Sosyo Ekonomi. Satın Alma Gücü Paritesi Hipotezi (SAGP) nin OECD Ülkeleri İçin Test Edilmesi

Transkript

1 Sosyoekonomi / 04- / Reşa CEYLAN & Hakan ULUCAN Sosyo Ekonomi July-December 04- Saın Alma Gücü Pariesi Hipoezi (SAGP) nin OECD Ülkeleri İçin Tes Edilmesi Reşa CEYLAN rceylan@pau.edu.r Hakan ULUCAN hulucan@pau.edu.r Tesing Purchasing Power Pariy Hypohesis (PPP) for OECD Counries Absrac The main aim of his sudy is o es he validiy of purchasing power pariy (PPP) hypohesis for OECD counries among which he economic inegraion have been increasing over ime. In his sudy purchasing power pariy is esed for 5 OECD counries by using he yearly daa from 970 o 03. KSS and AESTAR es procedures ha are based on non-linear echniques are used in he sudy. Findings sugges ha AESTAR esimaion gives more robus resuls han KSS. Because according o AESTAR procedure he PPP hypohesis holds 0 OECD counries. Keywords : Purchasing Power Pariy Hypohesis, Real Exchange Rae, KSS Tes, AESTAR Tes. JEL Classificaion Codes : E6, F3, F4. Öze Bu çalışmanın emel amacı, aralarındaki ekonomik büünleşmenin giderek arığı OECD ülkelerinde saın alma gücü pariesi (SAGP) hipoezinin geçerliliğini es emekir. SAGP hipoezi, reel döviz kurunun kendi oralamasına dönme eğiliminde olacağını ifade emekedir. Bu çalışmada 5 OECD ülkesi için SAGP hipoezi dönemine ai yıllık veriler kullanılarak analiz edilmekedir. Çalışmada doğrusal olmayan zaman serisi ekniğine dayanan KSS ve AESTAR es prosedürleri kullanılmakadır. Elde edilen bulgular, AESTAR sürecinin KSS sürecinden daha güçlü kanılar sunduğunu gösermeke ve 5 OECD ülkesinden 0 anesinde SAGP nin geçerli olduğunu oraya koymakadır. Anahar Sözcükler : Saın Alma Gücü Pariesi Hipoezi, Reel Döviz Huru, KSS Tesi, AESTAR Tesi.

2 Reşa CEYLAN & Hakan ULUCAN 94

3 Saın Alma Gücü Pariesi Hipoezi (SAGP) nin OECD Ülkeleri İçin Tes Edilmesi. Giriş Nelson ve Plosser (98), makroekonomik değişkenlerin örneğin, ükeim, yaırım, GSYİH, döviz kurları gibi- önemli bir kısmının durağan olmadığını ve ikisa poliikalarında oraya çıkan yapısal değişikliklerin ya da ekonomilerde oluşan içsel ve dışsal şokların bu değişkenleri ekileyebileceğini ileri sürmüşür. Dünya ekonomisinin 970 li yıllardan sonra girdiği yapısal dönüşümle birlike, sermaye harekeleri serbesleşmiş, enerji fiyalarında önemli dalgalanmalar oluşmuş ve ülke ekonomileri çeşili şoklara maruz kalmışır. Oluşan şoklara karşı ekonomiler, özellikle para poliikalarında kurala dayalı anlayışı benimsemek zorunda kalmışır. Kurala dayalı poliika anlayışının emelinde merkez bankalarının para poliikası bağlamında bağımsız olmaları düşüncesi yamakadır. Bu nokada, uluslararası finansın emel aşlarından biri olan saın alma gücü pariesi (SAGP) hipoezi önem kazanmakadır. SAGP hipoezinin geçerli olması durumunda ulusal merkez bankaları para poliikasının uygulanması konusunda döviz kurunu sürdürme zorunluluğunda olmayacakır. SAGP, ilk defa Cassel (98) arafından ele alınmışır. Bu hipoez, iki ülke arasındaki reel döviz kurlarının uzun dönemde dengede olmasını gerekirmekedir. Bunun anlamı sabi bir mal ve hizme sepei için iki ülkedeki döviz kurlarının, fiya düzeyleri oranına eşi olmasıdır (Chang ve diğ., 0). Uluslararası mal piyasaları arasındaki arbiraj nedeniyle, SAGP eorisinin arkasındaki emel fikir, reel döviz kurunun uzun dönemde sabi bir denge değerine yaklaşacağı şeklindedir. Bu konu ile ilgili çalışmalar hem ikisaçılar için, hem de poliika yapıcılar için kriik öneme sahipir. Özellikle durağan olmayan bir reel kur serisi, nominal döviz kuru, yur içi fiya düzeyi ve yur dışı fiya düzeyi arasında uzun dönemli bir ilişkinin olmadığını oraya koymakadır ve SAGP hipoezinin geçersiz olduğunu gösermekedir. Ayrıca SAGP hipoezinin geçersiz olması para poliikasının ekin olmakan çıkacağını ifade emekedir. Çünkü poliika ooriesi SAGP hipoezini geçerli kılmak için dikkaini döviz kurlarına yönelmek zorunda kalacakır (Snaih, 0). Holmes ve diğ. (0), SAGP hipoezinin poliika yapıcılar açısından iki nedenle önemli olduğunu belirmişir. Birincisi; az gelişmiş ülkelerde ve yur içi enflasyon oranı ile yur dışı enflasyon oranı arasında büyük farklılıkların söz konusu olduğu ülkelerde, döviz kurunun aşırı belirli olup olmadığını oraya koymak için kullanılmakadır. İkincisi; döviz kuru belirleme modellerinin emelini oluşurmaka ve bu modellerde döviz kuru belirlenirken emel bir varsayım olarak ele alınmakadır (Karoglou ve Morley, 0). Öe yandan, SAGP sayesinde ülkeler arası rekabe farklılıkları da oraya konmakadır (Roos, 98). Taylor (006), SAGP eorisinin geçerliliğinin 970 li yıllarda yaygın olduğunu 980 li yıllarda ise yaygın olmadığını ileri sürmüşür. Ancak son yıllarda yapılan çalışmalarda ise SAGP eorisinin oldukça güçlü bir şekilde deseklendiği görülmekedir (Karoglou ve Morley, 0). Bununla birlike hipoezin geçerliliğinin sadece kullanılan ekonomerik yönemlere bağlı olmadığı aynı zamanda ele alınan zaman aralığının da ekili 95

4 Reşa CEYLAN & Hakan ULUCAN olduğu görülmekedir. Öe yandan, döviz kurlarının belirlenmesinin emel kriik önemi, döviz kurlarının uzun dönemde oralamaya dönme eğiliminde olup olmaması ve SAGP hipoezinin geçerli olup olmamasından kaynaklanmakadır (Gözgör, 0). Çünkü SAGP, döviz kurlarının uzun dönem denge değeri için nominal çıpa olarak alınabilmeke ve reel döviz kurlarındaki kalıcılığın belirlenmesinde kullanılabilmekedir (Rogoff, 996). Eğer reel döviz kuru yüksek derecede kalıcı ise, ekonominin reel sekörlerini ekileyen şokların, kalıcı ekiye sahip olan ercihler ve eknoloji ile ilgili olduğu söylenebilir (Telaar ve Hasanov, 009). Öe yandan eğer reel döviz kuru düşük düzeyde kalıcı ise oluşan şokların oplam alep kaynaklı olduğu bulgusuna ulaşılabilir. Son olarak, SAGP eorisi ülkeler arasında gelir farklılıkları olup olmadığının oraya konmasında kullanılmakadır. Ülkeler arasında sağlıklı refah karşılaşırmasının yapılabilmesi için SAGP hipoezinin geçerli olması gerekmekedir (Sarno ve Taylor, 00). Çalışmanın geri kalanı aşağıdaki gibi dizayn edilmekedir. İkinci bölümde, ilgili yazın incelemesi yapılmaka, üçüncü bölümde SAGP hipoezi anıılmaka ve ekonomerik yönem ele alınmakadır. Dördüncü bölümde veri sei anıılmaka ve uygulama yapılmakadır. Beşinci bölümde ise elde edilen bulgular ve poliika çıkarımlarına yer verilmekedir.. Lieraür Özei SAGP hipoezinin geçerli olup olmadığı ile ilgili olarak, lieraürde birçok çalışma yapılmış ve çelişkili sonuçlara ulaşılmışır. Çalışmanın bu bölümü, SAGP hipoezi ile ilgili yapılan çalışmaların kısa bir özeini sunmakadır. Bu çalışmalardan bazıları SAGP lehine kanılar sunarken bazıları da aleyhe kanılar sunmakadır. Breiung ve Candelon (005), Meksika ve Asya krizlerinin SAGP hipoezinin geçerliliğini ne yönde ekilediğini araşırdıkları çalışmalarında Asya ve Lain Amerika dan geniş bir ülke grubunu ele almışlardır. Elde edilen bulgular, esnek döviz kuru sisemini benimseyen Asya ülkelerinde SAGP hipoezinin geçerli olduğunu ancak ABD Dolarını referans para birimi olarak kabul eden Güney ve Lain Amerika ülkelerinde ise SAGP hipoezinin geçerli olmadığı şeklindedir. Ayrıca krizlerin SAGP hipoezinin geçerliliğini olumsuz ekilediği vurgulanmışır. Payne ve diğ. (005), geçiş ekonomilerinden biri olarak nielendirilen Hırvaisan da SAGP hipoezinin geçerli olup olmadığını araşırdıkları çalışmalarında, yapısal kırılmalara izin veren birim kök eslerinin piyasa ekonomisine geçiş aşamasında olan Hırvaisan da SAGP hipoezinin geçerliliği yönünde kanılar sunamadığını belirmişlerdir. Sayyan (005) çalışmasında, Türkiye için dönemine ai aylık verileri kullanılarak SAGP hipoezinin geçerli olup olmadığını araşırmışır. Çalışmada, vekör haa 96

5 Saın Alma Gücü Pariesi Hipoezi (SAGP) nin OECD Ülkeleri İçin Tes Edilmesi düzelme modeli ve eşbüünleşme esini kullanmış ve Türkiye de SAGP hipoezinin geçerli olduğu sonucuna ulaşmışır. Alba ve Papell (005) çalışmalarında, dönemine ai verileri kullanarak, 84 gelişmiş ve gelişmeke olan ülke için SAGP hipoezinin geçerliliğini incelemişir. Aylık veriler kullanılarak, panel birim kök yaklaşımı uygulanmış ve Avrupa ile Lain Amerika da SAGP hipoezi geçerli olurken, Afrika ve Asya da geçersiz olduğu bulgusu elde edilmişir. Benassy ve diğ. (005), G0 ülkeleri için yapmış oldukları çalışmalarında, dönemine ai yıllık verileri kullanmışlardır. Panel birim kök ve panel eş-büünleşme esleri uygulanarak elde edilen sonuçlar, reel döviz kurunda önemli sapmaların olduğunu ve SAGP hipoezinin geçerli olmadığını gösermişir. Çağlayan ve Saçaklı (006) çalışmalarında, Türkiye ve Birleşik Krallık ülkelerini ele almışlardır dönemine ai aylık verileri kullanılmış ve birim kök esleri ile haa düzelme modeli uygulanmışır. Elde edilen bulgular, Türkiye ile Birleşik Krallık arasında SAGP hipoezinin geçersiz olduğunu oraya koymuşur. Doğanlar (006) çalışmasında, Azerbaycan, Kazakisan ve Kırgızisan ekonomilerini dönemine ai aylık verileri kullanarak incelemişir. Analizde Engle-Granger ve Phillips-Hansen eslerini uygulamış ve ele alınan ülkelerde SAGP hipoezinin geçersiz olduğunu belirmişir. Şak (006) çalışmasında, dönemine ai aylık verileri 7 OECD ülkesi için SAGP hipoezinin geçerli olup olmadığını incelemiş, panel birim kök ve panel eşbüünleşme eslerini kullanmışır. Elde eiği bulgular ele alınan örneklem ülkelerinde SAGP hipoezini desekler nielike kanılar sunamamışır. Wallace ve Shelley (006), Fisher ve Seaer yönemini Taylor un veri seine uygulayarak yapıkları çalışmalarında, SAGP lehinde güçlü kanılara ulaşmışlar ve Fisher ve Seaer es isaisiklerinin örneklem çapına ilişkin olarak bozulmalara sahip olduğunu ve daha geniş çaplı örneklemlerde sağlıklı sonuçlar üreiğini belirmişlerdir. Telaar ve Hasanov (009), Bağımsız Devleler Topluluğu ülkeleri için SAGP hipoezinin geçerliliğini incelemişlerdir. Çalışmada ele alınan ülkeler için reel döviz kurunun durağan olup olmadığı araşırılmış ve bu ülkelerin yapısal değişim sürecinden geçikleri belirilmişir. Analizde hem geleneksel birim kök esleri kullanılmış ve hem de serilerde yapısal kırılmalara izin veren doğrusal olmayan birim kök esleri kullanılmışır. Elde edilen bulgular, yapısal kırılmalara izin veren doğrusal olmayan birim kök eslerinin örneklem ülkelerinin çoğunda SAGP hipoezi lehinde sonuçlar üreiğini oraya koymuşur. 97

6 Reşa CEYLAN & Hakan ULUCAN Sollis (009), reel döviz kurunun durağan olup olmadığını Asimerik Yumuşak Geçişli Oo Regresif modele dayanan birim kök esini kullanarak Nordik ülkeleri için araşırmış ve çalışmada kullanılan yeni es ekniğinin geleneksel yönemlere göre daha sağlıklı sonuçlar üreiğini vurgulamışır. Chang ve diğ. (0), G-7 ülkelerinde SAGP hipoezinin geçerliliğini aylık veriler kullanarak dönemi için araşırmışlar ve serilerde asimerik uyum özelliklerine izin veren eşik eş-büünleşme yönemini uygulamışlardır. Elde edilen bulgular Kanada hariç, diğer ülkelerde SAGP hipoezinin geçerli olduğunu gösermiş ve uyum mekanizmasının asimerik olduğunu oraya koymuşur. Gözgör (0), Türkiye nin emel icari orakları arasında SAGP hipoezinin geçerliliğini araşırdığı çalışmasında, yaay kesi bağımlılık veya bağımsızlığın önemli olduğu panel birim kök eslerinin ya da homojen veya heerojen birim kök eslerinin kullanımının uygun olduğunu gösermiş ve Türkiye ile önemli icari orakları arasında incelenen örneklem aralığında SAGP hipoezinin geçerli olduğunu belirmişir. Güloğlu ve diğ. (0), Türkiye nin yoğun dış icare yapığı 8 ülkeyi, dönemi ai aylık verileri dikkae alarak incelediği çalışmasında, kırılmalı panel birim kök esini kullanmış ve SAGP hipoezinin geçerli olduğu bulgusuna ulaşmışır. Holmes ve diğ.(0) yapmış olduğu çalışmada, dönemine ai aylık verileri incelemiş ve kırılmalı panel birim kök esini kullanmışır. Örnekleme aldığı OECD ülkelerinden 6 anesinde SAGP hipoezinin geçerli olduğu sonucunu oraya koymuşur. Yıldırım ve Yıldırım (0) çalışmasında, verileri kullanarak Türkiye ekonomisini ele almışlardır. Adı geçen yazarlar, birim kök eslerini kullanılarak, SAGP hipoezinin geçersiz olduğu bulgusuna ulaşmışlardır. Sadoveanu ve Ghiba (0), Ora Avrupa Ekonomileri (Macarisan, Çek Cumhuriyei, Polonya ve Romanya) için SAGP hipoezinin geçerliliğini araşırdıkları çalışmalarında, nominal döviz kuru ile fiya endeksleri arasındaki uzun dönemli ilişkiyi araşırmışır. Çalışmada farklı fiya endeksleri kullanıldığında sonuçların ülkeden ülkeye farklılaşığı bulgusuna ulaşmışlardır. Snaih (0), düzey ve rend kırılmalara izin veren panel birim kök eslerini kullanarak SAGP hipoezinin geçerliliğini es eiği çalışmasında, yapısal kırılmaların varlığında reel kur üzerinde para birimlerinin ve fiya endekslerinin ekisinin olduğunu görmüşür. Araşırma, 5 OECD ülkesi için yapılmış ve serilerdeki kırılmaların önemi vurgulanmışır. Karoglou ve Morley (0), ekonomiye vuran asimerik şokların SAGP hipoezinin geçerliliği üzerinde doğrusal olmayan ekilere sahip olup olmadığını 98

7 Saın Alma Gücü Pariesi Hipoezi (SAGP) nin OECD Ülkeleri İçin Tes Edilmesi araşırdıkları çalışmalarında, son dönemlerde gelişirilen ve örneklemi al gruplara ayırmayı sağlayan ekonomerik analiz yönemlerini kullanmışlardır. Elde edilen bulgular, SAGP hipoezinin bazı al dönemlerde geçerli olduğunu ancak bunun da ülkelerde benimsenen döviz kuru rejimlerine bağlı olduğunu gösermişir. Liu ve diğ. (0), geçiş ülkeleri için SAGP hipoezinin geçerliliğini es emek amacıyla, doğrusal olmayan eşik birim kök eslerini kullandıkları çalışmalarında, sadece Romanya da hipoezin geçerli olduğunu belirmişler ve SAGP hipoezine doğru uyum sürecinin doğrusal olmayan karakerisik yapılar sergilediğini vurgulamışlardır. Chang ve diğ. (0), 8 ASEAN ülkesi için SAGP hipoezinin geçerliliğini araşırdıkları çalışmalarında Sollis (009) arafından gelişirilen AESTAR yönemini kullanmışlar ve hipoezin geçerliliği lehinde güçlü kanılar bulmuşlardır. Korkmaz ve diğ. (03), SAGP hipoezinin geçerliliğini Azerbaycan, Kırgızisan ve Kazakisan için araşırdıkları çalışmalarında, geleneksel birim kök esleri yanında serilerde yapısal kırılmalara izin veren birim kök eslerini de kullanmışlardır. Elde eikleri bulgulara göre; geleneksel birim kök esleri SAGP hipoezinin geçerli olmadığı yönünde kanılar sunarken, yapısal kırılmalara izin veren birim kök esleri SAGP hipoezinin geçerliliği yönünde kanılar sunmakadır. Yıldırım ve diğ. (03) çalışmasında, Türkiye için dönemlerini; AB- 5 ve G-8 ülkeleri için ve OECD ülkeleri için de dönemlerini incelemişlerdir. Yıllık veriler kullanılarak zaman serisi ve panel veri analizlerini yapmışlar ve elde edilen sonuçlara göre, Türkiye için SAGP hipoezi geçersiz çıkarken, AB-5 ve G- 8 ülkeleri için bu hipoez geçerlidir. Sonuç olarak lieraürde SAGP hipoezinin geçerliliği ile ilgili olarak çok farklı ekonomerik ekniklerin kullanıldığı ve çalışma sonuçlarının kullanılan yöneme göre farklılık göserebildiği anlaşılmakadır. Örneğin, Kalyoncu ve Kalyoncu (008), 5 OECD ekonomisi için SAGP hipoezinin geçerliliğini araşırdıkları çalışmalarında geleneksel ADF esinin başarısız sonuç verdiğini ancak heerojen panel birim kök eslerinin ise başarılı sonuç verdiğini oraya koymuşlardır. Lieraürde reel döviz kuru serilerinin doğrusal olmadıkları yönünde yaygın bir kanıya ulaşılmakadır. Genel olarak dünya ekonomisinin 970 li yıllardan sonra yaşadığı yapısal karakerisik nieliğe sahip şoklar dikkae alındığında birçok makroekonomik zaman serisinin doğrusal olmayan davranışlar sergileyebileceği düşünülmekedir. Serilerdeki olası bu davranışlar, ikisa poliikalarına yön verenler açısından önemlidir. Özellikle, fiya isikrarı hedefinin daha öncelikli hale geldiği 970 li yıllardan sonra bu konu daha fazla ilgi uyandırmaya başlamışır. 99

8 Reşa CEYLAN & Hakan ULUCAN 3. SAGP Hipoezi ve Ekonomerik Model SAGP hipoezi ek fiya kanunu nu referans olarak almakadır. Tek fiya kanununa göre, serbes icare ve am rekabe koşulları alında icarei yapılan mallar için yur içi fiya ile ulusal para birimi cinsinden yur dışı fiya zaman içinde eşilenme eğilimindedir (Sadoveanu ve Ghiba, 0). * Pi NER P, i,,..., n, i, () Burada; P i. malın yabancı para birimi cinsinden, i. malın ulusal para birimi cinsinden anındaki fiyaını ve anındaki fiyaını, NER de * P i, aynı anındaki nominal döviz kurunu gösermekedir. Eğer ek fiya kanunu mulak saın alma gücü cinsinden ifade edilirse, yur içinde icarei yapılan üm mallar için SAGP aşağıdaki gibi yazılabilir. n n i Pi, NER i i i P () Burada, i * i, oplamı birime eşi olan ve fiya endeksinde yer alan mallara verilen ağırlıkları göseren parameredir. SAGP den sapmaları içeren diğer ekenler de dikkae alınarak () denklemi logarimik formda aşağıdaki gibi yazılabilir. ner p p * d (3) düzeyi ve Burada, d ner nominal döviz kuru, p yur içi fiya endeksi, * p yur dışı fiya diğer fakörlerin ekileri (örneğin aşıma maliyeleri) nedeniyle oraya çıkan sapmaları göseren erimdir. Kullanılan değişkenlerin amamı logarimik formdadır. Reel döviz kurundaki dalgalanmalara ilişkin sapmalar ve bu sapmaların neden olduğu ilişki aşağıdaki gibi yazılabilir. rer ner p p (4) * Bu denklemde, rer reel döviz kurunu anımlamakadır. Bu denkleme göre reel döviz kuru, nominal döviz kuru ile yur dışı fiya endeksinin oplamından yur içi fiya endeksinin çıkarılması ile hesaplanmakadır. (4) numaralı denklemde yer alan reel döviz 00

9 Saın Alma Gücü Pariesi Hipoezi (SAGP) nin OECD Ülkeleri İçin Tes Edilmesi kurunun durağan süreç olması, ilgili ekonomide SAGP hipoezinin geçerli olduğunu gösermekedir. SAGP hipoezinin geçerli olup olmadığını araşırmak için lieraürde sıklıkla kullanılan birim kök esi sandar ADF esidir. Bu es; rer rer x p rer i i i (5) Biçimindedir. Burada, x opsiyonel açıklayıcı değişkenler vekörüdür., sabi erim ya da sabi erim ve rend erimini içeren,, i ahmin edilen paramerelerdir ak gürülülü (Whie-noise) haa erimidir. Bu denklemde birim kök için oluşurulacak hipoez esleri; ise H H 0 : 0 : 0 (6) Şeklindedir. Boş hipoezin reddedilmesi serinin durağan bir süreç olduğunu, boş hipoezin reddedilememesi ise serinin durağan olmadığını gösermekedir. Burada boş hipoezin reddedilmesi SAGP hipoezinin uzun dönemde geçerli olduğunu oraya koymakadır. Lieraürde, SAGP hipoezinin geçerli olup olmadığının es edilmesinde kullanılan sandar ADF esi sonuçları ile ülkelerde gözlenen ekonomik durum arasında bir uyumsuzluk olduğu ve bu uyumsuzluğun ADF esinin yanlış sonuçlar vermesinden kaynaklandığı şeklinde yaygın bir kanı oluşmuşur (Telaar ve Hasanov, 009). Özellikle küçük örneklem durumunda ve doğrusal olmayan süreçlerde ADF esinin anlamlılık gücünün düşük kaldığı görülmekedir. Bu nedenle bazı araşırmacılar panel birim kök eslerine yönelirken bazıları da doğrusal olmayan zaman serisi ekniğine dayanan birim kök eslerine yönelmişlerdir. Buradan harekele çalışmada, hem küçük örneklemlerde daha başarılı sonuç veren ve hem de ele alınan reel döviz kuru serilerinde oraya çıkan yapısal kırılmaları simerik ve asimerik boyuları ile ele alan Kapeanios, Snell, Shin (003) (KSS) arafından gelişirilen birim kök esi ile Sollis (009) arafından gelişirilen birim kök SAGP hipoezinin geçerliliğinin es edilmesinde birim kök esleri ve eş-büünleşme yönemi yaygın olarak kullanılmakadır. Birim kök esleri daha çok reel döviz kuru serileri ele alındığında kullanılır. eş-büünleşme yönemi ise, nominal kur, yuriçi fiya düzeyi ve yurdışı fiya düzeyine ai seriler dikkae alındığında kullanılır. Sadoveanu ve Ghiba (0) ye göre birim kök esleri SAGP nin zayıf formda geçerliliğini araşırırken eşbüünleşme yönemi güçlü formu ele almakadır. 0

10 Reşa CEYLAN & Hakan ULUCAN esleri kullanılmakadır. Bu nokada sözü edilen es prosedürleri aşağıdaki gibi açıklanabilir. Kapeanios ve diğ. (003) aşağıdaki ESTAR (üsel yumuşak geçişli ooregresif) modelinden hareke emekedir. rer rer p rer exp( rer i i i (7) Sıfır ile bir arasında sınırlanan ve orijin erafında U-biçimli olan üsel geçiş fonksiyonu F(, rer ) exp( rer ) dir., geçiş fonksiyonunun eğim parameresi olup, fonksiyonun eksrem nokalarına karşılık gelen iki rejim arasındaki geçiş hızını belirlemekedir. Serinin global durağanlığı H : 0 boşluk hipoezine karşılık 0 H : 0 hipoezi alında es edilir. Ancak boş hipoez alında parameresi belirlenemediği için bu es kullanışlı olmamakadır. Bu problemi giderip -ipi bir es isaisiği gelişirmek için Kapeanios ve diğ. (003) geçiş fonksiyonunun 0 erafında birinci sıra Taylor açılımını uygulamışlar ve aşağıdaki yardımcı regresyona ulaşmışlardır. rer rer p 3 i i (8) rer i u Burada, orijinal haa erimi u hem Taylor açılımından kaynaklanan haa erimlerini ve hem de den kaynaklanan şokları kapsamakadır. Yardımcı regresyon H : 0 boşluk hipoezine karşılık H : 0 hipoezi alında es edilir. Kriik 0 değerler Kapeanios ve diğ. (003) en harekele elde edilmekedir. (8) denklemindeki rer reel döviz kuru serisinin oralamadan çıkarılmış (de-meaned) seriler olduğu kabul edilmekedir. Bu serilerin durağan olması aynı zamanda serinin uzun dönemde oralamaya dönme eğiliminde olduğunu gösermesi bakımından da önemlidir. Öe yandan Sollis (009), ESTAR sürecine dayanarak asimerik ekileri dikkae alan ve böylece serinin orijin erafında simerik olması gerekiği kısıını koyan Kapeanios ve diğ. (003) nin yapmış olduğu varsayımı yumuşaarak yeni bir es prosedürü ileri sürmüşür. Bu esin en önemli avanajı, hem simerik ve hem de asimerik doğrusal olmayan ekileri dikkae almasıdır (Chang ve diğ, 0). Sollis (009) arafından gelişirilen AESTAR (Asimerik üsel yumuşak geçişli ooregresif) modeli aşağıdaki gibi açıklanabilir. 0

11 Saın Alma Gücü Pariesi Hipoezi (SAGP) nin OECD Ülkeleri İçin Tes Edilmesi rer S (, rer ) ( S (, rer rer G (, rer ) )) rer p i i i (9) Burada; G, rer ) exp( ( rer )) 0 ve ( exp( rer ) 0 S (, rer ) şeklinde anımlanmakadır. Böylece Sollis (009) genişleilmiş ESTAR sürecini anımlarken simerik ve asimerik ekileri oraya koymak için lojisik fonksiyonu da modele dâhil emekedir. (9) numaralı denkleme göre birim kök, simerik veya asimerik ekileri dikkae alan global olarak merkez rejim erafında ESTAR sürecindeki doğrusal olmayan ekileri içeren H 0 boşluk hipoezi ile 0 :,, ve paramereleri sınanır. Ancak bu boşluk hipoezi alında, belirlenememekedir. Bu nedenle Kapeanios ve diğ.(003) en harekele üsel fonksiyon orijinal modelde 0 erafında birinci sıra Taylor açılımına abi uulabilir. Ancak bu yaklaşım belirlenemeyen paramereler ile ilgili problemi amamen oradan kaldıramamakadır. Sollis (009) un önerisi, lojisik fonksiyonu dikkae alan Taylor açılımını kullanmakadır. Buradan harekele elde edilecek model aşağıdaki gibidir. rer * * a( rer ) 4 * rer 3 Burada, a / 4 olarak alınırsa (0) denklemi; (0) rer rer 3 rer 4 () * * * Olarak yazılabilir. Burada; ve a( ) dir. Tahmin edilecek yardımcı regresyon denklemi () in düzelici erimi de içeren biçimi olarak aşağıdaki gibi yazılabilir. rer rer 3 rer 4 p i rer i i () Burada es edilecek boş hipoez H 0 dır. Tes isaisiğine ilişkin 0 : kriik F-isaisik değerleri Sollis (009) dan elde edilebilmekedir. Dolayısıyla boş hipoezin red edilmesi kullanılan serilerin durağan olduğu sonucunu vermekedir. 03

12 Reşa CEYLAN & Hakan ULUCAN 4. Veri Sei ve Uygulama SAGP hipoezinin geçerliliği, doğrusal olmayan zaman serisi ekniklerine dayanan STAR (Yumuşak Geçişli Oo-regresif model) modelinin en önemli eslerinden olan KSS ve AESTAR birim kök esleri ile araşırılmakadır. Bu amaçla kullanılan örneklem dönemine ai yıllık reel döviz kuru serileridir. Bu seriler, Almanya, Birleşik Krallık, Finlandiya, Fransa, Belçika, Hollanda, Yunanisan, Lüksemburg, Norveç, İsveç, İsviçre, Yunanisan, Porekiz, İspanya, İalya, İrlanda, İzlanda, Meksika, Güney Kore, Japonya, Avusralya, Yeni Zellanda, Kanada, Avusurya ve Türkiye ye aiir. Veriler OECD veri abanından alınmış ve ulusal para birimi başına ABD doları olarak SAGP cinsinden anımlanmışır. Bu ülkelerin seçilme nedeni hem aralarında yoğun bir dış icare ilişkisinin olması ve hem de 970 li yıllardan sonra hemen hemen hepsinin serbes dış icare poliikası izlemeye başlamalarıdır. Bu ülkelerde 970 yılından sonra oraya çıkan konjonkürel şoklar benzerlik gösermekedir. Breon-Woods siseminin çökmesi, perol şoklarının yaşanması, para poliikasının fiya isikrarı sağlama hedefine ulaşmak için daha ekin olarak kullanılmaya başlanması ve sermaye harekelerinin serbesleşerek küreselleşme sürecinin hızlanması bu döneme denk gelmekedir. Sözü edilen bu konjonkurel şoklar daha çok ele alınan 5 OECD ülkesinde kendini hisseirmişir. Tablo: ADF Tes Sonuçları ÜLKE ADF TESTİ GECİKME UZUNLUĞU Almanya Avusurya -.956* 0 Avusralya Belçika * Kanada -3.89*** 0 Danimarka -.683* Finlandiya ** Fransa Hollanda İrlanda İzlanda İalya İsveç * 0 İsviçre Japonya Güney Kore Norveç Meksika Porekiz -3.77*** 0 İspanya -.689* Yunanisan -.63 Türkiye Yeni Zelanda Lüksemburg *** 0 Birleşik Krallık *** 0 No: *,** ve *** ifadeleri sırasıyla %0, %5 ve % anlamlılık düzeylerini gösermekedir. 04

13 Saın Alma Gücü Pariesi Hipoezi (SAGP) nin OECD Ülkeleri İçin Tes Edilmesi Analizde öncelikli olarak sandar ADF esi uygulanmaka ardından KSS ve AESTAR eslerine bakılmakadır. Böylece OECD ülkelerinde SAGP hipoezinin geçerliliği araşırılmakadır. Lieraürde önemli araşırma konularından olan SAGP hipoezi, ikisa poliikaları oluşurulurken dikkae alınmakadır. Hipoezin geçerli olması merkez bankalarının bağımsız para poliikası uygulama konusunda elini güçlendirmekedir. Ayrıca SAGP nin ülkeler arasında refah karşılaşırması yapılırken kullanımının, uygun olduğunu gösermekedir. Tablo: ADF es sonuçlarını gösermekedir. Bu abloya göre döneminde SAGP hipoezi % anlamlılık düzeyinde, Lüksemburg, Porekiz, Birleşik Krallık ve Kanada için geçerlidir. %5 anlamlılık düzeyinde, Avusralya ve Finlandiya da geçerlidir. Son olarak %0 anlamlılık düzeyinde ise, Belçika, Danimarka, İspanya ve İsveç e geçerlidir. Ülkelerin reel döviz kuru serilerine ai gecikme uzunlukları AIC (Akaike Bilgi Krieri) ye göre belirlenmekedir. Tablo: KSS Tes Sonuçları ÜLKE KSS TESTİ GECİKME UZUNLUĞU Almanya *** 0 Avusurya Avusralya -0,9083 Belçika Kanada Danimarka Finlandiya Fransa Hollanda İrlanda İzlanda İalya İsveç İsviçre *** 3 Japonya *** 4 Güney Kore Norveç Meksika Porekiz İspanya Yunanisan Türkiye Yeni Zelanda Lüksemburg Birleşik Krallık No: *,** ve *** ifadeleri sırasıyla %0, %5 ve % anlamlılık düzeylerini gösermekedir. Tes isaisiği için kriik değerler Kapeanios ve diğ. (003) en alınmakadır. 05

14 Reşa CEYLAN & Hakan ULUCAN Tablo:, Kapeanios ve diğ. (003) arafından gelişirilen KSS es isaisiği sonuçlarını gösermekedir. Lieraürde oluşan yaygın kanıya uygun olarak burada SAGP hipoezi doğrusal olmayan zaman serisi ekniklerine dayanan birim kök esi ile araşırılmakadır. Tabloya göre, % anlamlılık düzeyinde Almanya, Japonya ve İsviçre için SAGP hipoezi geçerlidir. %5 ve %0 anlamlılık düzeylerinde ise herhangi bir ülkede SAGP hipoezi geçerli değildir. Gecikme uzunluğu AIC ye göre belirlenmekedir. Tablo: 3, Sollis (009) arafından gelişirilen AESTAR (Asimerik üsel yumuşak geçişli oo-regresif model) es sonuçlarını gösermekedir. Bu abloya göre SAGP hipoezi 5 OECD ülkesinden 0 anesinde geçerlidir. SAGP hipoezi % anlamlılık düzeyinde; Finlandiya, Kanada, Avusralya, Birleşik Krallık, Yeni Zelanda, Almanya, İzlanda, Japonya, Güney Kore, Lüksemburg, İsveç, ve İsviçre de geçerlidir. %5 anlamlılık düzeyinde SAGP hipoezi; İrlanda, İalya, İspanya, Türkiye, Yunanisan, Avusurya, Danimarka ve Norveç e geçerlidir. %0 anlamlılık düzeyinde SAGP hipoezi herhangi bir ülkede geçerli değildir. Tablo: 3 AESTAR Tes Sonuçları ÜLKE AESTAR TESTİ GECİKME UZUNLUĞU Almanya *** 0 Avusurya ** 4 Avusralya 4.86*** 0 Belçika Kanada.7509*** Danimarka ** 0 Finlandiya 3.69*** 0 Fransa Hollanda İrlanda 5.98** 0 İzlanda 4.044*** 0 İalya 5.376** İsveç *** İsviçre 9.746*** 3 Japonya *** 5 Güney Kore 5.87*** 0 Norveç 5.358** 0 Meksika Porekiz İspanya ** Yunanisan 6.79** Türkiye 6.86** 0 Yeni Zelanda 4.77*** Lüksemburg 7.675*** Birleşik Krallık 5.865*** 0 No: *,** 5 ve % anlamlılık düzeylerini gösermekedir. Tes isaisiği için kriik değerler Sollis(009) dan alınmakadır. 06

15 Saın Alma Gücü Pariesi Hipoezi (SAGP) nin OECD Ülkeleri İçin Tes Edilmesi Sonuç olarak; SAGP hipoezi, Belçika, Fransa, Meksika, Porekiz ve Hollanda için geçerli değildir. Bu ülkelerde merkez bankası bağımsız para poliikası izleme olanağına sahip değildir. Fransa, Belçika, Hollanda ve Porekiz de merkez bankalarının enflasyon hedeflemesi rejimini henüz benimsememiş olmaları ayrıca ilginçir. Çünkü döviz kurlarındaki dalgalanmaların yaraacağı şoklar, kalıcı hasarlara neden olabilmekedir. Reel döviz kuru serileri oralamaya dönme eğilimi gösermemekedir. Ayrıca bu ülkeler için refah karşılaşırması yapılırken SAGP nin kullanımı da uygun değildir. Diğer ülkelerde ise seriler durağandır ve oralamaya dönme eğilimi gösermekedir. Durağanlık özelliğinin söz konusu olduğu ülkelerde merkez bankaları döviz kuru isikrarını sağlama baskısı alında değildirler. Bu nedenle bağımsız para poliikası uygulama olanağına sahipirler. 5. Sonuç 5 OECD ülkesi için dönemine ai yıllık reel döviz kuru serileri kullanılarak SAGP hipoezinin doğrusal olmayan zaman serisi ekniğine dayanan KSS ve AESTAR birim kök esleri kullanılarak incelendiği bu çalışmadan elde edilen bulgular şu şekilde özelenebilir. Lieraürdeki yaygın kanı, makroekonomik verilere ai zaman serilerinin durağan olmadığı ve bu serilerin durağanlıkları araşırılırken doğrusal olmayan birim kök eslerinin kullanımının uygun olacağı biçimindedir. Bu düşünceden harekele, reel döviz kuru serileri KSS ve AESTAR birim kök esleri ile durağanlık sınamasına abi uulmakadır. SAGP hipoezinin geçerliliği, ülkelerde ikisa poliikalarının oluşurulmasında önemli bir başlangıç nokasıdır. Çünkü günümüz dünyasında ülkeler arasında icari engeller hızla kalkmaka, sermaye harekeleri serbesleşmeke ve dış icare hacminde önemli arışlar yaşanmakadır. Dolayısıyla döviz kurlarının isikrarsız olması ikisa poliikalarına yön verenlerin elini kolunu bağlamakadır. Poliika yapıcılar enerjilerinin önemli bir kısmını döviz kuru isikrarına harcamaka ve asıl makroekonomik problemleri gözden kaçırabilmekedirler. 970 li yıllardan sonra para poliikasının içselleşmesi ve ekonomilerdeki asıl sorunun fiya isikrarı olması, kurala dayalı poliika anlayışının benimsenmesini zorunlu kılmışır. Günümüzde Türkiye dâhil birçok ülkede popüler hale gelen enflasyon hedeflemesi rejimi, merkez bankalarının para poliikası uygulamalarında bağımsız olmalarını gerekirmekedir. Bu perspekifen bakıldığında SAGP hipoezinin geçerli olması merkez bankalarının poliika uygulamalarının başarıya ulaşması açısından hayai derecede önemlidir. Çalışmadan elde edilen bulgulara göre; KSS esi sadece üç ülkede SAGP hipoezinin geçerliliği lehinde kanılar sunarken serilerde simerik ve asimerik ekilerin varlığına izin veren AESTAR esi yirmi ülkede SAGP hipoezinin geçerli olduğunu gösermekedir. Geri kalan beş ülkede ise SAGP hipoezi geçerli değildir. Bu nokada, SAGP hipoezinin geçerli olmadığı, Fransa, Hollanda, Belçika, Porekiz ve Meksika da poliika 07

16 Reşa CEYLAN & Hakan ULUCAN oorielerinin ikisa poliikalarını oluşururken ve uygularkenki önceliğinin döviz kuru isikrarı olması gerekmekedir. Sonuç olarak bu çalışma, diğer çalışmalardan doğrusal olmayan zaman serisi ekniğine dayanan ve ele alınan serilerde simerik ve asimerik davranışlara vurgu yapan AESTAR yöneminin kullanılması nokasında ayrılmakadır. Bu durumda makroekonomik değişkenlerin doğrusal olmayan davranışlar sergilemesi halinde durağanlık araşırması yapılırken AESTAR modelinin kullanımı uygun görünmekedir. Kaynakça Alba, J.D. & D. Papell (007), Purchasing Power Pariy and Counry Characerisics: Evidence from he Panel Daa Tess, Journal of Developmen Economics, 83, Benassy, A. & V. Duran & R. Lahreche & V. Ignon (005), Real Equilibrium Exchange Raes: A G0 Panel Co-inegraion Approach, Thema working paper, 005. Breiung, J. & B. Candelon (005), Purchasing Power Pariy During Currency Crises: A Panel Uni Roo Tes under Srucural Breaks, Review of World Economics, 4(), Cang, T. & C. Lee & P. Chou & D. Tang (0), Revisiing Long-run Purchasing Power Pariy wih Asymeric Adjusmen for G-7 Counries, Japan and he World Economy, 3, Chang, T. & C. Lee & W. Liu (0), Non linear adjusmen o purchasing power pariy for ASEAN counries, Japan and he World Economy, 4(4), Cassel, G. (98), Abnormal deviaions in inernaional exchanges, The Economic Journal, 8, Çağlayan, E. & N. Saçaklı (006), Saın Alma Gücü Pariesinin Geçerliliğinin Sıfır Frekansa Spekrum Tahmincisine Dayanan Birim Kök Tesleri ile İncelenmesi, Aaürk Üniversiesi İİBF Dergisi, 0, -37. Doğanlar, M. (006), Long-Run Validiy of Purchasing Power Pariy and Co-inegraion analysis for Cenral Asian Counries, Applied Economics Leers, 3, Gözgör, G. (03), Purchasing Power Pariy Hypohesis Amonghe Main Trade Parners of Turkey, Economics Bullein, 3, Güloğlu, B. & S. İspir & D. Ona (0), Tesing he validiy of quasi PPP hypohesis: Evidence from a recen panel uni roo es wih srucural breaks, Applied economics leers, 8, Holmes, M.J. & J. Oero & J. Panagioidis (0), PPP in OECD Counries: An Analysis of Real Exchange Rae Saionary Cross-Secional Dependancy and Srucural Breaks, Open Economics Review, 3(5), Kalyoncu, H. & K. Kalyoncu (008), Purchasing power pariy in OECD counries: Evidence from panel uni roo, Economic Modelling, 5(3): Kapeanios, G. & Y. Shin & A. Snell (003), Tesing for a uni roo in he non-linear STAR framework, Journal of Economerics, 6, Karoglou, M. & B. Morley (0), Purchasing Power Pariy and Srucural insabiliy in he US/UK Exchange rae, In. Fın. Markes, In. and Money,,

17 Saın Alma Gücü Pariesi Hipoezi (SAGP) nin OECD Ülkeleri İçin Tes Edilmesi Korkmaz, T. & E.İ. Çevik & N.K. Çevik (03), Saın Alma Gücü Pariesinin Azerbaycan, Kazakisan ve Kırgızisan için Geçerliliğinin Tes Edilmesi: Birim Kök ve Eşbüünleşme Analizi, Bilig, (64), Liu, S. & D. Zhang & T. Chang (0), Purchasing power pariy non linear hreshold uni roo es for ransiion counries, Applied Economics Leers, 9, Nelson, C.R. & C.R. Plosser (98), Trends and Random Walks in Macroeconomic Time Series: Some Evidence and Implicaions, Journal of Moneary Economics, 0 (), Payne, J. & J. Lee & R. Hofler (005), Purchasing power pariy: evidence from a ransiion economy, Journal of Policy Modelling, 7, Rogoff, K. (996), The Purchasing Pariy Puzzle, Journal of Economic Lieraure, 34, Roos, F. (98), Purchasing Power Pariy Theory and he Moneary Approach o he Balance of Paymens, De Economis, 9(), Sadoveanu, D. & N. Ghiba (0), Purchasing power pariy: Evidence from four CEE Counries, Journal of Academic Research in Economerics, 4(), Sarno, L. & M.P. Taylor (00), Real Exchange Rae Behaviour in High Inflaion Counries: Empirical evidence from Turkey, , Applied Economics Leers, 7, Sayyan, H. (005), Saın Alma Gücü Pariesi: Vekör Haa Giderme Modeli Yaklaşımı, İkisa, İşleme ve Finans, Temmuz, Snaih, S. (0), The PPP Debae: Muliple breaks and cross-secional dependence, Economics Leers, 5, Sollis, R. (009), A Simple Uni Roo Tes Agains Asymeric STAR Nonlineariy Wih An Applicaion o Real Exchange Raes in Nordic Counries, Economic Modelling, 6, 8-5. Şak, N. (006), OECD Ülkelerinde Saın Alma Gücü Pariesinin Geçerliliğinin Panel Eşbüünleşme Yaklaşımı ile İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversiesi Sosyal Bilimler Ensiüsü. Taylor, A. (00), A Cenury of Purchasing-Power Pariy, Review of Economics and Saisics, 84, Taylor, M.P. (006), Real Exchange Raes and Purdhasing Power Pariy: Mean reversion in economic hough, Applied Economics, 6, -7. Telaar, E. & M. Hasanov (009), Purchasing power pariyin ransiion economies: Evidence from he Commonwealh of Independen Saes, Pos-Communis Economies, (), Wallace, F.H. & G.L. Shelley (006), An Alernaive Tes of Purchasing Power Pariy, Economics Leers, 9, Yıldırım, K. & Z. Yıldırım (0), Reel efekif döviz kuru üzerinde kırılmalı birim kök esi ile Türkiye için saın alma gücü pariesi hipoezinin geçerliliğinin sınanması, Marmara Üniversiesi İİBF Dergisi, 33(), -38. Yıldırım, K. & M. Mercan & F.S. Kosakoğlu (03), Saın alma gücü pariesinin es edilmesi: Zaman serisi ve panel veri analizi, Eskişehir Osmangazi Üniversiesi İİBF Dergisi, 8(3),

18 Reşa CEYLAN & Hakan ULUCAN 0