Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi (37) 2018,

Transkript

1 Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi (37) 08, 8-3 Seçilmiş NATO Ülkelerinde Askeri Harcamaların Yakınsaması: Doğrusal Olmayan Birim Kök Tesinden Kanılar Miliary Expendiure Convergence in he Seleced NATO Counries: Evidence from Non-linear Uni Roo Tess Şekip YAZGAN Reşa CEYLAN M. Şükrü MOLLAVELİOĞLU 3 Geliş arihi: , Kabul arihi: , Basım arihi: Öze NATO nun faaliyeleri kapsamında oraya çıkan maliyelerin karşılanması sorunu, diğer bir ifade ile üye ülkelerin adil bir oranda kakı sağlaması konusu veya yük paylaşımı mevzusu çeşili dönemlerde ve farklı yoğunluklarda NATO nun gündemine aşınmakadır. 04 ve 06 yıllarında yapılan NATO nun üye ülkeler zirvesinde de bu yük paylaşımı sorunu günde gelmiş ve üye ülkelerin savunma harcamalarındaki sürekli azalmaları durdurmalarına ve savunma harcamalarının GSYİH larının % sine yükselilmesinin gerekliliğine yönelik kararlar alınmışır. Bu çalışma, döneminde 4 NATO üyesi ülkenin askeri harcamalarının GSYİH larına oranlarındaki davranış eğilimlerini araşırmakadır. Bu amaçla, söz konusu NATO üyesi ülkelerin askeri harcamalarının GSYİH larına oranlarının, dönem boyunca en yüksek askeri harcama/gsyih payına sahip olan ABD ye bir yakınsama davranışı göserip gösermediği incelenmekedir. Çalışmada doğrusal olmayan birim kök eslerinden KSS (Kapeanios-Snell-Shin) ve AESTAR (Asymeric Exponenial Smooh Transiion Auo-regressive) modelleri kullanılmaka ve elde edilen bulgular, incelenen NATO örnekleminde iifaka üye ülkelerin askeri harcamalarının GSYİH ya oranlarının, ABD nin askeri harcamalarının GSYİH sına oranına doğru yakınsadığını ve bu yakınsama biçiminin önemli ölçüde doğrusal olmayan bir yapı sergilediğini gösermekedir. Anahar Kelimeler: Askeri Harcama, Yakınsama, Doğrusal Olmayan Birim Kök Tesleri JEL Kodları: C, C3, O8 Ağrı İbrahim Çeçen Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi, İkisa Bölümü, Dokor Öğreim Üyesi. hps://orcid.org/ x syazgan@agri.edu.r Pamukkale Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi, İkisa Bölümü, Doç. Dr. hps://orcid.org/ rceylan@pau.edu.r 3 Van Yüzüncü Yıl Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi, İkisa Bölümü, Doç. Dr. hps://orcid.org/ m_sukru@homail.com hp://dx.doi.org/0.594/auiibfd.40807

2 Şekip YAZGAN, Reşa CEYLAN, M.Şükrü MOLLAVELİOĞLU Absrac The burden-sharing problem, in oher words, he conribuion of he member saes o bear he coss emerged a a fair rae as a resul of NATO aciviies has become he curren issue of NATO in various imes. The burden sharing problem came o he fore also in NATO summis in 04 and 06, and decisions have been aken o sop he coninuous decrease of he defense expendiures of NATO members and o increase he defense expendiures of he counries o % of heir GDP. In his research, i is aimed o reveal he behavioral endencies in he proporion of he miliary expendiures of 4 NATO member saes o heir GDP in period and also analyze wheher he proporions of he miliary expendiures of NATO members o he GDP exhibi a convergence behavior a his ime o USA ha has he highes miliary expendiure/gdp share. Kapeanios-Snell- Shin and Asymmeric Exponenial Smooh Transiion Auoregressive models from he nonlinear uni roo ess are used and he findings show ha he proporion of miliary expendiures of NATO member saes o he GDP converge o he percenage of miliary expendiures of USA o he GDP, and his manner of convergence has a significanly nonlinear srucure. Keywords: Miliary Expendiures, Convergence, Non-linear Uni Roo Tess JEL Codes: C, C3, O8 Giriş Kuzey Alanik Anlaşması Örgüü (Norh Alanic Treay Organizaion- NATO), üye ülkeleri herhangi bir dış güçen gelebilecek saldırılara karşı orak savunmayla korumayı amaçlayan uluslararası bir yapıdır. İkinci Dünya Savaşı sonrasında 949 yılında ülke arafından imzalanan bir anlaşmaya dayanarak kurulan NATO, günümüzde 9 ülke sayısına ulaşmış bir askeri iifakır 4. İkinci Dünya savaşı sonrası, ulusların birbirleriyle çaışmalarının şekil değişirmesi ve günümüzde ulusların arık doğrudan birbirleriyle savaşmak yerine oplum kesimleri üzerinden dolaylı savaş yönemlerini ercih emeleri hemen hemen her bölgenin güvensiz bir orama sürüklenme olasılığını arırmakadır. Bu durum, savunma ve güvenlik sraejilerinin değişmesine ve daha fazla karmaşıklaşmasına yol açmakadır. Bu durum ise uluslararası boyua çözüm arayışlarını zorunlu kılmakadır. Bundan dolayı NATO nun daha ekili ve maliyelerin daha dengeli dağılımını sağlayacak poliika arayışlarına girmesi kaçınılmaz olmakadır. NATO nun faaliyeleri kapsamında oraya çıkan maliyelerin karşılanması hususunda üye ülkelerin adil bir oranda kakı sağlaması Yük Paylaşımı kavramıyla ifade edilmekedir. 4 Günümüzde NATO üyesi ülkeler: ABD, Almanya, Arnavuluk, Belçika, Bulgarisan, Çek Cumhuriyei, Danimarka, Esonya, Fransa, Hırvaisan, Hollanda, İngilere, İspanya, İsveç, İalya, İzlanda, Kanada, Karadağ, Leonya, Livanya, Lüksemburg, Macarisan, Polonya, Porekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya, Türkiye ve Yunanisan dır. 9

3 Seçilmiş NATO Ülkelerinde Askeri Harcamaların Yakınsaması: NATO iifakı içerisinde uluslararası konjonkürdeki değişikliklere bağlı olarak yük paylaşımı ile ilgili sorunlar, çeşili dönemlerde ve farklı yoğunluka NATO nun gündemine gelmekedir (Bağbaşlıoğlu, 06:5-6). Soğuk Savaş döneminde NATO içindeki askeri harcamaların çok önemli bir kısmının Amerika Birleşik Devleleri (ABD) arafından yapıldığı görülmekedir. Söz konusu dönemde ABD nin Avrupalı müefiklerinden beklenisi onların da askeri harcamalarını arırarak, ABD nin üzerindeki yükü hafiflemesi olmakla beraber, Soğuk Savaş ın dehşe dengesi ve Sovyeler Birliği nden kaynaklanan ehdidin büyüklüğü karşısında ABD, Avrupalı müefiklerinin askeri harcamalarını arırma konusundaki iseksizliklerini olere emişir (Oğuzlu, 0:4). Ancak, Soğuk Savaşın bimesinin ardından NATO nun karşılaşığı en büyük zorluğun ABD ile Baı Avrupalı müefikleri arasında liderlik ve sorumlulukların paylaşılması, yani yük paylaşımı, konusu olduğu görülmekedir. Bu dönemde, ABD Avrupa nın güvenliğinin sağlanmasında Avrupalı müefiklerinin daha fazla çaba gösermeleri ve askeri harcamalarını buna uygun bir şekilde arırmaları gerekiğini ifade emekedir. Bu bağlamda 04 yılında Galler de yapılan NATO üye ülkeler zirvesinde, maliyelerin ve sorumlulukların daha dengeli dağılımını ve fonların en ekin şekilde kullanımını sağlamak için yerine geirilmesi öngörülen birakım yükümlülüklerle birlike (örneğin askeri güç, oprak, hava sahası ve limanları sağlamak gibi), NATO üyesi ülkelerin savunma büçelerindeki azalma eğiliminin ersine çevrilmesi konusunda da bir muabaka sağlandığı görülmekedir. Söz konusu zirvede bu amaçla alınan kararda, NATO üyesi ülkelerin mevcu NATO prensiplerini karşılamak için askeri harcamalarının Gayri Safi Yur içi Hasılalarının (GSYİH) minimum % si düzeyinde olması gerekiği belirilmekedir. Yine 06 yılında Varşova da yapılan NATO üye ülkeler zirvesinde de NATO üyelerinin askerî harcamalarının, GSYİH larının minimum yüzde si düzeyinde olmasının daha önce kabul edildiği faka bazı üye ülkelerin, reel olarak bu askerî harcama hedefinin gerisinde kaldığı ileri sürülmekedir. Bu çalışmada NATO nun Galler ve Varşova zirvelerinde NATO üyesi ülkelerin GSYİH larının en az % si oranında askeri harcama yapması gerekliliğinden harekele, geçmiş dönemi içerisinde müefik ülkelerin askeri harcama/gsyih oranları üzerinden nasıl bir davranış sergiledikleri incelenmeke ve söz konusu dönem içerisinde müefik ülkelerin askeri harcamalarının yakınsama ilişkisi göserip gösermediği araşırılmakadır. Çalışmanın lieraüre yapacağı kakıların başında, lieraürde görece az sayıda yer alan askeri harcama çalışmalarına kakı sağlamak gelmekedir. Ayrıca bu incelemeyi NATO ülkeleri örneğinden harekele ele alması da ayrı bir kakı sunmakadır. Çalışmada girişi akip eden birinci bölümde lieraürde askeri harcamalar üzerine yapılan ampirik çalışmalar değerlendirilmekedir. İkinci bölümde yakınsama hipoezi ve çalışmada kullanılan ekonomerik yönemler anıılmakadır. Üçüncü bölümde ise veri 0

4 Şekip YAZGAN, Reşa CEYLAN, M.Şükrü MOLLAVELİOĞLU sei ve uygulama sonuçları ele alınmakadır. Çalışma genel değerlendirmelerin bulunduğu sonuç bölümüyle amamlanmakadır..ampirik Lieraür Askeri harcamalar üzerine yapılan ampirik çalışmalar, askeri harcamaların ekonomik büyüme üzerindeki ekilerini inceleyen çalışmalar, askeri harcamalara ilişkin karar alma mekanizmalarının belirleyenlerini oraya koyan çalışmalar ve askeri harcamaların yakınsaması ilişkisini ele alan çalışmalar olarak sınıflandırılmakadır. Bu çalışmalar içerisinde askeri harcamaların ekonomik büyüme üzerine ekilerini incelemeye yönelik yapılanların görece büyük bir ağırlık aşıdığı görülmekedir 5. Askeri harcamalara ilişkin karar alma mekanizmalarının belirleyenlerini inceleyen çalışmalarda, iç ve dış ehdiler, üye olunan iifaklar, poansiyel düşman nüfusu, arazi, yolsuzluk ve poliik sisemin ülkelerin askeri harcamalarının belirleyicileri olarak oraya çıkmakadır. Askeri harcamaların yakınsama ilişkisini ele alan çalışmalar ise lieraürde görece çok daha az bir yer umakadır (Lau vd., 05:-). Lau vd., (05) çalışmasında 37 ülke örnekleminden harekele dönemi için askeri harcamaların doğrusal olmayan yakınsama hipoezini es emekedir. Çalışmada elde edilen bulgular ülkelerin yüzde 53 ünün dünya oralamasına yakınsadığını gösermekedir. Ülkelerin yüzde 39 u Almanya ya, yüzde 33 ü Çin e, yüzde si ABD ye yakınsarken yüzde de Rusya ya yakınsamakadır. Ayrıca dünyanın önemli bir gücü olan ABD, dünya oralama askeri harcama düzeyine yakınsama ilişkisi gösermemekedir. Çalışmada ayrıca bir ülkenin sağlık ve eğiim gibi kamu yaırımları üzerinde bir harcama sınırlaması kısıı oluşurarak, rakiplerinin askeri harcamalarını yakalayacak bir askeri sraeji seçebileceği iddiasında bulunulmakadır. Bu iddia yalnızca ülkeler arasında askeri harcama açıklarının belirli bir eşik düzeye ulaşığında, rakiplerin askeri harcamalarını yakalayıcı güdüler sağlayacağı şeklinde doğrusal olmayan bir yakınsama yolu anlamına gelmekedir. Arvaniidis vd. (04) çalışmasında, periyodunda 8 ülke örneğinden harekele askeri harcamaların yakınsayıp yakınsamadığını incelemekedir. Çalışmanın başlangıç bulguları dünya çapında savunma yüklerinin yakınsadığını gösermekedir. Çalışmada ayrıca gelişmeke olan ülkeler, geri kalan ülkeler ile karşılaşırıldığında daha hızlı bir oranda yakınsama davranışı sergilemekedir. Gelişmeke olan ülkeler 990 ların orasından sonra yüksek derecede bir yakınsamaya başlamakla birlike, 000 lerin ikinci yarısından sonra yaay bir durum gösermekedirler. Gelişmiş ülkeler için ağırlıklandırılmamış kasayılar, büün periyo için bir yakınsama 5 Askeri harcamalar ve ekonomik büyüme üzerine yapılmış ampirik çalışmaların değerlendirilmesi konusunda Dunne ve Tian (03) ve Alpekin ve Levine (0) çalışmalarına bakılabilir.

5 Seçilmiş NATO Ülkelerinde Askeri Harcamaların Yakınsaması: örneği göserirken, ağırlıklandırılmış ölçümler 000 e kadar yakınsama örneği göserirken, 000 den sonra ıraksama gösermekedir. Apergis vd. (03) çalışmasında ise periyodunda 7 AB üyesi ülkenin kamu harcamalarında yakınsama derecelerini incelemekedir. Çalışmada yakınsama kulüplerinin varlığını değerlendirmek için kamu harcamalarının farklı kaegorileri (savunma, ekonomik işler, eğiim, çevre koruma, genel kamu hizmeleri, sağlık, konu ve opluluk özellikleri, külür ve inanç, asayiş ve sosyal koruma) için Phillips ve Sul (007) meodolojisi uygulanmakadır. Tüm değişkenlere ilişkin sonuçlar, büün ülkelerin farklı kamu harcamalarında ek bir denge durumuna yakınsayacakları varsayımını deseklememekedir. Çalışmada savunma harcamaları için üç yakınsama kulübü elde edilmekedir. Birinci kulüp Kıbrıs, Esonya, Yunanisan, Finlandiya, Fransa, İalya, Porekiz ve Slovenya dan, ikinci kulüp Avusurya, Belçika, Almanya, Mala, Hollanda, Slovakya ve İspanya dan, üçüncü kulüp ise İrlanda ve Lüksemburg an oluşmakadır. Sawhney vd. (06) ise, NATO üyesi ülkelerin askeri harcamalarının ABD nin askeri harcamalarına yakınsayıp yakınsamadığını araşırmakadır. Sıralı Panel Seçim Yönemi (Sequenial Panel Selecion Mehod (SPSM)) nin kullanıldığı çalışmada, Macarisan hariç NATO üyesi ülkelerin askeri harcamasının ABD'nin askeri harcamalarına yakınsadığı sonucu elde edilmekedir. Güriş vd. (07) çalışmasında ise yakınsama hipoezini, NATO üyesi ülkelerin askeri harcamaları açısından es emekedir. Doğrusal ve doğrusal olmayan birim kök eslerinin kullanıldığı çalışmada sonuç olarak, yıllarını kapsayan dönemde Almanya, Yunanisan, Porekiz, İngilere ve Lüksemburg un askeri harcamalarının NATO oralamasına yakınsadığı, diğer ülkeler açısından ise yakınsama hipoezinin geçerli olmadığı sonucuna ulaşılmakadır..yakınsama Hipoezi ve Ekonomerik Meodoloji..Yakınsama Hipoezi Yakınsama hipoezi Solow Büyüme Modelinin emel çıkarımıdır. Solow büyüme modelinin azalan geiriler varsayımına göre, sermaye fakiri ülkelerde sermayenin marjinal verimi yüksek, sermaye zengini ülkelerde ise sermayenin marjinal verimi düşükür. Bu nedenle, sermaye fakiri ülkelerde büyüme hızı, sermaye zengini ülkelere göre daha yüksekir. Yakınsama hipoezi başlangıça ekonomik büyüme lieraüründe yaygın olarak kullanılmış olsa da, ilerleyen süreçlerde birçok makroekonomik değişkenin davranışını oraya koymak amacıyla da kullanılır olmuşur. Yakınsama hipoezinin zaman serisi anımı, Bernard ve Durlauf (995) ve Evans ve Karras (996) arafından yapılmışır. Buna göre; i ve j

6 Şekip YAZGAN, Reşa CEYLAN, M.Şükrü MOLLAVELİOĞLU ekonomilerinin ilgilenilen makroekonomik değişkenlerinin yakınsaması için aşağıdaki koşul sağlanmalıdır: lim E ( yi, n y j, / I ) 0 () k n i ve j Yukarıdaki denklemde ekonomilerinin ilgilenilen makroekonomik değişkenler arasındaki farkın zaman içinde kapanması ve dolayısıyla yeni oluşurulan serinin durağan olması yakınsama lehinde bir kanı sunmakadır. Ayrıca, I ilgilenilen değişkenler hakkındaki bilgi seini anımlamakadır...ekonomerik Meodoloji Nelson ve Plosser (98), birçok makroekonomik değişkenin, örneğin; ükeim, kamu harcamaları, savunma harcamaları, yaırım, fiya düzeyi, gelir ve doğrudan yabancı sermaye yaırımları gibi, birim kök içerdiğini ve doğrusal olmayan davranışlar sergileyebileceğini belirmişlerdir. Buradan harekele birçok araşırmacı doğrusal olmayan birim kök eslerini kullanmaya başlamışır. Doğrusal olmayan birim kök esleri hem küçük örneklem performansı hem de serilerde var olan yapısal kırılmaların oraya konması bakımından önemlidir (Kapeanios vd. 003; Leybourne vd. 998; Sollis, 004; Sollis, 009). Doğrusal olmayan zaman serisine dayalı birim kök eslerinin emelleri STAR (Smooh Transiion Auo-regressive Model) meodolojisine dayanır. Ekonomik eoride kullanılan zaman serilerinin doğrusal olmayan davranışlar sergilemesini gerekiren birçok gelişme vardır (Nelson ve Plosser, 98). Bu gelişmelerden bazıları; 970 li yıllarda yaşanan perol şokları, ikisa poliikalarında özellikle Breon-Woods Siseminin çökmesi sonucu yaşanan yapısal dönüşümler, para poliikalarının içselleşmesi, esnek kur rejiminin benimsenmesiyle birlike sermaye harekelerindeki sınırlamaların kaldırılması, ülkeler arası siyasi ilişkilerin dönem dönem yapısal değişim gösermesi, savaşların yaşanması ve benzeri şeklinde sıralanabilir. STAR modellerine dayanan ve yaygın olarak kullanılan eslerden biri, Üsel Düzgün Geçişli Model (Exponenial Smooh Transiion Model) (ESTAR) emeline dayanan ve Kapeanios vd. (003) arafından gelişirilen KSS esidir. KSS esi, ele alınan serilerin global olarak durağan olabileceklerini ancak serilerde belli dönemlerde kırılmalar meydana gelebileceğini ve bu yapısal kırılmaların yaşandığı dönemlerde serilerin durağan olmayabileceğini oraya koyması bakımından geleneksel ADF esine göre daha üsün olmakadır. Ayrıca KSS esinde, geçiş değişkeni orijin erafında U-biçimli bir görünüme sahip olmakadır. Kapeanios vd. (003) arafından gelişirilen KSS es prosedürü aşağıdaki gibi açıklanabilir: Kapeanios vd. (003), () numaralı denklemde verilen ESTAR (Üsel Düzgün Geçişli Oo-regresif) (Exponenial Smooh Transiion Auoregressive) sürecinden hareke emekedir. 3

7 Seçilmiş NATO Ülkelerinde Askeri Harcamaların Yakınsaması: y p y y exp y () i Sıfır ile bir arasında sınırlanan ve orijin erafında U-biçimli olan üsel geçiş fonksiyonu F(, y ) exp( y ) dir., geçiş fonksiyonunun eğim parameresi olup, fonksiyonun eksrem nokalarına karşılık gelen iki rejim arasındaki geçiş hızını belirlemekedir. Serinin global H : 0 durağanlığı boşluk hipoezine karşılık hipoezi alında es edilir. Ancak boş hipoez alında parameresi belirlenemediği için bu es kullanışlı olmamakadır. Bu problemi giderip -ipi bir es isaisiği gelişirmek için Kapeanios vd. (003) geçiş fonksiyonunun 0 erafında birinci sıra Taylor açılımını uygulamışlar ve aşağıdaki yardımcı regresyona ulaşmışlardır. 0 i i H : 0 y p 3 i i y y u (3) i Burada, u hem Taylor açılımından kaynaklanan haa erimlerini ve hem de orijinal haa erimi den kaynaklanan şokları kapsamakadır. Yardımcı regresyon H 0 : 0 boşluk hipoezine karşılık H : 0 hipoezi alında es edilir. Kriik değerler Kapeanios vd. (003) en harekele elde y edilmekedir. (3) denklemindeki ilgili ülkenin askeri harcamalarının GSYİH laya oranının ABD nin askeri harcamalarının GSYİH ye oranından çıkarılmış (de-meaned) değerlerinden oluşan seridir. Ancak ilgili seri, veri üreim sürecine bağlı olarak, ham verilerden ya da rendden çıkarılmış verilerden de oluşabilmekedir. Analizde grup lideri olan ABD ye yakınsama davranışı incelendiği için, ABD nin askeri harcamalarının GSYİH ye oranından çıkarılmış seriler kullanılmakadır. Bu serilerin durağan olması aynı zamanda serinin uzun dönemde lider ülke serisine dönme eğiliminde olduğunu gösermesi bakımından da önemlidir. Serinin lider ülke serisine dönme davranışı ise, yakınsama lehinde bir kanı olarak kabul edilmekedir. Öe yandan Sollis (009), ESTAR sürecine dayanarak asimerik ekileri dikkae alan ve böylece serinin orijin erafında simerik olması gerekiği kısıını koyan Kapeanios vd. (003) nin yapmış olduğu varsayımı yumuşaarak yeni bir es prosedürü ileri sürmüşür. Bu esin en önemli avanajı, hem simerik ve hem de asimerik doğrusal olmayan ekileri dikkae almasıdır (Chang vd., 0). Sollis (009) arafından gelişirilen AESTAR (Asimerik üsel düzgün geçişli ooregresif) modeli aşağıdaki gibi açıklanabilir. 4

8 Şekip YAZGAN, Reşa CEYLAN, M.Şükrü MOLLAVELİOĞLU y p i y i i G (, y ) S (, y ) ( S (, y )) y Burada; G, y ) exp( ( y )) 0 ve ( (, y ) exp( y ) 0 S şeklinde anımlanmakadır. Böylece Sollis (009) genişleilmiş ESTAR sürecini anımlarken simerik ve asimerik ekileri oraya koymak için lojisik fonksiyonu da modele dahil emekedir. (4) numaralı denkleme göre birim kök, simerik veya asimerik ekileri dikkae alan global olarak merkez rejim erafında ESTAR sürecindeki doğrusal olmayan ekileri içeren H 0 boşluk hipoezi ile sınanır. 0 : Ancak bu boşluk hipoezi alında, belirlenememekedir. Bu nedenle Kapeanios vd. (003) en harekele üsel fonksiyon orijinal modelde 0 erafında birinci sıra Taylor açılımına abi uulabilir. Ancak bu yaklaşım belirlenemeyen paramereler ile ilgili problemi amamen oradan kaldıramamakadır. Sollis (009) un önerisi, lojisik fonksiyonu dikkae alan Taylor açılımını kullanmakadır. Buradan harekele elde edilecek model aşağıdaki gibidir. y y 4 3, (4), ve paramereleri * * * a( y y (5) ) Burada, a / 4 olarak alınırsa (5) denklemi; 3 4 y y (6) Olarak yazılabilir. Burada; dir. Tahmin edilecek yardımcı regresyon denklemi (5) in düzelici erimi de içeren biçimi olarak aşağıdaki gibi yazılabilir. y ve a( * * * ) p 3 4 y y iy i (7) i H 0 : Burada es edilecek boş hipoez 0 dır. Tes isaisiğine ilişkin kriik F-isaisik değerleri Sollis (009) dan elde edilebilmekedir. Dolayısıyla boş hipoezin red edilmesi kullanılan serilerin durağan olduğu sonucunu vermekedir. Bu denklem, ham seri (raw daa), oralamadan çıkarılmış seri (de-meaned) ve rendden arındırılmış (de-rended) seri için kullanılabilir. 5

9 Seçilmiş NATO Ülkelerinde Askeri Harcamaların Yakınsaması: Bu çalışmada her bir NATO ülkesinin askeri harcamalarının GSYİH lalarına oranı grup lideri ABD nin serilerinden çıkarılarak oluşurulan seriler kullanılmakadır. Oralamadan çıkarılmış serilerin durağan olması, yakınsama lehinde bir kanı olarak değerlendirilmekedir. 3.Veri Sei ve Uygulama Sonuçları 3..Veri Sei Çalışmada kullanılan NATO üyesi ülkelerin GSYİH ları içerisinde askeri harcamaların payı verileri, Sokholm Uluslararası Barış Araşırmalar Ensiüsü nden (Sockholm Inernaional Peace Research Insiue (SIPRI)) alınmakadır. Çalışmada kullanılan ekonomerik yönem her ne kadar küçük örneklemler için de başarılı sonuçlar ürese de, burada uzun dönemli verilerin kullanılması ercih edilmiş olup yıllarını kapsayan dönem dikkae alınmışır. Analiz, 9 NATO üyesi ülkesinden, verilerine ulaşılabilen 4 NATO üyesi ülke üzerine yapılmakadır döneminde NATO üyesi ülkelerin askeri harcamalarının GSYİH ya oranlarının seyri aşağıda Şekil. de göserilmekedir. Şekil. incelendiğinde ele alınan dönemin ilk yıllarında Lüksemburg dışında diğer NATO üyesi ülkelerin askeri harcamalarının GSYİH ya oranlarının yüzde düzeyinin üzerinde olduğu görülmekedir. Özellikle 99 sonrasında söz konusu ülkelerin askeri harcamalarının GSYİH larının oranının % düzeyinin alına düşmeye başladığı görülmekedir. Son yıl iibariyle ABD, İngilere, Yunanisan dışında diğer üm NATO üyesi ülkelerin askeri harcama/gsyih oranları % nin alında kalmakadır. Bu düşüşe 99 yılında Sovyeler Birliğinin dağılmasının ve Soğuk Savaş döneminin sonuna gelinmesinin önemli ekileri olduğu düşünülmekedir. 6 Bu 4 ülke: ABD, Belçika, Kanada, Danimarka, Fransa, Almanya, Yunanisan, İalya, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Porekiz, Türkiye ve İngilere dir. 6

10 Şekip YAZGAN, Reşa CEYLAN, M.Şükrü MOLLAVELİOĞLU Şekil : Seçilmiş NATO Üyesi Ülkelerde Askeri Harcamaların GSYİH ya oranlarının seyri (960-04) Kaynak: Yazarlar arafından hazırlanmışır. Şekil, döneminde seçilmiş NATO ülkelerinin ABD den farkı alınmış serilerinin, sigma yakınsama biçimini gösermekedir. Burada, örneklemin sandar haasının zaman içinde azalma eğilimi gösermesi yakınsama lehinde bir ipucu vermekedir. 970 li yıllarda yaşanan perol şoklarının askeri harcamalar açısından ülkeler arasında farklılık yaraığı ancak yakınsama sürecinin daha sonra yeniden oraya çıkığı söylenebilir. Sala-i Marin (996), sigma yakınsama biçiminin ülkeler arası gelir saçılımının sandar haasında zaman içinde azalma eğilimi olması olarak anımlamakadır. Bu anımdan harekele, çalışmada NATO üyesi ülkelerin askeri harcamalarının GSYİH ye oranları arasındaki saçılımın azalma eğiliminde olup olmadığının oraya konması açısından sigma yakınsama biçiminden yararlanılmışır. 7

11 Seçilmiş NATO Ülkelerinde Askeri Harcamaların Yakınsaması: Şekil : Örneklem Ülkelerinde Döneminde Sigma Yakınsaması Kaynak: Yazarlar arafından hazırlanmışır. 3.. Uygulama Sonuçları döneminde seçilmiş NATO üyesi ülkelerin askeri harcamalarının GSYİH ya oranlarının yakınsama davranışları Tablo. de incelenmekedir. Tablonun birinci süunu geleneksel Dickey-Fuller (ADF) es sonuçlarını gösermeke, ikinci süunu KSS ve üçüncü süunu da AESTAR es sonuçlarını oraya koymakadır. Elde edilen bulgulara göre ADF birim kök sınaması Almanya, Porekiz ve İngilere de ABD ye yakınsama lehinde kanılar bulunduğunu gösermekedir. KSS es sonuçları ise Yunanisan dışındaki ülkelerin, yani Belçika, Kanada, Danimarka, Fransa, Almanya, İalya, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Porekiz, Türkiye ve İngilere de yakınsama lehinde kanılar sunmakadır. Son olarak, AESTAR yakınsama esi sonuçlarına bakıldığında, Kanada, Danimarka, Fransa, Almanya, İalya, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Porekiz, Türkiye ve İngilere yakınsama davranışı gösermekedir. Buna karşılık Belçika, Yunanisan, Porekiz gibi ülkeler ise yakınsama ilişkisi gösermemekedir. 8

12 Şekip YAZGAN, Reşa CEYLAN, M.Şükrü MOLLAVELİOĞLU Tablo.. Yakınsama Tes Sonuçları ÜLKELER ADF-TESTİ KSS-TESTİ AESTAR- TESTİ Belçika -,4463 () -3,5895***(7),6065 (0) Kanada -,8749 () -3,0**(7) 8,5560***() Danimarka -,985 () -3,7507***(7) 6,5780**() Fransa -,487 (0) -3,34**(8) 9,508***() Almanya -,8957* () -3,574***(8) 0,0804***(0) Yunanisan -,83 () -,59 (7),5386 () İalya -,34 () -3,5375***(7) 9,3456***(0) Lüksemburg -,0740 () -3,5568***(7) 6,8386**(0) Hollanda -,3699 () -3,3367**(7) 8,7***(9) Norveç -,547 () -4,0608***(7) 6,5854**(9) Porekiz -,995**(0) -3,368**(0),8033 () Türkiye -,5386 (0) -4,0856***(9) 6,76**(7) İngilere -3,0338**() -3,356**(9) 4,8*(7) Kaynak: Ekonomeri uygulama programı sonuçlarıdır. Sonuç Çalışmada, Nelson ve Plosser (98) çalışmalarında belirilen, birçok makroekonomik değişkenin, örneğin; ükeim, kamu harcamaları, savunma harcamaları, yaırım, fiya düzeyi, gelir ve doğrudan yabancı sermaye yaırımları gibi, birim kök içerdiğini ve doğrusal olmayan davranışlar sergileyebileceğini düşüncesinden yola çıkılarak döneminde seçilmiş NATO üyesi ülkelerin askeri harcamalarının GSYİH ya oranlarının ABD ye yakınsama davranışları doğrusal olmayan birim kök esleriyle incelemekedir. Çalışmadan elde edilen bulgular, Yunanisan hariç diğer NATO ülkesinin askeri harcamalarının GSYİH ye oranlarının ABD nin askeri 9

13 Seçilmiş NATO Ülkelerinde Askeri Harcamaların Yakınsaması: harcamalarının GSYİH ye oranına yakınsadığını, bu yakınsama biçiminin büyük ölçüde doğrusal olmayan biçimde olduğunu (KSS esine göre; Belçika, Kanada, Danimarka, Fransa, Almanya, İalya, Luksemburg, Hollanda, Norveç, Porekiz, Türkiye ve İngilere; AESTAR esine göre ise; Kanada, Danimarka, Fransa, Almanya, İalya, Luksemburg, Hollanda, Norveç, Porekiz, Türkiye ve İngilere) gösermekedir. Burada üzerinde düşünülmesi gereken, Yunanisan ın neden bu grupa yer almadığıdır. Yunanisan arihsel olarak sınır komşusu olan Türkiye ile güvenlik konularında anlaşamamış ve bu konuda Türkiye yi sürekli olarak bir ehdi unsuru olarak görmüşür. Çalışmadan elde edilen sonuçlar, NATO nun Galler zirvesinde alınan kararlarının ele alınan örneklem ülkelerinde, önceden de bir karşılığının olduğunu gösermekedir. Sonuç olarak, ABD nin NATO üyesi ülkelere yöneliği, askeri harcamaların yükünü paylaşmadıkları şeklindeki eleşirisinin en azından bu çalışmada ele alınan ülke örneklemi için gerçeği yansımadığı görülmekedir. Ayrıca Yunanisan, her ne kadar yakınsama davranışı gösermiyor olsa da, askeri harcamaların GSYİH ya oranı bakımından diğer üye ülkelerden daha iyi bir performansa sahipir. Bundan sonraki çalışmaların, Yunanisan ın davranışına odaklanması ve bu davranışın alında yaan nedenlerin eknik olarak araşırılmasına yoğunlaşması önerilmekedir. 30

14 Şekip YAZGAN, Reşa CEYLAN, M.Şükrü MOLLAVELİOĞLU Kaynakça Alpekin, A., Levine, P. (0) Miliary expendiure and economic growh: A mea-analysis, European Journal of Poliical Economy, 8: Apergis, N., Chrisou, C., Hassapis, C. (03) Convergence in public expendiures across EU counries: evidence from club convergence, Economics & Finance Research, : Arvaniidis, P., Kollias, C., Anasasopoulos, K. (04) Is There an Inernaional Convergence in Defense Burdens? Some Iniial Findings, Peace Economics, Peace Science, & Public Policy, 0(4): Bağbaşlioğlu, A. (06) Güncelliğini Yiirmeyen Bir Sorun Olan Yük Paylaşımına Yeni Bir Çözüm Arayışı: Akıllı Savunma ve NATO, Gazi Akademik Bakış, 0(9):09-5. Bernard, A., Durlauf, S. N. (995) Convergence in Inernaional Oupu, Journal of Applied Economerics, 0(): Chang, T., Lee, C., Liu, W. (0) Nonlinear adjusmen o purchasing power pariy for ASEAN Counries, Japan and World Economy, 4(4): Dunne, J.P., Tian, A. (03) Miliary Expendiure and Economic Growh: A Survey, The Economics of Peace and Securiy Journal, 8():5-. Evans, P., Karras, G. (996) Convergence Revisied, Journal of Moneary Economics, 37: Güriş, S., Güriş, B., Tıraşoğlu, M. (07) Do Miliary Expendiures Converge in NATO Counries? Linear and Nonlinear Uni Roo Tess Evidence, Theoreical and Applied Economics, Vol. XXIV, (6):37:48. Kapeanios, G., Shin, Y., Snell, A. (003) Tesing for a Uni Roo in he Nonlinear STAR Framework, Journal of Economerics, (): Lau, C. K. M., Demir, E. Bilgin, M. H. (05) A Nonlinear Model of Miliary Expendiure Convergence: Evidence from Esar Nonlinear Uni Roo Tes, Defense, and Peace Economics, -. Leybourne, S. Newbold, P.,Vougas, D. (998) Uni Roos and Smooh Transiions, Journal of Time Series Analysis, 9(): Nelson, C.R., Plosser, C.I. (98) Trends and Random Walks in Macroeconomics Time Series: Some Evidence and Implicaions, Journal of Moneary Economics, 0:

15 Seçilmiş NATO Ülkelerinde Askeri Harcamaların Yakınsaması: Oğuzlu, T. (0) NATO nun Dönüşümü ve Geleceği, Oradoğu Analiz, Volume 4, Issue 40: 8-8. Sala-i Marin, X. (996) The Classical Approach o Convergence Analysis, The Economic Journal, Vol, 06, No. 437: Sawhney, B., Anorou, E., DiPiero, W.R. (06) The world disribuion of miliary spending: is here a convergence?, Inernaional Journal of Compuaional Economics and Economerics (IJCEE), Vol. 6, No. 4: Sollis, R. (004) Asymmeric Adjusmen and Smooh Transiions: A Combinaions of Some Uni Roo Tess, Journal of Time Series Analysis, 5(3): Sollis, R. (009) A Simple Uni Roo Tes Asymmeric STAR Nonlineariy wih An Applicaion o Real Exchange Raes In Nordic Counries, Economic Modeling, 6():8-5. 3