir. 2. EKONOMK GELME VE ETM Bir ülkenin kalkınması, o ülke halkının gelimesi ile dorudan ilikilidir. Kalkınma bir davranı deitirme sorunudur. Ekonomist Arthur Lewis in belirttii gibi, eer eitim yoluyla halkın davranıları deitirilmeden, Kuzey Amerika daki dev sanayi tesislerini bir sihirbaz deneiyle bir gecede Hindistan a nakletmek mümkün olsaydı, bu tesisler birkaç yıl içinde çökerdi. (KAYA, 1998 : 4) Ekonomistlerin Gayri Safi Milli Hasıla da, kii baına düen milli gelirde, sanayilemede artı olarak tanımladıkları ekonomik büyüme gerçekte, yeni bilimsel bilgilerin

3 birikimi ve bu bilgilerin teknolojide uygulanmasından ibarettir. Yeni bilgiler edinmenin ve bilgileri teknolojiye uygulamanın anahtarı da eitimdir. Ünlü ekonomist ve diplomat J.K.Galbraith soruyor: Acaba, dünyada eitim düzeyi çok yüksek olup da geri kalmı bir toplum, ya da eitim düzeyi çok düük olup yüksek bir uygarlık yaratmı, kalkınmı bir toplum var mıdır? Gerçekten de, kaba gözlemlerle bile bugün dünyamızda eitim düzeyi yüksek olup da geri kalmı bir toplum gösterilemeyecei gibi, eitim düzeyi düük olup da sanayilemi, kalkınmı bir toplum da gösterilemez. Özellikle, 1960 yılından beri, okur-yazarlık oranı, ilk, orta ve yüksek öretimde okullama oranı, eitim teknolojisinin yaygınlık derecesi, eitim ve öretim programlarının nitelii gibi pek çok ölçütle belirlenen eitim düzeyinin yükseltilmesi, bütün toplumsal, ekonomik, yönetimsel ve siyasal gelimeler kısaca kalkınma- için bir önart olarak düünülmektedir. Birlemi Milletler adına aratırmalar yapan bir grup ekonomist, ekonomik büyümenin salanmasında en anlamlı deikenleri saptamaya çalımı ve dünyadaki ülkeleri kii baına milli gelir bakımından, kabaca üç grupta toplamıtır. Böylece, kii baına düen milli gelir ya da ekonomik büyüme ile eitim düzeyi arasında doru orantılı bir iliki olduu anlaılmıtır. (KAYA, 1989 : 24) 3. KÜLTÜREL GELME VE ETM Herrıot a göre kültür, örenilen bilgiler unutulduktan sonra insanda kalan eydir. (ÇELK, 2002 : 475) Birbirinden farklı 254 kültür tanımı yapılmıtır. Bununla birlikte, bu tanımların üzerinde durduu ortak yanlar da bulunmaktadır. Yine, insanın yaptıı ve yarattıı her ey olarak da görülebilir. Kültür, toplumu ifade eden, bünyesinde taıdıı maddi ve manevi deerlerin bütünüdür. Kısaca kültür, toplumun taıdıı elbise ile sahip olduu kiiliidir. Toplumlar, bilim ve teknolojideki gelimelere kapalı kalamazlar. Bir toplumun, dünyadaki gelimelere seyirci kalması, üstündeki elbisenin kalitesiz, mevcut kiiliinin donanımsız bireylerden oluması demektir. Çünkü kültürün gelimesi, bilim ve teknolojinin ilerlemesiyle hız kazanarak bugünkü durumuna gelmitir. Bu balamda kültürel gelime, kültürü oluturan öelerin daha ileri biçimler oluturabilmek üzere deimesidir. leri kültür biçimi, toplumları oluturan insanların etkinlik ve verimliliklerini artırmaya ve çevre artlarına olan egemenliklerini üst düzeye çıkarmaya yarayan, gelecek için daha fazla imkan salayan yeni bir düzendir. (AKKA,1986:8) Kültür birikimdir, kollektiftir, süreklidir, en önemlisi de bir aktarımdır. Kültürün kuaktan kuaa aktarımını salayan vasıtalardan biri eitimdir. Eitim sistemi, bir ulusun sahip olduu tüm maddi ve manevi deerleri gelecee iletirken toplumun doru, sürekli, kalıcı, aralıksız düzenli bir ekilde yürümesini salar. Eitim, toplumun genç üyelerinin var olan kültüre, yetikin üyelerce bilinçli, amaçlı ve düzenli biçimde hazırlanması sürecidir. ( GÜNEY,1998:89) Eitim; deerler, kültür ve ideoloji üretir, bilgi üretir, hüner gelitirir(i, meslek, sanat vb.), bütün bunları aktararak yeniden üretimi salar. (KAYGISIZ,2000:247) Bireyin kültür ve yaam düzeyini belirterek toplumdaki yerini almasını salar. Dier yandan kültür deerlerinin tartıılamayacaı önyargısı, eitimde duraan bir yapı oluturur. Gelime görülmez. Oysa genç kuaklar kültür varlıklarını, geleneksel kurum ve deerleri örenmek, eletirmek, irdelemek üzere yetitirilirlerse geliim olanaı artar. (ERBL,1997 :150) Bugün ister gelimi, ister az gelimi olsun tüm ülkeler için önem taıyan eitim, gelimekte olan ülkeler için gelimeyi, gelimi ülkelere yetimeyi salamada önemli rol oynar. Gelimi ülkeler için ise bu rol daha çok kendi sürekli gelimeleriyle gerekli ilikiyi kurup sürdürme biçiminde eitim sistemine yüklenmitir. (GÜÇLÜOL,1989:32) Bilgiyi, birikimi ve tüm deerleri gelecee taınabilirlik ilevini yürüten eitim programlarının, günün koullarına uygun, aynı zamanda toplumun ihtiyaçlarına cevap verebilecek ekilde hazırlanması gerekir ki, bu da çada bir eitim programını gerektirmektedir. Çada eitim programının biri tasarlanan öteki gerçekleen olmak üzere iki önemli boyutu vardır.. Tasarlanan program ile gerçekleen program arasında az-çok fark olabilir. Bu bakımdan eitim etkinliklerinde, tasarlanan ile gerçekleen arasındaki farkın en aza indirilmesine hatta olabilirse yok edilmesine çalıılır. (UÇAN,1989:53)

4 4. KÜLTÜR-SANAT GELMNDE MÜZK Kültür aktarımında en önemli vasıtalardan biri de sanattır. Sanat; bireylerin ve kitlelerin duygusal ve düünsel anlatım biçimidir. (KARKIN,2002:C.Ü.Açılı Dersi) Böylelikle sanat, insanların duygu ve düüncelerini gelitirerek toplumların geliimini salamıtır. Bununla birlikte Sanat, sosyal ruhu canlandırır ve onları sosyal hayatın asıl kaynaına götürür. (PAZARLI,1970:204) Atatürk bu konuyu, Bir milleti yaatmak için birtakım temeller gerekir. Ve bilirsiniz ki, bu temellerin en önemlilerinden biri sanattır. diyerek ifade etmitir. Toplumların kültür ve sanat hayatındaki gelimelerle, sosyal ve ekonomik hayatındaki gelimeler karılıklı iliki içindedir. leri bir kültür - sanat anlayıına sahip toplumların sosyal ve ekonomik yaamı da aynı çizgide seyreder. Sanatın sözcülerinden biri de müziktir. Tek bir sesle balayıp, o anı saran müzik, toplumsal heyecanın, paylaımın, birlikteliin ve yaamın ortak bir ifadesidir. Bu balamda müziin toplumsal görevi gerçeklii yansıtmak deil, bu etkiyi salamaktır. (FISCHER,1995 : 184) lk iitite o kadar eksiksiz olarak doal, daha yakından bakılınca son derece disiplinli ve ölçülü, hem batarcasına duyusal, hem souk bir biçimde zihinsel olan bu sanatın, hayatla toplum üzerindeki etkileri düünüldüünden de fazladır. Hem özgürlüü, hem disiplini ile müzik, uygar bir toplumun ne olabileceini gösteren bir örnektir. (EDMAN,1977:58) Çünkü müzik, bireyler, birey ile toplum, toplumsal kesimler ve toplumlar arasında tanıma, anlama, kaynama, paylama, yaklama, ibirlii birleme ve bütünlemeyi salar (UÇAN, 1997: 13) Platon ise, ince bir müzik duyarlıı, uygarlıa en çok yaklatıran bir eitim aracı olabilir, (EDMAN, 1977: 59) uyarısında bulunmutur. Yine bu konuda, Platon yönetenleri ve yönetilenleriyle bütün toplumun ruh salıı müzik eitimine balıdır, ancak onunla salanabilir. Bu bakımdan müzik, birey ve toplum eitiminin temeli olmalıdır (YILDIZ, 2002: 5) diyerek, müziin bireyden topluma uzanan bütünün eitimsel önemini vurgulamıtır. Toplumların eitimi, bireysel eitimle e güdümlüdür. Bireysel eitim, eitim kurumları, çevre ve ailede gerçekletirilir. Okul, çevre ve ailede gerçekletirilen eitim birbirini tamamlayıcı ve bütünleyicidir. Eitim kurumlarında uygulanan müzik eitimi yoluyla bireylerin edindikleri birikim toplumsal bütünlemede önemli bir zemin oluturur. Toplum ve eitimde müziin gücüne en çok inananlardan biri de hiç üphesiz Martin Luther dir. O nun, müzik tüm erdemlerin tohumudur. Toplum ve özellikle gençlik bu Tanrısal sanatla yükseltilebilir. ifadesi her döneme örnektir. Bugün, müziin birey ve toplum üzerindeki etkilerinin bilincinde olan her toplum, eitime, eitim programları içinde müzikle eitime önem vermek durumundadır. Sokrat a göre felsefe müziin en yüksek noktasıdır. Ancak bu yolla üphe eden, eletiren, analiz eden, yorumlayan, çözüm üretebilen, özgüvenli, sorumlu, duyarlı ve erdemli bireylerin oluturduu topluma ulaılabilir ki bu da toplumsal, siyasal, ekonomik kültürel gelimeyi gerçekletirecek olan toplumun ta kendisidir. 5.SONUÇ VE ÖNERLER 5.1. Kalkınma ; davranıların rasyonellemesini gerektirir. Rasyonel davranılar; gelimeye açık kafalardaki deimenin ürünleridir. Dolayısıyla eitim ekonomik, toplumsal ve siyasal geliimin ön kouludur Bir devletin kültür politikasını belirleyen ; o toplumun sosyo- kültürel ve sosyoekonomik yaantısıdır. Kültürel yapı, toplumların gelimiliinin bir göstergesidir. Kültürün taıyıcılıını üstlenmi olan eitim, bir toplumun temelidir. Bu nedenle eitim programlarının sistemli, çaın koullarına uygun ve sürekli gelitirilmesi gerekmektedir. 5.3.Müziin ; Bireylerin duygusal ve düünsel geliimi üzerindeki etkilerinden dolayı, eitim programlarında, müzik eitimi üzerinde ciddiyetle durulmalı ve müzik bu yönüyle deerlendirilerek programlanmalıdır. 5.4.Konfüçyus un bir toplumda müzik bozulmusa her ey bozulmu demektir. sözünden hareketle topluma sunulan müziin programlı ve nitelikli olmasına özen gösterilmeli bu nedenle basın yayın organlarının programları geliime açık ve e güdümlü olmalıdır.

5 KAYNAKLAR AKKA, Salih, Kültür Sanat ve Müzik, Ankara, 1986, Çelik, Yakup, Sanat ve Edebiyatta Genel Kavramlar, Mehmet SALHOLU, Eitim Ve Yaam, Nehir Yayınları, stanbul, 2002, EDMAN, Irwın, Sanat ve nsan Estetii Giri, nklap ve Aka Basımevi, stanbul, 1977, ERBL, Devrim, Yaratıcı Toplum Yolunda Çada Eitim, Çada Sanat Ve Eitim ÇY.D.D Yayınları, stanbul. 1997, FICHER, Devrim, Sanatın Gereklilii, Dayel Yayınları, stanbul, 1995, GÜÇLÜOLU Kemal, Eitim Kalkınma ve Bazı Göstergeler nönü Üniversitesi, Eitim Fakültesi Eitim Bilimleri Sempozmunu, Malatya, GÜNEY, Salih, Davranı Bilimleri ve Yönetim Psikolojisi Terimleri Sözlüü, Ankara, KAYA, Yahya Kemal, Kalkınmada Eitimin Rolü nönü Üniversitesi Eitim Fakültesi Eitim Bilimleri Sempozyumu, Malatya, KAYA, Yahya Kemal, Eitim ve Kalkınma, Bilim Yay, Ankara, KAYGISIZ, Mehmet, Tükler de Müzik, Kaynak Yayınları, stanbul, 2000, PAZARLI, Osman, Sosyoloji Remzi Kitabevi, stanbul, UÇAN, Ali, Çada Eitimde Program Gelitirme Sürecini Genel Bir Bakı nönü Üniversitesi, Eitim Fakültesi, Eitim Bilimleri Sempozyumu, Malatya, UÇAN, Ali, Müzik Eitimi Temel Kavramlar lkeler Yaklaımlar, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara, 1997, UÇAN, Ali, Geçmiten Günümüze, Günümüzden Gelecee Türk Müzik Kültürü, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara, YILDIZ, Gökay, lk Öretimde Müzik Öretimi, Anı Yay, Ankara, 2002.