turque diplomatique Ekim 2017, Sayı: Sayfa 10 Lira Bu gazete, uluslararası saygın düşünce kuruluşlarının analizleriyle hazırlanmaktadır

Transkript

1 Soğuk Savaş... abd, komünizmle mücadelede Budİzmİ de kullandı Sayfa 27 Türkiye Yüzünü Doğu ya Dönüyor Bunun Avrupa İçin Anlamı Ne Sayfa 26 Yeni Orta Doğu Projesi Sınırların Yeniden Çizilmesi Planları Sayfa turque diplomatique Ekim 2017, Sayı: Sayfa 10 Lira Bu gazete, uluslararası saygın düşünce kuruluşlarının analizleriyle hazırlanmaktadır bilimde bir İlk Ýn san em bri yo la rýn da ya pý lan uy gu la ma ile DNA'nýn ya pý sý de ðiþ ti ri le rek em bri yo Ak de niz ane mi si has ta lý ðýn dan arýn dý rýl dý. Te mel dü zen le me yön te mi, ge nom dü zen le me tek ni ði nin ge liþ miþ bir þek li. J a m E S G a L L a G h E r Ç in'de Sun yat-sen üni ver si te si'nde ki bi lim in san la rý, ge ne tik ya pý mý zýn te - me li ni oluþ tu ran dna'da ki 3 mil yon baz çif ti nin (nük le otit di zi li mi) bi rin - de bu lu nan ha ta yý dü zelt me yi ba þar dý. Ça lýþ ma bi lim dün ya sýn da bir ilk ve ça lýþ ma yý yü rü ten bi lim in san la rý, iler de bu yön tem le ka lýt sal has ta lýk la rýn te da vi edi le bi le ce ði ni söy lü yor. de ney de la bo ra tu var da üre ti len em bri yo lar kul la nýl dý. ak de niz ane mi si ta þý yan bir has ta dan alý nan do ku lar, klon la ma ile üre ti len em bri - yo la ra yer leþ ti ril di. ak de niz ane mi si, nok ta mu tas yon ola rak ad lan dý rý lan ge ne tik ko du muz da ki tek bir baz da olu þan de ði þim den kay nak la ný yor. dna mo le kü lü, dört fark lý baz dan (ade nin, gua nin, Si to zin, ti ya min) olu þu - yor. bu baz lar dna çift sar ma lý nýn ya pý sý ný oluþ tu ru yor. Ýn san vü cu du nun iþ le yi - þi için ge rek li ge ne tik ta li mat lar bu baz lar da sak la ný yor. Çin'de ki ekip, uy gu la dý ðý "te mel dü zen le me" (ba se edi ting) yön te mi ile bu ya pý lar da ki bo zuk luk la rý dö nüþ tü - rüp, onar ma yý de ne di. Ýn san em bri yo la rýn da ya pý lan uy gu la ma ile dna'nýn ya pý sý de ðiþ ti ri le rek em bri yo be ta-ta la se mi (ak de niz ane mi si) has ta lý ðýn dan arýn dý rýl dý. araþ týr ma cý lar dan Jun jiu Hu ang bbc'ye yap tý ðý açýk la ma da "te mel dü zen le me tek ni ði ile in san em bri yo sun da ki ge ne tik bir has ta lý ðý iyi leþ tir me nin uy gu la na bi - lir li ði ni ka nýt la yan ilk grup biz ol duk" de di. Hu ang, ça lýþ ma nýn ak de niz ane mi si has ta la rý ný iyi leþ tir mek te, bu ve bu nun gi bi ka lýt sal has ta lýk la rýn be bek ler dün ya - ya gel me den dü zel til me sin de ye ni yol lar aça ca ðý ný be lirt ti. te mel dü zen le me yön te mi, CriSPr ola rak bi li nen ve ha li ha zýr da bi lim dün ya sýn - da dev rim ya rat mýþ olan ge nom dü zen le me tek ni ði nin ge liþ miþ bir þek li. CriSPr, dna'yý par ça la rý na ayý rý yor. vü cut bu ko puk lu ðu onar ma ya ça lý þýr ken, gen le ri de dev re dý þý bý ra ký yor. bu da vü cu da ye ni bir ge ne tik kod gir me ye fýr sat ta ný yor. te mel dü zen le me tek ni ði ise dna te me lin de ki baz la rý bir bi ri ne dö nüþ tür me yön te miy le ça - lý þý yor. abd'de ki Har vard üni ver si te si'nde te mel dü zen le me yön te mi üze ri ne ça lý - þan Pro fe sör da vid Liu, yön te mi "kim ya sal ame li yat" ola rak ad lan dý rý yor. Liu ye ni tek ni ðin CriSPr'den da ha et ki li ve yan et ki le ri nin da ha az ol du ðu nu be lirt ti. Ýn san lar da has ta lýk lar la bað lan tý lý ge ne tik mu tas yon la rýn üç te iki si nin nok ta mu tas yon lar dan kay nak lan dý ðý ný be lir ten Liu, te mel dü zen le me tek ni ði nin bu mu - tas yon la rý doð ru dan dü zelt me po tan si ye li ol du ðu na dik kat çek ti.an cak bu tarz ça lýþ ma lar be ra be rin de, has ta lýk la rý en gel le mek adý na han gi yol la rýn ka bul edi - le bi lir oldu ðu na da ir etik ve sos yal tar týþ ma la rý da ge ti ri yor. (bbc, 28 eylül 2017) k a n v e o r g a n, karaborsaya d ü ş e r m i Yaşlanmayı Önlemek Mümkün mü E be di genç lik bin ler ce yıl dır in san la rın ka fa yor du ğu ve çö - züm üret me ye ça lış tı ğı bir öz lem. Pe ki, yaş lan ma sü re ci ni dur dur sak ne olur du? 1850'ler de ABD'de or ta la ma ömür sa de ce 40 yaş tı, bu gün ise 78 yaş. Son dö nem ler de ki tıp araş - tır ma la rı in san öm rü nün da ha da uza ya bi le ce ği ne da ir umut la rı ar tı rı yor. Pe ki, böy le bir ge liş me top lum da ne tür so nuç lar do - ğu ra bi lir? Dün ya nü fu su nun faz la art ma sı ha lin de, kıt olan do ğal kay nak la rı ko ru mak için sert ön lem ler alı na bi lir. Ör ne ğin Çin'de 1970'ler de ki hız lı nü fus ar tı şı nı en gel le mek için ya kın za - ma na dek tek ço cuk po li ti ka sı uy gu la nı yor du. Or ta la ma öm rün uza ma sı ha lin de ge nel lik le nü fus ar tı şı olaca ğı sa nı lır. Ama ger çek te öy le de ğil dir. Nü fus ar tı şı nı be lir le yen şey do ğum ora nı dır. Son yıl lar da ya pı lan kli nik de ney ler de, metfor min ila cı ve ri len di ya bet hay van la rın di ya bet ol ma yan ve ilaç al ma yan lar dan da ha uzun ya şa dı ğı gö rül dü. Bu nun üze ri ne metfor min'in sa de ce tip 2 di ya be te kar şı de ğil, yaş lan ma ya kar şı da ko ru yu cu ola bi le ce ği üze rin de du rul du. An cak yaş lan ma ya kar - şı ko ru yu cu ol mak la kal ma yan, bu sü re ci ge ri çe vi ren ba zı ilaç - la rın da müm kün ola bi le ce ği be lir ti li yor. Yaş lı la ra genç ler den kan nak li ya pıl ma sı nın olum lu so nuç lar ver di ği gö rül dü. Bu fik ri ilk ola rak 1615'te An dre as Li ba vi us or - ta ya at mış tı. 2005'te fa re ler üze rin de ya pı lan de ney ler de de ce - Pro fe sör Aub rey De Grey'e gö re in san öm rü 1000 ya şı na ka dar uza tı la bi lir. Ama bu fik ri pay la şan faz la bi lim in sa nı yok. Ço ğu yaş lı ki şi nin kan ser, kalp has ta lı ğı, de mans gi bi ra hat sız lık la rı olu yor. Mev- cut tıp araş tır ma la rı nın ço ğu uzun ya şa mak tan zi ya de da ha uzun sü re sağ lık lı ya şa ma ve has ta lık la rı ge cik tir me ko nu sun da yo ğun la şı yor. Genç leş tir me ye yö ne lik te da vi ler yaş lan ma nın fi zik sel ya nıy la il gi li. P E t E r r a y a L L ı S o n sa ret ve ri ci so nuç lar alın mış tı. An cak kan nak li nin ak ci ğer de ha sa ra ve en fek si yo na yol aç ma ris ki nin de göz önün de bu lun - du rul ma sı ge re ki yor. Ama tar tış ma lı ol ma dı ğı gi bi la bo ra tu var test le rin de et ki si ka nıt la nan te da vi ler de ge liş ti ri li yor. Ör ne ğin, ye ni hüc re ya rat mak için bö lü ne me ye cek du rum da olan yaş lı hüc re le ri Fo xo4-dri bi le şi mi en jek te edi le rek alı nan fa re le rin da ha uzun ya şa dı ğı gö rül dü. In san ya şı ola rak 100 ya - şın da sa yı la bi le cek 30 ay lık bu fa re le rin ha la ak tif ol ma sı, ila cın et ki si nin ge çi ci ol ma dı ğı nı gös te ri yor. Eras mus Üni ver si te si Tıp Mer ke zi Mo le kü ler Ge ne tik Bö lü mü'nden Pe ter de Kei zer'e gö re, "ona rı la ma ya cak dü zey de ha sar gör müş za rar lı yaş lı hüc - re le ri he def ala rak yaş lan ma yı ge cik ti re bi lir, hat ta bir de re ce ye ka dar ge ri çe vi re bi lir si niz". Go og le'ın ana şir ke ti Alp ha bet'in alt şir ket le rin den bi ri olan Ca li co, in san öm rü nü kon trol eden bi yo lo jik sü reç le ri an la ma - yı ve da ha uzun ve sağ lık lı bir ömür sür me yi sağ la ya cak mü da - ha le ler de bu lu na cak ile ri tek no lo ji ürün le ri ni ge liş tir me ye ça lı - şı yor. Pe ki, bu ça ba la rın so nuç ve rip in san öm rü nün uza ma sı ne le re yol aça bi lir? 2015'te In gil te re ve Gal ler'de an ne ler or ta - la ma 1,8 ço cuk do ğur du. Top lu mun sağ lık ve eği tim ko nu sun - da kay det ti ği ge liş me ler sa ye sin de, faz la sa yı da ço cuk ölüm le ri ol ma dı ğın dan faz la do ğum da ol mu yor. İnsanlığa Yararlı Süper Bitkiler Yaratma Çabası Y an gı na da ya nık lı or man lar dan, aç lı ğa son ve re cek sah te muz - la ra Bi lim in san la rı 21. yüz yı lın so run la rıy la baş ede bi le cek 'sü per' bit ki ler ge liş tir me ye ça lı şı yor. Bit ki le ri ye me, giy me, va zo ya ko yup es te tik zevk al ma amaç lı kul la nı yo ruz, ama bü tün po tan si yel le ri ni de ğer len di re bi li yor mu yuz? In gil te re'de ki Kew Bo - ta nik Bah çe si'nde ki araş tır ma cı la ra gö re, bit ki le rin gü cün den tam ola rak ya rar la na mı yo ruz. Iş te bit ki ler le dün ya mı zı dö nüş tür me nin dört yo lu: Sü per bit ki le ri me lez le me. Ye mek ta ba ğı mız da ki seb ze - ler çift lik te, tar la da üre ti lir. Ama bu bit ki le rin bir za man lar vah şi do ğa da ak ra ba la rı var dı. Tar la da ye tiş tir di ği miz ürün ler da ha faz la mah sul ve rir ken, bu ak ra ba lar za rar lı bö cek le re, has ta lık la ra, top - ra ğın tu zu na ve ik lim de ği şik li ği ne kar şı di renç ge liş tir di. Crop Wild Re la ti ves ad lı pro je, iş te bu do ğa da ken di li ğin den ye ti şen ya ba ni ak ra ba bit ki ler ile ev cil leş ti ril miş çift lik ürün le ri ara sın da me lez le me ça lış ma sı üze rin de du ru yor. Böy le ce, ge liş - ti ri len ye ni bit ki de her iki tü rün iyi özel lik le ri top lan mış ola cak. Bu dün ya ça pın da yü rü tü len bir pro je. Dün ya da bu şe kil de ak - ra ba ya ba ni bit ki sa yı sı nın en faz la ol du ğu ül ke ler Bre zil ya, Çin ve Hin dis tan. Bu bit ki le rin en yo ğun bu lun du ğu ül ke ler ise Azer bay can, Por te kiz ve Yu na nis tan. Dün ya nü fu su do kuz mil ya ra ula şır ken bu me lez le me prog ra - mı özel lik le ge liş mek te olan ül ke ler açı sın dan bü yük önem ta şı - yor. An cak top rak kul la nı mın da ki de ği şim, kü re sel ısın ma, çev - re kir li li ği, sa vaş ve ta rım da yo ğun laş ma gi bi et ken ler bu prog ram açı sın dan teh li ke oluş tu ru yor. Kew Bo ta nik Bah çe - si'nde ki To hum Ban ka sı ile Kü re sel Mah sul Çe şit li li ği Vak fı (Glo bal Crop Di ver sity Trust) bu ya ba ni bit ki le ri ko ru mak ama cıy la or tak üre tim prog ram la rı yü rü tü yor. Bit ki ler ta rih ön ce sin den be ri ilaç ola rak kul la nı lı yor. Ama ye ni alan lar da ki kul la nım la rı ka yıt al tı na al mak ta ya vaş mı dav - Yıllık Abonelik Sadece 89 Lira suheyla@ turqdiplo. com S o P h ı a S m ı t h G a L E r ra nı yo ruz? Gü nü müz de 28 bin ka yıt lı bit ki ilaç iş le vi gö rü yor. Ama ilaç lar la il gi li dü zen le me le ri ya pan ya yın lar da bun la rın sa - de ce yüz de 16'sı nın adı ge çi yor. Dün ya Sağ lık Ör gü tü'ne gö re, bit ki ye da ya lı ilaç sek tö rü nün de ğe ri 2012'de 83 mil yar do la ra ulaş tı. Bit ki le rin ilaç ola rak kul la nı mı gi de rek yay gın la şı yor. Al - man ya'da nü fu sun yüz de 90'ı sa rım sak ve yük sü ko tu gi bi bit ki - sel ilaç kul la nı yor. Fa kat bu sek tö rü dü zen le yen ku rum lar, gü - ven li ol ma yan sah te ürün le rin pi ya sa ya gir me si ni ön le me ye ça lı şı yor. Bu tür ka rı şık lık la ra son ver me ye ça lı şan ül ke ler den bi ri de Çin. Yet ki li ler ge çen yıl 2020'ye ka dar şi fa lı bit ki le re da - ya nan ge le nek sel Çin ilaç la rı nın sağ lık sis te min de da ha yay gın kul la nıl ma sı na yö ne lik plan la rı nı açık la dı. Muz gil ler den en set ad lı bir bit ki on bin ler ce yıl dır Eti yop ya'da bir çok amaç la kul la nı lı yor. Mey ve le ri Af ri ka'da te mel be sin mad de le rin den bi ri ol ma sı nın ya nı sı ra, bu bit ki ip, ilaç, ko ru - nak, hay van ye mi ve giy si ya pı mın da da kul la nı lı yor. Ku rak lı ğa, yağ mu ra ve se le de da ya nık lı en set bit ki si ay rı ca kah ve bit ki si - nin ye tiş me si için de ide al or tam sağ lı yor. Bi lim in san la rı bu bit - ki nin Af ri ka'nın baş ka böl ge le rin de ve aç lık la kar şı kar şı ya olan ül ke ler de de ye tiş ti ril me si için ça lı şı yor. Zi ra bu ya ba ni muz tü - rü, ta hıl lar dan da ha dar bir alan üze rin de ye tiş ti ri lip da ha faz la in sa nı bes le ye bi lir. Bu bit ki nin mey ve si ha mur, çor ba ve la pa ya - pı mın da, kök le ri ise kay na tı lıp pa ta tes gi bi kul la nı lı yor. Bit ki le rin tu tuş ma de re ce si, do ğal ne den ler le ken di li ğin den baş la yan ve hız la ya yı lan or man yan gın la rı nın kon tro lü açı sın dan çok önem li. Bu yan gın lar eko no mik, sos yal ve çev re sel ba kım dan bü yük ka yıp la ra ne den olu yor. Bit ki ör tü sün de ki çe şit li li ğin az ol - ma sı ve ya o böl ge ye öz gü ol ma yan bit ki le rin he nüz or ta ma adap - te ol ma ma sı gi bi ne den ler tu tuş ma yı et ki le ye bi li yor. Fa kat bu tür yan gın la rın ba zı eko sis tem ler de nor mal ol du ğu ve önem li bir iş lev gör dü ğü bi li ni yor. Kew Bo ta nik Bah çe si'nde yan gı na kar şı di - renç li bit ki ör tü le ri oluş tu rul ma ya ça lı şı lı yor. (bbc, ) Ay rı ca ka dın la rın do ğum ya şı or ta la ma 30,3'e yük sel di ği gi bi, hiç ço cuk sa hi bi ol mak is te me yen ka dın la rın sa yı sı da ar tı yor. Bir çok ül ke de do ğum oran la rı ar tık sa de ce ölüm le ri kar şı la ya - cak dü ze ye in miş bu lu nu yor. So ru nun bir de etik bo yu tu var: Yaş lan ma yı ge ri çe vir me ye yö ne lik te da vi her ke se açık ha le ge - lin ce ye dek top lum da iki lik oluş ma sı, sa de ce bu te da vi ye gü cü ye ten in san la rın öm rü nün uza tıl ma sı ris ki or ta ya çı kı yor. Dün - ya da za ten bü yük bir top lum sal eşit siz lik söz ko nu su. Syf 23 te

2 2 ekim 2017 turque Diplomatique av r u Pa ya m i S i L L e m e Çin in yunanistan daki Pire Limanı nı devralması yý lý or ta la rýn da, Çin'in ok ya nus ge mi ci lik þir ke ti CoS Co, yu na nis - tan'ýn Pi re li ma nýn da ha kim his se - dar ol ma yý ba þar dý. bu, on yýl dan uzun sü ren bir ha zýr lý ðýn ve da ha ön ce ki kýs mi his se dar lý ðýn bir so nu cu olup, Çin'in av - ru pa'yý av ras ya'ya bað la yan tek ku þak tek yol gi ri þi mi ni ulus la ra ra sý laþ týr ma stra te ji si nin kar ma þýk yap bo zun da önem li bir par ça yý tem sil et mek te dir. bu sü reç te çok bü yük ters lik ler ya þan dý ve özel lik le av ru pa lý kre di sað la yý cý la rýn da yat tý ðý ke - mer sýk ma ted bir le rin den bu na lan yu nan hal ký nýn 2015 yý lý ocak ayýn da seç tik le ri aþý rý sol hü kü met Syria'nýn CoS Co'yu Pi re li ma nýn dan uzak tut ma gi bi ça ba la rý ol du. bu ça ba la rýn kar þý sýn da ise, bir di zi mü za ke re ya pýl dý ve en so nun da Çin, Ha - zi ne bo no la rý ný sa týn al mak su re tiy le yu - nan hü kü me ti ni fi nan se et me ye baþ la dý - do la yý sýy la yu nan lý la rýn, av ru pa mer kez ban ka sý'nýn da yat tý ðý yap tý rým la rý bir þe k- il de bay pas et me le ri ni sað la dý. Çin'in yu na nis tan üze rin den av ru - pa'ya gi ri þi, Pe kin'in bü yük çap lý tek ku þak tek yol stra te ji si nin önem li bir kýs mý ný dev re ye sok ma sý, ya kýn ta ri hin en ne fis olay la rýn dan bi ri ola rak kay da geç me li. av ru pa mer kez ban ka sý gi bi ku rum lar, yu na nis tan'ý boð ma nýn tüm so rum lu lu ðu nu üst le ne bi lir ler. bu yüz ký zar tý cý sü re ci biz zat ya þa mýþ olan yu - na nis tan'ýn es ki ma li ye ba ka ný ya nis va - ro ufa kis'in ký sa sü re ön ce ya yým la nan ha tý ra sý "oda da ki ye tiþ kin ler"de yaz dý ðý gi bi, yu na nis tan, bor cun ya pý cý bir þe kil - de ye ni den ya pý lan dý rýl ma sý ko nu sun da ki tüm çað rý la ra ku lak tý ka mýþ tý. an cak ab ku rum la rý bas ký uy gu la dýk la rýn da, yu nan hü kü me ti nin de bu kö tü ye gi di þi dur dur - ma da da ha ka rar lý bir ça ba gös ter me si ni sað la dý lar. bu nun için de Çin ok ya nus ge mi ci lik Þir ke ti CoS Co'ya Pi re li ma - nýn da ço ðun luk his se si sa týn al ma sý na izin ve ril di. av ru pa ku rum la rý nýn yu na - nis tan'a ait ka mu var lýk la rý nýn "ha raç me - zat sa týþ" þek lin de özel leþ ti ril me si çað rý - sýn da bu lun ma sýy la baþ la yan sü reç, Çin'in av ru pa'nýn sa vun ma sý na sýz ma sý na ve -ka ra, de niz ve de mir yol la rý ný kap sa - yan- av ru pa'yý av ras ya'ya bað la yan bü - yük bir ulaþ týr ma mer ke zi in þa et me si ne izin ve ril me si nin bir ara cý ha li ne gel di. va ro ufa kis 2015 yý lý tem muz ayýn da ba kan lýk gö re vin den ay rýl mak zo run da ka lýr ken, Çin li ve yu nan mer ci le ri ni bir ara ya ge tir me ye yar dým et me ye yö ne lik ey lem le ri çok faz la mey ve ver di. Çin li - ler 2008 yý lýn dan be ri Pi re li ma ný nýn mo - dern leþ me si ve ge niþ le til me si ne da ir il gi - le ri ni ifa de eder ken, CoS Co tam da 2015 yý lý ocak ayýn da Syri za hü kü me ti se çil di ði sý ra da Pi re'de ki Pi er ii'de ye ni bir his se al dý ðýn da, ye ni ba kan la rýn hal - kýn bas ký sý na kar þý lýk ola rak Çin li le ri ül - ke den kov ma sý gi bi ger çek bir teh li ke var dý. va ro ufa kis, bu zor lu po zis yon la rýn üs te sin den na sýl gel di ði ni ve yu na nis tan'a av ru pa lý la rýn da yat tý ðý borç lu ha pis ha ne - la dý ðý dýr. bu an laþ ma ya gö re, is tih dam de vam lý lý ðý ve ça lýþ ma ko þul la rý na da ir tüm ge rek li gü ven ce ler ve ri le cek ti. va - ro ufa kis'in pe þi ne düþ tü ðü þey, Frankfurt'ta ki av ru pa mer kez ban ka sý'nýn da - yat tý ðý fi nan sal bo ðul ma dan bir þe kil de kur tul ma nýn yo lu nu bul mak tý. av ru pa mer kez ban ka sý, yu nan hü kü me ti nin ha zi ne bo no su çý kar ma sý na izin ver me yi red de di yor du. oy sa, bu bo no lar, en azýndan ký sa va de de, av ru pa mer kez ban ka - sý ve imf'ye ge ri öde me le ri yap ma nýn meþ ru yol la rýn dan bi ri ola cak tý. av ru pa mer kez ban ka sý, bu has ma ne ha re ke ti, yu nan ban ka la rý ný de ðer siz var lýk lar sa - týn al mak tan ko ru du ðu id di asýy la ge rek - çe len dir miþ ti. an cak, va ro ufa kis'in açýk la dý ðý gi bi, bu ge ri ye dö nük bir ne - den sel lik iliþ ki siy di. Ha zi ne tah vil le ri, an cak av ru pa mer kez ban ka sý'nýn ban - ka la rýn bun la rý sa týn al ma sý ný dur dur du - ðu için de ðer siz ola bi lir di. ve eu ro bölge sin de ku ral la rý av ru pa mer kez ban ka sý be lir le mek tey di. an cak va ro - ufa kis, Çin'in av ru pa mer kez ban ka - sý'nýn gön der di ði pa ra la rýn öte sin de na sýl po tan si yel bir oyun cu -ve bu aç ma zý po - tan si yel ola rak aça bi le cek bir ta raf- ola - rak gö rül dü ðü nü açýk lý yor. va ro ufa kis, Çin'in ken di le ri ne yar dým - cý ol ma sý için ona cid di bir teþ vik te bu - lun mak ge rek ti ði ni bi le cek ka dar ze ki bi riy di - ve CoS Co'nun Pi re'nin iþ let - me si ni üst len me si ni sað la ma he de fi nin can lan dý rýl ma sý, bu na el ve riþ li bir or tam va ro ufa kis'e yu nan baþ ba ka ný ta ra fýn dan ile til di. ke za ken di si de Pe kin'de Çin baþ ba ka nýn dan ne ler olup bit ti ði ko nu - sun da bir açýk la ma is te miþ ti. bu an la tý lan lar doð ru ola bi lir de ol ma - ya bi lir de. va ro ufa kis, sö zü ne gü ve ni lir bi ri dir - hem ken di þöh re ti hem de yu nan ta ra fý ile av ru pa lý lar ara sýn da yu na nis - tan'ýn borç yü kü ne da ir uzun sü ren mü za - ke re le re da ir inan dý rý cý an la tý la rý ýþý ðýn da. or ta da bir id dia ol du ðu için Çin ta ra fý nýn da açýk la ma yap ma sý ge re kir - ke za bu ko nu da ne al man ta ra fýn dan ne de av ru - pa mer kez ban ka sý'ndan her han gi bir açýk la ma yok. bu an la tý yý doð ru la yan ve - ya çü rü ten her han gi bir yo rum ge le ne ka - dar doð ru ola bi le ce ði ni ka bul edi yo ruz. eðer doð ruy sa, bu du rum da al man lar, yu na nis tan'ýn önü nü bu þe kil de tý ka mak su re tiy le as lýn da bin dik le ri da lý kes miþ ol - du lar. bu ül ke yi boð mak ko nu sun da yaptýk la rý, yu na nis tan'ý al ter na tif bir fi nans - man kay na ðý ara ma ya yö nelt ti ve Çin de bu sü reç te bir oyun cu ola rak or ta ya çýk tý. va ro ufa kis'in mü za ke re si ni yap tý ðý fi - nans man pla ný ger çek leþ me miþ ol sa da, an cak yi ne de yu na nis tan'da Syri za hü kü - me ti nin de vam et tir mek zo run da kal dý ðý özel leþ tir me prog ra mýn da bir oyun cu ola - rak or ta ya çýk tý lar. ve böy le lik le Çin, av - ru pa'nýn Pi re li ma ný ný da içe re cek þe kil de kon trol ala ný ný ge niþ let miþ ol du - hem de Çin lo jis tik þir ket le ri ni re ka bet çi teh dit ola rak gö ren al man la rýn ve av ru pa ku - rum la rý nýn tüm iti raz la rý na kar þýn. do la yý sýy la, yu nan kri zi ni çö ze bi le - cek ve çok fark lý bir so nuç do ðu ra bi le - cek bir oto ma tik si gor ta ola bi le cek bir þe yin önü ne ge çil miþ ol du; an cak bir yan dan da Çin li CoS Co'nun Pi re li ma - nýn da bir de ne tim his se si sa týn al ma sý su re tiy le gü ney av ru pa'ya Çin'in adým at ma sý sað lan dý. bu, av ru pa lý lar ve özellik le al man lar için bir sý kýn tý kay na ðý - dýr. yu nan eko no mi si ni boð mak ko nu - sun da bu ka dar inat çý lýk et me miþ ol sa lar dý, yu nan hü kü me ti li man la rý nýn ye ni sa hi bi ola rak Çin li le re böy le si ne ku cak aç maz lar dý. bu hi ka ye þu nu or ta - ya ko yu yor: Çok-ku tup lu bir dün ya da, ban ka la rý üze rin de bas ký yap mak ve "ha - raç me zat" özel leþ tir me le ri zor la mak su - re tiy le tek bir ül ke üze rin de ide olo jikgü düm lü ke mer sýk ma ted bir le ri ni da yat ma stra te ji si nin sý nýr la rý var dýr. yu - na nis tan'ýn du ru mun da, bu stra te ji, yu - na nis tan'ý eu ro böl ge sin de ita at eden bir or tak ola rak tut ma he def le rin de ba þa rý lý ol du - an cak ma li ye ti, uzun va de li bü yük bir stra te jik öne mi ola cak þe kil de av ru - pa'nýn ulaþ týr ma að la rý nýn köp rü ba þý ný Çin li le rin tut ma sý ol du. ve bu hi ka ye, Çin'in stra te ji si ne de ýþýk tu tu yor: uzun va de li he def ler be lir len miþ, ar dýn dan bu he def le ri ilk fýr sat ta uy gu la mak üze re ak si yon ka rar la rý alýn mýþ. yu na nis tan'da - ki eu ro böl ge si kri zi, Çin açý sýn dan av - ru pa'da "ej der ha ba þý" ya tý rým la rý ný baþ - lat mak için mü kem mel bir fýr sat ol du. Pi re li ma ný da, bu stra te ji nin odak nokta sý ola rak or ta ya çýk tý. (Japanfocus) hews.html Yu na nis tan'ý Eu ro böl ge sin de ita at eden bir or tak ola rak tut ma stratejisi uzun va de li bü yük bir stra te jik öne mi ola cak þe kil de Av ru pa'nýn ulaþ týr ma að la rý nýn köp rü ba þý ný Çin li le rin tut ma sýna maloldu. Ve bu hi ka ye, Çin'in stra te ji si ne de ýþýk tu tu yor: uzun va de li he def ler be lir len miþ, ar dýn dan bu he def le ri ilk fýr sat ta uy gu la mak üze re ak si yon ka rar la rý alýn mýþ. J o h n a. m a t h E w S sin den "ka çýp kur tul ma" þan sý ný ve re cek olan yu na nis tan-çin iliþ ki si nin te mel le ri - ni na sýl at tý ðý ný an la tý yor ki ta býn da. ya þa nan lar hal kýn dik ka tin den kaç ma - dý yý lý or ta sýn da CoS Co'ya yu nan hü kü me ti ta ra fýn dan Pi re li ma nýn da ilk ola rak 316 mil yon do lar kar þý lý ðýn da yüz de 51'lik his se sa týn al ma iz ni ve ril di. ar dýn dan beþ yýl içe ri sin de 99 mil yon do lar kar þý lý ðýn da yüz de 16'lýk da ha his - se al dý lar. va ro ufa kis'in ha tý ra týn da bu ko nu nun ay rýn tý la rý da ve ri li yor ve bu - nun ya rat tý ðý sý kýn tý lar net bir þe kil de ay - rýn tý la rýy la or ta ya ko nu yor. yu na nis tan ma li ye ba ka ný ola rak 2015 yý lý Þu bat - tem muz ay la rý ara sýn da ki ký sa ka ri ye rin de dün ya ça pýn da ün ka - zan mýþ olan va ro ufa kis, çýl gýn bir adam gi bi ha re ket et ti. abd'nin eko no mik gü - cü ne da ir kü re sel ana liz de bu lun du ðu ve "kü re sel mi no tor" (yu nan mi to lo ji sin de ya rý in san-ya rý bo ða ya ra týk - Çe vir men no tu) me ta fo ru nu kul lan dý ðý iki ki ta bý - nýn ya ný sý ra, eu ro böl ge si nin kö tü yö ne - ti mi nin ya rat tý ðý av ru pa ça pýn da ki çe liþ - ki le re da ir uzun bir de ðer len dir me de ya yým la dý (ve Za yýf lar Her Za man Çi le Çek mek mi Zo run da?) ve ký sa sü re ön ce de "oda da ki ye tiþ kin ler" isim li ha tý ra tý ya yým lan dý. bu son ki tap ta, yu na nis tan'ý fid ye ve rip kur ta ran av ru pa lý kre di tör ler - le ken di si nin mü ca de le si ni can lý ve ay rýn - tý lý bir þe kil de an la tý yor. ki tap ta, çok de - ðer li ve sað lam ana liz ler söz ko nu su. an cak bu ki tap ta üze rin de de ðer len dir me ya pýl ma sý ge re ken özel bir ko nu dik ka ti ni çek ti: Pi re li ma nýn da CoS Co'nun tar týþ - ma lý ya tý rý mý ko nu sun da Çin ile yap tý ðý mü za ke re le re da ir ilk el den yap tý ðý yo - rum lar ve Çin'in yu na nis tan'ýn borç tra je - di sin den kur tul ma sýn da çö züm ler su na rak sü re ce de rin den mü da hil olu þu. Çin, tek ku þak tek yol stra te ji si bað - la mýn da av ru pa'ya gir me nin yol la rý ný araþ tý rý yor du. bu stra te ji, av ras ya li - man la rý ný bir bi ri ne bað la yan bir çok ye ni de niz ve ka ra yo lu nu içe ri yor. bu gi ri - þim da hi lin de, yu na nis tan'ýn Pi re li ma ný önem li bir rol üst le ni yor. Çin'in de niz ci - lik ve li man de vi CoS Co, Pi re li ma ný - nýn ikin ci is ke le si ne sa hip olup onu fa - ali ye te ge çir me si ne izin ve ri le ce ði nin 2008 yý lýn da açýk lan ma sýy la bir lik te bir - çok so run çý kar ma ya baþ la dý. Fa ali yet mer ke zi ni önem li dü zey de ye ni le mek ve ge niþ let mek ve Pi re'yi bü yük bir ulaþ týr - ma mer ke zi ne dö nüþ tür mek üze re - Çin'in ma ca ris tan ve Sýr bis tan ara sýn da fi nan se edi len yük sek hýz lý de mir yo lu aðý gi bi av ru pa'ya açý lan de mir yo lu bað - lan tý la rý ile bir lik te- fa ali ye te geç ti. va ro ufa kis'in or ta ya çý kar dý ðý þey (ki ben ce baþ ka bir kay nak tan bu ko nu da bil gi al mak müm kün de ðil), ma li ye ba - ka ný ola rak CoS Co'nun Pi re li ma ný na sa hip olup onu iþ let me si ne izin ver mek - ten çok da ha kap sam lý bir an laþ ma ha zýr - ya rat tý. Ýþ te bü yük plan bu þe kil de dev re - ye so kul du. Çin, yu nan hü kü me ti nin ger çek leþ tir di ði ka mu iha le le rin de yu na - nis tan'a ait ha zi ne tah vil le ri için tek lif ve re cek ti ve bu tek lif ler, hü kü me tin fi - nans man açý ðý ný ka pa ya cak ka dar yüksek meb lað lý ola cak tý. mart ayý için 1,5 mil yar do lar ci va rýn da meb lað lar dan söz edil di. ni ha ye tin de 10 mil yar do lar lýk ra kam la ra çý kýl dý. bu nun kar þý lý ðýn da CoS Co'nun Pi re li ma nýn da de ne tim his - se si sa týn al ma sý na izin ve ri le cek ti (ve bu, tüm ge rek li gü ven ce le re ta bi ola cak - tý). böy le lik le, Çin, de mir yo lu, ka ra yo lu ve de niz yo lu üze rin den av ru pa'ya gi riþ ya pa bi le cek; tek ku þak tek yol Stra te - ji si'nin av ru pa ile av ras ya ara sýn da ki açý ðý ka pa ma sý sað la na cak tý. tüm bun lar da, Ýs pan ya, Por te kiz ve ya Ýr lan da gi bi di ðer za yýf ve borç al týn da ki ül ke le re yu na nis tan'ý bir ör nek ola rak sun mak üze re bu ül ke yi boð ma ya ni yet li av ru pa ku rum la rý nýn gö zü önün de ger çek le þe - cek ti. eðer bu pla nýn dev re ye gir me si ne izin ve ril sey di, yu na nis tan me se le si ve eu ro böl ge si kri zi çok da ha fark lý bir þe - kil de so nuç la na bi lir di. Þa yet Çin, yu na - nis tan'a ait ha zi ne tah vil le ri ne 1,5 mil yar do lar tek lif ver sey di, yu nan hü kü me ti tüm dün ya ya, pi ya sa da ki ba zý oyun cu la - rýn onun ha zi ne tah vil le ri ne de ðer ver di - ði ni ka nýt la mýþ ve böy le lik le de av ru pa mer kez ban ka sý'nýn, yu nan eko no mi si - ne li ki di te aký þý sað la ya ma ya ca ðý ko nu - sun da ki ar gü ma ný ný çü rüt müþ ola cak tý. ve bu nun kar þý lý ðýn da av ru pa mer kez ban ka sý, yu nan eko no mi si ni eu ro bölge sin de "nor mal" bir oyun cu ola rak ni te - len di re cek ve onun önem li mik tar lar da ge ri öde me ler yap ma ya baþ la ma sý na im - kan ta ný ya cak, borç lan ma ko þul la rý nýn iyi ni yet li bir þe kil de ye ni den mü za ke re edil me si ne izin ve re cek ti. ve tüm bun lar da, ke mer sýk ma ted bir le ri nin eu ro bölge si için de ki den ge siz li ðin ye ga ne "te d- a vi si" ol du ðu ko nu sun da ýs rar cý olan, al man ya gi bi kre di sað la yý cý ül ke le rin yu na nis tan gi bi borç lu ül ke ler üze rin de çok aðýr bas ký lar kur ma la rý ný sað la yan ar gü man la rýn da so nu ola cak tý. ve va ro - ufa kis ma li ye ba ka ný gö re vin de ka la bi - lir, yu na nis tan'ýn bor cu nun has sas bir þe - kil de ye ni den ya pý lan dý rýl ma sý na yö ne lik öne ri le ri ni sür dü re bi lir di. an cak bun la rýn hiç bi ri si ger çek leþ me - di - se be bi de (va ro ufa kis'in ki ta bý nýn 320 / 321. say fa la rýn da be lirt ti ði gi bi), Çin ta ra fý nýn üze rin de uz la þýl dý ðý gi bi ha zi ne tah vil le ri ni sa týn al mak üze re hiç - bir za man gi ri þim de bu lun ma ma sýy dý. bu nun ye ri ne, her bi ri 100 mil yon do lar - lýk iki ar dý þýk iha le ye tek lif ver di ler - bu meb lað da hiç kuþ ku yok ki önem li bir meb lað idi, an cak tý ka nýk lý ðý aça cak olan ve üze rin de uz la þý lan 1,5 mil yar do - lar lýk tek lif le rin ya nýn da de ve de ku lak ka lýr dý. Çin li le rin bu den li tem kin li ol - ma sý nýn va ro ufa kis'e gö re se be bi, al - man ma li ye ba ka ný ta ra fýn dan giz li bir þe kil de uya rýl ma la rýy dý. ki ta býn 321.say fa sýn da an lat tý ðý hi ka ye ye gö re, "muh te me len ber lin'den bi ri si Pe kin'i ara dý ve þöy le bir me saj ver di: biz on la - rýn ica bý na ba ka na dek yu nan lý lar la herhan gi bir an laþ ma dan uzak du run." bu, Çin, tek ku þak tek yol stra te ji si bað la mýn da av ru pa'ya gir me nin yol la rý ný araþ tý rý yor du. AB, Atina nın Rusya ya Yanaşmasına Öfkeli Y u na nis tan'ın Av ru pa ile sü ren ma li gö rüş me le rin çök me si du ru mun da Rus ya'dan yar dım is te ye bi le ce ği ni açık la ma sı, Rus ya'nın Uk ray na'da ki ça tış ma la rı alev len dir di ği ni dü şü - nen Av ru pa lı li der le ri kız dır dı. Ati na, ba tan Yu nan eko no mi si ne des tek bul mak için B pla nı ola rak Çin ya da Ame ri ka'ya da baş - vu ra bi le ce ği ni açık la dı. Av ru pa'da çif te kriz de vam edi yor. Rus - ya'nın Uk ray na'da ki sa va şa ta raf ol ma sı nın ya nı sı ra Yu na nis - tan'ın eko no mik kur tar ma prog ra mın dan çık ma sı ve Eu ro kul lan ma yı son lan dır ma ola sı lı ğı gün dem de. Iki so run iliş ki siz gö rül se de Lon dra'da ki Qu een Mary Üni ver si te si'nden Yan nis Kok ko ris Yu na nis tan ve Rus ya'nın uzun bir or tak ta ri he sa hip ol duk la rı nı söy lü yor: "Rus ya ve Yu na nis tan'ın iliş ki si din ne de - niy le çok ge ri ye gi di yor. Ay nı sa vaş la rı ya şa mış iki ül ke yiz." Yu na nis tan'ın ye ni baş ba ka nı Alek sis Çip ras, geç ti ği miz günler de Av ru pa Bir li ği'nin Mos ko va'ya uy gu la dı ğı yap tı rım la rı eleş - tir di: "Sü rek li ge ri li min eko no mik bir sa va şa dö nüş me si Av ru pa halk la rı için iyi bir so nuç ge tir mez. Bu açı dan ba kar sak Yu na nis - tan ve Kıb rıs, Av ru pa Bir li ği'yle Rus ya ara sın da ba rış ve iş bir li ği için bir köp rü ola bi lir." Çip ras se çim kam pan ya sın da Av ru pa'nın Yu na nis tan'a uy gu lat tı ğı ke mer sık ma po li ti ka la rı nı kal dır ma sö - zü ver miş, kur tar ma prog ra mı nın ye ni den gö rü şü le ce ği ni söy le - miş ti. Eğer bu mü za ke re ler ba şa rı sız olur sa Yu na nis tan Sa vun - ma Ba ka nı ül ke nin B pla nı ola rak Rus ya'ya baş vu ra bi le ce ği ni söy le di. Bu da Yu na nis tan'la AB ve NA TO ara sın da bü yük bir so ru na yol aça bi lir. Lon dra'da ki Av ru pa Re form Mer ke zi Di rek - tör Yar dım cı sı Si mon Til ford bu nun boş bir teh dit ol du ğu nu söy lü yor: "Ben ce Rus ya yar dım et mek is te ye cek tir ama bu na ayı ra cak kay nak la rı yok. Rus ya'da da eko no mik kriz var." Çin'in Yu na nis tan'a yar dım ede bi le ce ği ko nu şu lu yor. Pe kin'in dev let de niz nak li ye şir ke ti Cos co 5 yıl ön ce Pi re Li ma nı'nın ya - rı sı için ya rım mil yar do la rın üze rin de bir üc ret öde di. An cak Çin'in ya tı rım la rı ko nu sun da be lir siz lik var. Yu na nis tan'da ye ni hü kü met ka mu bor cu nu azalt mak için ya pıl ma sı plan la nan özel - leş tir me le ri ip tal ede ce ği sin ya li ver di. Yan nis Kok ko ris, "Çin iki Yu nan li ma nı için iha le ye gir di. Ye ni hü kü met şim di lik bu nu er te - le di. Çin, Yu na nis tan'a fon sağ la ya rak yar dım cı ol mak is te ye bi lir. An cak Çin li ler'in Av ru pa'ya ge lip 200 mil yar eu ro luk bor ca da hil ol mak is te ye cek le ri ni san mı yo rum" di yor. (Voa, 19 Şubat 2015)

3 turque Diplomatique ekim Is ra il Si lah lı Kuv vet le ri'nden Al bay Da ni el Re is ner: "Eğer bir şe yi ye te rin ce uzun sü re ya par sa nız dün ya bu nu ka bul et me ye baş lar. Bü tün ulus la ra ra sı hu - kuk, bu gün ya sak olan bir ey le min ye te rin ce ül ke ta ra fın dan ya pıl ma sı du ru - mun da ya sal ola ca ğı fik ri ne da ya nır. Ulus la ra ra sı hu kuk, ih lal ler le iler ler. Biz he - def ala rak sui kast te zi ni ge liş tir dik ve bu nu sa vun ma mız ge rek ti. Ilk baş ta ya sal ka lıp la ra sok mak ta zor lan dı ğı mız çı kın tı la rı var dı ama bu gün bu meş ru... I n san sız ha va araç la rı (IHA) son yıl lar da ge li şen tek no lo jiy le bir lik te da ha sık kul la nı lır ol du. Eğ - len ce gi bi si vil amaç lar la kul la nı mı nın ya nı sı ra as - ke ri kul la nı mı da bu lu nan IHA'lar, üzer le ri ne si lah ek len di ği tak dir de Si lah lı IHA (SI HA) ola rak ad lan dı - rı lı yor. SI HA'lar, son ola rak Hak ka ri'de ger çek le şen ve Ge nel kur may ile hü kü me tin "te rö rist", ya kın la rı - nın ise si vil ol du ğu nu öne sür dü ğü dört ki şi nin he - def alın ma sı ve bu id di ala rı di le ge ti ren CHP Mil let - ve ki li Sez gin Tan rı ku lu'na so ruş tur ma açıl ma sı ile gün de me gel di. Pe ki SI HA na sıl ora ya çık tı? Dün ya - da ve Tür ki ye'de na sıl kul la nı lı yor? Ne den tar tış ma - la ra yol açı yor? Me rak edi len so ru la ra ya nıt ara dık. SI HA ne dir? Na sıl or ta ya çık tı? Ka yıt la ra ge çen ve ilk SI HA sal dı rı sı ola rak sı nıf - lan dı rı la bi le cek sal dı rı, 1849'da Avus tur ya Im pa ra - tor lu ğu ta ra fın dan Ve ne dik'e ger çek leş ti ril di. Avustur ya lı lar ta ra fın dan sı cak ha va ba lon la rı na bağ la nan bom ba la rın kent te pat la ma sı he def le ni yor du Bomba la rın bir kıs mı he de fi ni tut tur sa da, rüz ga rın de - ğiş me si so nu cu bir kıs mı da Avus tur ya as ker le ri nin üze ri ne düş tü. Ba lon lar la bom bar dı man 1899'da, La - hey Ba rış Kon fe ran sı'nda im za la nan söz leş me ile ya - sa dı şı ilan edil di. An cak bu tür bir ya sak, iler le yen yıl lar da ge li şen uçak tek no lo ji si ne uy gu lan ma dı. Son ra ki yıl lar da ön ce Sov yet ler Bir li ği'ne kar şı tor pi do ata bi len in san sız he li kop ter ler ge liş ti ren ABD or du su, Vi et nam Sa va şı'yla bir lik te in san sız sa - vaş uçak la rı nı test et me ye baş la dı.ge li şen tek no lo - jiy le bir lik te SI HA'lar yay gın laş ma ya baş la dı. Özel lik - le 2000'li yıl lar da, sa vaş uçak la rı gi bi uçak pist le ri ne ih ti yaç duy ma yan, da ha uzun sü re ler ha va da ka la bi - len ve es ki mo del le re gö re da ha ağır bom ba lar ta şı - ya bi len SI HA'lar ge liş ti ril di. Bu gün on lar ca ül ke nin en van te rin de SI HA bu lu nu yor. SI HA'lar ne den ter cih edi li yor? Na sıl kul la nı lı yor? Or du la rın SI HA'la rı ter cih et me si nin çe şit li ne - den le ri bu lu nu yor. Bun lar dan bi ri, sa vaş lar da pi lot kay bı nın azal tıl ma sı. SI HA'lar ope ra tör pi lot lar ta ra - fın dan bir ku man da mer ke zin den kon trol edi li yor. Kon trol mer ke zin de ki ek ran lar da uça ğın üze rin de ki ka me ra lar dan ve ter mal sen sör ler gi bi çe şit li sensör ler den ge len gö rün tü le ri iz le yen pi lot lar, uça ğı yön len di re rek is te dik le ri böl ge nin üze rin de uça bi li - yor ve bir tuş la sal dı rı dü zen le ye bi li yor. Pi lot uça ğın için de bu lun ma dı ğı için SI HA'lar dü - şü rül me ris ki bu lu nan böl ge le re da ha ra hat gön de ri - le bi li yor ve düş me si du ru mun da pi lo tun öl me si, ya - ra lan ma sı ve ya esir düş me si gi bi risk ler ol mu yor. SI HA'la rın bir di ğer avan ta jı da sa vaş uçak la rı nın uça bi le ce ğin den çok da ha uzun sü re ha va da kal ma po tan si ye li. Sa vaş uçak la rı nı uçu ran pi lot lar be lir li bir sü re ha va da ka la bi lir ken bir SI HA, var di yay la ça lı - şan ope ra tör pi lot la rı sa ye sin de on lar ca sa at ha va da ka la bi lir. Ge liş miş SI HA mo del le ri, oto ma tik ola rak iniş ve kal kış ya pa bi li yor, oto nom bir şe kil de uça bi li - lir ten Mel zer, bu na Is ra il Yük sek Ada let Mah ke me - si'nin ay nı yön de ki ka ra rı nı ör nek ola rak gös te ri yor. Öte yan dan SI HA kul la nı mı nı des tek le yen dev let ler ise SI HA'lar la he def alı nan ki şi le rin im kan bul ma la rı ih ti ma lin de in san la rı öl dür me he de fi gü den "te rö - rist ler" ol du ğu nu, bu ki şi le ri gö zal tı na al ma ve ya dur ih ta rı yap ma nın müm kün ol ma dı ğı için öl dü rül me le - rin den baş ka bir se çe nek bu lun ma dı ğı nı sa vu nu yor. 'Da ha ön ce hiç bir şid det böy le si ne ya nıt ve ri le mez kı lın ma mış tı' New cast le Üni ver si te si'nden aka de mis yen Step - hen Gra ham ise "Ver ti cal: The City from Sa tel li tes to Bun kers" ad lı ki ta bın da SI HA ope ra tör le ri nin bilgi sa yar oyun cu la rı ara sın dan se çil di ği ni ve SI HA'la rı bil gi sa yar oy nar gi bi kul lan dık la rı nı söy lü yor. Dro ne Te ori si ki ta bı nın ya za rı Fran sız fel se fe ci Grégo ire Cha ma you'yu alın tı la yan Gra ham, SI HA sal dı rı la rıy la il gi li "Da ha ön ce hiç bir de vir de şid det uy gu la yan ta raf ken di si ni ta ma men gö rün mez ve şid det ile ya nıt ve ri le mez kıl ma mış tı. SI HA kul la nan bi ri için öl dü rür ken öl mek im kan sız ha le gel miş tir" di yor. ABD'nin 2010'da Af ga nis tan'da si vil le ri öl dü - rül dü ğü bir SI HA sal dı rı sı sı ra sın da ope ra tör ler ara - sın da kay de di len ko nuş ma la rın ana li zi ne de ği nen Gra ham, SI HA ope ra tör le ri nin araç la ra ve in san la ra ateş aç mak için can at tı ğı nı, bir bir le ri ara sın da "Şu araç gü zel bir he def olur", "Ara cın ar ka sın da bir genç var ama genç ler de sa va şa bi lir" gi bi ifa de ler kul lan dık la rı nı be lir ti yor. Bu na kar şın Gu ar di an ga ze te si ne ko nu şan fel se fe - ci Brad ley Straw ser ise hem pi lot ha ya tı nın ris ke edil me me si hem de is ta tis tik le re gö re SI HA sal dı rı - la rı nın sa vaş uçak la rı sal dı rı la rı na gö re da ha ha ta sız ger çek leş ti ği var sa yı mı üze rin den SI HA'la rın sa vaş uçak la rı na kı yas la da ha yay gın kul la nı mı nı sa vu nu yor. Ge nel lik le bom ba la dık la rı yer le rin üze rin den uçup ge çen sa vaş pi lot la rı nın ak si ne SI HA ope ra tör le ri ara sın da stres, trav ma ve bun lar dan kay nak la nan psi ko lo jik so run lar da sık lık la gö rü lü yor. Pi lot la rın ak si ne SI HA ope ra tör le ri öl dür dük le ri ki şi le rin gö - rün tü le ri ni uzun sü re ek ran la rın da gö rü yor. Bir di - ğer eleş ti ri ko nu su ise SI HA'la rın her ge çen yıl oto - nom laş ma sı ve ge le cek te he def le re sal dı rı ka rar la rı nı oto nom bir şe kil de al ma po tan si ye li. 'Ulus la ra ra sı hu kuk, ih lal ler le iler ler' SI HA kul la na rak si vil le ri öl dür me eleş ti ri siy le en sık kar şı la şan or du lar dan bi ri olan Is ra il Si lah lı Kuv - vet le ri'nde 2004'e ka dar 10 yıl bo yun ca Ulus la ra ra sı Hu kuk De part ma nı'nı yö ne ten Al bay Da ni el Re is - ner, 2009 yı lın da Haa retz ga ze te si ne "bu ko nu da ki ulus la ra ra sı hu ku kun de ğiş mek te ol du ğu nu" söy le - miş ti: "Eğer bir şe yi ye te rin ce uzun sü re ya par sa nız dün ya bu nu ka bul et me ye baş lar. Bü tün ulus la ra ra sı hu kuk, bu gün ya sak olan bir ey le min ye te rin ce ül ke ta ra fın dan ya pıl ma sı du ru mun da ya sal ola ca ğı fik ri ne da ya nır. Ulus la ra ra sı hu kuk, ih lal ler le iler ler. Biz he - def ala rak sui kast te zi ni ge liş tir dik ve bu nu sa vun - ma mız ge rek ti. Ilk baş ta ya sal ka lıp la ra sok mak ta zor lan dı ğı mız çı kın tı la rı var dı ama bu gün bu kav ram meş ru lu ğun mer ke zin de otu ru yor." SI HA kul la nı mı nı si ya si açı dan in ce le yen Al man - ya'da ki Bun des wehr Üni ver si te si'nden Frank Sa uer ve Pe ace Re se arch Ins ti tu te'den Nik las Schör nig, Se cu rity Di alo gue aka de mik der gi sin de ya yın la nan ma ka le le rin de ül ke le rin çı kar la rı için SI HA kul lan - ma la rı nın uzun va de de de mok ra si ye za rar ve re bi le - ce ği ni ve sa vaş ih ti ma li ni ar tı ra ca ğı nı söy lü yor. Pa kis tan ise ABD'nin ül ke le rin de ki SI HA kul la nı mı eleş ti ri yor, ABD'nin Pa kis tan'da ki Is lam cı mi li tan la ra dü zen le di ği SI HA sal dı rı la rı için ken di le rin den izin al - ma sı nı ta lep edi yor. An cak ABD, Pa kis tan'ın bu ta le - bi ni ka bul et mi yor. ABD'nin es ki baş ka nı Ba rack Oba ma, Pa kis tan'da çe şit li SI HA sal dı rı la rıy la si vil le rin öl dü rül me si ni "yü rek bur kan bir tra je di" ola rak ta - nım la mış, an cak SI HA sal dı rı la rı nı sa vun muş tu. Oba ma, 2016 yı lın da yap tı ğı açık la ma ile o gü ne ka dar Pa kis tan, Ye men ve So ma li gi bi ül ke ler de SI - HA sal dı rı la rıy la 116 si vil öl dür müş ola bi le cek le ri - ni, an cak sal dı rı la rın do ğa sı ge re ği ger çek sa yı nın as la bi li ne me ye ce ği ni söy le miş ti. The Bu re au of In - ves ti ga ti ve Jo ur na lism'e (Araş tır ma cı Ga ze te ci lik Bü ro su) gö re ise Oba ma'nın 8 yıl lık ik ti da rı bo yun - ca ger çek le şen 563 SI HA sal dı rı sın da 384 ile 807 ara sı si vil ya şa mı nı yi tir di. (BBC, 15 Eylül 2017) yor ve mer kez le ile ti şi mi nin her han gi bir ne den le ke - sil me si du ru mun da üs se ken di li ğin den ge ri dö ne bi li - yor. Ya pay ze ka nın gi de rek ar tan et kin li ği sa ye sin de SI HA'la rın sal dı rı lar da da hil ol mak üze re tüm ka rar - la rı oto nom ola rak al ma sı için ça lış ma lar yü rü tü lü yor. Tür ki ye'nin SI HA'la rı nın özel lik le ri ne dir? 1990'lı yıl lar da Tür ki ye'nin en van te ri ne kat tı ğı ilk in san sız ha va araç la rı Is ra il ya pı mı He ron ve ABD ya pı mı GNAT mo del le riy di. 2000'li yıl lar da GNAT'ın ge liş miş ver si yon la rı olan Pre da tor ve Re - pa er SI HA'la rı nın Tür ki ye'ye sa tı şı na ABD Kon gre - si'nden izin çık ma ma sı üze ri ne Tür ki ye, ken di SI - HA'la rı nı ge liş tir me sü re ci ni hız lan dır dı. Bu gün Tür ki ye'de kul la nım da olan yer li SI HA'lar ara sın da An ka ve Bay rak tar bu lu nu yor. Bay rak tar'ın üre ti ci si Bay kar, 2015'te yap tı ğı açık la ma da SI HA'nın 250 ki log ram mü him mat ta şı ma ka pa si te si ol du ğu nu açık la mış tı. Bay kar'ın ku ru cu su ve yö ne tim ku ru lu baş ka nı, Cum hur baş ka nı Re cep Tay yip Er do ğan'ın dü nü rü olan Öz de mir Bay rak tar. Bay rak tar'ın oğ lu Sel çuk ile Er do ğan'ın kı zı Sü mey ye, 2016 yı lın da ev - len miş ti. Öz de mir Bay rak tar, Er do ğan'ın Is tan bul Bü yük şe hir Be le di ye Baş ka nı ol du ğu yıl lar da Re fah Par ti si'nin Is tan bul il yö ne ti min de yer alı yor du. En van ter de ki di ğer yer li SI HA olan An ka'nın 2016 iti ba riy le si lah ta şı ma ka pa si te si bu lun mu yor du. Göz lem ama cıy la kul la nı lan An ka'la ra 2017 yı lın da ilk de fa ro ket de ek len di. Bay rak tar ve An ka, TÜRK SAT uy du la rı nın kap sa ma ala nın da olan her yer de kul la nı la bi li yor. Ha va cı lık ve Uzay Sa na yii A.Ş.'nin (TU SAŞ) ge liş tir di ği An ka, 200 ki log ra ma ka dar si lah ta şı ya bi li yor. Iki SI HA da Ro ket san'ın ge - liş tir di ği ro ket le ri kul la nı yor. Yer li SI HA'la rın mo tor gi bi kri tik par ça la rı ise yurt dı şın dan it hal edi li yor. Bu ne den le TU SAŞ, ken di mo tor la rı nı da ge liş tir - me yi he def li yor. TU SAŞ'ın his se le ri nin sa hip le ri ise Türk Si lah lı Kuv vet le ri ni Güç len dir me Vak fı, Sa vun - ma Sa na yii Müs te şar lı ğı ve Türk Ha va Ku ru mu. Tür ki ye'de Ves tel'in ge liş tir di ği Ka ra yel ad lı bir SI - HA mo de li de ge liş ti ri li yor. Ma yıs 2017'de ya pı lan ta nı tım da Ka ra yel'in 120 ki log ram ro ket ta şı ma ka p- a si te ol du ğu ak ta rıl mış tı. Sa vun ma Sa na yii Müs te şa rı Is ma il De mir 6 Ey lül'de, Tür ki ye'de üre ti len in san sız ha va araç la rı ile bu gü ne ka dar "doğ ru dan ve ya do - lay lı ola rak" 3 bin PKK men su bu nun öl dü rül dü ğü nü açık la dı. Ge çen yıl Was hing ton'da ki dü şün ce ku ru - lu şu At lan tik Kon se yi'nde bir ko nuş ma ya pan De - mir, ABD'nin Tür ki ye'ye si lah lı IHA sa tış iz ni ver me - me si ve Tür ki ye'nin ken di SI HA'la rı nı ge liş tir me si hak kın da "Bu ra da ki na ye li bir şey söy le mek is te - mem ama ABD'nin onay la ma dı ğı ba zı pro je ler için te şek kür edi yo rum, çün kü bu du rum bi zi ken di sistem le ri mi zi ge liş tir me ye yö nelt ti" de miş ti. Dün ya da han gi ül ke ler kul la nı yor? Bu gü ne ka dar ça tış ma da SI HA kul la nan ül ke le rin sa yı sı az ol sa da her ge çen yıl ar tı yor. ABD mer kez li dü şün ce ku ru lu şu New Ame ri ca'nın ve ri le ri ne gö re 2014 ön ce sin de yal nız ca ABD ve In gil te re ça tış ma da SI HA kul lan mış ken 2016'ya ge lin di ğin de bu ül ke le re Ni jer ya, Tür ki ye, Irak, Iran, Azer bay can, Bir le şik Arap Emir lik le ri ve Pa kis tan ek len di. He nüz bir ça tış ma da kul lan mış ol ma sa lar da Is - pan ya, Fran sa, Ital ya, Is viç re, Yu na nis tan, Is veç, Be la rus, Uk ray na, Gür cis tan, Ka za kis tan, Gü ney Af ri ka Cum hu ri ye ti, Hin dis tan, Türk me nis tan, Çin ve Tay van'ın da SI HA'la rı bu lu nu yor. Bu ül ke le rin ya nı sı ra Rus ya, Avus tral ya ve Ür dün de SI HA ge - liş tir dik le ri ne ve ya sa tın al ma yı he def le dik le ri ne yö ne lik açık la ma lar da bu lun du. Ken di top rak la rı için de ve ya ken di va tan daş la rı na SI HA ile sal dı rı dü zen le yen baş ka ül ke var mı? Tür ki ye, PKK men su bu ol du ğu nu öne sür dü ğü va tan daş la rı nı Tür ki ye sı nır la rı içe ri sin de SI HA ile he def alı yor. Bu dün ya da na dir kar şı la şı lan bir du - rum ol sa da Tür ki ye tek ör nek de ğil. New Ame ri - ca'nın ve ri le ri ne gö re dün ya da ken di va tan daş la rı nı SI HA ile öl dü ren ilk ül ke ABD ol du. ABD, El Ka ide'nin In gi liz ce der gi si Ins pi re'ın edi tö - rü olan Su udi Ara bis tan do ğum lu ABD va tan da şı Sa - mir Khan'ı 30 Ey lül 2011'de Ye men'de öl dü re rek ken di va tan da şı nı SI HA ile öl dü ren ilk ül ke ola rak ta - ri he geç ti yı lın da ise In gi liz va tan daş la rı Mo - ham med Em wa zi, Re ya ad Khan ve Ru hul Amin Su ri - ye'de Kra li yet Ha va Kuv vet le ri ta ra fın dan öl dü rül dü. Bu iki ül ke nin dı şın da Pa kis tan, Ta li ban üye si va tan - daş la rı na kar şı; Irak, IŞID üye si va tan daş la rı na kar şı; Ni jer ya da Bo ko Ha ram üye si va tan daş la rı na kar şı ken di top rak la rı için de SI HA sal dı rı la rı dü zen le di. Is - ra il ise Gaz ze'de "te rö rist" ol du ğu nu öne sür dü ğü Fi l- is tin li le ri SI HA'lar la he def alı yor. An cak öl dü rü len le - rin sık lık la, ço cuk la rın da da hil ol du ğu si vil ler ol ma sı ge rek çe siy le bu as ke ri po li ti ka eleş ti ri top lu yor. SI HA'lar ne den eleş ti ri li yor? SI HA'la rın kul la nı mı na hu ku ki, in sa ni ve fel se fi açı - lar dan çe şit li eleş ti ri ler ge ti ri li yor. Ame ri kan Si vil Öz gür lük ler Bir li ği, SI HA'lar la in san la rın yar gı lan ma - dan he def alı na rak öl dü rül me si ni ABD ana ya sa sı ve ulus la ra ra sı hu ku ka ay kı rı ola rak ni te li yor. Glas gow Üni ver si te si'nde Ulus la ra ra sı Hu kuk Pro fe sö rü ve Bir leş miş Mil let ler'in Iş ken ce Özel ra - por tö rü olan Nil se Mel zer, Ulus la ra ra sı Hu kuk ta He def Ala rak Öl dür me ad lı ödül lü ki ta bın da bir ki şi - nin he def alı na rak öl dü rül me si nin ya sa la ra uy ma sı için "in san ha yat la rı na yö ne lik hu kuk suz bir sal dı rı ger çek leş tir me teh di di bu lu nan ki şi nin öl dü rül me - sin den baş ka bir yol ol ma ma sı ge rek ti ği ni" söy lü yor. Bir ça tış ma ya doğ ru dan ka tı lan bir si vi le kar şı da - ha za rar sız ya da da ha az ölüm cül bir ham le ya pıl - ma sı ih ti ma li nin bu lun ma sı du ru mun da he def ala rak öl dür me nin ulus la ra ra sı ya sa la ra ay kı rı ola ca ğı nı be - alti Soruda türkiye ve dünyada SiHa Lar: SİHA lar Neden Eleştiriliyor? B B c yeryüzündeki yaşamın kaynağı göktaşları mı? y e ni bir araþ týr ma ya gö re, ya þa mýn te mel taþ la rý gök ten yað dý. araþ týr ma yý yü rü ten ka na da lý ve al man bi lim in san la rý, ilk or ga nik ya pý taþ la rý nýn gök taþ la rýy la yer yü zü ne düþ tü ðü te zi ni or ta ya at tý. ka na da mcmas ter üni ver si te si ile al man max Planck ens ti tü sü as tro no mik araþ týr ma lar bö lü - mü'nün or tak araþ týr ma sý yer yü zün de ya þa mýn mey da na ge le bil me sin de gök taþ la rý nýn önem li rol oy na mýþ ola bi le ce ði ni or ta ya çý kar dý. gök taþ la rý - nýn (me te orit) düþ tük le ri yer yü zün de ki sý cak su bi ri kin ti le ri ne or ga nik mad de ta þý mýþ ola bi le cek le - ri tah min edi li yor. araþ týr ma cý lar Pro ce edings of the na ti onal aca - demy of Sci en ces' der gi sin de ya yým la dýk la rý ma ka - le de, as tro no mik, je olo jik, kim ye vi ve bi yo lo jik ör - nek ler üze rin de yap týk la rý de ney le rin so nuç la rý ný açýk la dý. ya þa mýn, yer yü zü nün bir kaç yüz yýl son ra su ba rýn dý ra cak de re ce de so ðu ma sýn dan son ra or ta ya çýk tý ðý tah min edi li yor. bu te ori ye gö re, ya þa mýn önem li ya pý taþ la rý nýn uzay da gü neþ sis te mi olu þur ken gök taþ la rýy la yer - yü zü ne düþ müþ ol ma sý ge re ki yor. Söz ko nu su or ga - nik mad de le rin za man la ken di li ðin den ço ða la bi len rna mo le kül le ri nin oluþ ma sý na ze min ha zýr la dý ðý, ri bo nük le ik asi di rna'nýn il kel can lý la rýn kay na ðý ol du ðu ve ge ne tik kod la rý de po la yan nük le ik asit le - rin ba þýn da rna ile dna'nýn (de ok si ri bo nük le ik asi di) gel di ði tah min edi li yor. rna'nýn en önem li özel li ði ken di ni sü rek li kop ya la ya bil me si. rna fosfat iz le ri ba rýn dý ran ve yük sek ener ji siy le hüc re ye - ni len me si ni hýz lan dý ran ya pý taþ la rý ný bir leþ ti rip ken - di kop ya sý ný ço ðalt ma sý ný sað lý yor. 4 mil yar yýl ön ce si ni dü þü ne bil mek 4 mil yar yýl ön ce dün ya da ya þa mýn na sýl mey da na gel di ði bi lim dün ya sý nýn en çok üze rin de dur du ðu ko nu lar ara sýn da yer alý yor. yer yü zü þe kil le nir ken þim di ye ký yas la çok da ha faz la sa yý da gök ta þý dü þü - yo rud. max-planck ens ti tü sü uz ma ný tho mas Henning "ya þa mýn kay na ðý na ine bil mek için yer yü zü nü 4 mil yar ön ce ki ha liy le al gý la mak ge rek ti ði ni" söy le di. ya þa mýn oluþ ma sý bil me ce si ne as tro no mi nin önem li kat ký da bu lun du ðu nu be lir ten Hen ning gü - neþ sis te mi nin mey da na ge li þin de ki ay rýn tý la rýn yer yü zün de ya þa mýn baþ la ma sýn da doð ru dan rol oy na dý ðý ný söy le di. ens ti tü nün uz man la rýn dan di mit ri Se me nov yaptýk la rý araþ týr ma nýn ya þa mýn mey da na gel me siy le il - gi li tu tar lý bir se nar yo ye ri ne geç ti ði ni be lir te rek, "Fi zik ve kim ya nýn de ðiþ mez ku ral la rý ara cý lý ðýy la, ha ya týn mey da na gel me si için ge rek li þart lar hak - kýn da ki bil gi le ri bir ara ya ge tir dik. bu son de re ce özel þart lar al týn da ha ya týn na sýl mey da na ge le bil di ði ni ka - nýt la mak de ney ci le re dü þü yor de di. (dw, ) Bu gün on lar ca ül ke nin en van te rin de SI HA bu lu nu yor.

4 4 ekim 2017 turque Diplomatique S I N I R L A R I N Y E N I D E N Ç I Z I L M E S I N E yeni bir orta doğu Or ta Do ğu nun fark lı et nik-kül tü rel ve di ni grup la rı ara sın - da düş man lık ya rat ma ya yö ne lik gi ri şim ler sis te ma tik bir hal al dı. As lın da bun lar ti tiz bir şe kil de ta sar lan mış, giz li bir is tih ba rat gün de mi nin par ça sı. Çok da ha uğur suz bir me se le var ki o da bir çok Or ta Do ğu hü kü me ti nin ör ne ğin Su udi Ara bis tan ın- Or ta Do ğu halk la rı ara sın da bö lün me - le ri te tik le me de Was hing ton a des tek ol ma sı. Bu ra da ki ni - hai he def, böl ge nin ge ne lin de In gi liz-ame ri kan ve Is ra il çı - kar la rı na hiz met eden bir böl ve yö net stra te ji si yo luy la ya ban cı iş ga li ne kar şı di re niş ha re ke ti ni za yıf lat mak. m a h d ı d a r ı u S n a z E m r o a y a * ye ni or ta do ğu te ri mi, 2006 yı lı Ha zi ran ayın da tel aviv de abd dı şiş le ri ba ka nı Con do le ez za ri ce ta ra fın dan, da ha es ki ve da ha da yat ma cı bir te rim olan bü yük or ta do ğu nun ye ri ne ge - çe cek şe kil de gün de me ge ti ril miş ti. dış po li ti ka ya da ir ifa de ta zın da ki bu de ği şim, do ğu ak de niz de ba kü-tif lis-cey han Pet rol bo ru hat - tı nın açıl ma sıy la ay nı za ma na denk gel di. ye ni or ta do ğu te ri mi ve kav ram sal laş tı rıl ma sı, da ha son ra la rı abd dı şiş le ri ba ka nı ve is ra il baş ba ka nı ta ra fın dan is ra il in in gil te re ve abd nin des te ğiy le ger çek - leş tir di ği Lüb nan ku şat ma sı nın zir ve dö nem de müj de len di. baş ba kan ol mert ve abd dı şiş le ri ba ka nı ri ce, ulus la ra ra sı med ya yı, ye ni bir or ta do ğu pro je si nin Lüb nan dan baş la tıl dı ğı yö nün de bil gi len dir di. bu ha ber, or ta do ğu da in gi liz-ame ri kan-is ra il as ke ri yol ha ri ta sı - nın bir te yi di idi. bir kaç yıl dır plan la ma aşa ma sın da ki bu pro je, Lübnan, Fi lis tin ve Su ri ye den irak a, bas ra kör fe zi, iran ve na to de ne - ti min de ki af ga nis tan ın sı nır la rı na dek uza nan bir is tik rar sız lık, ka os ve şid det ek se ni ku rul ma sı nı içe ri yor. ye ni or ta do ğu pro je si, açık - ça Was hing ton ve tel aviv ta ra fın dan, Lüb nan ın tüm or ta do ğu yu hi - za ya ge tir mek ve do la yı sıy la ya pı cı ka os güç le ri ni ha re ke te ge çir mek için bas kı nok ta sı ola ca ğı bek len ti siy le or ta ya atıl dı. bu ya pı cı ka os ki böl ge ça pın da şid det ve sa vaş ko şul la rı nı do ğur mak ta dır- abd, britan ya ve is ra il in je os tra te jik ge rek si nim le ri ve he def le riy le uyum lu ola - rak or ta do ğu ha ri ta sı nın ye ni den çi zil me si için kul la nı la cak tı. ye ni or ta do ğu ha ri ta sı abd dı şiş le ri ba ka nı Con do le ez za ri ce, bir ba sın kon fe ran sı sı ra - sın da bu ra da Lüb nan ın yı kı mı ve is ra il in Lüb nan a sal dı rı la rı bağ la - mın da gör dü ğü müz şey, bir an lam da, bü yü yen bir ye ni or ta do - ğu dır ve bu ra da ne ya par sak ya pa lım (ya ni abd ola rak) ye ni or ta do ğu yu ön pla na çı kar dı ğı mız dan ve es ki si ne ge ri dön me di ği miz den emin ol ma lı yız. (1) dı şiş le ri ba ka nı ri ce, hem Lüb nan da hem de ulus la ra ra sı ca mi ada bu açık la ma la rın dan do la yı der hal eleş ti ril di ve is ra il Ha va kuv vet le ri ta ra fın dan ay rım gö zet mek si zin bom ba la nan bir ulu sun acı sı na ka yıt sız kal mak la it ham edil di. or ta do ğu ve or ta as ya da in gi liz-ame ri ka as ke ri yol Ha ri ta sı abd dı şiş le ri ba ka nı Con do le ez za ri ce ın ye ni or ta do ğu ko - nu lu ko nuş ma sı or ta mı ha zır la mış tı. Lüb nan a yö ne lik ola rak is ra il in Was hing ton ve Lon dra nın tam des te ği ni alan- sal dı rı la rı, abd, britan ya ve is ra il in jeo-stra te jik he def le ri nin var lı ğı nı da ha da uz laş tı rıp doğ ru la dı. Pro fe sör mark Le vi ne e gö re, neo-li be ral kü re sel leş me ci - ler ve ye ni mu ha fa za kar lar ve son ola rak da bush yö ne ti mi, ye ni dün - ya dü zen le ri ni ya rat ma yı um duk la rı sü re ci ta rif et me nin bir yo lu ola - rak ya ra tı cı im ha ya da ir ye ni yol lar bul du lar ve ye ni mu ha fa za kar fi lo zof ve bush un da nış ma nı mic ha el Le de en in ifa de le riy le, abd de ki ya ra tı cı yı kım, ya ra tı cı yı kı ma da ir müt hiş bir dev rim ci gü - cün ken di siy di. (2) da ha sı, in gi liz-ame ri kan as ke ri yol ha ri ta sı, or - ta do ğu üze rin den or ta as ya ya ra kip bir gi riş yo lu su nu yor. or ta do - ğu, af ga nis tan ve Pa kis tan, abd nin es ki Sov yet ler bir li ği ve or ta as ya nın es ki Sov ye cum hu ri yet le ri ne yö ne lik nü fu zu nu ar tır ma nın at la ma taş la rı dır. or ta do ğu bir öl çü de or ta as ya nın gü ney ta ba ka sı - dır. or ta as ya ise, rus ya nın gü ney ta ba ka sı ve ya rus ya nın ya - kın Çev re si ola rak ta nım lan mak ta dır. rus ya ve or ta as ya uz ma nı bir çok aka de mis yen, as ke ri plan la ma cı, stra te ji uz ma nı, gü ven lik da - nış ma nı, eko no mist ve po li ti ka cı, or ta as ya yı (ya ni rus ya nın gü - ney ta ba ka sı ), rus ya Fe de ras yo nu nun za yıf ve ko ru nak sız kıs mı ola rak gö rür. (3) bü yük Sat ranç tah ta sı: ame ri kan üs tün lü ğü ve Jeostra te jik Zo run lu luk lar ad lı ki ta bın da, abd ulu sal gü ven lik es ki da - nış ma nı olan Zbig ni ew brze zins ki, or ta do ğu dan av ras ya bal kan - la rı ola rak ad lan dır dı ğı bir ala nın de ne tim ma ni ve la sı ola rak mo dern or ta Çağ ı kast et ti. av ras ya bal kan la rı; kaf kas lar (gür cis tan, azerbay can Cum hu ri ye ti ve er me nis tan) ve or ta as ya dan (ka za kis tan, Öz be kis tan, kır gı zis tan, ta ci kis tan, türk me nis tan, af ga nis tan) ve bir öl çü de de iran ve tür ki ye den olu şu yor. tür ki ye ve iran bir lik te or ta do ğu nun av ru pa ve es ki Sov yet ler bir li ği iç le ri ne dek so ku lan en ku - zey kat ma nı nı oluş tu ru yor (kaf kas lar ha riç) (4) ye ni or ta do ğu Ha ri ta sı or ta do ğu nun, na to nun gar ni zo nu af ga nis tan ın ve Pa kis tan ın gö re ce ola rak az bi li nen ha ri ta sın da, 2006 yı lı or ta sın dan be ri stra te jik, hü kü met, na to, po li ti ka ve as ke ri çev re le rin de do la nı yor du. bu ha ri - ta nın za man za man halk ara sın da da do laş ma sı na izin ve ril di ve bu nun muh te me len se be bi, ge nel ka mu oyu nez din de uz la şı ya rat mak ve onu pey der pey or ta do ğu da ki ola sı ve hat ta sar sı cı de ği şim le re ha zır la - mak tı. bu, ye ni or ta do ğu ola rak tes pit edi len or ta do ğu nun ye ni - den çi zil miş ve ya pı lan dı rıl mış ha ri ta sı dır. Her ne ka dar bu ha ri ta res mi ola rak Pen ta gon un dok tri ni ni yan sıt - ma sa da, kı dem li as ke ri yet ki li le re yö ne lik ola rak na to nun Sa vun - ma ko le ji nde ki bir eği tim prog ra mın da kul la nıl dı. bu ha ri ta ve di ğer ben ze ri ha ri ta lar muh te me len ulu sal Harp aka de mi si ve as ke ri plan la - ma çev re le rin de kul la nıl dı. ye ni or ta do ğu nun bu ha ri ta sı, muh te - me len bir çok di ğer ha ri ta yı te mel alı yor. bu ha ri ta lar ara sın da, abd baş ka nı Wo od row Wil son ve bi rin ci dün ya Sa va şı dö ne mi ne dek uza - nan dö nem de or ta do ğu nun po tan si yel sı nır la rı na da ir es ki ha ri ta lar da yer alı yor du. bu ha ri ta, emek li yar bay ralph Pe ters ın şah si fik ri ola rak su nul du Pe ters, ha ri ta da ye ni den ta sar la nan sı nır la rın çağ daş or ta do ğu nun so run la rı nı kök ten çö ze ce ği ne ina nı yor. ye ni or ta do ğu nun ha ri ta sı, emek li yar ba yın 10 tem muz 2006 ta - ri hin de ya yım la nan mü ca de le den as la Pes et me ad lı ki ta bı nın ki - lit bir un su ru dur. ye ni den çi zi len or ta do ğu sı nır la rı na da ir bu ha ri ta, abd or du su nun ar med For ces Jo ur nal ad lı der gi sin de, kan Sı nır la rı: da ha iyi bir or ta do ğu ne ye ben zer baş lı ğı al tın da da ralph Pe ters ın yo rum la rı şek lin de ya yım lan dı. (5)şu nu be lirt mek ge re ki yor: yar - bay Pe ters ın son gö re vi, abd Sa vun ma ba kan lı ğı için de is tih ba rat baş kan yar dım cı lı ğı ol du ve as ke ri der gi ler de stra te ji ve abd dış po - li ti ka sı üze ri ne bir çok ma ka le si olan Pen ta gon un bel li baş lı ya zar la - rın dan bi ri ol du. ralph Pe ters ın stra te ji ko nu sun da ön ce ki dört ki ta - bı nın, hü kü met ve as ke ri çev re ler de ol duk ça et ki li ol du ğu ya zıl dı. an cak, ger çek te bu nun tam ter si de ya şan mış ola bi lir. aca ba yar bay Pe ters, Was hing ton d.c. ve onun stra te jik plan la ma cı la rı nın or ta do - ğu dan bek len ti le ri ni or ta ya çı ka rıp on la rı mı ön pla na ge ti ri yor du? Sı nır la rı ye ni den çi zi len bir or ta do ğu kav ra mı, or ta do ğu ve onun çev re böl ge le rin de ya şa yan halk la rın işi ne ya ra ya cak olan in san cıl ve hak lı bir dü zen le me ola rak su nul du. ralph Pe ter a gö re: ulus la ra ra sı sı nır lar hiç bir za man tam ola rak doğ ru de ğil dir. an cak, sı nır lar ay nı za man da ül ke ler ara sın da çok bü - yük bir ada let siz lik de do ğur mak ta dır ge nel lik le öz gür lük-bas kı, hoş gö rü-me za lim, hu ku kun üs tün lü ğü-te rö rizm ve hat ta ba rış-sa vaş ara sın da ki fark lar bu ra dan kay nak la nır. dün ya nın en key fi ve bi çim siz sı nır la rı af ri ka ve or ta do ğu da bu lun mak ta dır. ken di çı kar la rı nı dü - şü nen (ve za ten ken di sı nır la rı nı ta nım la ma da baş la rı ye te rin ce dert te olan) av ru pa lı la rın çiz di ği af ri ka sı nır la rı, mil yon lar ca yer li nin ölü - mü ne se bep ol ma ya de vam edi yor. an cak, Churc hill in ta bi riy le or ta do ğu nun ada let siz sı nır la rı, ye rel dü zey de olan dan çok da ha faz la zor luk çı ka rı yor. or ta do ğu nun iş lev siz sı nır la rın öte sin de çok da ha faz la so ru nu var ken kül tü rel du ra ğan lık tan skan dal bo yut la ra va ran eşit siz li ğe, ölüm cül so nuç lar do ğu ran di ni aşı rı lık yan lı lı ğı na dek- böl ge nin kapsam lı çö kü şü nü an la ma ya ça lı şır ken kar şı mı za çı kan en bü yük ta bu is - lam de ğil, ken di dip lo mat la rı mı zın ta par ca sı na be ğen di ği, kor kunç ama ne re dey se kut sal gö rü len ulus la ra ra sı sı nır lar dır. el bet te, ne ka dar za lim olur sa ol sun sı nır la rın ayar lan ma sı, or ta do ğu da ki her bir azınlı ğı mut lu kı la bi lir. ba zı du rum lar da, et nik ve di ni grup lar, bir bi riy le iç içe ya şar lar ve kar ma ev li lik ler ya par lar. baş ka yer de ol sa, kan ve ya inanç te mel li dü ğün ler bu ka dar eğ len ce li geç mez. Ha ri ta lar da pro jek - si yo nu ya pı lan ve bu ma ka le ye ko nu olan sı nır lar, en faz la kan dı rıl - mış top lu luk la rın kürt ler, be luç lar ve arap şii ler gi bi- ya şa dık la rı hak sız lık la rı te la fi edi yor; an cak or ta do ğu da ki Hı ris ti yan lar, ba ha - iler, is ma ili ler, nak şi ben di ler ve da ha bir çok sa yı sal ola rak kü çük azın lı ğı dik ka te al mı yor. ve akıl lar dan çık ma yan bir ha ta, ör ne ğin os - man lı im pa ra tor lu ğu ta ra fın dan er me ni le re yö ne lik soy kı rım - hiç bir za man bir top rak ödü lüy le te la fi edi le mez. bu nun la bir lik te, bu ra da ye ni den ta sav vur edi len sı nır la rın çö züm üre til me yen tüm ada let siz lik le ri kar şı sın da, kap sam lı bir sı nır re viz yo - nu na gi dil mez ise, hiç bir za man ba rış çıl bir or ta do ğu gö re me ye ce ğiz. Sı nır la rın de ğiş ti ril me si me se le si ni sev me yen ler bi le, ör ne ğin bo ğaz lar ile in dus neh ri ara sın da ki ulu sal sı nır la rın da ha adil an cak ha len mü kem mel lik ten uzak- şe kil de göz den ge çi ril me si ne yö ne lik gi ri şim - le rin bir par ça sı ol mak tan mem nun ola cak lar dır. ulus la ra ra sı dü zey de si ya si us ta lı ğın hiç bir za man yan lış sı nır la rın ye ni den dü zen len me si ne yö ne lik et kin ve sa vaş ge rek tir me yen- araç lar ge liş tir me miş ol du ğu - nu ka bul eder sek, or ta do ğu nun or ga nik sı nır la rı nı an la ma ya yö ne - lik zi hin sel bir ça ba, kar şı laş tı ğı mız ve kar şı laş ma ya de vam ede ce ği - miz zor luk la rın bo yu tu nu an la ma mız da bi ze yar dım cı ola cak tır. dü zel ti le ne ka dar nef ret ve şid det ya rat ma ya de vam ede cek olan, de - va sa ve in san ya pı mı çar pık lık lar la uğ raş mak ta yız. (6) ge rek li is tı rap or ta do ğu da kül tü rel du ra ğan lık ol du ğu na inan ma sı nın ya nı sı ra, ralph Pe ters ın as lın da ge tir di ği öne ri le rin gad dar ca ol du ğu nu fark et ti ği ni be lirt mek ge re ki yor. an cak yi ne de or ta do ğu hal kı nın çek - me si ge re ken ıs tı rap lar ol du ğu nok ta sın da ıs rar edi yor. ge rek li ıs tı rap ve acı ya da ir yak la şı mı, abd dı şiş le ri ba ka nı Con do le ez za ri ce ın Lüb nan ın is ra il or du su ta ra fın dan yer le bir edil me si nin, Was hing ton, Lon dra ve tel aviv in ön gör dü ğü ye ni or ta do ğu nun ku rul ma sı için ge rek li bir ıs tı rap ve do ğum san cı sı ol du ğu ko nu sun da ki yak la - şı mıy la şa şır tı cı bir ben zer lik gös te ri yor. da ha sı, şu nu da be lirt mek te ya rar var ki, er me ni Soy kı rı mı me se le si nin tür ki ye yi ren ci de et - mek için av ru pa da po li tik leş ti ri li yor ve tah rik edi li yor. (7) or ta do ğu nun ulus dev let le ri nin re viz yon dan geç me le ri, par ça lan - ma la rı ve ye ni den bir leş me le ri, or ta do ğu da ki düş man lık la rın bir çö - zü mü ola rak su nul du; an cak bu ka te go rik ola rak yan lış, ya nıl tı cı ve fa - ra zi dir. ye ni bir or ta do ğu nun ve böl ge de sı nır la rın ye ni den çi zil me si nin sa vu nu cu la rı, gü nü müz de or ta do ğu da ki so run la rın ve ça tış ma la rın kö ken le ri ni açık yü rek li lik le ele ala mı yor lar ve bun dan ka çı nı yor lar. med ya nın an la ma dı ğı şey ise, or ta do ğu yu ka sıp ka vu - ran tüm bü yük ça tış ma la rın, bir bi riy le ör tü şen in gi liz-ame ri kan-is ra il gün dem le ri nin so nu cu ol ma sı dır. Çağ daş or ta do ğu yu et ki le yen so run la rın ço ğu, da ha ön ce den mev cut olan böl ge sel ge ri lim le rin ka sıt lı ola rak şid det len me si nin so - nu cu dur. mez hep sel bö lün me, et nik ge ri lim ve ül ke için de ya şa nan şid det va ka la rı ge le nek sel ola rak abd ve bri tan ya ta ra fın dan, af ri ka, La tin ame ri ka, bal kan lar ve or ta do ğu da hil ol mak üze re dün ya nın bir çok nok ta sın da kul la nıl dı. irak, böl ve yö net odak lı in gi liz-ame - ri kan stra te ji si nin bir çok ör ne ğin den sa de ce bi ri dir. di ğer ör nek ler ara - sın da; ru an da, yu gos lav ya, kaf kas lar ve af ga nis tan bu lun mak ta dır. Çağ daş or ta do ğu da ya şa nan so run lar ara sın da, abd ve bri tan - ya nın dış po li ti ka sı nın ka sıt lı ola rak en gel le di ği ger çek bir de mok ra - si ek si ği bu lun mak ta dır. ba tı-tar zı de mok ra si, sa de ce Was hing - ton un si ya si ta lep le ri ne uy ma yan or ta do ğu dev let le ri için bir zo run lu luk ol muş tur. ay nı şe kil de, ça tış ma için de bir ba ha ne oluş tu - ru yor. Su udi ara bis tan, mı sır ve ür dün, abd nin hiç so run ya şa ma dı - ğı, an ti-de mok ra tik ül ke ör nek le ri; çün kü bu ül ke ler in gi liz-ame ri kan yö rün ge si ne sı kı sı kı ya bağ lı lar. bu na ek ola rak, abd, 1953 yı lın da or ta do ğu da ki de mok ra tik ha re ket le ri ni ka sıt lı ola rak iran dan, Su udi ara bis tan a, mı sır, tür ki ye, arap şeyh lik le ri ve ür dün e dek ya ni in gi liz-ame ri kan it ti fa kı nın bir şe kil de as ke ri kon tro lü, mut la ki yet çi - le ri ve dik ta tör le ri des tek le dik le ri yer ler de- dur dur du ve ya ye ri ni de - ğiş tir di. (iran da abd/bir le şik kral lık spon sor lu ğun da ki bir dar be, baş ba kan mus sa dık ın de mok ra tik hü kü me ti ne kar şı ger çek leş ti ril - miş ti) bu nun en so nun cu ör ne ği Fi lis tin. Ralph Pe ter a gö re: Ulus la ra ra sı sı nır lar hiç bir za man tam ola rak doğ ru de ğil dir. An cak, sı nır lar ay nı za man da ül ke ler ara sın da çok bü yük bir ada let siz lik de do ğur mak ta dır, hat ta ba rış-sa vaş ara sın da ki fark lar bu ra dan kay nak la nır. Habur Sınır Kapısı Kapatılırsa Ne Olur? I rak Kür dis tan Böl ge sel Yö ne ti mi'nde ki (IKBY) re fe ran du mun ar dın - dan, Tür ki ye'nin böl ge ye as ke ri ope ras yon dü zen le me si nin ya nı sı ra eko no mik yap tı rım uy gu la ma sı da gün dem de. Cum hur baş ka nı Re cep Tay yip Er do ğan, eko no mik yap tı rım lar kap sa mın da ti ca re tin ak tı ğı sı nır ka pı la rı nın ka pa tı la ca ğı nı söy le di ve IKBY'nin Tür ki ye üze rin den ge çen pet rol bo ru hat tı nın va na sı nı ka pa tı la bi le ce ği nin sin ya li ni ver di. Er do ğan re fe ran du mun ar dın dan "Bir va na yı ka pa dı ğı mız an da iş bit - ti. Bü tün ge li ri me li ri hep si or ta dan kal kı yor. TIR'lar Ku zey Irak'a ça lış - ma dı ğı an da bun lar yi ye cek, gi ye cek bu la ma ya cak lar" de di. Irak, Tür ki - ye'nin en bü yük ti ca ret or tak la rın dan bi ri. Tür ki ye Is ta tis tik Ku ru mu'nun (TÜ IK) Ocak-Tem muz 2017 ve ri le ri ne gö re Irak ih ra cat ta, Al man ya ve Bir le şik Arap Emir lik le ri'nin ar dın dan üçün cü sı ra da ge li yor. TÜ IK'e gö re, Tür ki ye'den Irak'a bu dö nem de 5,4 mil yar do lar ih ra cat ya pıl dı. Bu tu tar yıl lık baz da yüz de 35'lik bir ar tı şa te ka bül edi yor. An - cak Tür ki ye ile IKBY ara sın dan ti ca ret hac mi ke sin ola rak bi lin mi yor, çün kü IKBY'nin ti ca ret hac mi Irak'ın ge ne lin den ay rı ola rak he sap lan mı - yor. Kür dis tan Ya tı rım He ye ti, IKBY hü kü me tin den al dı ğı ve ri le re da ya - na rak, Tür ki ye ve IKBY ara sın da ki ti ca ret hac mi nin 5 ila 5,5 mil yar do - lar se vi ye sin de ol du ğu nu tah min edi yor. He yet'e gö re, IKBY'nin böl ge de ki en bü yük ti ca ret or ta ğı Tür ki ye. Ikin ci sı ra da ise Iran ge li yor. Son yıl lar da IKBY'de ki in şa at sek tö rü nün bü yü me sin de ve elek trik ih ti ya cı nın kar şı lan ma sın da Tür ki ye'nin ro lü bü yük. Öy le ki Müs ta kil Sa na yi ci ve Işa dam la rı Der ne ği'nin (MÜ SI AD) Er bil'de bir tem sil ci li ği bi le bu lu nu yor. Tür ki ye, IKBY ile yak la şık son 10 yıl dır yo ğun si ya si ve eko no mik iliş - ki ler yü rü tü yor. Si ya si iliş ki le rin ge liş me si ni ta ki ben, Tür ki ye ve IKBY ara sın da vi ze ko lay lı ğı sağ lan ma sı da ti ca re tin ge liş me sin de et ki si ol du. An cak re fe ran du mun ar dın dan ge ri len iliş ki ler, bu ti ca ri can lı lı ğı ter si - ne çe vir me ih ti ma li ta şı yor. Güm rük ve Ti ca ret Ba ka nı Bü lent Tü fenk ci Çar şam ba gü nü yap tı ğı açık la ma da, "Ha bur sı nır ka pı sı şu an iti ba riy le açık du rum da" de di, an cak ön ce ki gün le re gö re gi riş-çı kış la rın azal dı ğı nı söy le di ve ek le di: "Ha bur sı nır ka pı sı nın ka pa tıl ma sı gün dem de. Cum - hur baş ka nı mı zın da ifa de et ti ği gi bi her an ka pa tı la bi lir. Ora da ki bir ta - kım ge liş me le ri bek li yo ruz." Bün ye sin de 2 bin 800 ih ra cat çı yı bu lun du ran Gü ney do ğu Ana do lu Ih ra cat çı lar Bir lik le ri'nin Baş ka nı Ab dül ka dir Çık maz, 2017 yı lın da Irak ile 1 mil yar 900 mil yon ih ra cat ya pıl dı ğı nı, bu nun 100 mil yon ha ri cin de - ki kıs mı nın Ha bur sı nır ka pı sın dan ge çe rek ta şın dı ğı nı söy lü yor. Bu, top lam ih ra cat la rı nın yüz de 28'ine denk ge li yor. Irak'ın ih ra cat ta - ki bü yük pa yı na rağ men, top lam da 187 ül ke ye ih ra cat yap tık la rı nı ve Irak'ın bu ül ke ler den sa de ce bi ri ol du ğu nu söy le yen Çık maz "Hü kü me - ti mi zin ala ca ğı her tür lü ka ra ra say gı lı yız" di yor. IKBY'de ki müş te ri le ri - nin "te dir gin bir bek le yiş için de" ol du ğu nu söy le yen Çık maz, Ha bur sı - nır ka pı sı nın ka pan ma sı ha lin de, IKBY ile bir sü re ti ca ret ya pıl ma sı nın müm kün ol ma ya ca ğı nı, çün kü böl ge ye baş ka yer den mal gön der me ih - ti ma li nin ol ma dı ğı nı söy lü yor. Çık maz'a gö re, sa de ce IKBY ile iş ya pan ve gı da mad de si ta şı yan şir ket ler bu du rum dan en çok za rar gö re cek olan lar. An cak Mü si ad Lo jis tik Sek tör Ku ru lu Baş ka nı Emin Ta ha, son 3-4 yıl da Irak Şam Is lam Dev le ti'nin Irak'ta ki var lı ğı ne de niy le Tür ki ye li iş in san la rı nın za ten böl ge den çe kil me ye baş la dı ğı na dik kat çe ki yor. IŞID'in Tür ki ye'nin Mu sul Baş kon so los lu ğu sal dır dı ğı ta rih olan Ha zi - ran 2014'te üye şir ket böl ge de iş ya par ken, son bir yıl dır bu ra kam 100'e in miş. Ta ha'nın ver di ği bil gi le re gö re, bu şir ket le rin ço ğu da gün lük ti ca ret ya pı yor, gı da ma de le ri, ha zır gi yim ve ev eş ya sı ta şı yor. Ta ha, "Pi ya sa te dir gin. Ne ya pa cak la rı nı bil mi yor lar. Sı nır ka pı sı sü re ve ril mek si zin ka pa tı lır sa bü yük sı kın tı olur" di yor ve si pa ri şi alı nan, pa - ra sı pe şin öde nen mal la rın tes li mi için sı nır ka pı sı ka pa tıl ma dan ön ce gün lük sü re ta lep edi yor. Su ri ye sı nı rı al ter na tif yol ola cak Ta ha, Ha bur sı nır ka pı sı ka pa tıl sa bi le, Irak'ın ge ri ka la nıy la ti ca re tin de vam ede bil me si için adım lar atıl ma sı nı is ti yor. "Ben ce hü kü me ti - miz bu ko nu da tec rü be li dir. Ih ra cat çı yı mağ dur et me ye cek bir şe k- il de, al ter na tif bir yol gös te re cek tir" di yor. Ba kan Bü lent Tü fenk ci de Çar şam ba gü nü Ha bur sı nır ka pı sı nın ka pa tıl ma sı ha lin de, ye ni sı nır ka pı sı nın Su ri ye sı nı rın da ki Nu say bin Ova köy ola bi le ce ği ni söy le di. An cak hü kü met te IKYB'ye yö ne lik eko no mik yap tı rım lar ko - nu sun da her kes ay nı fi kir de de ğil gi bi gö rü nü yor. (bbc, 27 Eylül 2017) * m.da ri us na zem ro aya, or ta do ğu ve or ta as ya me se le le rin de uz man dır. ken di si, kü re sel leş me araş tır ma la rı mer ke zi nde araş tır ma gö rev li si dir.

5 turque Diplomatique ekim DA I R P L A N L A R Projesi dün ya nın ener ji tü ke ti mi, önü müz de ki yir mi ila otuz yıl bo yun ca çok faz la ar ta cak. abd ener ji ba kan lı ğı nın tah min le ri ne gö re, dün ya da ki ta lep yıl la rı ara sın da yüz de 50 den faz la ar ta cak ve en bü - yük tü ke tim ar tı şı da uzak do ğu da ger çek le şe cek. as ya nın eko no - mik kal kın ma iv me si da ha şim di den ye ni ener ji kay nak la rı nın son da jı ve kul la nı mı na yö ne lik de va sa bas kı lar do ğu ru yor ve or ta as ya böl ge - si ile Ha zar de ni zi hav za sı, ku veyt, mek si ka kör fe zi ve ku zey de ni - zi ni bi le ge ri de bı ra kan mik tar da do ğal gaz ve pet rol re zerv le ri ne sa - hip ol ma sıy la bi li ni yor. bu kay na ğa eri şim ve po tan si yel re fa hın da bu nun pay la şı mı, ulu sal he ves le ri ha re ke te ge çi ren, ku rum sal çı kar la rı mo ti ve eden, ta rih sel id - di ala rı alev len di ren, em per ya list he ves le ri can lan dı ran ve ulus la ra ra sı re ka be ti te tik le yen he def le ri tem sil edi yor. böl ge de sa de ce bir güç boş - lu ğu ol ma sı de ğil, ken di için de de is tik rar sız ol ma sı, bu du ru mu çok da ha den ge siz ha le ge ti ri yor. av ras ya bal kan la rın da, yu ka rı da sö zü edi len ta nı ma bir şe kil de uyan do kuz ül ke mev cut olup, di ğer iki si de po tan si yel aday ko nu - mun da. do kuz ül ke şun lar dan olu şu yor: ka za kis tan, kır gı zis tan, ta ci - kis tan, Öz be kis tan, türk me nis tan, azer bay can, er me nis tan, gür cis tan bun la rın tü mü da ğı lan Sov yet ler bir li ği nin par ça sıy dı ve af ga nis - tan. bu lis te ye tür ki ye ve iran da po tan si yel ola rak ek le ne bi lir her iki ül ke de si ya si ve eko no mik ola rak da ha uy gun olup her iki si de av - ras ya bal kan la rı nda böl ge sel nü fuz el de et mek için ak tif bir re ka bet içe ri sin de ler. ay rı ca her iki ül ke de böl ge de önem li bi rer jeo-stra te jik oyun cu ko nu mun da lar. ay nı za man da her iki ül ke de po tan si yel ola rak iç et nik ça tış ma lar kar şı sın da za yıf lar. eğer bi ri ve ya iki si is tik rar sız la - şır lar sa, böl ge nin iç so run la rı yö ne ti le mez ha le ge lir; rus ya nın böl ge - sel ege men li ği sı nır lan dır ma ça ba la rı da na fi le olur. (11) or ta do ğu nun ye ni den Çi zil me si ro ma da ki na to as ke ri ko le ji nde türk le rin Pro tes to su yar bay ralph Pe ters ın ye ni or ta do ğu ha ri ta sı, tür ki ye de bir - çok öf ke li tep ki yi çek ti. 15 ey lül 2006 ta ri hin de türk ba sı nın da yer alan ha ber le re gö re, ye ni or ta do ğu ha ri ta sı, na to nun ro ma da ki as ke ri ko le ji nde gös te ril di. ay rı ca, türk yet ki li ler, bu ha ri ta da bö - lün müş bir tür ki ye nin su nul ma sın dan do la yı çok si nir len di ler. (8) Ha ri ta, ro ma da ki na to yet ki li le ri nin kar şı sın da göz ler önü ne se ril - me den ön ce abd ulu sal Harp aka de mi si nden izin al mış tı. tür ki ye de dö ne min ge nel kur may baş ka nı ge ne ral ya şar bü yü ka - nıt, abd ge nel kur may baş ka nı ge ne ral Pe ter Pa ce le te mas kur du ve bu ola yı ve or ta do ğu, af ga nis tan ve Pa kis tan ın ha ri ta sı nın ye ni den çi zi le rek bu şe kil de su nul ma sı nı pro tes to et ti. (9) da ha sı, Pen ta gon, ha ri ta nın abd nin böl ge ye da ir res mi po li ti ka sı ve he def le ri ni yan sıt - ma dı ğı ko nu sun da tür ki ye ye gü ven ce ver mek için zah me te gir di, an - cak gö rü nen o ki bu ha ri ta, in gi liz ve ame ri ka lı la rın or ta do ğu ve na to gar ni zon lu ğun da ki af ga nis tan da ki ey lem le riy le örtüşüyor. Pe ki, Zbig ni ew brze zins ki nin av ras ya bal kan la rı ile ye ni or ta do ğu Pro je si ara sın da bir bağ lan tı var mı? aşa ğı da, abd ulu sal gü - ven lik es ki da nış ma nı Zbig ni ew brze zins ki nin bü yük Sat ranç tah ta - sı: ame ri kan üs tün lü ğü ve Jeo-stra te jik Zo run lu luk lar ad lı ki ta bın - dan önem li ke sit ler ve alın tı lar yer al mak ta dır. brze zins ki ay nı za man da, gü ney kat man da yer alan av ras ya bal kan la rı nın en güç lü iki dev le ti olan tür ki ye ve iran ın po tan si yel ola rak iç et nik ça tış ma - lar ( bal kan laş tır ma) kar şı sın da ko run ma sız ol duk la rı nı ve eğer iki - sin den bi ri ve ya her iki si bir den is tik rar sız la şır sa, böl ge nin iç so run la - rın yö ne ti le mez bir ha le ge le ce ği ni be lirt mek te dir. (10) gö rü nen o ki, bö lün müş ve bal kan laş mış bir irak, bu nu ger çek leş - tir me nin en iyi ara cı ola cak tır. be yaz Sa ray ın ken di iti raf la rın dan bil - di ği miz ka da rıy la, or ta do ğu da ki ya ra tı cı yı kım ve kao sun, or ta do ğu nun ye ni den şe kil len di ril me si ne, ye ni or ta do ğu nun ya ra tıl - ma sı na ve or ta do ğu ve or ta as ya da in gi liz-ame ri kan yol ha ri ta sı - «yu ka rı da ki ha ri ta, yar bay ralph Pe ters ta ra fın dan ha zır lan dı yı lı Ha zi ran ayın da ar med For ces Jo ur nal da ya yım lan dı. nın ge liş ti ril me si ne yö ne lik bir avan taj ol du ğu sa nı lı yor: av ru pa da bal kan lar ke li me si, et nik ça tış ma lar ve böl ge sel dü - zey de re ka bet gö rün tü le riy le bir lik te anı lı yor. av ras ya nın da ken di bal kan la rı var; an cak av ras ya bal kan la rı çok da ha ge niş, da ha çok nü fu su var ve di ni ve et nik ola rak çok da ha he te ro jen. gü ney do ğu av - ru pa, or ta as ya ve gü ney as ya nın ba zı kı sım la rı nı (Pa kis tan, kaş - mir, ba tı Hin dis tan), bas ra kör fe zi böl ge si ni ve or ta do ğu yu içi ne alan kü re sel is tik rar sız lık mer ke zi nin sı nır la rı nı çi zen bü yük coğ ra fi dik dört gen içe ri sin de yer alı yor lar. av ras ya bal kan la rı, bu ge niş dik dört ge nin iç çe kir de ği ni oluş tu ru - yor ve dış böl ge den ol duk ça önem li bir şe kil de ay rı şı yor: bu ra da bir ik ti dar boş lu ğu var. Her ne ka dar bas ra kör fe zi ve or ta do ğu da ki dev let le rin bü yük kıs mı ay nı za man da is tik rar sız ol sa lar da, ame ri kan gü cü bu böl ge nin (ya ni or ta do ğu nun) ni hai ha ke mi ko nu mun da. do la yı sıy la, dış çe per de ki is tik rar sız böl ge, bir tek güç he ge mon ya ala nı olup bu he ge mon yay la bir lik te et ki si aza lı yor. bu na kar şın, av - ras ya bal kan la rı, gü ney do ğu av ru pa nın çok da ha es ki ve da ha ta nı dık bal kan la rı nı anım sa tı yor: sa de ce si ya si bi rim le ri is tik rar sız de ğil, ay nı za man da her bi ri böl ge nin bir di ğe ri nin ege men li ği ne gir me si ne kar şı çık ma ya ka rar lı olan da ha güç lü kom şu la rın mü da ha le si ne da ve ti ye çı - ka rı yor. av ras ya bal kan la rı ni te len dir me si ni hak lı çı ka ran da iş te bu ik ti dar boş lu ğu ve güç va ku mu nun bi leş ke si dir. ge le nek sel bal kan lar, av ru pa nın üs tün lük mü ca de le sin de po tan si - yel bir je opo li tik ödül ni te li ğin de dir. av ru pa nın en zen gin ve en ça lış - kan ba tı ve do ğu uç la rı nı bir bi ri ne da ha doğ ru dan bağ la ma yı amaç la - yan ve or ta ya çık ma sı ka çı nıl maz olan ulaş tır ma ağı nı bir ya na bı ra kır sak, av ras ya bal kan la rı je opo li tik ola rak da önem li dir. da ha sı, bu ra sı, rus ya, tür ki ye ve iran gi bi en güç lü kom şu la rın dan en az üçü - nün gü ven lik ve ta rih sel he ves le ri açı sın dan önem ta şı mak ta dır. Çin de böl gey le si ya si açı dan gi de rek da ha çok il gi len di ği nin sin yal le ri ni vermek te dir. an cak av ras ya bal kan la rı, po tan si yel bir eko no mik ödül ola rak çok da ha önem li dir: böl ge de de va sa bir do ğal gaz ve pet rol yo - ğun laş ma sı söz ko nu su dur al tın da hil önem li mi ne ral ler de ca ba sı. kaynak ve dipnotlar için bakınız - bal re se arch.ca/plans-for-red ra wing-the-midd le-east-the-pro ject-for-a-new-midd le-east/3882 JAMIE DETTMER I s pan ya nın Ka ta lon ya özerk böl ge sin de Pa zar gü nü ya pı lan ba - ğım sız lık oy la ma sı sı ra sın da ya şa nan şid det olay la rı nın ar dın dan Av ru pa Ko mis yo nu ndan ge cik me li tep ki gel di. Olay lar da Is pan ya ulu sal po li si nin mü da ha le si so nu cu 800 den faz la ki şi ya ra lan mış tı. Tüm ta raf la rı ça tış ma dan di ya lo ğa yu mu şak şe kil de geç me ye da vet edi yo ruz de ni len açık la ma da, Şid det, si ya - set için bir araç ola maz uya rı sı ya pıl dı. Açık la ma da ay rı ca Is pan ya Baş ba ka nı Ma ri ano Ra joy un hem ana ya sa ya hem de va tan daş la rın hak la rı na say gı duy mak gi bi zor bir sü re ci ba şa rıy la at la ta ca ğı na ina nı yo ruz de nil di. Ka ta lan ay rı lık çı lar, AB li der le ri nin oy ver me sü re ci sı ra sın da ya - şa nan sert po lis mü da ha le si ne tep ki gös ter me si ni ve Ka ta lon ya ile mer ke zi hü kü met ara sın da ar tan ge ri li me doğ ru dan mü da hil ol ma - sı nı umu yor du.an cak, Av ru pa Ko mis yo nu ta ra fın dan ya pı lan açık la - ma da Ko nu Is pan ya nın iç me se le si dir ve Is pan yol ana ya sal dü ze ni için de çö zül me li dir de nil di. Uz man la ra gö re Pa zar gü nü ya şa nan şid det olay la rı ve Is pan ya ulu sal po li si nin sert mü da ha le si AB yi en di şe len di ri yor. Bir lik, po lis şid de ti nin, Bel çi ka da Fla man lar, Is pan ya da Bask lar gi bi,baş ka ay rı - lık çı grup lar için te tik le yi ci ola bi le ce ği yö nün de kay gı lı. Pa zar gü nü AB, Ayrılıkçı Hareketlerden endişeli ya pı lan oy la ma ön ce sin de Brük sel sık sık Ka ta lan ba ğım sız lık ha re - ke ti ni açık şe kil de eleş tir miş ti. AB üye le ri nin he men hep si Mad rid hü kü me ti ne des tek ve rir ken yal nız ca Bel çi ka ve Slo ven ya, Mad - rid in va tan daş la rı na kar şı şid det kul lan ma bi çi mi ni açık ça eleş tir di. Ka ta lon ya böl ge sel hü kü me ti nin li de ri Car les Pu ig de mont ise Pa zar gün kü re fe ran dum sı ra sın da ya şa nan in san hak la rı ih lal le ri ni in ce le me si ve Ka ta lon ya nın ba ğım sız lı ğa ge çiş sü re cin de yol gös - ter me si için Av ru pa Bir li ği ne baş vu ra ca ğı nı söy le di. Ka ta lon ya Özerk Böl ge si nin li de ri nin yüz de 50'nin üze rin de evet oyu al dık la rı tak tir de tek ta raf lı ola rak Is pan ya'ya kar şı ba ğım - sız lı ğı nı ilan ede ce ği ni bil dir di ği re fe ran dum da Ka ta lon ya lı lar yüz de 90'ı 'ba ğım sız lık' is te miş ti. Ka ta lon ya böl ge sel hü kü me ti nin li de ri Car les Pu ig de mont ise Pa zar gün kü re fe ran dum sı ra sın da ya şa nan in san hak la rı ih lal le ri ni in ce le me si ve Ka ta lon ya nın ba ğım sız lı ğa ge çiş sü re cin de yol gös - ter me si için Av ru pa Bir li ği ne baş vu ra ca ğı nı söy le di. Ka ta lon ya Özerk Böl ge si nin li de ri nin yüz de 50'nin üze rin de evet oyu al dık la rı tak tir de tek ta raf lı ola rak Is pan ya'ya kar şı ba - ğım sız lı ğı nı ilan ede ce ği ni bil dir di ği re fe ran dum da Ka ta lon ya lı lar yüz de 90'ı 'ba ğım sız lık' is te miş ti. (Amerikanın Sesi, 3 Ekim 2017)» or ta do ğu, bir çok açı dan, bi rin ci dün ya Sa va şı na gi den yıl lar da bal kan lar ve or ta do ğu av ru pa ile şa şır tı cı bir ben zer lik gös ter mek - te dir. bi rin ci dün ya Sa va şı nın ar dın dan, bal kan lar ve or ta do ğu av ru pa nın sı nır la rı ye ni den çi zil di. bu böl ge, bi rin ci dün ya Sa va şı ön ce si ve son ra sın da bir çal kan tı, şid det ve ça tış ma dö ne mi ya şa dı lar ve bu, dış eko no mik çı kar lar ve mü da ha le nin doğ ru dan so nu cuy du. bi rin ci dün ya Sa va şı nın se bep le ri, okul ki tap la rın da gös te ri len stan dart açık la ma dan avus tur ya-ma ca ris tan (Habs burg) im pa ra tor - lu ğu nun ve li ah dı nın Sa ray bos na da öl dü rül me si- çok da ha ne ta me - li dir te ge niş çap lı bir sa va şın pat lak ver me si nin ger çek se be - bi, eko no mik et men ler de aran ma lı. es ki bir Wall Stre et ban ke ri ve abd kon gre si mü fet ti şi nor man do od ki ken di si abd nin ver gi - den mu af va kıf la rı nı in ce le miş ti yı lın da ken di siy le ya pı lan bir mü la kat ta, sah ne ge ri sin den abd nin hü kü me ti ni, ma li ye ti ni, po li ti - ka la rı nı kon trol eden güç lü bi rey le rin as lın da abd nin bir sa va şa gi ri şi ni de ön ce den plan la mış ol duk la rı nı te yit et ti. böy le lik le, ik ti - dar üze rin de ki et ki le ri ni de sağ lam laş tı ra cak lar dı. Pen ta gon, ha ri ta nın ABD nin böl ge ye da ir res mi po li ti ka sı ve he def le ri ni yan sıt ma dı ğı ko nu sun da Tür ki ye ye gü ven ce ver mek için zah me te gir di, an cak gö rü nen o ki bu ha ri ta, In gi liz ve Ame ri ka lı la rın ey lem le riy le örtüşüyor. aşa ğı da ki ta nık lık, nor man do od un g. ed ward grif fin ile yap mış ol du ğu mü la kat tan bir alın tı: 1908 yı lın da yız şim di. ya ni, Car ne - gie vak fı nın ope ras yon la rı na baş la dı ğı se ne. bu se ne bo yun ca vak fın yö ne ti ci le ri spe si fik bir so ru nu gün de me ge ti rip tar tış tı lar. So run şuy - du: tüm hal kın ya şan tı sı nı de ğiş tir mek is te di ği niz de sa vaş tan da ha et - ki li bir araç var mı? ve şu so nu ca var dı lar: in san lık bu ama ca yö ne lik da ha et kin bir araç bil mi yor. ar dın dan, 1909 yı lın da ikin ci so ru yu günde me ge ti rip tar tış tı lar: abd yi na sıl sa va şa mü da hil ya pa rız? o dö nem de, abd nin sa va şa gir me si nin halk nez din de pek ak la ge - ti ril di ği ni san mı yo rum. bal kan lar da dur du rak bil me yen sa vaş lar var dı; an cak bal kan la rın ne re de ol du ğu nu pek ki şi nin bil di ğin den şüp he li - yim. Son ola rak, so ru ya ve ri len ya nıt, abd dı şiş le ri ba kan lı ğı nı kon tro lü müz al tı na al ma lı yız şek lin de ol du. bu nun ar dın dan ise, pe ki bu nu na sıl ya pa rız so ru su do ğal ola rak gün de me gel di. ya nıt la rı ise, ül - ke nin dip lo ma tik ay gı tı nı kon trol le ri al tı na al mak şek lin dey di ve en so - nun da da bu nu bir he def ola rak be lir le di ler. ar dın dan za man geç ti ve so - nun da sa va şa, bi rin ci dün ya Sa va şı na gir dik. o dö nem de, top lan tı tu ta nak la rın da şo ke edi ci bir ra po ru ka yıt la ra düş tü ler: baş kan Wil son a, sa va şın çok hız lı bit me di ği ni fark et me si ko nu sun da tel kin de bu lu nan bir tel graf gön der miş ler di. en so nun da el bet te sa vaş so na er di. o dö nem de çı kar la rı, abd de ya şan tı nın bi rin ci dün ya Sa va şı nın pat lak ver di ği 1914 ten ön ce ye dö nül me si ni ön le mek üze ri ne ku ru luy du. or ta do ğu nun Lüb nan ve Su ri ye nin do ğu ak de niz kı yı la rın dan ana do lu ya (kü çük as ya), ara bis tan a, bas ra kör fe zi ve iran Pla to - su na dek uza na cak şe kil de sı nır la rı nın ye ni den çi zi lip pay laş tı rıl ma sı, ang lo-ame ri kan ve is ra il in böl ge ye da ir ka dim gün de mi nin bir par - ça sı ola rak çok da ha ge niş çap lı eko no mik, stra te jik ve as ke ri he def le - re ya nıt ve ri yor. or ta do ğu, dış güç ler ta ra fın dan, doğ ru bir şe kil de te tik - len di ğin de muh te me len in gil te re ve ame ri ka nın ve/ve ya is ra il in iran ve Su ri ye ye yö ne lik ha va sal dı rı la rı nı baş lat ma sıy la bir lik te pat la ma ya ha zır bir ba rut fı çı sı ha li ne gel di. or ta do ğu da çok da ha ge niş çap lı bir sa vaş, stra te jik ola rak in gi liz ve ame ri ka lı la rın çı kar la rı na ve is ra il e avan taj lı ola cak şe kil de sı nır la rın ye ni den çi zil me siy le so nuç la na bi lir. na to gar ni zon lu ğun da ki af ga nis tan, ba şa rı lı bir şe kil de bö lün dü is mi var cis mi yok. Fi lis tin de ki iç sa va şın bes len di ği, Lüb nan da ki bö lün me le rin kış kır tıl dı ğı do ğu ak de niz de düş man lık to hum la rı ekil - di. do ğu ak de niz, na to ta ra fın dan ba şa rı lı bir şe kil de as ke ri leş ti ril - di. Su ri ye ve iran, ba tı med ya sı ta ra fın dan şey tan laş tı rıl ma ya de vam edi yor. amaç ise, as ke ri bir gün de me ge rek çe bul mak. bu nun kar şı lı - ğın da, ba tı med ya sı, irak hal kı nın bir lik te ya şa ya ma ya ca ğı ve bu ça tış - ma nın bir iş gal sa va şı de ğil, şii ler, Sün ni ler ve kürt ler ara sın da ki bir iç he sap laş may la ni te le nen bir iç sa vaş ol du ğu yö nün de her gün yanlış ve yan lı id di alar ile ri sür dü. or ta do ğu nun fark lı et nik-kül tü rel ve di ni grup la rı ara sın da kas ten düş man lık ya rat ma ya yö ne lik gi ri şim ler de sis te ma tik bir hal al dı. as lın da bun lar ti tiz bir şe kil de ta sar lan mış, giz li bir is tih ba rat gün de mi nin par ça sı. Çok da ha uğur suz bir me se le var ki o da bir çok or ta do ğu hü kü me ti nin ör ne ğin Su udi ara bis - tan ın- or ta do ğu halk la rı ara sın da bö lün me le ri te tik le me de Was hing - ton a des tek ol ma sı. bu ra da ki ni hai he def, böl ge nin ge ne lin de in gi - liz-ame ri kan ve is ra il çı kar la rı na hiz met eden bir böl ve yö net stra te ji si yo luy la ya ban cı iş ga li ne kar şı di re niş ha re ke ti ni za yıf lat mak.

6 6 ekim 2017 turque Diplomatique YA PAY V E K I R I LG A N orta doğu da devletler ve egemenlik: sı nın sı nır la rı son de re ce de ğiş ken ve tar tış ma lı ol ma yı sür dü rü yor; bu - nun la bir lik te işid'in top rak ka za nım la rı 2015 yı lın dan be ri ge ri çe kil - di ve Su ri ye-tür ki ye ara sın da ki bir za man lar ge çir gen olan sı nı rın ba - zı kı sım la rı güç len di ril di. (33) kı sa ca sı, böl ge ça pın da uzun za man dır de vam eden hak sız ta lep ve ya pay lık id di ala rı na ve sü re gi den zor luk la - ra rağ men, sı nır la rın bü yük kıs mı var lı ğı nı sür dü rü yor. arap ayak lan ma la rın dan kı sa sü re ön ce, 2010 yı lın da aşa ğı da ki sa - tır la rı ya zan Fred Hal li day şu göz lem ler de bu lu nu yor du: "dün ya nın, dev let ler-ara sı ça tış ma lar ve mil li yet çi li ğin tır man ma - sıy la ni te le nen di ğer böl ge le ri ne - ör ne ğin es ki ko mü nist av ru pa, af ri - ka boy nu zu ve gü ney as ya- kı yas la, or ta do ğu ve hat ta arap dün ya - sı nın tü mü nü ni te len di ren dev let ler ha ri ta sı de ğiş me den kal dı. dev let le rin bir leş me si ve/ve ya ay rış ma sı na, sı nır la rın ya pay lı ğı na ve "arap" kim lik le ri nin muğ lak lı ğı na da ir tüm söy le nen ler kar şı sın da, böl ge nin sö mür ge ci lik ve 20.yüz yı lın ilk dö nem le rin de ki sa vaş la rın et - ki siy le bi çim le nen bu ha ri ta sı var lı ğı nı sür dür dü." (34) Hal li day'in za man sız ölü mü, onun bu so nuç la rı göz den ge çir me si ni ön le di. bu nun la bir lik te, bun dan son ra ya şa nan olay akı şı nın bu so nuç - la rı cid di şe kil de de ğiş ti rip de ğiş ti re me ye ce ği de me rak ko nu su. Her ne ka dar dev let ler iç ve ulus lar-öte si so run lar (ki bun lar da dış et ki le rin kış - kırt ma sıy la ya şan dı) kar şı sın da cid di an lam da za yıf la mış ol sa lar da, her ne ka dar da ha ön ce le ri mer ke zi olan hü kü met ler şu an için dev let le ri ni ve sı nır la rı nı tam ola rak de net le ye me se ler de ve bu du rum ye ni ve ya tar - tış ma lı oto ri te mer kez le ri ne yol aç sa da, şu ana ka dar el de ki ve ri ler, dev - let le rin bir çok du rum da var lık la rı nı sür dü re bi le cek le ri ni gös te ri yor. ve aşa ğı da an la tı lan af ri ka va ka sı da, dev let kı rıl gan lı ğı ve za yıf lı ğı nın, af - ri ka boy nu zu gi bi zor lu bir coğ raf ya da bi le cid di bir sı nır de ği şi mi ne yol aç ma dı ğı nı gös ter mek adı na ya rar lı bir kı yas la ma nok ta sı dır. (35) Söz de dev let ler kı rıl gan ve ya pay dev let ler den söz eder ken, sö mür ge-son ra sı "söz dedev let le ri" ta nım la mak ge re ki yor. (35) bu tür dev let ler de, ege men li ğin, res mi ba ğım sız lı ğın ya sal gö rün tü sü de vam edi yor ve ulus la ra ra sı top - lu luk ve ye rel elit ler ta ra fın dan ak tif şe kil de des tek le ni yor; ege men li ğin di ğer ta nı na bi lir özel lik le ri ise -hal kın meş ru iye ti ve et kin urum lar, top - rak bü tün lü ğü ve mü da ha le et me me il ke si ne say gı- za yıf ve ya za ten mev cut de ğil. bu du rum ise, ha ya li ege men lik ve ya söz de dev let sta tü - sü id di ala rı na yol açı yor. ya rı-dev let fik ri, kras ner'in bir çok du rum da ege men li ğin "iki yüz lü lü ğü ne" da ir ta nım la ma la rıy la güç len di ri li yor. (37) Hiç kuş ku yok ki, bu sı nır lı ve ya kıs mi ege men lik, fark lı bağ lam - lar da az çok son yüz yıl da gö rü nür ol du. bu du rum, iç sa vaş ve mü da - ha le nin ar dın dan tüm dü zey ler de ki ege men li ğin yok ol du ğu ve al ter na - tif güç alan la rı nın re ka bet et ti ği Lib ya, da ha ön ce le ri bö lün müş bir dev let olan ve yı kı cı bir iç sa va şın san cı la rı nı çek mek te olan ye men gi - bi dev let ler de çar pı cı şe kil de gö rü lü yor. bu nun la bir lik te, mev cut ko - şul lar al tın da or ta do ğu'nun ba zı kı sım la rın da yan sı ma sı nı bu lan bir ko şul da hi ol sa, es ki üçün cü dün ya ve ya bu gü nün kü re sel gü ney'i için "söz de dev let" ke li me si ni aşı rı kul lan mak tan sa kın ma lı yız; ke za bun lar ken di baş la rı na ol duk ça faz la de ğer at fe di len ke li me ler dir. "Söz de dev - let", tıp kı "ba şa rı sız dev let"te ol du ğu gi bi, ol duk ça öz nel bir te rim dir, ide al-tip "ol gun" ve ya "ba şa rı lı" dev let le ri ve ya "tam" ege men li ği ölç - mek için kul la nı lır. ba ğım sız lı ğın iki yüz yıl ön ce el de edil di ği La tin ame ri ka gi bi sö mür ge-son ra sı dev let ler, ulus la ra ra sı iliş ki ler ça lış ma la - rın da na di ren "tam ege men" dev le tin ni te lik le ri ni ta şır şe kil de gö rü lür - ler - bu, bir an lam da sö mür ge leş ti ril me miş, ile ri dü zey de en düs tri yel - leş miş ve ço ğun luk la ba tı dün ya sın da ki dev let le re at fe di len bir sı fat. mo dern or ta do ğu'ya iliş kin ola rak, sı nır la rın (af ri ka ül ke le rin de gö rül dü ğü gi bi) ge çiş ken li ği ve mer ke zi oto ri te nin yok ol ma sı na rağmen, ege men lik çok lu ve de ğiş ken yön le riy le önem li bir or tak ça pa ol - ma ya de vam edi yor. iç ve bir çok dış ak tö rün ço ğun lu ğu, dev let oto ri - te si nin ni te li ği ve mev kii tar tış ma lı ol sa bi le, sı nır la rın bü tün sel li ği ko nu sun da de ği şim den zi ya de de vam lı lı ğı ar zu lu yor. ke za araş tır ma - cı lar, dev le tin her an da ğıl mak ta ol du ğu na da ir ka nıt lar ver mek ye ri ne, mez hep çi li ğin ne ka dar yay gın ol du ğu na dik kat çe ke rek re jim le rin gü - ven li ği ni te sis et me ye ça lı şı yor lar. (38) kı sa ca sı, böl ge de uzun za man dır bir lik te ya şa yan ulus-üs tü ve ulus-aşı rı güç le rin ta rih sel bağ lam da ve gü - nü müz de ki sü rük le me si ne kar şın, dev le tin da ğıl ma sın dan sa kon so li de ol ma sı na yö ne lik eği lim bas kın gel di. bu du rum, 2017 yı lın da yük sek ve de vam lı lık arz eden şid det dü zey le ri nin ar dın dan Su ri ye'de esad'ın oto - ri te si ni ye ni den te sis et me siy le bir lik te en çar pı cı şe kil de göz ler önü ne se ril di. bu sa de ce ye rel dev let ler ve re ji min be ka sıy la il gi le nen ak tör le - rin (iran, irak, Hiz bul lah) ve on la rın dış des tek çi si nin (rus ya) ar zu su nu yan sıt mak la kal mı yor, ay nı za man da ulus la ra ra sı iliş ki ler de, top rak la rın sta tü ko su nun ko run ma sı le hi ne olan tav rı da des tek le miş olu yor. ay nı şe kil de, af ri ka'nın du ru muy la bir kı yas la ma da yar dım cı ola cak tır: böl - ge sel mi ma ri, sı nır la rın de ği şi mi ko nu sun da "güç lü bir ön yar gı" gös ter di ve gö rev li elit ler, mev cut dev let sı nır la rı nı ko ru mak üze re yo ğun bir ça - ba sar et ti ler (39). ulus la ra ra sı sis tem de, bu gün en bü yük pa ra bi ri mi - ve bu sis te me ve ku rum la rı na ka tı lı mın pa sa por tu- ha len (bir kaç kıs mi is tis na dı şın da) dev let tir. bu yo ru ma kar şı çık mak el bet te müm kün; dev - let le rin "top rak ko nu sun da tu za ğa dü şü rül me si" ge çi ci ola bi lir (40) ve dev let le rin ha li ha zır da ön ce lik li po zis yon dan fay da lan dık la rı hi ye rar şi de ği şe bi lir; an cak da ya nık lı lı ğı ve açık la yı cı gü cü, za yıf dev let ler ara sın - da bi le ha len faz la dır. ke za, da ha za yıf dev let ler, res mi ege men li ğin sağ - la dı ğı ko ru ma ve meş ru iye ti il gi çe ki ci bu lur lar. (41) aşa ğı da ki tar tış ma mev cut ko şul lar ve bu ko şul la rın ulu sal, böl ge sel ve ulus la ra ra sı si ya set açı sın dan ola sı so nuç la rı na da ir vak tin den ev vel so nuç la ra var ma dan ön ce ve po li ti ka öne ri le ri sun ma dan ev vel, kı yas - la ma lı ola rak dü şün me nin ve di ğer pa ra lel du rum la ra da ir fi kir yü rüt - me nin ve ay nı za man da ta rih sel ola rak eleş ti rel bir kav ram sal göz le dü şü nüp dev let ve ege men lik kav ram la rı nın za man içe ri sin de na sıl bir ev rim ya şa dık la rı na bak ma nın ni çin önem li ol du ğu nu vur gu lu yor. bun dan son ra ki bö lüm de böy le bir pers pek tif iz le ne cek. ta rih ve kav ram la rın göz den ge çi ril me si ta rih sel bağ lam da dü şün mek, en azın dan me ta fo rik dü zey de Sykes- Pi cot ve ya da ha ev ve li ne ge ri dön me mi ze ge rek kal ma dı ğı mev cut ko - şul la rı da ha iyi an la ma ya ça lış mak de mek tir. bu bö lüm de, hem il gi li kav ram lar, hem de on la rın uy gu la na bi lir lik le ri in ce le ni yor, mev cut du - ru mun an la şı lıp ana liz edil me si için da ha baş ka bir bağ lam su nu lu yor. geç miş ve ge le cek ara sı na bir köp rü in şa edil me si, ro ger owen'in arap dün ya sı nın böl ge sel ta ri hi ne cid di şe kil de dik kat edil me si ve dev let tür le ri ne ve bu dev let le ri bes le yen - bu gün ler de ba zı du rum lar - da mey dan oku may la kar şı la şan- re jim le re yol açan iç ve dış ko şul la - rın in ce len me si hak kın da ki yak la şı mı nı vur gu lu yor. (42) bu nok ta, alan araş tır ma cı la rı nı hak lı ola rak ıs rar et tik le ri, böl ge sel özel lik le ri ve ay rın tı la rı yok sa yan sos yal bi lim yön tem le ri ni eleş tir dik le ri bir nok ta - dır. (43) bu tür bağ lam la rın an la şı la ma ma sı, yan lış so nuç la ra va rıl ma - sı na ve aşa ğı da be lir ti len tem bel ce kı salt ma lar kul la nıl ma sı na yol açar. bu bö lüm de ay nı za man da ta rih sel bağ lam la ya kın dan ilin ti li bir ana liz ya pı la cak, dev let ve ege men lik kav ram la rı nın na sıl al gı lan dı ğı ve geç os man lı dö ne min den gü nü mü ze na sıl ev ril dik le ri, böl ge sel ve ulus la - ra ra sı dü zen açı sın dan na sıl so nuç lar do ğur duk la rı in ce le ne cek. böy le - lik le, dev le tin be ka sı nın müm kün ol du ğu ko şul lar eleş ti rel bir göz le ye ni den de ğer len di ri le cek ve de ği şi me yö ne lik mev cut ta lep le rin bel li bir bağ lam içe ri si ne yer leş ti ril me si ne yar dım cı olu na cak. bir dü zey de, ege men lik ve dev let kav ram la rı nın in ce len me si ve bun la rın or ta do ğu'da han gi yol la rı iz le dik le ri nin ta kip edil me si, so - run lu dev let fik ri ni güç len di ren ar gü man la ra yol aç tı ve bu kav ram la - rın böl ge de her za man ne ka dar ye ter siz dü zey de var ol duk la rı nı göster di. ay nı du rum, de mok ra tik leş me için de ge çer li. eğer bu kav ram lar kök sal ma mış ol sa lar dı ve ya sa de ce dış güç ler, elit ler ve ya oto ri ter ke - sim ler ta ra fın dan ya pay şe kil de yer leş ti ril miş ol sa lar dı, arap ba ha - rı'nın se bep ol du ğu ak sak lık lar, za ten kı rıl gan olan, dı şa rı dan da ya tı - lan, do la yı sıy la gay ri meş ru sis te min ni hai bir çö zül me si ola rak an la şı la cak; bu kav ram la rın an lam sız ve bu bağ la ma ya ban cı ol du ğu nu göz ler önü ne se re cek tir. bu du rum ise, sı ra dı şı lı ğa da ir bir tar tış ma ya yol aça cak tır. bu alan, or ta do ğu üze ri ne ça lı şan aka de mis yen le rin sık sık in ce le dik le ri bir alan olup, dev let le rin ve ege men lik do na nım la rı - nın or ta do ğu gi bi böl ge le re uy gu lan mak üze re doğ ru çer çe ve ler ve kav ram lar olup ol ma dı ğı na da ir bir tar tış ma ya yol aç mak ta dır. böy le si bir yak la şım, or ta do ğu'yu, öz gür lük le rin ol ma dı ğı ve "or yan tal des - S o ðuk Sa vaþ'ýn bi ti min den son ra bir di zi af ri ka ül ke si nin ba þa rý - sýz ola ca ðý na da ir bir çok tah mi ne rað men (22), mev cut sý nýr lar bü yük oran da ko run du: bu kri tik dö ne meç, af ri ka'da il gi li ta raf - la rýn ona yý ol mak sý zýn çok bü yük sý nýr de ði þik lik le ri ne yol aç ma dý. (23) irak ve Su ri ye'nin ku zey ve ku zey do ðu sun da ki kürt böl ge le ri ha - riç, ay ný þey gü nü müz de or ta do ðu için de söy le ne bi lir. dev let ba þa rý sýz lý ðý na da ir tar týþ ma la rýn ye ni ol ma yý þý gi bi, or ta do ðu sis te mi nin teh li ke de ol du ðu na da ir ar gü man da ye ni de ðil dir. Ön ce lik le, da ha ön ce be lir til di ði gi bi, sa vaþ-son ra sý sis te min po tan si - yel ola rak çö zül dü ðü ve ya "Sykes-Pi cot'nun so nu" hak kýn da ki id dia sýk sýk ya pý lý yor ve bu tar týþ ma yý bir bað la ma yer leþ tir mek önem li. aka de mis yen ler ve med ya uz man la rý sü rek li ola rak bu ya pý lan ma nýn ba þa rý sýz lý ðý hak kýn da ön gö rü ler ve spe kü las yon lar da bu lu nu yor. ay ný du rum di ðer böl ge ler -ör ne ðin af ri ka ve gü ney as ya- için de ge çer li. bu ra da sý nýr lar, es ki sö mür ge ci güç ler ta ra fýn dan da ya tý lý yor - hat ta bu þe kil de da ya tý lan sý nýr la rýn güç lü ol du ðu nok ta lar da bi le. bu spe kü las - yon, bu tür bir dev let in þa sý ve onun sýk sýk tar tý þý lan ve çok faz la an - la tý lan ya pay lý ðý dü þü nül dü ðün de, þa þýr tý cý de ðil dir. ke za, or ta do - ðu'da dev le tin ya pay lý ðý na da ir an la tý, ol duk ça yay gýn bir ef sa ne dir. da vid From kin, ara sýn da ki dö nem den "or ta do ðu ül ke le ri ve sý nýr la rý nýn av ru pa'da üre til di ði dö nem" ola rak söz eder. (24) o dö nem den be ri, "ya pay" te ri mi, sü rek li ola rak böl ge sel is tik rar - sýz lýk kay nak la rý ný açýk la mak için kul la nýl dý - ge rek oto ri ter li ðin konso li de edil me si, ge rek se mez hep çi li ðin yük se li þi ve ça týþ ma la rýn inat - çý lý ðý ko nu la rýn da yý lýn da ki arap ayak lan ma la rýn dan çok ön ce, böl ge nin iç ve dýþ so run la rý var dý - sa vaþ lar, si vil ve dev let ler-ara sý ve çok lu mü da ha le ler. bun la rýn ço ðu da, dev let le rin ege men li ði ve top - rak bü tün lü ðü üze rin de et ki ler do ður du. Önem li dö ne meç ler, 1945 yý - lýn da ku zey Ýran'da Sov yet des tek li re jim le rin ku rul ma sý ol du. bu du - rum, bir kürt cum hu ri ye ti ve hat ta Sov yet ve Ýran azer bay can'ý ara sýn da bir bir lik ola sý lý ðý ný gün de me ge tir di. (25) Fark lý arap-ýs ra il ça týþ ma la rý, 1948 sa va þýn dan baþ la ya rak), Fas'ýn ba tý Sah ra'yý il ha ký, Ýran dev ri mi, Ýran-irak Sa va þý ve Lüb nan ve kör fez'de ki sa vaþ lar, ola sý par ça lan ma ih ti mal le ri ni ve sý nýr la rýn ye ni den be lir len me si ni gün de me ge tir di (ör ne ðin þa yet ku veyt irak ta ra fýn dan il hak edil sey - di). do la yý sýy la, fark lý bir þe kil de yýl la rý ara sýn da ki ký sa ömür lü bir le þik arap Cum hu ri ye ti, da ha bü yük bir arap dev le ti ola sý - lý ðý ný ký sa sü re li ði ne gün de me ta þý dý. do la yý sýy la, ya pay lýk id di asý, dýþ ve iç - dev let ve dev let dý þý- ak tör ler ta ra fýn dan mev cut sý nýr la ra meydan okun ma sý ve top rak la rýn göz den ge çi ri lip ye ni ege men bi rim le rin ku rul ma ola sý lý ðý nýn 2011 yý lý ön ce sin den ön cül le ri var dý. ne il ginç tir ki, bu yu ka rý da sa yý lan la rýn hiç bi ri da imi par ça lan ma lar ya rat ma dý, sý - nýr la rýn kap sam lý bir þe kil de ye ni den çi zil me si ne yol aç ma dý (her ne ka dar ba zý so run lar - ör ne ðin Ýs ra il-fi lis tin an laþ maz lý ðý- ha len çö zül - me miþ þe kil de kal sa da). bu, ilk ba kýþ ta, arap dev le ti nin "ayak ta ka la - ca ðý" yö nün de ki id di ayý des tek ler ni te lik te. (26) bu ra da iki nok ta ya da ha iþa ret et mek ge re ki yor: ya pay lýk, kar ma - þýk, tar týþ ma lý an cak ol duk ça ka lý cý bir dev let sis te mi nin ay rýn tý la rý na in me ih ti ya cýn dan ka çýn ma yý sað la yan, tem bel bir ste no dur. Ýkin ci ola rak, bu, ne re dey se ar zu edil me yen bir ege men dev let ide al-ti pi ne kar þý kul la ný lan gö re ce bir kav ram dýr - bir "West fal ya ef sa ne si nin" par - ça sý. do la yý sýy la, dý þa rý dan ge len özel bir coð ra fi ve ya za man sal ayar la pek il gi si yok tur. (27) Çok azý, tu tar lý mil li yet çi özel lik ler ser gi le miþ tir. (28) bu gün or ta do ðu'da ki bir çok va tan daþ, "ken di" dev let le ri ni aþi ret, di ni ve ya et nik bir lik te lik ler bað la mýn da ta ným la mak ta dýr. Sykes-Pi cot'nun so nu mu gel di? bir di ğer mis kin ve bağ lan tı lı ste neg ra fi -ve ken di si şim di ler de ne re - dey se ef sa ne vi bir sta tü ye ka vuş tu- "Sykes-Pi cot'nun so nu nun gel di ği - ne" da ir aşı rı kul la nıl mış ve ku sur lu id di adır. Çağ daş sı nır la rı ve on la rın ta ri hi ni an la mak için sa de ce 1916 yı lın da ki Sykes-Pi cot an laş ma sı nı in - ce le mek yet mez, ay rı ca -bri tan ya, Fran sa ve rus ya ve arap li der le ri ve Si yo nist ler le bi rin ci dün ya Sa va şı sı ra sın da va rı lan an laş ma la rın ya nı sı ra yı lın da ki mcma hon-hu sayn ya zış ma sı nı ve 1917 yı lın da ki bal fo ur dek la ras yo nu'nu ve son ola rak ve en önem li si de 1920 yı lın da ki San re mo ant laş ma sı'nı da göz önü ne al ma lı yız. (29) Sı nır la rın ay rın tı - la rı nı ve böl ge ye da ya tı la cak olan man da sis te mi nin çer çe ve si ni çi zen ler Sykes-Pi cot de ğil bu son an laş ma lar idi. Ör ne ğin, San re mo, Fran sız la - rın irak-su ri ye sı nı rı na ve Fi lis tin'in kon tro lü ne iliş kin umut la rı nın su ya düş me si ne yol aç tı ve bri tan ya'nın sa vaş son ra sın da ki bas kın po zis yo nu - nu yan sıt tı. ay nı za man da abd baş ka nı Wil son'ın ver say an laş ma sı üze rin de ki et ki si ni de göz ler önü ne ser di; ye ni ku ru lan bir man da sis te - mi ile mil let ler Ce mi ye ti he sap ve re bi lir kı lın dı ve ola sı ba ğım sız lık ilan la rı na yö ne lik bir hü küm ge ti ril di. (30) ga use'nin be lirt ti ği gi bi, Sykes-Pi cot ye ri ne San re mo'nun "so nun dan" söz et me li yiz. (31) an laş ma nın hiç bir za man tüm böl ge için ye ni bir sı nır sis te mi hak - kın da ol ma dı ğı nı, da ha zi ya de es ki os man lı top rak la rı nı be re ket li Hi - lal'le -da ha son ra la rı irak, Su ri ye, Lüb nan, ür dün ve Fi lis tin/is ra il ha - li ne ge le cek olan top rak lar- sı nır lan dır dı ğı nı be lirt mek te ya rar var. tür ki ye'nin sı nır la rı, Sevr'de ar dın dan da 1923 yı lın da Lo zan'da ay rı an laş ma lar la dü zen len di. bu nun la bir lik te, Sykes-Pi cot, bir de re ce ye ka dar sö mür ge ci güç le rin duy gu la rı nı yan sıt tı ve San re mo'da or ta ya ko nan net top rak sı nır la rın dan ba ğım sız ola rak böl ge dev let le ri nin önem li bir kıs mı - man da ol sun ve ya ol ma sın lar- dı şa rı dan sı ra dı şı de - re ce de yük sek dü zey de nü fuz ve et ki ye ma ruz kal dı. bu nun, ege men - lik le ri ve böl ge sel is tik rar üze rin de uzun va de li so nuç la rı ol du. ege men - lik ge nel lik le ko şul luy du. iran da bu nun ba riz bir ör ne ği dir: hiç bir za man res mi bir sö mür ge ol ma dı, çok faz la mik tar da dış mü da ha le ye ma ruz ka lan, ba ğım sız bir dev let ol du. Ör ne ğin, bri tan ya, sa vaş ça ba la rı kap sa mın da ül ke nin ba zı kı sım la rı nı iş gal et me den ön ce rı za (Han) şah'ın 1921 yı lın da gö re ve ge ti ril me si, ar dın dan da 1941 yı lın da gö rev - den alın ma sı nı ter tip le me ye yar dım cı ol du. ar dın dan, abd ile bir lik te 1953 yı lın da mil li yet çi baş ba kan mus sa dık'a kar şı dar be yi ter tip le di. iran'ın ege men li ği ne ve da ğı nık hal de ki mil li yet çi ayak lan ma la ra yö ne - lik bu sal dı rı ya rağ men, irak'ın sı nır la rı o za man dan be ri is tik rar lı kal dı - dev rim ci ayak lan ma lar ve sa vaş la rın ya şan dı ğı dö nem ler de bi le. böl ge de dış mü da ha le le rin yay gın lı ğı, dev let ve ya sis te min kı rıl gan - lı ğı ko nu sun da ki id di ala rı tam ola rak des tek le mi yor. en "ya pay" bu - nun la bir lik te de son ker te de ba şa rı lı man da lar da bi ri olan ür dün (32) de is ra il de yok ol mak üze re de ğil. Lüb nan ise, tüm top rak la rı nı ve ya sı nır la rı nı tam ola rak kon trol et mi yor; bir çok ra kip grup ve oto ri te ala - nı var. an cak Lüb nan dev le ti var lı ğı nı sür dü rü yor, çün kü güç lü iç (ve dış) ak tör ler bu nu ar zu lu yor. Su ri ye, irak ve mı sır'a ait Si na ya rı ma da - L o u ı S E F a w c E t t - 2. B ö L ü m

7 turque Diplomatique ekim D E V L E T L E R efsaneler ve gerçeklikler po tiz min" ge çer li ol du ğu, do la yı sıy la mo dern dev let özel lik le ri ni üst - le ne me di ği bir dün ya da ka yıp ola rak gö ren ler açı sın dan ca zip tir. is lam ta ri hi ve yö ne ti şi mi üze rin de ça lı şan uz man lar ise, fark lı bir pers pek - tif ten ba ka rak, bu tür for mül le rin uy gun ol ma dı ğı na işa ret et mek te, bu ko nu da ad ra oui'in ma ka le sin de tar tış tı ğı üze re yek ne sak is lam doktrin le ri ni te mel al mak ta dır. (45) eleş ti rel ve sö mür ge-son ra sı ku ram cı la rın sa de ce or ta do ğu için de ğil, ge liş mek te olan dün ya nın di ğer kı sım la rı için de öne sür dük le ri ar gü ma nın da ha nü ans lı bir bi çi mi ise, ba tı'nın ta sar la dı ğı kav ram la rın dün ya da ki di ğer böl ge ler açı sın dan uy gun lu ğu nu ve hi ye rar şi si ni sor - gu la mak ta; bü tü nün ay rıl maz bir par ça sı olan za man sal, coğ ra fi ve ide olo jik yan lı lık lar dan do la yı bu tür kav ram la rın hem ye rel ko şul la rı gör mez den gel di ği ni, hem de ev ren sel dü zey de uy gu la na bi lir ol ma dık - la rı nı ile ri sür mek te dir. (46) do la yı sıy la, fark lı böl ge le ri in ce le mek ve - ya dev let ay gı tı na da ir ev ren sel bir söy lem in şa et mek için uy gun çer - çe ve ler de ğil ler dir. bu ra da, ami tav ac har ya'nın ulus la ra ra sı norm la rın ye rel leş me si ne da ir tar tış ma sın dan Pı nar bil gin'in arap çı lık ve is lam ör nek le ri ışı ğın da al ter na tif yak la şım la rın sa vu nu cu lu ğu nu yap ma sı ve or ta do ğu'ya da ir te mel ta nım la ma la rı eleş tir me si gi bi ya rar lı bir çok kat kı söz ko nu su (47). bel li baş lı dev let ve ege men lik so nuç la rı nın oto ma tik ola rak ön pla na çı ka rıl ma sı nın red di, San jay Seth ve di pesh Chak ra bary'nin ku ram sal ar gü man la rın da da ba riz bir şe kil de gö rül - mek te dir. bu ar gü man lar da, av ru pa, ana liz mer ke zi ne yer leş ti ril mek ye ri ne, bir "eya let" ola rak gö rül mek te, ta rih sel ve coğ ra fi bağ la mı na ge ri kon mak ta dır (48). bu ça lış ma lar da, kav ram la rı çan ta da kek lik ola rak gö re me ye ce ği miz; on la rı in ce ele yip sık do ku ma mız ge rek ti ği ve ya al ter na tif pers pek tif ler kul lan ma mız ya da ye rel ba kış açı la rı ve yak la şım lar be nim se me miz ge rek ti ği bi ze anım sa tıl mak ta dır. böy le si ne çe şit li bir uz man gru bu nun mey dan oku ma sı cid di ye alınma lı; ke za rug gie'nin id dia et ti ği gi bi, dev le tin top rak bü tün lü ğü ve ege men li ğin di ğer un sur la rı ne ev ren sel dir ne de sa bit. (49) bu özel sa yı da ki bir çok ma ka le, mo dern düz lem de ki top rak kav ra mı nın ay rış - tı rıl ma sı yö nün de ki çağ rı sı na fark lı şe kil ler de ce vap ver mek te dir. bu - nun la bir lik te, uzun bir sü reç te dev let le rin top rak bü tün lü ğü nün ka çı - nıl maz ol ma yı şı, or ta do ğu'nun ken di ne öz gü lü ğü ne da ir bir id di ayı ge çer li kıl ma mak ta dır - şa yet bu id dia, böl ge nin ken di ba şı na dev let le - rin top rak bü tün lü ğü kav ra mın dan bir ko pu şa yol aç ma ya cak sa. dev - let kav ra mın dan ko puş sü re ci, kü re sel leş miş ve ya sı nır la rın kalk tı ğı bir dün ya da ol duk ça faz la ön gö rü len bir du rum dur; an cak he nüz ger - çek leş me miş tir. ya ni, or ta do ğu, di ğer böl ge ler de ol du ğu gi bi, dev le - te öz gü ni te li ği ni ko ru ya cak tır. Ha li ha zır da, bel li bir ge çi ci va si lik ve ya mev cut sis te min ye ni den in şa sı nın öte sin de so mut bir böl ge sel al ter na - tif bu lun ma mak ta dır. do la yı sıy la, or ta do ğu pers pek ti fin den kav ram - la rın ye ni den in şa sı ve ya ye ni den kur gu lan ma sı na da ir bir gi ri şim, dev - let ve ege men li ğin or ta do ğu dev let le ri için im kan sız he def ler ol du ğu ve ya dev let le rin ha kim olu şu nun, dev let-üs tü ve ya dev let-al tı ak tör le rin üs tün lü ğü ne yol aç tı ğı yö nün de ki bir id di aya eş de ğer de ğil dir; ke za ne or ta do ğu'da ne de baş ka bir yer de böy le bir du rum söz ko nu su de ğil - dir. or ta do ğu, nev-i şah sı na mün ha sır bir yer de ğil dir - bu nun bel ki de tek is tis na sı, her mut suz ai le nin ken di ne öz gü lü ğü ne da ir tols toy yakla şı mı dır. bu ken di ne öz gü lük id di ası, ge nel an lam da or ta do ğu'nun, özel de de is lam dü şün ce si nin de mok ra tik yö ne ti şim fi kir le ri ne kök ten kar şı ol du ğu şek lin de ki bağ lan tı lı bir id di ayı anım sat mak ta dır. (50) bu - nu bu şe kil de sun mak, ye ni ve ba zen ken di ni zor la da ya tan, es ki si ka - dar da ya rar sız olan bir or yan ta liz mi ve dı şa rı dan da ya tı lan or yan ta list bas ma ka lıp yak la şım la rı göz ler önü ne ser mek te dir. mo dern ulus la ra ra - sı top lu mun ku rum la rı ile or ta do ğu halk la rı ve dev let le ri ara sın da kök ten bir uyuş maz lık söz ko nu su de ğil dir; za ten na sıl ol sun ki? ger - çek an lam da her han gi bir ulus la ra ra sı top lum, zo run lu luk ge re ği ko lek - tif bir in şa dır ve or ta do ğu halk la rı ve dev let le ri de bu nun ka çı nıl maz bir par ça sı. Her şey ta nı ma, ka rı şı ma ve yo ru ma bağ lı dır. ger çek olan şu ki; or ta do ğu dev let le ri nin bü yük oran da ege men ba tı lı güç ler ve on la rın müt te fik le ri ta ra fın dan ta nım la nan ve ta sar la - nan ulus la ra ra sı bir top lu ma gi ri şi, er ken dö nem dev let in şa sı açı sın - dan ta lih siz bir du rum du ve halk meş ru iye ti ni te mel alan si ya si sistem ler, güç lü, mo dern dev let ler ya ra tıl ma sı nı en gel le di. (51) ay nı za - man da, dev let le rin meş ru iyet le ri kar şı sın da ki uzun erim li iç ve dış bir di zi so ru nun üs te sin den ge le me dik le ri du rum lar da, ba zı la rı bo ca la dı, so nuç ta da bu gün ta nık lık et ti ği miz olay lar ya şan dı. bu nun la bir lik te, ba şat eği lim, dev le tin (ve sı nır la rın) be ka sı ol ma ya de vam edi yor. do - la yı sıy la, ba şat kav ram la rın der hal red de dil me sin den ve ya va de si çoktan geç miş böl ge sel pat la ma la rı ön gör me den ön ce, bu kav ram la rın na - sıl uy gu lan dık la rı ve an la şıl dık la rı nı an la mak önem li dir. ege men li ğin fark lı iz lek le ri bi rin ci dün ya Sa va şı sı ra sın da ve son ra sın da im za la nan bir di zi an - laş ma dan be ri ege men lik kav ra mı na sıl bir yön iz le di ve bu nun böl ge sel ve ulus la ra ra sı dü zen üze rin de na sıl et ki le ri ol du? me na böl ge sin de ege men lik ve dev let in şa sı nın fark lı an lam la rı ve iz le di ği yö nü kri tik bir göz le in ce ler ken, ege men li ği bir bi rin den ay rı ama bir bi riy le bağ lan tı lı bi le şen le ri ne ayır mak ya rar lı ola cak tır: ulus la ra ra sı ya sal ege men lik, West fal ya ege men li ği, ulu sal ege men lik ve kar şı lık lı ba ğım lı ege men - lik. (52) bu fark lı "im pa ra tor luk tan son ra ege men lik" bo yut la rı nı in ce le - mek, gü nü müz de or ta do ğu'yu in ce ler ken ol duk ça ya rar lı dır. (53) or ta do ğu'da bir çok ye ni dev let, yer li güç ler kar şı sın da em per ya list ön ce li ğin za fe ri ni tem sil et mek te dir. ve her bir em per ya list geç miş, ege men lik so nuç la rı nı ve ter cih le ri ni hem olum suz hem de olum lu şe - kil de et ki le miş; or ta do ğu'da ki res mi ve gay ri res mi im pa ra tor lu ğun - os man lı dö ne min de ve ya da ha son ra av ru pa sö mür ge ci lik yö ne tim le - ri sı ra sın da ki- et ki le ri ni te mel al mış tır. yük sek dü zey de sö mür ge ci de ne tim ve mü da ha le nin ar dın dan, bu dev let le rin bir ço ğu - özel lik le de arap cum hu ri yet le ri- So ğuk Sa vaş sı ra sın da ve son ra sın da ki pet rol ve gü ven lik rant la rı nın kıs men et ki siy le kon so li de olan oto ri ter re jim - le rin eli ne geç ti. ba ğım sız lık gi bi ege men lik de ol duk ça de ğer li olup, ulus la ra ra sı or tam ta ra fın dan ko run mak ta dır; tıp kı yu ka rı da ele alı nan söz de dev let mo de lin de ol du ğu gi bi dev let ve ulus in şa sı pro je le ri, sa - de ce yü zey sel ola rak ele alın mış tır, ke za oto ri ter ler, ge nel lik le dış güçle rin yar dı mıy la da ha so fis ti ke gü ven lik ya pı la rı nı ta sar la mış lar ve bu şe kil de zen gin leş miş ler dir. iran, mı sır ve da ha son ra la rı irak va ka la rı - nın gös ter di ği gi bi, be ri ki, mü da ha le et me me ta ah hüt le ri ni ha fi fe al - mış tır. (54) içe ri ye ba kıl dı ğın da ise, kar ma şık çok-et ni si te li ve di ni top lum lar da bir lik te se çim ve bas kı, ter cih araç la rı olup, alı nan ön lem - le rin ser best leş ti ril me si, sa de ce "de mok ra tik bir gö rün tü" üret me ye yö ne lik tir. bu nun la bir lik te, bir çok so ru na ve "so run lu ege men lik" va - ka la rı na -özel lik le de Fi lis tin (55)- rağ men, bu dev let le rin ço ğu ayak ta kal dı lar, So ğuk Sa vaş'ın ar dın dan arap çı lık ve is lam'ın do ğur du ğu mey dan oku ma la ra di ren di ler, es ki SSCb ve do ğu blok'unu yer le bir eden de ği şim ler den gö re ce ola rak et ki len me den kal dı lar (ye men'in 1992 yı lın da bir leş me si, bu nun is tis na sı dır). eva bel lin'in ik ti dar da ki bir çok re ji min uzun öm rün de yan sı ma sı nı bul du ğu oto ri ter ko şul lar al - tın da, fark lı ege men lik yo rum la rı na ken di le ri ni uyar la ma da ve bu yo - rum la rı bir bi riy le har man la ma da ba şa rı lı ol du lar (56). dev let ve re ji - min be ka sı na yö ne lik ko şul lar, dev let ve ege men li ğin, "güç lü" gö rü nen, sı nır la rı nı ko ru ya bi len ve iç ayak lan ma la rı bas tı ra bi len dev - let le re böl ge sel ola rak iç kin ol du ğu id di ası na ik na edi ci bir meş ru iyet sağ la mak ta dır. (57) bu nun la bir lik te, di ğer te mel özel lik ler, za yıf dev - let le ri, iç meş ru iyet nok san lı ğı nı ve dış so run lar ile iç ko puş lar kar şı - sın da ki kı rıl gan lı ğı göz ler önü ne ser miş tir. ve yir mi bi rin ci yüz yıl ulus la ra ra sı or ta mın da, bun dan son ra ya şa na cak mey dan oku ma la rın te mel taş la rı nı dö şe yen de iş te bu özel lik le rin ta ken di si dir. irak Sa va şı ve arap ayak lan ma la rı nın ar ka pla nı bu şe kil dey di. Her iki si de, fark lı şe kil ler de, sü rün ce me de kal mış bir mü ca de le ye ve da ha ön ce ki ege men li ğin te mel al dı ğı oto ri ter söz leş me nin kıs men çö zül - me si ne yol aç tı. irak, bu mey dan oku ma nın dış mü da ha ley le bas tı rıl - ma sın dan ön ce böl ge sel he ge mon ya ar zu sun da ki güç lü ve ya "acı ma - sız" bir dev let idi. bu nun la bir lik te, irak'ın meş ru iye ti ve iç ege men lik çe liş ki si nin önün de ki ge niş çap lı mey dan oku ma lar, 2003'te ya şa nan olay la ra rağ men de vam et ti. irak Sa va şı ise, arap ayak lan ma la rı nı hızlan dır dı, de ğiş ken bir böl ge sel sis tem için de mez hep sel ay rış ma la rı şid det len dir di, do la yı sıy la ik ti dar da ki re jim le rin kı rıl gan lık la rı nı göz - ler önü ne se rer ken, ko lay ile ti şim ku ru lan bir çağ da böl ge ça pın da ki halk ha re ket le ri ni öz gür leş tir di. eko no mik mah ru mi ye tin, eşit siz li ğin ve re jim de ar tan ko kuş muş lu ğun ya şan dı ğı bir or tam da, halk la rın ye - rel ve böl ge sel dü zey de ifa de edi le gü cü, bir fark ya ra ta bi lir. in san la - rın gü cü baş lan gıç ta ba rış çıl pro tes to lar ve da ha iyi hü kü met ten ge çer - ken, bu nun et ki le ri böl ge sel ay rış ma lar ya rat tı, re jim ler ve on la rın mu ha lif le ri, des tek çi le ri ha re ke te ge çir di, ça tış ma ve di re niş sü reç le ri - ne yol aç tı. do la yı sıy la, her ne ka dar ku ru lu şun dan be ri ilk kez ol ma - sa da, or ta do ğu sis te mi bir de ğiş ken lik içe ri sin de dir. teh li ke li ve be - lir siz bir sü reç de vam edi yor - özel lik le de or ta do ğu halk la rı nın ken di le ri için. bu nun la bir lik te, bü yük çap lı ve ya be lir le yi ci bir dö nü - şü me da ir ön gö rü le rin tem kin li bir şe kil de ele alın ma sı ge re ki yor. So nuç bu ma ka le de, or ta do ğu'da dev let le rin, sı nır la rın ve ege men lik uy gu - la ma la rı nın ya şa ma ka bi li ye ti ne da ir so ru lar ele alın dı. Hiç kuş ku yok ki, mev cut or tam, or ta do ğu dev let le ri ve on la rın fark lı dü zey ler de ki ege men li ği önün de de va sa so run lar do ğu ru yor ve bun lar, kar şı lı ğın da, böl ge sel ve ulus la ra ra sı dü zen üze rin de et ki ler ya ra tı yor. ba zı oto ri ter re jim ler dev ri lir ken ye ni le ri ku rul du. ba zı dev let ler ha len iç sa vaş içe ri - sin de; di ğer le ri ise çok da ha güç lü şe kil de or ta ya çık tı lar ve muh te me - len ye ni bir güç den ge si be nim si yor lar. bu nun la bir lik te, al tı yıl dan son - ra geç an la şı lan bir hu sus var: olay la rın bu şe kil de gi di şa tı, sis tem de bir dev ri mi ve ya bü yük çap lı bir sı nır ve ya top rak de ği şim le ri ni müj de le mi - yor. "Sykes-Pi cot"nun so nu na da ir id di alar ve ya "irak ve Su ri ye'nin son bu la ca ğı na" da ir tah min ler, vak tin den ön ce ya pı lı yor. (58) yo rum cu lar ilk baş ta Su ri ye ve irak va ka la rı nı es ki yu gos lav ya'nın du ru mu na benze tir ken - bi rin ci dün ya Sa va şı son ra sın da, kar ma şık si ya si ar ka plan lar ve kar ma şık di ni ve et ni si te kar ma sı so nu cu ya ra tı lan dev let ler ola rakbu dev let le rin iz le dik le ri yol da ol duk ça fark lıy dı. tüm çok-et ni si te li, aşi ret te mel li ve ya di ni dev let le rin ba şa rı sız lı ğa mah kum ol duk la rı söy - le ne mez; bir ço ğu zor lu ko şul lar kar şı sın da ayak ta dur ma yı ba şar dı lar (af ri ka dev let le ri, bu nun bir ör ne ği). ye men ve Lib ya, po tan si yel par ça - lan ma ya da ir en uç ör nek ler olup, fark lı ta rih le re, stra te jik önem le re, ama yi ne de be lir siz so nuç la ra sa hip tir ler. Hiç bi ri si, Sykes-Pi cot an laş - ma sı nın par ça sı de ğil di ve ye men'in so run la rı, arap ayak lan ma la rı nın ön ce si ne uza nır. an cak bu tür ör nek ler, gü nü mü zü an la mak ve ge le ce ğe ha zır lan mak için mev cut böl ge sel bağ la mı ve ta ri hi ni ya kın dan in ce le - me miz ge rek ti ği ni göz ler önü ne ser me de yar dım cı olur. şu ra sı ba riz bir şe kil de or ta da dır: or ta do ğu'da dev let, sis tem ve ya sı nır la rın ye ni den ta sar lan ma sı na da ir vak tin den ön ce so nuç la ra varma dan ön ce, ege men li ğin fark lı bo yut la rı, dil ve ta ri hin de ğer len dir - me si ni yap mak ge re kir. yu ka rı da be lir til di ği gi bi, bir di zi et me nin bi - leş ke si, mev cut böl ge sel du ru mu göz ler önü ne se rer. bun lar ara sın da, ilk ta lep le rin ye ri ne ge ti ril me me si so nu cun da yo ğun la şan yük sek dü - zey li hal ayak lan ma la rı ve sos yal ha re ket li lik, ik ti da rı ya el de tut mak ya da ba rış çıl bir şe kil de ik ti dar dan ay rıl mak ko nu sun da oto ri ter ke s- im le rin gö re ce ye te nek siz li ği ve ya is tek siz li ği ve dış güç le rin bu re - jim le ri al ter na tif ola rak des tek le me de ve ya al tı nı oy ma da be nim se dik - le ri po zis yon yer al mak ta dır. tüm bun lar bir ara da de ğer len di ril di ğin de, bu bas kı lar, ka dim oto ri ter söz leş me nin çö zül - me siy le ve bü yük güç le rin "yer pay la şı mı nın" eş za man lı ola rak za - yıf la ma sıy la so nuç lan dı. "yer pay la şı mı", ilk ola rak barry bu zan ta ra - fın dan, "bir ve ya bir den faz la dış gü cün ye rel komp leks içe ri si ne doğ ru dan adım atıp, yer li gü ven lik di na mi ği ni or ta dan kal dır ma sı nı" ta nım la mak için kul la nıl mış tır (59). So ğuk Sa vaş son ra sın da ve he men ar dın dan re jim le rin ye te ne ği ve mü da ha le ar zu la rı ar tar ken, irak Sa va - şı'nın ar dın dan kı rıl gan du rum da ki ve bil gi zen gi ni böl ge sel or tam, ar - tık oto ri ter le rin ko lay lık la ken di le ri ni giz le ye bil dik le ri ve ya abd ya da onun av ru pa lı müt te fik le ri nin ik ti dar da ki le re ve ya re jim kar şıt la rı - na ko şul suz des tek ve re bil dik le ri bir or tam ol mak tan çık tı. Lib ya mü - da ha le si gi bi is tis na lar ol du; an cak irak Sa va şı gi bi du rum lar, da ha faz la mü da ha le ye yö ne lik iş ta hı azalt tı yı lın dan be ri sü re gi den mev cut böl ge sel dü zen siz lik içe ri sin de, or ta do ğu sis te mi ni eleş ti ren le rin sa yı sı art tı. Öy le ki, "böl ge sel ha ri ta - nın ye ni den ta sav vur edil me si, boş za man la rı ge çir mek için ter cih edi len bir uğ raş" ha li ni al dı (60). baş tan sav ma bir em per ya lizm uğ ra şı olan Sykes-Pi cot ise, or ta do ğu sis te min de kö tü ye gi den her şe yi ifa de et mek için ko lay bir me ta fo ra, aşı rı lık yan lı la rı ve müs tak bel mü da ha le ci güç - ler için ko lay bir he def ha li ni al dı. bi rin ci dün ya Sa va şı son ra sın da ki an laş ma la ra gös te ri len dik kat ve za yıf, gay ri meş ru ve bo ca la yan dev let - le rin mi ra sı kar şı sın da, dev let le rin be ka sı ol duk ça çe liş ki li bir hal alı yor. bu nun la bir lik te, bu ma ka le de de gös te ril di ği gi bi, ta rih ten alı nan ders - le rin uy gu lan ma sı ve gü nü mü ze da ir den ge li bir yak la şım be nim sen me - si, dev let le re iliş kin de vam lı lık mo del le ri ni ve de ği şim güç le ri ne bas kın çı kan ege men li ği göz ler önü ne se ri yor. al ter na tif kim lik le ri - arap ol - sun is la mi ol sun- te mel alan dev let söy lem le ri nin sü re gi den ca zi be si ne rağ men, bun lar, ye ni sü reç le rin önü nü aç ma yı ba şa ra ma dı. (61) dev let le rin ba şa rı sız lı ğı ve ya dev let le rin ye ni den ta sar lan ma sı ve sı - nır la rın ye ni den çi zil me si ye ri ne, asıl dik kat edil me si ge re ken, böl ge - de ki iç du rum ve iç çer çe ve nin bu ra da tar tı şı lan me se le ler le na sıl bağ - lan tı lı ol du ğu dur. or ta do ğu dev let le ri, halk meş ru iye tin den ya rar lan mak açı sın dan "güç lü" de ğil dir. ayak lan ma lar baş la ma dan ön - ce, eva bel lin, böl ge için se çe nek ler den söz et miş ti: da ha faz la oto ri - ter lik mi, da ha faz la ka os mu? bu gün her iki si de mev cut. (62) an cak, or ta do ğu halk la rı çok da ha bil gi li ve geç mi şe na za ran çok da ha bağ - lan tı lı olup (63), ko şul la rı nın iyi leş ti ril me si ne da ir güç lü gö rüş le re sa - hip ler. arap ayak lan ma la rı ön ce si ve son ra sın da ki an ket ler bu nu göste ri yor. an cak, han gi si ya si dü zen le me le rin ter cih edil me si ge rek ti ği ne da ir ha len net bir uz la şı söz ko nu su de ğil. uzun va de de ve ayak lan ma la rın er ken aşa ma la rı nı te mel ala rak, üçün cü ve da ha po zi tif bir se nar yo söz ko nu su: halk ege men li ği ve ya de mok ra si nin or ta do - ğu'ya öz gü ni te lik ler te me lin de pey der pey ye ni den ka lib re edil me si. arap ba ha rı'nın ru hu, halk la rın ha re ket li li ği ve ör güt len me si idi - bu il la ki, her han gi bir kon van si yo nel de mok ra tik an lam da ol mak zo run - da de ğil, halk la rın, oto ri ter li ği red de de rek ifa de et tik le ri hay si yet ve öz gür lük ta le bi çer çe ve sin de ger çek le şe bi lir. (64) Ha len si ya si de ği şim ar zu su var; ke za bu ta lep ye ri ne ge ti ril me di. Öte yan dan, arap ba ha - rı'nın ilk dö ne min de öz gür lük ve hay si yet slo gan la rı na ka pı lan re form - cu la rın he def le ri ni da ha faz la ger çek leş tir mek üze re ye ni adım lar at - ma la rı da de vam ede cek. bu an lam da, dev rim ler "he nüz bit me di". eğer son ayak lan ma lar se ri si, "arap halk la rı ara sın da bir ya kın lık ve em pa ti" ifa de et me ye yar dım cı ol duy sa, ay nı za man da "dev let sı - nır la rı nın ge çer li li ği ve arap dün ya sı nı si ya si an lam da bö len mev cut ege men lik le ri" ifa de et miş tir. (65) med ya uz man la rı ve (ge nel lik le) ba tı lı ana list le rin kar şıt id di ala rı na rağ men, bu gün or ta do ğu'da dev - let ler, sı nır lar ve ege men lik il ke le ri nin kap sam lı bir şe kil de -ya dış güç le rin ya da iç güç le rin pers pek ti fin den- ye ni den dü şü nül me si ne yö - ne lik çok bü yük bir ar zu yok. bu nun la bir lik te, de ği şim re to ri ği, ha len güç lü bir araç ol ma yı sür dü rü yor. dört te mel böl ge sel güç - iran, is ra - il, Su udi ara bis tan ve tür ki ye- bu yön de bir ça ba içe ri sin de de ğil ler. Po zis yon la rı, bel li bir top rak sta tü ko su nun sür dü rül me si ne bağ lı. abd ve onun av ru pa lı müt te fik le ri, her ne ka dar si ya si dü zen le me le rin yu - mu şa tıl ma sı nı des tek le se ler de, mev cut sis te min de va mın dan ya na lar. rus ya, Çin ve böl gey le il gi le nen di ğer "yük se len güç ler", mev cut top - rak dü zen le me le rin de bü yük çap lı bir de ği şi mi sa vun mu yor lar - ke za pet rol ve di ğer eko no mik söz leş me ler ara cı lı ğıy la bu dü zen le me ler den on lar da ya rar sağ lı yor lar. ola sı (ve ha li ha zır da bas kın) se nar yo ise, is - tik rar sız lı ğın bir sü re de vam et me si; bu sü re zar fın da ba zı dev let le rin yo ğun -ve sı nır la rı aşıp sı nır la rı yok sa yan- bir iç sa vaş ya şa ma sı, dev - let ler ve re jim le rin ise bu sı ra da top rak ve ik ti dar üze rin de ki ha ki mi - yet le ri ne sı kı sı kı sa rıl ma la rı. bu nun ar dın dan, rot berg'in dev le tin ye - ni den in şa sı se nar yo su na ge ri dö nü yor ve dev let le rin na sıl ye ni den in şa edi le ce ği ni ve ya fark lı sağ lık dü zey le ri ne na sıl ge ri dö ne cek le ri ni in ce li yo ruz (66). işid'in hak id dia et ti ği top rak la rın azal ma sıy la ve esad'ın oto ri te si ni Su ri ye'nin bü yük kıs mın da ye ni den kon so li de et me ih ti ma liy le bir lik te, bu, gi de rek da ha ola sı bir se nar yo ha li ni al dı. bu yak la şı ma kar şı çık mak müm kün. bu sa yı da ki di ğer ya zar lar, mev cut sı nır la rın ha len kı rıl gan ol du ğu na, ra kip oto ri te alan la rı nın mev cut ol du ğu na ve uzun va de li de ği şim po tan si ye li nin bu lun du ğu na işa ret edi yor lar. ke za, sı nır me se le le ri ne da ir mik ro-dü zey li araş tır ma - lar ve sü re gi den mez hep sel ay rış ma lar, sta tü ko ya ge ri dö nül me si kar - şı sın da ki di ren ci ve ye ni den dü zen le me ola sı lık la rı nı vur gu lu yor yı lın da top rak dü zen le me le ri ne ye ben zer se ben ze sin - ve bu ma ka le, de ği şim den zi ya de de vam lı lık ola ca ğı nı ön gö rü yor- böl ge sel yö ne ti şi - min ge le ce ği ko nu sun da bü yük so ru lar var lı ğı nı sür dü rü yor. or ta do - ğu'da oto ri ter li ğin de vam ede ce ği ne da ir inan dı rı cı ar gü man lar su nan - lar (67), geç miş te ki şek liy le si ya se te ge ri dön me nin müm kün ol ma dı ğı ko nu sun da hem fi kir ola cak lar dır. ke za, mev cut du ru mun yol aç tı ğı me se le ler, be lir siz lik ve risk yük lü. an cak ay nı za man da, da ha uzun va de li bir pers pek tif be nim sen di ğin de, kap sam lı bir si ya si de ği şim için ger çek bir fır sat su nu yor lar. tüm bun lar za man ala cak. dev let le rin (ye ni den) in şa sı, de mok ra tik - leş me sü re ci gi bi, ge nel lik le zor lu, sü rün ce me li ve li ne er ol ma yan bir sü reç tir (68). da ha is tik rar lı olan her han gi bir böl ge sel so nuç bu gün bi ze uzak bir ih ti mal gi bi gö rü ne bi lir; an cak bu, özü iti ba riy le böl ge sel ve ulu sal ak tör le rin be lir le ye ce ği bir so nuç tur. Sa de ce da ha kü çük bir öl çek te ola cak şe kil de dış ak tör le rin olay la rın gi di şa tı nı şe kil len dir me is tek le ri ve ira de le riy le yön len di ri le cek tir. bu ira de, os man lı'nın son dö ne min den be ri olum lu ve olum suz şe kil de mev cut tur; an cak şu an da irak son ra sı, kriz son ra sı ve So ğuk Sa vaş ben ze ri bir or tam da, sı nır lı dü zey de bu lun mak ta dır. dev let ler ve on la rın sı nır la rı, her ne ka dar tar tış ma lı ol sa da, de vam ede ce ğe ben zi yor. (dizi yazı bitti) kay nak ve dipnotlar için bakınız: ham ho use.org/si tes/fi les/chat ham ho use/pub li ca ti ons/ia/in ta93_4_02_faw cett.pdf

8 8 ekim 2017 turque Diplomatique b a ğ L i L i k v e Petrol Arkadaşlığı: Rusya-Çin Enerji 2015 yıl la rın da Rus ya dan it hal edi len pet ro lün pa yı nın Çin in top lam pet - rol it ha la tı içe ri sin de ki öne min de bir ar tış ya şan dı yı lın da ise, bir te da rik çi ola rak Rus ya, dör dün cü sı ra ya yük sel di (Çin in top lam it ha la tı - nın yüz de 8,6 sı) yı lın da ise, yüz de 12,3 ile ikin ci sı ra ya gel di. (3) Öte yan dan, Çin de bir çok et men, Rus ya dan ham pet rol it ha la tın da - ki ar tı şı teş vik edi yor. Ön ce lik le, Çin iç pi ya sa sı, pet rol ürün le ri nin fi y- at la rı üze rin de bir ida ri de ne tim me ka niz ma sı uy gu lu yor ve bu ürün le - rin fi yat la rı nı kü re sel pet rol fi yat la rı na bağ lı yor. Pet rol fi yat la rın da ki dü şü şe tep ki ola rak 2016 yı lı Ocak ayın da va ril ba şı na 40 do lar ila 130 do lar ara sın da fi yat ara lık la rı be lir len di (fi yat lar 40 do la rın al tı na in di - ğin de Çin in pet rol çı kar ma sı, üre ti ci ler için ar tık kar lı ol mak tan çı kı - yor). Pra tik te ise bu nun an la mı, pet rol şir ket le ri nin özel lik le de Si no - pec ve CNPC nin (Pet roc hi na)- kü re sel fi yat lar dan çok da ha yük sek bir fi ya ta pet rol ürü nü sat ma sı na, do la yı sıy la da ge lir le ri ni ar tır ma la rı na izin ve ril me si an la mı na ge li yor. Bu na ek ola rak, Çin in li der kad ro su, pet rol iş le me sek tö rün de fa ali yet gös ter me le ri için bir çok kü çük ra fi ne - ri ye izin ver di. Çin in ham pet rol ta le bi ni güç len di ren bir di ğer et men ise, Pe kin ta ra fın dan stra te jik re zerv ler ku rul ma sı ol du. Çin, 2020 yı lı na ka dar bu re zerv le ri ge liş tir me yi ve 100 gün lük pet rol ta le bi ni kar şı la ya - cak ha le ge tir me yi plan lı yor. Çin in ha li ha zır da (2016 yı lı ba şı iti ba riy le) re zerv le ri nin yak la şık 29 gün lük ta le bi kar şı la dı ğı tah min edi li yor. Rus ya, Çin e ih ra ca tı nı ar tır mak la il gi le ni yor. Bu nun ar dın da ki ana se - bep ler den bi ri, o za ma na de ğin stra te jik bir pi ya sa ola rak ka bul edi len Av ru pa pi ya sa la rın da göz lem le nen olum suz eği lim ler (Rus ya nın ih ra ca - tın da yıl la rı ara sın da aşa ma lı bir dü şüş kay de dil di). Bir di ğer se bep ise, Av ru pa da ham pet rol tü ke ti mi ne iliş kin ola rak Rus ya nın le - hi ne ol ma yan uzun va de li tah min ler. An cak öte yan dan Rus ya nın Çin e pet rol ih ra ca tın da sü re gi den di na - mik ar tı şın önün de ki en gel ler den bi ri si, alt ya pı so run la rı ve ye ni te da - rik ler için ham mad de ba zı ol ma ni ye tin de ki sa ha la rın or ta ya çı ka rıl ma - sın da ki ge cik me ler ola bi lir yı lın da im za la nan bir an laş ma ya gö re, Ros neft, Çin e ih ra ca tı nı iki ka tı na çı kar ma sö zü ver di (2013 yı lın da 15,8 mil yon ton iken yıl la rı ara sın da yıl lık 30 mil yon to na). Te da rik mik ta rın da ki bu ar tış, ES PO bo ru hat tı ko lu üze rin den ger çek - leş ti ril me li. Bu nun la bir lik te, Rus ya med ya sı na gö re Çin in se bep ol du - ğu alt ya pı in şa atın da ki ge cik me ler se be biy le, ar tan te da rik, Koz mi no de niz ter mi na li üze rin den ve Ka za kis tan ile ta kas ope ras yon la rı sı ra sın - da tes lim edil di. Trans neft ise, ES PO bo ru hat tı nın ka pa si te si ni ha li ha - zır da 58 mil yon ton dan 80 mil yon to na çı kar ma yö nün de ki bir pla nı açık la dı. Ben zer şe kil de, Koz mi no de niz ter mi na li ni, 2017 yı lı na ka dar yıl lık 36 mil yon ton luk bir ka pa si te ye ulaş tır ma ya dö nük plan lar söz ko nu su (Trans neft e gö re, 36 mil yon to nu aşa cak bir ya yıl ma, tek nik se bep ler le müm kün ol ma ya cak). Eğer ya şa na cak da ha faz la ge cik me so nu cun da Ros neft in ES PO bo ru hat tı nı kul la na rak Çin e ih ra ca tı nı ar - tır ma sı ön le nir se, Ros neft ile di ğer Rus pet rol ih ra cat çı la rı ara sın da Koz mi no üze rin den pet rol te da ri ki ni müm kün kı lan ih ra cat ko ta la rı na da ir re ka bet ar ta bi lir. Rus pet rol üre ti ci si şir ket ler açı sın dan Koz mi no li ma nı, gö re ce ola rak kar lı bir ih ra cat ka na lı ol muş tur. Si bir ya nın Aza lan Güç le ri : Do ğal gaz bo ru hat tı pro je le ri ne da ir ar tan so run lar Bu za ma na de ğin Rus ya-çin ara sın da or tak do ğal gaz bo ru hat tı proje le ri ge liş tir mek ko nu sun da ki iş bir li ği çok da ha az ba şa rı lı ol du. Si bir - ya nın Gü cü 1 ad lı do ğal gaz bo ru hat tı nın in şa atın da da sü rek li so run ya şan dı (pro je, Rus do ğal ga zı nı Do ğu Si bir ya sa ha la rı üze rin den Çin e ih raç et me yi amaç lı yor du) yı lın da Gaz prom, ye ni bir bo ru hat tı in şa atı nı baş lat tı (4), an cak ay nı za man da iş le ri ta mam la ma ya ve te da ri - ki baş lat ma ya yö ne lik müh le ti ne da ir plan la rı nı da sü rek li de ğiş tir di yı lı Ara lık ayı na ge ri dö nül dü ğün de, Gaz prom tem sil ci le ri, 2014 yı lı Ma yıs ayın da va rı lan söz leş me li mak si mum te da rik mik ta rı na (yıl lık 38 bcm do ğal gaz) 2024 yı lın da va rı la ca ğı nı be lirt ti (5). Bu nun la bir lik te, 2015 yı lı Ma yıs ayın da, Gaz prom un Gü ney do ğu As ya da ki stra te ji si ne odak la nan özel bir ha ber kon fe ran sı sı ra sın da, bu dü ze ye yıl la rın da va rı la bi le ce ği kay de dil di. In şa edi len Si bir ya nın Gü cü bo ru - hat tı nın plan la nan gü zer ga hı da de ğiş ti ril di. Esa sın da bo ru hat tı nın ama - cı, Do ğu Si bir ya da Kovy kta ve Cha yan da sa ha la rı nı Bla go vesh chensk e ve ora dan da Kha ba rovsk ve Vla di vos tok a bağ la mak idi. Rus ya Ener ji Ba kan lı ğı ta ra fın dan 2015 yı lı Şu bat ayın da ya yım la nan bir açık la ma ya gö re, pro je ar tık Kha ba rovsk Vla di vos tok kıs mı nın in şa atı nı içer mi - yor. Bu nun muh te me len se be bi, Gaz prom un Vla di vos tok ta bir LNG ter mi na li in şa et me pla nın dan çe kil me si dir. Si bir ya nın Gü cü 1 bo ru hat tı, alt ya pı nın ge liş ti ril me si ko nu sun da ma li so run lar ya şa dı. Si bir ya nın Gü cü bo ru hat tı nın in şa atı na yö ne lik ger çek ya tı rım har ca ma la rı, Gaz prom un büt çe si ne sa de ce 2015 yı lın da da hil edil di ve mik ta rı da kay da de ğer dü zey de de ğil (30,98 mil yar rub - le ya ni Gaz prom ta ra fın dan do ğal gaz bo ru hat la rı in şa atı na yö ne lik ya - tı rım lar için ay rı lan top lam fon la rın an cak yüz de 7 si) yı lı yaz dö - ne mi ne ge ri dö ner sek, 2016 yı lın da Si bir ya nın Gü cü nü in şa atı na yak la şık 200 mil yar rub le ya tı rım ya pıl ma sı yö nün de plan lar or ta ya atıl - dı. Bu nun la bir lik te, 2016 yı lı Ocak ayın da plan la nan mik tar, 92 mil yar rub le ye in di ril di yı lı Ara lık ayın da Gaz prom, yak la şık 800 km lik bir do ğal gaz bo ru hat tı nın in şa atı na yö ne lik iha le le ri ip tal et ti. Bu ka ra - rın ar dın da ki ger çek se bep ise, Rus ya Fe de ral An tit röst Hiz me ti nin öne sür dü ğü çe kin ce ler di. An cak ger çek se bep, Gaz prom un ma li du - ru mu nun kö tü leş me si ola bi lir. Baş ka bir şa şır tı cı ko nu ise, Gaz prom un he nüz ye ni bir bo ru hat tı in şa atı na yö ne lik ola rak 2011 yı lın da ha zır la - nan en ye ni top lam ma li yet he sap la ma sı nı gün cel le me miş ol ma sı (o dö - nem de, 3246 km lik bir bo ru hat tı in şa et me nin ma li ye ti nin 800 mil yar rub le dü ze yin de ol du ğu tah min edi li yor du). Ikin ci ola rak, bir di ğer et men de, pro je nin ham mad de te me li ni oluştur ma sı plan la nan do ğal gaz sa ha la rı nın or ta ya çı ka rıl ma sın da ki cid di ge - cik me ler di. Gaz prom, pro je uy gu la ma nın mev cut aşa ma sın da söz ko - nu su ge cik me le ri çok tan dik ka te al dı. Cha yan dins ko ye do ğal gaz sa ha sı nın, 2022 yı lın dan ön ce mak si mum çık tı sı na (yıl lık 22 bcm do ğal - gaz) ulaş ma sı bek len mi yor. Kovy ktins ko ye sa ha sı nın ise, üre ti mi ni yıl la rın da plan la nan yıl lık 5 bcm lik dü ze yin den yıl la rın da 13 bcm ye çı kar ma sı bek le ni yor. Ay nı za man da Gaz prom tem sil ci le ri CNPC ile olan an laş ma da, te da rik le rin baş la tıl ma sı nı üç yıl ge cik ti ri le bi le ce ği yö nün de ki bir hük mün ol du ğu nu be lirt ti ler. Ya ni, sev ki yat lar muh te me len 2021 yı lın da baş la tı la cak (ilk sev ki yat lar as lın da yı lı için tak vim len di ril miş ti). Üçün cü ola rak, Çin, Rus ya dan do ğal gaz it ha la tıy la, Rus pet ro lü nün it ha la tıy la ol du ğun dan da ha az il gi li. Bir yan dan Çin eko no mi si do ğal gaz it ha la tı na da ha az ba ğım lı du rum da yı lın da, Çin, tü ket ti ği do ğal - ga zın yüz de 31 ini ya ni 58 bcm- it hal et ti (top lam tü ke ti mi 183 bcm idi). Or ta As ya ül ke le ri ve Bur ma dan ge çen mev cut bo ru hat la rı nın ka - pa si te si 70 bcm olup bu on yı lın so nun da 90 bcm ye çık ma sı bek le ni - yor yı lın da, Çin bu ka pa si te nin sa de ce yüz de 50 si ni kul lan dı; sa - de ce 31 bcm it ha lat yap tı yı lın da ise, do ğal gaz tü ke ti mi ve it ha la tı ha cim le ri, aşa ğı yu ka rı ay nı dü zey de kal dı ve sı ra sıy la 191 bcm ve 62 bcm dü zey le ri ne ulaş tı. Bu, Çin in do ğal ga zı nın yüz de 50 sin den azı nı it hal et mek için kul lan dı ğı LNG ter mi nal le ri nin ar tan ka pa si te siy - le ta mam la na cak. Plan la nan Si bir ya nın Gü cü bo ru hat tı tam per for - mans kul la nıl sa bi le, Rus ya dan ya pı lan te da rik, Or ta As ya ül ke le rin den plan la nan it ha la tın ya rı sı nı oluş tu ra cak ve sı vı laş tı rıl mış do ğal gaz te da ri - kiy le re ka bet et mek zo run da ka la cak. Yu ka rı da sö zü edi len zor luk la ra ve ön le ne me yen ge cik me le re kar şın, Si bir ya nın Gü cü 1 bo ru hat tı her ha lü kar da in şa edi le cek, çün kü her iki ta raf bu bo ru hat tı nın ta mam lan ma sıy la il gi le ni yor. Rus ya, ha li ha zır da ge - niş le ti len do ğal gaz alt ya pı sı nı, Do ğu Si bir ya ve Uzak Do ğu nun do ğal ga za ka vuş tu rul ma sı prog ra mı nın önem li bir un su ru ola rak gö rü yor. Çin ise ağır lık lı ola rak ül ke si nin ku zey do ğu kıs mın da böl ge sel do ğal gaz ta le bi ni kar şı la mak la il gi le ni yor yı lı Ara lık ayın da bu böl ge, LNG nin tah li - ye si ko nu sun da so run lar ya şa dı ve bu nun ne ti ce sin de CNPC, en düs tri - yel alı cı la rın dan ba zı la rı na yö ne lik te da ri ki ni azalt mak zo run da kal dı. Bu nun la bir lik te, Si bir ya nın Gü cü 2 pro je si üze rin de yü rü tü len mü za ke re ler de ha len çok az bir iler le me söz ko nu su. Da ha ön ce le ri Al tay Pro je si ola rak bi li nen söz ko nu su pro je, Rus ya nın Ba tı Si bir ya sa ha la rı nı Çin in ku zey ba tı böl ge le riy le bağ la mak üze re bir do ğal gaz bo ru hat tı in şa sı nı içe ri yor. Gaz prom, 2006 yı lın dan be ri bu pro je yi öne çı ka rı yor. Pro je nin uy gu lan ma sı, Rus ya nın Av ru pa lı müş te ri le ri kar şı - sın da ki mü za ke re po zis yo nu nu güç len di re cek; te da rik ler için ham mad de ba zı, Av ru pa lı alı cı la ra sağ la nan do ğal ga zı da içe ren ay nı sa ha la rı kap sa ya cak (Gaz prom a gö re, bun lar ağır lık lı ola rak Za pol yar no ye sa ha sı [3,3 tril yon m3 do ğal gaz] ve Yuzh no russ ko ye sa ha sı dır [1,03 tril yon m3 do ğal gaz])[6]. Bu za ma na de ğin, pro je ye iliş kin sa de ce bir di zi çer çe ve an laş ma ya pıl dı. (7) Rus ya nın li der kad ro su ve Gaz prom tem sil ci le ri nin sü rek li ola rak bu söz leş me nin 2015 yı lın da im za lan ma sı nı tel kin et tik le ri - ni, an cak önü müz de ki ay lar da söz leş me nin ni hai ha li ne gel me si nin gi de - rek da ha az müm kün ol du ğu nu da anım sa mak ge re ki yor. Pe kin in ba kış açı sın dan, bo ru hat tı nın ba tı kıs mı nın in şa atı nın önünde ki en bü yük en gel, do ğu ve gü ney kı yı la rı bo yun ca yer alan böl ge le re do ğal gaz sev ki ya tı ih ti ya cı dır ve bu kı yı lar, bin ler ce ki lo met re me sa fey - le bir bir le rin den ay rıl mak ta dır. Çin in Ba tı-do ğu Bo ru hat la rı (WEP) için de ki mev cut ağı, 77 bcm lik bir ka pa si tey le üç kol dan oluş mak ta dır (Or ta As ya ga zı için 60 bcm ve Sin can da çı ka rı lan gaz için 17 bcm de bu na da hil). Plan la nan dör dün cü ve be şin ci kol la rın ise 50 bcm ye ka - dar çı kan top lam ka pa si te le ri ne eriş me si bek len mek te dir (Or ta As ya ga zı için 25 bcm ve ga zın ka lan kıs mı da Sin can dan ola cak şe kil de). Al - tay do ğal gaz bo ru hat tı, al tın cı bir ko lun in şa atı nı ge rek ti re cek. Pe kin i di na mik bir şe kil de uy gu la ma ya ge çir di ği LNG ter mi nal le ri ni ge niş let me prog ra mı, Çin in Rus ya dan do ğal gaz it ha la tı na da ir gö rüş - me ler de ki mü za ke re po zis yo nu nu güç len di ren bir di ğer et men ola rak ka bul edi le bi lir yıl la rı ara sın da, 32,4 mil yon ton luk top lam ye ni den gaz la ma ka pa si te si ne sa hip 11 ka dar LNG ter mi na li fa ali ye te ge çi ril di. Ya ni, 2016 yı lı ba şın da Çin, yıl lık 54,6 mil yon ton luk bir ye ni - den gaz la ma ka pa si te si olan 17 ter mi nal iş le ti yor. Pet rol ve do ğal gaz üre tim sek tö rün de çer çe ve an laş ma lar Bu za ma na de ğin Çin in Rus üre tim sek tö rü ne mü da ha le si önem siz dü zey de kal dı. Son iki yıl dır Mos ko va Çin ser ma ye si ni Rus üre tim sek- P et rol sek tö rü, Rus ya-çin ener ji iş bir li ği nin önem li bir un su ru dur yıl la rı ara sın da, Rus ya nın ih raç et ti ği ham pet rol hacmin de cid di bir ar tış ya şan dı yı lın da, Çin, Rus ya pet ro lü nün baş lı ca ih ra cat çı la rın dan bi ri ha li ne gel di. Rus ya da Su udi Ara bis tan dan son ra Çin pi ya sa sı na pet rol te da rik eden en bü yük ikin ci pi ya sa ha li ni al dı. Pe kin in ba kış açı sıy la, Rus pet ro lü nün te da ri ki stra te jik öne mi ha - iz, çün kü baş lı ca te da rik yol la rı ka ra yol la rı üze rin de ku ru lu. Rus ya ise, şim di ye ka dar stra te jik bir pi ya sa ola rak ka bul edi len Av ru pa pi ya sa sın - da ki bo zu lan ko nu mu se be biy le, ih ra ca tı nı güç len dir mek le il gi le ni yor. Do ğal gaz ala nın da ki iş bir li ği ise, çok da ha az iler le miş du rum da. Bu za ma na de ğin Rus ya Çin e sa de ce önem siz mik tar lar da sı vı laş tı rıl mış do ğal gaz (LNG) ih raç et ti. Çin, do ğal gaz it ha la tı na da ha az ba ğım lı du - rum da (ken di üre ti mi, ta le bi nin yak la şık yüz de 70 ini kar şı lı yor). Pe kin, ken di LNG alt ya pı sı nı di na mik bir şe kil de ge liş ti ri yor ve Çin i Or ta As - ya da ki üre ti ci ül ke le re bağ la yan do ğal gaz bo ru hat la rı na sa hip. Bu na ek ola rak, Rus ya-çin do ğal gaz iş bir li ği çer çe ve sin de ger çek leş ti ri len proje le rin tü mü, Mos ko va nın de ne yim le di ği ma li so run lar yü zün den sek te - ye uğ ru yor. Ener ji iş bir li ği, Rus ya-çin ara sın da ki eko no mik iliş ki le rin en önem li bi le şe ni du ru mun da ve öy le de ka lı yor. Iş bir li ği nin mev cut du ru - mun da Rus ya ağır lık lı ola rak Çin in pet rol üs sü ro lü oy na dı. Rus ya da pet rol üre ti mi ne ya tı rım ya pan Çin li şir ket le rin sü re ci, geç mi şe oran la çok da ha ya vaşş iler li yor; bu ko nu da ya pı lan an laş ma la rın ço ğu ha len çer çe ve an laş ma du ru mun da. An cak or ta va de li pers pek tif te mev cut mo del de ni te lik sel bir de ği şim bek len me li. Çin li şir ket le rin özel lik le de Rus ya nın ener ji sek tö rün de ki fi nan sal ko nu mu ve Çin in pet rol sa ha - la rı na doğ ru dan eri şim im ka nı ka zan ma ya olan il gi si göz önü ne alın dı ğın - da- Rus ya da ki üre ti me dö nük en düs tri ye gir me si ol duk ça müm kün. Re kor yük sek lik te ki ham pet rol te da ri ki Rus ya-çin ener ji iş bir li ği nin di na mik le ri (1) ağır lık lı ola rak Rus ya dan Çin e ham pet rol te da rik hac min de ki cid di ar tı şa yan sı yor (2013 yı lın da 24,4 mil yon ton dan 2015 yı lın da 41,29 mil yon to na). Rus ya nın dev let kon tro lün de ki pet rol şir ke ti Ros neft ise en bü yük te da rik çi ko nu mun - da. Çin li ta şe ron la ra ih ra ca tı, ne re dey se iki kat ar tış kay det ti 2013 yı - lın da 16,55 mil yon ton dan 2015 yı lın da yıl lık 30,3 mil yon to na çık tı. Baş lı ca ih ra cat ka na lı ise, Do ğu Si bir ya Pa si fik Ok ya nu su (ES PO) pet - rol bo ru hat tı nın Çin e gi den ko lu dur. Ros neft in ih raç et ti ği pet ro lün ya rı sı ha li ha zır da bu kol üze rin den te da rik edil mek te dir. Te da ri kin ge ri ka lan kıs mı ise Koz mi no üze rin den ve Ka za kis tan ile ta kas iş lem le ri nin par ça sı ola rak Çin e ulaş mak ta dır (Ros neft, her yıl Ka za kis tan ın ku zey böl ge le ri ne yıl lık 7 mil yon ton do la yı şın da te da rik yap mak ta, kar şı lı ğın - da Ka za kis tan Ata su-alas han kou bo ru hat tı nı kul la na rak ken di pet ro lü - nü Çin e gön der mek te dir). (2) Çin in ham pet rol it ha la tı ol duk ça çe şit li dir. Bu it ha lat içe ri sin de her bir te da rik çi nin pa yı yüz de 20 yi aş maz. Pe kin in ba kış açı sıy la, Rus - ya dan ge len pet rol te da ri ki, stra te jik önem le ri se be biy le ay rı ca lık lı bir ye re sa hip tir. Çin in it hal et ti ği pet ro lün önem li bir kıs mı, iki ül ke yi birbi ri ne bağ la yan bir ka ra yo lu bo ru hat tı üze rin den te da rik edil mek te dir. Ke za her iki ül ke nin ara sın da her han gi bir tran sit ül ke bu lun ma mak ta - dır. Bu du rum ise, Or ta Do ğu dan it hal edi len (ha li ha zır da Çin in it hal et ti ği top lam pet ro lün ya rı sın dan faz la sı) pet ro lün pa yı nın azal tıl ma sı nı müm kün kıl mak ta dır. Or ta Do ğu gi de rek je opo li tik bir çal kan tı ya açık ha le gel mek te dir. Ben zer şe kil de, de niz yo lu nun kul la nıl dı ğı pet rol te - da rik gü zer gah la rı özel lik le de Ma lak ka Bo ğa zı- bir çok dar bo ğaz dan geç mek te dir ve bir ça tış ma anın da bun la rın ka pa tıl ma sı ko lay dır Çin in ham pet rol it ha la tı ol duk ça çe şit li dir. Bu it ha lat içe ri sin de her bir te da rik çi nin pa yı yüz de 20 yi aş maz. Pe kin in ba kış açı sıy la, Rus ya dan ge len pet rol te da ri ki, stra te jik önem le ri se be biy le ay rı ca lık lı bir ye re sa hip tir. Çin in it hal et ti ği pet ro lün önem li bir kıs mı, iki ül ke yi bir bi ri ne bağ la yan bir ka ra yo lu bo ru hat tı üze rin den te - da rik edil mek te dir. Ke za her iki ül ke nin ara sın da herhan gi bir tran sit ül ke bu lun ma mak ta dır. r us ya'nın tür ki ye'ye sa ta ca ğı S-400'le rin kod la rı nı tsk'ya ver me - me si ne an la ma ge li yor? Sa vun ma ana lis ti Can ka sa poğ lu'na gö re bu nor mal ol sa da an ka ra'nın sa vun ma iş bir li ğin de mos ko va'dan beklen ti le ri ger çek çi de ğil. na to üye si tür ki ye'nin, rus ya'dan S-400 ha - va sa vun ma sis te mi sa tın al ma sı ko nu sun da mos ko va ile an laş tı ğı geç - ti ği miz gün ler de res men du yu rul muş tu. ay rı ca mü za ke re sü re cin de tür ki ye'nin bek len ti si S-400 sis te mi nin yer leş ti ril me si dı şın da tek no lo - ji trans fe ri ve or tak üre ti me ge çil me siy di. an cak bu ko nu da mos ko va ta ra fın dan iyim ser bir açık la ma ol ma dı. ay rı ca or ta ya atı lan bir id di aya gö re rus ya türk or du su na, söz ko - nu su fü ze le rin kod la rı nı ve iç dü ze ne ği ne eri şim hak kı nı ver me ye cek. Ha be ri or ta ya atan rus ha ber si te si ga ze te.ru ya açık la ma ya pan bir rus yet ki li, "S-400 sis tem le ri ne ait elek tro nik kod la rın hep si ni ve iç dü ze ne ği on la ra (tür ki ye'ye) ver me ye ce ğiz" de di. iki ül ke ara sın da ya - pı lan S-400 gö rüş me le ri ne ya kın ol du ğu be lir ti len is mi giz li yet ki li, an laş ma ya gö re S-400'ün ba kı mı nı sa de ce rus ya'nın ya pa ca ğı nı türk as ke ri per so ne lin sis te min içi ni aça ma ya ca ğı nı vur gu la dı. tür ki ye'nin sis te me eri şim hak kın da ıs rar et ti ği ve kod la rı is te di ği ni be lir ten yet ki li an cak bu nun mos ko va ta ra fın dan red de dil di ği ni ifa de et ti. yet ki li ay rı - ca sis te min içi ne bir cis min kim li ği ni ya ni han gi ül ke ye ait ol du ğu nu be lir le yen ra da rın da rus uz man lar ta ra fın dan ku ru la ca ğı nı söy le di. Pe ki fark lı ül ke or du la rı ara sın da ya pı lan bu nun gi bi si lah sa tın al ma an - laş ma la rın da, alı cı ta ra fın mil yar lar ca do lar öde di ği sis te me eri şim iz ni ol mama sı nor mal mi? Sis tem bu du rum da na sıl ça lı şa cak? kon trol rus or du sun - da mı ola cak? Stra te jik si lah sis tem le rin de üst dü zey tek no lo ji trans fe ri nin is tis nai bir du rum ol du ğu nu be lir ten ka sa poğ lu tür ki ye'nin bek len ti si nin ger çek çi ol ma dı ğı nı dü şü nü yor. ka sa poğ lu gö rü şü nü şöy le ifa de et ti: "tür - ki ye, ör ne ğin, kon van si yo nel bir ka ra har bi plat for mu olan al tay tan kı proje si ne iliş kin ge le nek sel müt te fik le ri nin ta vır la rın dan şi ka yet ede bi lir ve bu hak lı bir ser ze niş ola cak tır. an cak, S-400 gi bi sis tem ler de bir kaç se ne lik olum lu dip lo ma tik re to ri ğin ar dın dan tek no lo ji trans fe rin de sa kın ca gö rül - me yen stra te jik or tak mu ame le si gör me yi bek le mek ger çek çi de ğil dir." ka sa poğ lu rus ya'dan ge le cek S-400 sis te mi nin tek nik özel lik le riy le il gi li med ya da yer alan bil gi le rin çok faz la spe kü las yon içer di ği ni ifa - de et ti. Sis te min men zi li nin 400 ki lo met re ye çık ma sı nın an cak 40n6 fü ze le riy le müm kün ol du ğu nu vur gu la yan sa vun ma ana lis ti, "bun la rın han gi sa yı lar da ha zır ol du ğu, ih raç mo del le ri nin ta mam lan dı ğı ve kı sa sü - re de tes lim edi le ce ği, açık ça sı hep mu am ma du ru mun da. do la yı sıy la yakla şık 250 km men zil li bir ha va ve fü ze sa vun ma sis te min den söz edi yo ruz. kal dı ki, bir ağ mi ma ri si ne bağ lan ma dan kul la nı la ca ğı için fü ze sa vun ma ni te li ği de kı sıt lı ola cak" de di. türk or du su nun S-400'ü mil li iff (dostdüş man ta nı ma) sis te mi ile be lir li tek nik sı nır lar için de is te di ği gi bi kul la - na bi le ce ği ni be lir ten ka sa poğ lu, an cak türk sa vun ma sa na yi nin S- 400'ler den bu ko şul lar da öğ re ne bi le ce ği ders le rin kı sıt lı ol du ğu nu söy le di. "rus ya Sa vun ma Sa na yi'nin ba tı lı ül ke le re gö re da ha es nek ol du - ğu bir ger çek. an cak Su-24 ola yın dan son ra yal nız ca iki yıl için de türk - rus sa vun ma iş bir li ği nin rus ya - Hin dis tan dü ze yi ne ula şa - ca ğı nı dü şün mek de he le tür ki ye'nin na to kim li ği de he sa ba ka tıl - dı ğın da, açık ça sı dün ya da ki sa vun ma sa na yi iliş ki le ri nin di na mik le riy - le ba kıl dı ğın da sa de ce bir ha yal." (almanyanın Sesi, 3 ekim 2010) türkiye nin rusya dan beklentileri Hayal m a r c ı n k a c z m a r S k ı - S z y m o n k a r d a S

9 turque Diplomatique ekim b a ğ i m L i L i k İşbirliğinin Durumu BBC Roketle Dakikalar İçinde Seyahat «Spa cex ve Tes la gi bi dev tek no lo ji şir ket le ri nin sa hi bi işa - da mı Elon Musk, kod adı "Big F... Roc ket" (Bü yük S. Ro ket) olan bir pro je yi ka mu oyu na açık la dı. Elon Musk, bu ye ni uzay ara cı ile Dün ya üze rin de her han gi iki nok ta ara sında ki uçu şun 1 saa tin al tın da bir za man da müm kün ola ca ğı nı söy le di. Musk, ör ne ğin, Lon dra ile New York ara sı nın 29 da - ki ka ola ca ğı nı, bu ro ket se ya ha ti nin de her ke sin kar şı la ya bi - le ce ği bir ma li yet le ger çek le şe ce ği ni de be lirt ti. Ye ni le ne bi lir ro ket sis tem le ri ile ça lı şan uzay araç la rı ya - pan Spa cex im za lı bu uzay ara cı ile Mars'ta ko lo ni ku ru la bi - le ce ği ni vur gu la yan Musk'a gö re Ay'a üs de in şa edi le bi lir. "Big F... Roc ket" kod ad lı bu uzay ara cı nın ilk uçu şu nun 2022 yı lın da ya pıl ma sı plan la nı yor. Avus tral ya'da uzay da yolcu luk üze ri ne dü zen le nen bir kon gre de ko nu şan Musk, şirke tin bu pro je nin mad di yü kü nü kar şı la ya cak bir pla nı ol du - ğu nu da açık la dı. Spa cex ha li ha zır da ye nin den kul la nı la bi len Fal con9 ro ke ti ile 16 ba şa rı lı iniş kal kış ger çek leş tir di. Dra - gon isim li ro ket le de yö rün ge de ki Ulus la ra ra sı Uzay Üs sü'ne kar go gö tü rüp, Dün ya'ya ge ri kar go ge ti re bi li yor. Ka sım ayı için de de He avy (Ağır) adı ve ri len bir ro ke tin de ilk de ne - me si ya pı la cak. Musk, "Bü yük S. Ro ket"in ma li ye ti ni bu üç ro ke tin tüm kay na ğı nı bu sis te me ak tar mak la sağ la na ca ğı nı açık la dı. Ilk uçu şun 2022'de ya pıl ma sı plan la nı yor Kon gre de ko nu şan Musk, "Bu ka dar ge liş miş ro ket ler ya - pıp her uçuş son ra sı bun la rın yok ol ma sı na izin ver mek de - li ce" di ye ko nuş tu. tö rü ne ya tı rım yap mak ko nu sun da teş vik et me ye çok da ha ka rar lı bir hal al dı yı lı Ey lül ayın da Dev let Baş ka nı Vla di mir Pu tin, Rus ya nın Çin li şir ket le re stra te jik pet rol ve do ğal gaz de po la rın da his se ler sun ma - ya is tek li ol du ğu nu açık la dı. (8) 2015 yı lı Şu bat ayın da ise, Rus ya baş ba - kan yar dım cı sı Ar kady Dvor ko viç, bu tek li fin ço ğun luk his se le ri ni de içe - re bi le ce ği ni be lirt ti. (9) Bu za ma na de ğin, Çin in Rus ya da pet rol üre tim pro je le ri ne olan ya tı rım la rı ko nu sun da ki an laş ma la rın bü yük kıs mı çer çe - ve an laş ma lar şek lin de ol du. An cak iç le rin den ba zı la rı ni hai ha le ka vu şa - bi lir. Ros neft, Çin ser ma ye si ni çek mek le ya kın dan il gi li yı lın da Rosneft, Do ğu Si bir ya da ki Sred ne bo tu obins ko ye do ğal gaz sa ha sı nı iş le ten Ta as-yur yakh Nef te ga zo doby cha ad lı şir ke tin his se le ri ni CNPC ye öner - di (an cak ha len bu ko nu da ni hai bir an laş ma ya va rıl ma dı) (10) yı lı Ka sım ayın da Ros neft, Çin li CNPC şir ke tin den Kras no yarsk krai da yer alan ve Ros neft in sa hip ol du ğu Van kor pet rol sa ha sı nın his - se le ri nin yüz de 10 unu sa tın al mak üze re bir çer çe ve an laş ma im za la dı yı lı Ey lül ayın da Ros neft, Çin li pet rol iş le me şir ke ti Si no pec ile, Rus ya nın Russ ko ye ve Yu rubc he no-tok homs ko ye ha va sa ha la rı nın araş tı rıl ma sı ko nu sun da bir iş bir li ği an laş ma sı na var dı (an laş ma, her bir sa ha da ki his se le ri nin yüz de 49 unu Çin li bir or ta ğa ve ri yor). Yu rubc he - no-tok homs ko ye sa ha sın dan çı kan pet rol, ES PO bo ru hat tı üze rin den Çin e ih raç edi le cek. Her ne ka dar bu iş lem ler ol duk ça umut ve ri ci gö - rün se de, so nuç lan ma la rı ge ci ke bi lir. Ros neft in mü za ke re po zis yo nu kı - sa sü re ön ce Ba tı nın Rus ya ya kar şı ge tir di ği yap tı rım lar se be biy le za yıf - la dı ve bu da Mos ko va nın Ba tı ser ma ye si ne eri şi mi ni sı nır lan dır dı. Rus ya ve Çin ara sın da önü müz de ki yıl lar da do ğal gaz üre ti mi ko nu - sun da ki iliş ki ler de ki her han gi bir da ral ma ise müm kün gö rün mü yor. Gaz prom bir yan dan bu alan da ki iş bir li ğiy le il gi len di ği ni ifa de et ti. Çin li şir ket ler le im za la nan ge nel an laş ma lar (ör ne ğin, CNO OC ile Ka sım 2014 te im za la nan me mo ran dum ve 8 Ma yıs 2015 te CNPC ile im za la - nan çer çe ve iş bir li ği an laş ma sı) bu nun bir ka nı tı. Öte yan dan, Gaz prom tem sil ci le ri nin açık la ma la rı, Çin li şir ket le rin Rus ya da ki üre tim pro je le - ri ne ka tı lı mı nın, an cak Gaz prom a Çin de ben ze ri iş bir li ği fır sat la rı ve ri - lir se müm kün ola ca ğı nı söy lü yor lar an cak bu da önü müz de ki yıl lar da «BBC " Her þe yi say dým. yol da ki ba sa mak la rý, ki li se ye çý kan ba sa - mak la rý, yý ka dý ðým bu la þýk ve gü müþ eþ ya la rý sa yý sý ný... Sa yý - la bi le cek her þe yi say dým" di yor, 2015 ulu sal Öz gür lük ma - dal ya sý'ný alan 99 ya þýn da ki kat he ri ne John son.1918'de abd'nin West vir gi nia eya le tin de ki Whi te Sulp hur Springs ka sa ba sýn da dün ya ya ge len John son, ken di de yi miy le "sa yý la ra hay ran lýk du - yan bir ma te ma tik araþ týr ma cý sý." Sa yý la ra olan hay ran lý ðý 10 ya - þýn day ken baþ la yan John son, ay ný yaþ ta li se ye baþ la dý. ba ba sý Jos - hua, ký zý nýn sa hip ol du ðu po tan si ye li gör dü ve ký zý nýn West vir gi nia ens ti tü sü'nde eði tim al ma sý için bu ra ya ta þýn dý. Johnson'un aka de mi de gös ter di ði ba þa rý, ba ba sý nýn ka ra rý nýn doð ru ol - du ðu nu ka nýt la dý. kat he ri ne 14 ya þýn da li se den, 18 ya þýn da da üni - ver si te den me zun ol du. 1953'te abd'de na Sa'dan ön ce fa ali yet gös te ren "ulu sal Ha va cý lýk da nýþ ma ku ru lu" na Ca'da ça lýþ ma ya baþ la dý. na Ca, 1935'te rüz gar tü ne li test le ri nin so nuç la rý ný ölç mek ve he sap la mak için ka dýn la rý iþe al ma ya baþ la dý. bu ra da ça lý þan ka - dýn lar, bu gün bi li nen bil gi sa yar la rýn yap tý ðý iþ le ri ya pý yor lar dý. uzay me ki ði nin yö rün ge si ni he sap la dý Ýkin ci dün ya Sa va þý sý ra sýn da na Ca, af ri ka kö ken li ame ri ka lý ka dýn la rý da bu "bil gi sa yar" iþin de is tih dam et me ye baþ la dý. Sa vaþ bit tik ten son ra, na Ca bu ça lý þan la rýn dan o ka dar mem nun du ki di ðer ku rum la rýn ak si ne ka dýn bil gi sa yar la rý is tih dam et me ye de - vam et ti yý lý na ge lin di ðin de ise uzay araþ týr ma la rý na olan il - pek müm kün gö rün mü yor. Çin li şir ket ler ve Ros neft ta ra fın dan uy gu - la nan pro je ler le il gi li ol du ğu sü re ce, Ros neft in do ğal gaz ih ra ca tın da bu lun ma li san sı nın ol ma ma sı bir prob lem teş kil ede bi lir (bu za ma na de ğin Gaz prom un ken di si ne il gi li ya sa ta ra fın dan ve ri len bo ru hat tı siste mi üze rin den do ğal gaz ih ra ca tı üze rin de bir te ke li ola gel di) yı - lı na ge ri dö nül dü ğün de, Baş kan Pu tin, hü kü me te, ba ğım sız do ğal gaz üre ti ci le ri ne ih ra cat bo ru hat la rı na eri şim im ka nı ve ril me si ne yö ne lik bir plan ha zır la ma em ri ver di. An cak, Rus ener ji sek tö rü nün zor lu fi - nan sal du ru mu (Gaz prom un ken di si nin de), bu ko nu da ni hai bir ka ra - ra va rıl ma sı nı en az bir kaç se ne ge cik ti re bi lir. Da ha sı, Ros neft in sa hi bi ol du ğu bü yük Do ğu Si bir ya do ğal gaz sa ha la rı, Yu rubc he no-tok homs - ko ye sa ha sı (yak la şık 152,4 bcm do ğal gaz) ve Sred ne bo tu obins ko ye sa - ha sı (yak la şık 155 bcm), Si bir ya nın Gü cü bo ru hat tı nın plan la nan gü zer - ga hın dan çok uzak ta dır (Yu rubc he no-tok homs ko ye sa ha sı ile plan la nan bo ru hat tı ara sın da ki me sa fe yak la şık 1000 km ka dar dır). LNG sek tö rün de iş bir li ği: mü te va zi bir iler le me Bu za ma na de ğin Rus ya Çin ara sın da LNG sek tö rün de ki iş bir li ği, Çin e çok az mik tar da sı vı laş tı rıl mış do ğal gaz ih ra ca tıy la ve Çin in Ya - mal-lng pro je si nin uy gu lan ma sı na mü da hil li ğiy le sı nır lı ol muş tur. Rus - ya nın Çin e LNG te da ri ki 2009 yı lın da baş la ma sı na rağ men, bu te da ri - kin mik ta rı ha len önem siz dü zey de dir yıl la rı ara sın da aşa ma lı ola rak azal mış tır (2012 yı lın da 0,38 mil yon ton dan, 2014 yı lın - da 0,13 mil yon to na). Do la yı sıy la Çin, Rus LNG si için önem li bir pi ya - sa de ğil dir (Rus ya nın LNG ih ra ca tı top la mı nın yüz de 1,2 si ne kar şı lık gel mek te dir). Ben zer şe kil de, Çin içi Rus sı vı laş tı rıl mış do ğal ga zı, önem li bir te da rik kay na ğı de ğil dir; ke za Çin in top lam LNG it ha la tı nın sa de ce yüz de 0,65 ine kar şı lık gel mek te dir. Rus ya nın en ümit va at eden sı vı laş tı rıl mış do ğal gaz pro je si ola rak Ya mal-lng ise, fon lan ma kay nak la rı açı sın dan bü yük so run lar ya şa mış - tır. Pro je nin pay daş la rı ara sın da Rus ya nın Gaz prom dan son ra en bü - yük ikin ci do ğal gaz üre ti ci si olan No va tek (yüz de 50,1), Fran sız şir ke ti To tal (yüz de 20), Çin li şir ket CNPC (yüz de 20) ve Çin Ipek Yo lu Fo - Kay nak ve dipnotlar: li kac je/osw-com men tary/ /oil-fri end ship-sta te-and-pros pects-rus si an-chi ne se-energy NASA nın Bilgisayar kadını: katherine Johnson gi nin art ma sý ve Lang ley araþ týr ma mer ke zi'nin ku rul ma sýy la John son, ola ða nüs tü ma te ma tik be ce ri le ri ni gös te re bi le ce ði bir yer bul du. John son, uza ya gi den ilk abd'li as tro not olan alan She p- ard'ýn uzay me ki ði nin yö rün ge si ni bir bil gi sa yar gi bi he sap la dý. ay'a iniþ te önem li rol oy na dý na Sa'nýn elek tro nik bil gi sa yar la rý kul lan ma ya baþ la ma sý na rað men, 1962'de "Fri end ship 7" is miy le gö re ve çý ka cak olan as tro - not John glenn, ye ni elek tro nik bil gi sa yar lar ta ra fýn dan ya pý lan yö rün ge he sap la ma la rý nýn kat he ri ne John son ta ra fýn dan ye ni den he sap la na rak kon trol edil me si ni is te di. John son 1986'ya ka dar na Sa'da ça lýþ tý ve ma te ma tik ye te nek le ri ni elek tro nik bil gi sa yar be ce ri le ri ile bir leþ tir di. John son'ýn he sap la ma la rý, abd'nin uzay yol cu lu ðu ile il gi li ilk adým la rý atar ken, apol lo uzay ge mi si'nin ay'a iniþ prog ra mý nýn ba þa rý sýn da önem li rol oy na dý. kat he ri ne John son ba þa rý lar la do lu bir ha yat ge çir di. Çok sa yý da fah ri dok to ra al dý yý lýn da apol lo prog ra mý na ha zýr lýk ama - cýy la, ay'ýn et ra fýn da dö nen beþ uzay ara cý na iliþ kin na vi gas yon so run la rý ala nýn da yap tý ðý ön cü ça lýþ ma lar sa ye sin de na Sa Lu nar or bi ter uzay ara cý ve ope ras yon eki bi ödü lü nü al dý. 24 ka sým 2015 gü nü, abd'de o dö nem baþ kan olan ba rack oba ma'nýn elinden ül ke de ki en yük sek va tan daþ lýk ödü lü olan "baþ kan lýk Öz gür - lük ma dal ya sý"ný al dý. bu gün 100 ya þýn da olan kat he ri ne Johnson, ha len na Sa'nýn et kin lik le ri ne ka tý lý yor. (bbc, )» Elon Musk, dün ya üze rin de her han gi bir nok ta ya bir saa - tin al tın da ula şa bi le cek bu ro ke tin ge le cek se ne in şa edil me - ye baş la na ca ğı nı, 5 yıl için de de ilk uçu şun ger çek le şe bi le ce - ği ni söy le di. Musk, kon gre de Mars yol cu lu ğu na iliş kin de açık la ma lar yap tı. Spa cex'in sa hi bi, 2024 yı lı na ka dar Mars'a iki si in san lı 4 uzay me ki ği gön der mek is te dik le ri ni de söy le - di. Bu za ma na ka dar Mars'a bir "sen te tik ya kıt fab ri ka sı" ku - ra rak Dün ya'ya ge ri dö nü şü müm kün kı la cak ya kı tı kı zıl ge - ze gen de el de et me yi plan la dık la rı nı da açık la dı. Mars se ya ha ti için dü şü nü len ro ke tin 100 ki şi ta şı ma ka p- a si te sin de ola ca ğı nı açık la yan Musk, bu yol la 40 ila 100 yıl için de kı zıl ge ze gen de 1 mil yon in sa nın ya şam ko nu mu na ge çe bi le ce ği ni be lirt ti. Bu ara cın dün ya üze rin de se ya hat için de kul la nı la bi le ce ği ni ifa de eden Elon Musk, "Bu uçu - şun kol tuk ba şı üc re ti stan dart bir eko no mi uçu şu fi yat - lan dır ma sı ci va rın da ola cak tır" de di. (BBC, 29 Eylül 2017) nu (yüz de 9,9) bu lun mak ta dır yı lı Ma yıs ayın da CNPC, her yıl 3 mil yon ton LNG sa tın alı mı için kon sor si yum la bir an laş ma im za la dı. Bu pro je için alı nan dış fon la ma kay nak la rı ise sa de ce sı nır lı dü zey de ol du (ilk plan la ra gö re, top lam büt çe nin yüz de 70 ine kar şı lık gel me le ri ge re ki yor du, şim diy se 27 mil yar do lar ol du ğu tah min edi li yor). No va tek, yap tı rım la ra ta bi olup Ba tı ve ya Rus ban ka la rın dan ser ma - ye el de et mek ko nu sun da sı nır lı fır sat la ra sa hip (11). Şir ket sa de ce Rus Ulu sal Re fah Fo nu ndan 150 mil yar rub le lik des tek al ma yı ba şar dı. Bu - nu da tah vil le ri ni dev let ban ka la rı na sa ta rak sağ la dı. 75 mil yar rub le yi de 19 Şu bat 2015 ta ri hin de sat tı ğı tah vil ler den el de et ti (o dö ne min kur kar şı lı ğıy la yak la şık 1,2 mil yar do lar). Ikin ci tah vil di li mi ise 75 mi - yar rub le de ğe rin de olup 2015 yı lı Ey lül ayın da sa tıl dı. Rus ya, Çin ban - ka la rın dan ge len kre di ler den ek sik fon la rı nı (yak la şık mil yar do - lar ci va rın da) el de et me yi umu yor. Bu za ma na ka dar ise, bu ko nu da sa de ce ön an laş ma lar ya pıl dı. Şu an iti ba riy le Çin ta ra fı 730 mil yon Eu - ro de ğe rin de bir kre di tek li fi ge tir di. Mev cut ko şul lar al tın da, Çin pi ya - sa sı na te da rik te bu lun ma ya yö ne lik ye ni Uzak Do ğu LNG pro je le ri nin uy gu lan ma sı pek müm kün gö rün mü yor. Ma li zor luk lar dan do la yı söz ko nu su pro je ler cid di an lam da ge ci ke bi lir ve iç le rin den ba zı la rın dan ör ne ğin Vla di vos tok LNG (Gaz prom ta ra fın dan uy gu la nan) ve ya Uzak Do ğu LNG (Ros neft ta ra fın dan uy gu la nan) pro je le ri- vaz ge çi le bi lir. Ben zer şe kil de, Sak ha lin de ki Yuzh no-ki rins ko ye sa ha sı nın Ame ri kan yap tı rım la rı na ko nu ol ma sı, Sak ha lin-2 pro je si çer çe ve sin de sı vı laş ma te si si ni ge niş let me ye yö ne lik plan la rı ge cik ti re bi lir (bu sa ha nın ama cı, ter mi na lin plan la nan üçün cü ko lu için ham mad de ba zı ol ma sıy dı). Ener ji iş bir li ği nin ge liş ti ril me si ne yö ne lik ola nak lar Ham pet rol te da rik mik ta rı nın ar tı rıl ma sı ko nu sun da ki iş bir li ğin de di na mik bir iler le me kay de dil di. An cak, Rus ve Çin li şir ket ler, on yıl dan uzun za man dır pet rol üre ti min de ki ya tı rım lar ko nu sun da her han gi bir an laş ma yı so nuç lan dı ra ma dı lar. Rus pet ro lü nün Çin e ih ra cat mik ta rı nı ar tır ma nın önün de şüp he le ni len en bü yük en gel ise, Do ğu Si bir ya da pet rol son da jı na yö ne lik mev cut po tan si yel le bağ lan tı lı ola bi lir. Bu du - rum da, iş bir li ği nin ge le cek te ki ge li şi mi, spe si fik ola rak Çin in üre ti me yö ne lik ya tı rım la rı nı içe re bi lir. Bu ya tı rım lar, hem Rus ya ta ra fın dan al - gı lan dı ğı şek liy le Çin ile iş bir li ği nin ar tan si ya si öne miy le, hem de Rus pet rol sek tö rü nün ar tan fi nan sal ih ti yaç la rıy la teş vik edi le bi lir (özel lik - le de şa yet Ba tı nın da yat tı ğı yap tı rım lar yü rür lük te ka lır sa). Do ğal gaz sek tö rü ko nu sun da, bo ru hat tı sis te mi üze rin den Rus do - ğal ga zı nın ih ra ca tı nın baş la tıl ma sı na yö ne lik ola sı lık lar ki böy le lik le Çin in gö zün de Rus ya nın öne mi ar ta cak tır- da ha az ümit ve ri ci ol ma ya de vam edi yor. Si bir ya nın Gü cü 1 bo ru hat tı nın açıl ma sı nın ge ci ke bi - le ce ği ve Si bir ya nın Gü cü 2 pro je si ni baş lat ma ka ra rı nın, di ğer gi ri - şim ler gi bi (ör ne ğin, Sak ha lin den Çin e bo ru hat la rı sis te mi üze rin den do ğal gaz ih raç et me pro je si gi bi) plan dü ze yim de kal ma sı bek le ne bi lir. Ay nı de re ce de be lir siz olan bir di ğer me se le ise, Çin li şir ket le rin Rus - ya da ger çek le şen do ğal gaz üre ti mi ne yö ne lik pro je le re ka tı lı mı dır. Bu bağ lam da, iş bir li ği ne da ir en ümit va at eden alan, LNG sek tö rü dür özellik le de Ya mal pro je si nin uy gu lan ma sı. Bu iş bir li ği, eğer Çin li ban ka lar ta ra - fın dan Ya mal-lng pro je si nin uy gu lan ma sı ama cıy la bü yük kre di ler (10 20 mil yar ABD do la rı ci va rın da) ve ri lir se ye ni bir bo yut ka za na -»

10 10 ekim 2017 turque Diplomatique P e t r o L, doğalagaz v e J e o P o L i t i k a: ABD, Çin e Karşı Myanmar ı Kullanıyor Iç ça tış ma lar, uy gun bir nok ta ya ko num lan dık la rın da, je opo li tik fır sa ta dö nü şe bi lir ler. ABD nin müt te fi ki Su udi Ara bis tan ın fi nan se edip ku cak aç tı ğı Ro hing ya da ki is yan lar la ABD, Çin in pet rol te da ri ki ni en gel le mek için bir şans ya ra tı yor ve Aung San Suu Kyi ye Myan mar ı ye ni den Çin in et ki sin den kur tar mak için ge re ken as ke ri iş bir li ği ni te min edi yor. w h ı t n E y w E B B S on yıl lar da, Myan mar (es ki is miy le Bur ma) ha - ber ler de na di ren yer alır dı. Bu nun se be bi, bü - yük oran da, ABD des tek li 1991 No bel Ba rış Ödü lü sa hi bi Aung San Suu Kyi nin 2015 se çim le rin - den son ra si ya set te ye ni den gü cü nü ka zan ma sı ve bir yıl son ra dev let baş kan lı ğı gö re vi ne gel me si so - nu cun da ül ke nin ye ni fi liz len me ye baş la yan de mok - ra si si nin emin el ler de ol du ğu var sa yı mıy dı. Bu nun - la bir lik te, ulus la ra ra sı ka mu oyu der hal Suu Kyi den yüz çe vir di, ke za in san hak la rı ak ti vist le ri, Bir leş miş Mil let ler ve di ğer bir çok No bel ödü lü sa hi bi, ken di - si nin şu an da Ro hing ya kri zi ola rak bi li nen me se le - yi ele alış şek li ni güç lü bir şe kil de eleş tir di ler. Kriz, Myan mar ın kı yı sın da ki Rak hi ne eya le tin de (es ki is miy le Ara kan) ya şa yan ve ta rih bo yun ca zul me uğ ra mış Müs lü man bir azın lık olan Ro hing ya lı la rın için de bu lun du ğu kö tü du ru ma odak la nı yor. Ro hing - ya lı lar ay nı za man da her han gi bir dev le te sa hip de ğil, ke za Myan mar hü kü me ti uzun za man bo yun ca on la - rın böl ge ye da ir yüz yıl lık id di ala rı nı ta nı ma yı red det ti ve bir çok ve si le ile Ro hing ya lı la rın Myan mar yer li si ol - ma dık la rı nı, da ha zi ya de kom şu Bang la deş ten ge len ya sa dı şı göç men ler ol duk la rı nı ile ri sür dü. Va tan - daş lık tan ve do la yı sıy la te mel hak lar dan mah rum ka - lan bu hal kın ya şa dı ğı me za lim, Ro hing ya lı la rı kor kut - mak ve on la rı top rak la rı nı terk et mek zo run da bı rak mak için as ke ri gü cü nü kul la nan Myan mar hü kü - me ti nin bu tu tu muy la bir lik te da ha da kat mer len di. Myan mar, bo ru hat tı nın bü yük ortaklarından bi ri, Shwe sa ha sın da ki do ğal gaz üre ti min de bü yük bir pa ya sa hipi her iki si ta mam lan dı - ğın da bo ru hat la rı için yıl lık ge çiş üc ret le ri nin 7 mil yon dolar ol ma sı planlanıyor Özel lik le bu ay ku rum sal med ya ve BM gi bi bir - çok ulus la ra ra sı ku rum ve ön de ge len in san hak la rı ör güt le ri- bu an laş maz lı ğa da ha ön ce gö rül - me miş bir dik kat gös ter di ler. Ör ne ğin geç ti ği miz Pa - zar te si gü nü Bir leş miş Mil let ler in san hak la rı yük sek ko mi se ri Ze id Ra ad al-hus se in, Myan mar ı et nik te miz li ğe da ir ki tap la ra ko nu ola cak bir ör nek ger - çek leş tir mek le suç la dı ve Myan mar ın Ro hing ya lı la ra kar şı yap tı ğı nın ulus la ra ra sı hu ku ku ih lal et ti ği ni be - lirt ti. Ey lül ün ilk iki haf ta sı, ku rum sal med ya ku ru - luş la rı kriz hak kın da yo ğun bir şe kil de ha ber geç ti - ler. Sa de ce geç ti ği miz haf ta CNN de Ro hing ya lı la rın için de bu lun du ğu kö tü du ru ma da ir 13 fark lı ma ka le ya yım lan dı. Myan mar ın li de ri ola rak Suu Kyi ye mü - da ha le et me si yö nün de çağ rı lar ya pıl dı. ta şı yan bo ru hat la rı nın in şa sı, ön gö rü len sü re zar fın - da ta mam la na ma dı. Do ğal gaz bo ru hat tı, 2014 yı lın - da ope ras yo nel ha le gel di ve bu gün Çin e 12 mil yar met re küp ten faz la do ğal gaz ta şı yor. Pet rol bo ru hat - tı nın in şa sı çok da ha zor ol du ve bu se ne so nu na doğ ru ta mam lan ma sı ön gö rü lü yor. Ta mam lan dı ğın da ise Çin in Or ta Do ğu ve Af ri ka dan pet ro le eri şi mi ni ko lay laş tı ra cak ve bu pet ro lün ta şı ma cı lık sü re si ni yüz de 30 ora nın da dü şü re cek. Pet ro le da ha faz la ve da ha ko lay eri şim sağ la ma avan ta jı nın öte sin de, Shwe pet rol bo ru hat tı nın Çin in je opo li tik çı kar la rı açı sın dan kri tik bir stra te jik öne mi bu lun mak ta dır. Ha li ha zır da Çin in it hal et ti ği pet ro lün yüz de 80 i, Ma lak ka bo ğaz la rı ve Gü ney Çin De ni - zi nde ki tar tış ma lı alan lar üze rin den ge çi yor. Bu mevcut gü zer gah, şa yet iki ra kip ulus ara sın da düş man lık - lar baş gös te rir se, Çin i, ABD do nan ma sı nın 6. Fi lo su nun da yat tı ğı po tan si yel bir ener ji ab lu ka sı na açık hal de bı ra ka cak tır. Shwe pet rol bo ru hat tı ope - ras yo nel ha le ge lir gel mez, Çin in ar tık pet rol it ha lat - la rı nın bü yük bö lü mü üze rin de ABD ta ra fın dan ab lu - ka kon ma ola sı lı ğın dan en di şe len me si ne ge rek kal ma ya cak. Bu da, gi de rek bo zu lan Çin-ABD iliş ki le - ri kar şı sın da Çin açı sın dan kri tik bir avan taj su na cak. In şa at baş la dı ğın dan be ri, Rak hi ne eya le ti ve Myan mar ın di ğer böl ge le rin de ki bo ru hat la rı na kar şı pro tes to lar de vam et ti. Özel lik le Rak hi ne eya le tin - de ya şa yan lar, hü kü me te ve CNPC ye bir çok kez, pro je nin ne hir le ri ni kir let ti ği, özel mül ki ye ti yok et - ti ği ve ye rel ba lık çı la rın ge çim kay nak la rı nı mah vet ti - ği yö nün de şi ka yet ler ilet ti ler. Da ha sı, pro je için dev le tin ka mu laş tır dı ğı mülk le rin sa hip le ri nin ço ğu - nun za rar la rı, da ha ön ce söz ve ril di ği gi bi CNPC ta ra - fın dan taz min edil me di. Bu da, bo ru hat tı aley hi ne göste ri le ri ve ayak lan ma la rı da ha da te tik le di. Pro tes to cu lar sü rek li ola rak CNPC ye, çev re böl ge ye elek trik te min et me çağ rı sın da bu lun du. Ke za bu ra da ha len ek sik olan te mel bir ih ti yaç tı elek trik... Bir di ğer id dia et ti ği gi bi pek de or ga nik bir tep ki de ğil dir. Ha li - ha zır da Ara kan Ro hing ya Kur tu luş Or du su (AR SA) ola rak bi li nen, geç miş te ise Ha ra kah al-ya kin ola rak anı lan gru bun ba şın da, Myan mar a gel me den ön ce Su - udi Ara bis tan da imam lık ya pan bir Wa ha bi olan, Pa k- is tan uy ruk lu Ata ul lah abu Am mar Jun ju ni bu lu nu yor. Reu ters ın ge çen se ne geç ti ği bir ha be re gö re, gru bun fi nans ma nı Pa kis tan ve Su udi Ara bis tan dan ge li yor ve mer ke zi Mek ke de bu lu nan 20 kı dem li Ro hing ya mülte ci sin den olu şan bir ko mi te, gru bu de net li yor. AR SA doğ ru dan hem geç ti ği miz se ne hem de şu an da Ro hing ya lı si vil le re ve top lu luk la ra yö ne lik ya - şa tı lan bas kı or ta mın dan so rum lu dur; ke za Myanmar or du su te sis le ri ve üs le ri ne yö ne lik sal dı rı la rı, or du nun şid det li bir şe kil de kar şı lık ver me si ni te tik - le di. AR SA, ay nı za man da Rak hi ne dev le tin de ki Bu - dist si vil le ri he de fi ne al dı, Ro hing ya lı la rın ya şa ma ya de vam et ti ği me za lim için ül ke nin di ğer yer le rin de ki aşı rı lık yan lı sı Bu dist le rin des te ği ni al dı. AR SA, kad ro la rı na in san dev şir me ko nu sun da pek zor luk ya şa mı yor; ke za Su udi Ara bis tan ya kın - lar da ki Bang la deş te 560 Va ha bi ca mi si in şa et mek için 1 mil yar do la rın üze rin de pa ra har cı yor. Bang - la deş, bir çok Ro hing ya lı nın şid det ten kaç mak için Shwe pet rol bo ru hat tı nın ta mam lan ma sı nı sek te ye uğ rat ma po tan si ye li ne sa hip. Bu bo ru hat tı nın in şa edil me si nin ön len me si, bir öl çü de Su udi Ara bis tan a fay da sağ la ya bi lir, an cak Su udi le rin bü yük müt te fik - le rin den ABD için çok da ha bü yük bir fay da ge ti re - cek tir. ABD/Su udi Ara bis tan ın bir di ğer müt te fi ki olan Is ra il de Myan mar re ji mi ne si lah sa tı şın dan önem li bir kar sağ la mak ta dır ve bu ro lü, ça tış ma ya rağ men hiç ak sa ma dan de vam et mek te dir. ABD nin fik ri ni açık la ma yan tav rı, uzun za man dır de vam eden si niz min bir ürü nü Myan mar ın Ro hing ya kri zi ne ver di ği ya nı ta Çin in giz li des te ği, bu ül ke ye da ir net eko no mik ve stra te jik çı kar la rı bağ la mın da bek le nen bir du - rum iken, ba zı ha ber ler de ABD nin ça tış ma ya mü da hil ol mak ko nu sun da ür kek dav ran ma sı kar şı sın da ya şa nan şaş kın lık ifa de edil di hem de BM ve ku rum sal med ya nın tüm öf ke ifa de le ri ne rağ men. As so ci ated Press e gö re, ABD, ça tış ma ya mü da ha le si nin As ya ül ke si nin de mok ra tik li de ri Aung San Suu Kyi ye za rar ver me sin den en di şe le - ni yor; ke za bu ki şi nin yö ne ti mi bü yük oran da Ba tı fi nans ma nıy la ger çek le şi yor. ABD nin Myan mar a olan il gi si pek ye ni sa yıl maz; ke za ABD hü kü me ti, ABD ye ait bir çok hü kü met-dı şı ku ru luş la bir lik te, de mok ra si nin teş vi ki me se le si ne mil yon lar ca do lar pa ra har ca dı özel lik le de Suu Kyi nin ön der li ğin de ki Ulu sal De mok ra si Li gi ni (NLD) fon la dı yı lın da gös te ri len ve Dış Iliş ki ler Kon se - yi nin çek ti ği Bur ma: De ği şim Za ma nı ad lı bir bel ge - sel de, NLD ve li de ri nin ABD ve ulus la ra ra sı top lu lu - ğun yar dı mı ol mak sı zın Bur ma da (Myan mar) ya şa ya ma ya ca ğı be lir ti li yor du. O za man dan be ri ABD hü kü me ti de mok ra tik ku rum la rın ge liş ti ril me - si ve Myan mar hü kü me tin de ye ni bir bi çi min öne sü - rül me si ama cıy la eko no mik kal kın ma nın kış kır tıl ma - sı ama cıy la yüz mil yon lar ca do lar pa ra har ca dı yıl la rı ara sın da Oba ma yö ne ti mi, bu tür ça - ba lar için Myan mar a 375 mil yon do lar kay nak sağ la dı. Ba sı na yan sı yan ha ber le rin son dö nem de art ma sı ve Bir leş miş Mil let ler gi bi ulus la ra ra sı ku ru luş lar da en di şe dü ze yi nin yük sel me si so nu cun da Ro hing ya lı - la rın Myan mar hü kü me ti ta ra fın dan et nik te miz li ğe ta bi tu tul ma sı nın ya kın za man lı bir ol gu ol du ğu sa nı - la bi lir. An cak as lın da bu an laş maz lık yak la şık bir yüz yıl ka dar es ki dir ve şu an da kri zin tır man ma sı bu se - ne de ğil 2011 yı lın da baş la dı ve o za man dan be ri kö - tü leş me ye de vam edi yor. Da ha sı, Su udi le rin Ye men i im ha et me le ri ve Is ra il in Fi lis tin de ki et nik te miz li ği gi bi di ğer bir çok soy kı rım ör ne ği ne ku rum sal med ya çok faz la de ğin me di, ana akım si ya si söy lem ler de de bun lar dan pek söz edil me di. Pe ki Myan mar ile bir an da bu ka dar il gi le nil me si nin ar dın da ki ge rek çe ne? Pet rol ve Do ğal Gaz bo ru hat la rı Di ğer bir çok et nik te miz lik va ka sın da ol du ğu gi bi Ro hing ya ça tış ma sı, as lın da kay nak lar ya ni pet rol ve do ğal gaz- üze rin den ya şa nan bir an laş maz lık tır yı lın da, Myan mar ın as ke ri cun ta li de ri nin is mi - nin ve ril di Shwe ad lı de va sa bir do ğal gaz sa ha sı, Myan mar açık la rın da ki Ben gal Kör fe zi nde keş fe dil di yı lın da, Çin Ulu sal Pet rol Şir ke ti CNPC, do - ğal gaz hak la rı nı sa tın al dı ve sa ha ya ken di şan lı is mi - ni ver di. In şa at, bir yıl son ra iki adet km lik ka - ra dan ge çen bo ru hat la rı üze rin den baş la dı. Bo ru hat tı, Myan mar ın Rak hi ne dev le tin den ya ni Ro hing ya lı la rın ana yur dun dan- Çin in Yu nan eya le ti - ne dek uza na cak tı. Bi ri Or ta Do ğu ve Af ri ka dan do ğal gaz di ğe ri de pet ro lü ge mi yo luy la Myan mar a ta lep le ri ise, ye rel iş çi le re da ha faz la iş im ka nı sağ lan - ma sıy dı. Myan mar hü kü me ti, bo ru hat tı nın bü yük pay daş la - rın dan bi ri, ke za Shwe sa ha sın da ki do ğal gaz üre ti min de bü yük bir pa ya sa hip ve her iki si de ta mam lan dı ğın da bo ru hat la rı için yıl lık ge çiş hak kı üc ret le ri nin 7 mil yon do lar ol ma sı ön gö rü lü yor. Hal kın mu ha le fe ti ni Myanmar ı 2011 yı lın da Çin i Myit so ne Ba ra jı pro je si ni as kı - ya al mak zo run da bı rak tı ğı dü şü nü lür se, hü kü met, bo - ru hat la rı kar şı sın da ye rel di re ni şin önü ne ge çil mez ise yıl lık mil yon lar ca do lar ge lir kay bı ya şa ya bi le ce ği nin far - kın day dı. Do la yı sıy la Myan mar or du su, ka rar lı bir şe kil - de Ro hing ya lı la rın pe şi ne dü şü yor, yüz bin ler ce si ni evi - ni terk et mek zo run da bı ra kan şid de ti bir ba ha ne si ola rak böl ge sel is yan cı la rın baş lat tı ğı sis te mik sal dı rı la - rın in ti ka mı nı al dı ğı nı ile ri sü rü yor. Rak hi ne eya le tin de ki Ro hing ya is ya nı, dev le tin uzun za man dır sür dür dü ğü bas kı ya kar şı ye rel tep ki nin sı ğın dı ğı ül ke. Bu na rağ men, CNN ve El Ce zi re gi bi ulus la ra ra sı ku rum sal med ya ku ru luş la rı, Va ha bi is yan cı la ra da ir sem pa tik be tim le me ler ya yım la dı lar, gru bun hü kü - me tin ile ri sür dü ğü gi bi Myan mar top lu mu nun kal bi - ne sal dır ma yı he def le yen te rö rist bir grup ol ma dı ğı - nı, da ha zi ya de halk la rı nı ko ru mak için ça ba la yan bir grup ça re siz adam dan oluş tu ğu nu ile ri sür dü - ler. Bu nun la bir lik te, Myan mar ın Müs lü man ör güt le - ri, AR SA yı tak tik le ri ve aşı rı lık yan lı sı gö rüş le ri se - be biy le sert bir şe kil de kı na dı. Su udi le rin fon la dı ğı Su ri ye li is yan cı la ra da ir ku rum sal med ya ha ber le - riy le olan pa ra lel lik ler ise ba riz. Pe ki Su udi Ara bis tan, Ro hing ya ça tış ma sı nı fon la - mak tan ve bu nu yön len dir mek ten ne el de edi yor? Rak hi ne eya le tin de ki bü yük çap lı ve özel lik le de BM nin dik ka ti ni çek miş- bir kriz, Çin e gi de cek olan ve bu se ne so nun da iş lev sel ha le geç me si plan la nan ABD nin Myan mar a olan il gi si pek ye ni sa yıl maz; ke za ABD hü kü me ti, ABD ye ait bir çok hü kü met-dı şı ku ru luş la bir lik te, de mok ra si nin teş vi ki me se le si ne mil y- on lar ca do lar pa ra har ca dı. Da ha sı, 2015 yı lın da ABD Ulus la ra ra sı Kal kın ma Ajan sı USA ID, Myan mar ın 2015 se çim le rin - de ki bir nu ma ra lı ba ğış çı idi. Bu se çim ler de Suu Kyi ve onun par ti si ezi ci bir za fer ka zan dı lar. USA - ID ay nı za man da ay nı se ne Myan mar ın seç men ve ri ta ba nı nın tü mü nün oluş tu rul ma sı nı ve se çim - ler de kul la nı lan ve son ra ki se çim ler de kul la nı la cak olan tek no lo ji nin ku ru lu mu nu fi nan se et ti. son ola rak, USA ID ta ra fın dan se çim ler için 18 mil yon do la rın üze rin de pa ra har can dı. Da ha sı, ge nel lik le Ame ri kan-ma car mil yar der Ge - or ge So ros un fon la dı ğı bir çok hü kü met-dı şı ku ru - luş, Myan mar da de mok ra si nin teş vi ki ne da hil ol - du lar. Iki ör nek ver mek ge re kir se; Lon dra-mer kez li Pros pect Bur ma ve Bur ma Gö rev Gü cü ola rak bi - li nen CFR şem si ye gru bu olup 2013 yı lın dan be ri Ro hing ya lı la rın için de bu lun du ğu kö tü du ru mu te - mel gün dem mad de si yap mış tır. So ros un Açık Top - lum Va kıf la rı da bir sü re li ği ne Myan mar me se le si ne

11 turque Diplomatique ekim mü da hil ol du lar özel lik le de Shwe do ğal gaz bo ru - hat tı nın Hint li pay daş la rı üze rin de pro je den ay rıl ma - la rı yö nün de bas kı gi ri şi min de bu lun du lar. Suu Kyi nin se çil me si, bir çok açı dan Myan mar da ba zı şey le rin özel lik le de eko no mik açı dan- ter si ne dön me si an la mı na gel di. Suu Kyi nin ön cül le ri, Çin ve Gü ney Ko re nin ya tı rım la rın dan ya nay ken, Suu Kyi nin ik ti da ra ge li şi, ABD nin Myan mar a da ha faz la ya tı rım yap ma sı na yol aç tı; ke za ABD, Suu Kyi ül ke nin li de ri ola na ka dar bu ül ke ye kar şı yap tı rım la rı nı kal dır ma yı bek let miş ti. Suu Kyi nin se çil me sin den kı sa sü re son - ra ABD nin ya tı rım la rı hız la art tı ve 2020 yı lı na ka dar mev cut dü ze yi nin iki ka tı na çık ma sı bek le ni yor. Geç - ti ği miz ay iti ba riy le ABD li şir ket ler, Suu Kyi nin gö re - ve gel me si nin ar dın dan Myan mar a top lam da 250 mil - yon do lar ya tı rım yap mış bu lu nu yor lar. ABD es ki Dı şiş le ri Ba ka nı Hil lary Clinton 2013 yı lın da yap tı ğı özel bir ko nuş - ma es na sın da, Çin i fü ze sa vun ma ile çem ber içi ne ala ca ğız. Bu böl ge ye da ha faz la as ke ri fi lo ge ti re ce ğiz de miş ti. Bu nun la bir lik te, ya tı rım lar da ki bu ye ni ar tış, 2012 yı lın dan be ri ABD nin yap tı rım la rı na kar şın Myan mar a ya tı rım yap ma sı na izin ve ri len ABD li pet rol ve do ğal gaz şir ket le ri açı sın dan ye ni bir du rum de ğil. Oba ma yö ne ti mi, yap tı rım la rın ta ma men kal dı - rıl ma sın dan ön ce ABD nin ye ri ni ya ban cı ra kip le re kap tı ra ca ğı kor ku suy la bir is tis na ge tir miş ti. Bu ra da, bir yıl ön ce Shwe do ğal gaz sa ha sın da bü yük par ça lar alan Çin li ve Gü ney Ko re li şir ket le re yö ne lik net bir atıf var. Bu nun la bir lik te, Suu Kyi nin ik ti da ra yük se li şi, ABD ve Ba tı lı şir ket ler için özel lik le de Shell Oil ve Co no cop hi lips- çok da ha kar lı söz leş me le re yol aç tı. Ken di le ri ne ait fi kir le ri olan kuk la lar ABD nin ku rum sal ya tı rı mı ve ABD nin bağ la rın - da ki yu ka rı yön lü ha re ket, ABD nin Suu Kyi ve onun si ya si par ti si ne yap tı ğı de va sa ya tı rım lar ışı ğın da hiç de şa şır tı cı de ğil. An cak ABD, bu za ma na de ğin Suu Kyi nin gö re vi ni kul lan ma bi çi min den pek de hoş nut de ğil di. New York Ti mes ın kı sa sü re ön ce ak tar dı ğı gi bi, Suu Kyi ül ke si nin Çin ile bağ la rı nı sür dü rüp bu nu güç len di rir ken, onu gö re ve ge ti ren ABD nin çı kar la rı - na hiz met ede me di. Ör ne ğin Suu Kyi, Myan mar a li - der olu şun dan be ri Pe kin i iki kez zi ya ret et ti, an cak ABD Dı şiş le ri Ba ka nı Rex Til ler son un dü zen le di ği bir kon fe ran sa da vet edil me si ne rağ men bu da ve ti ge ri çe vir di. Çin in ba rış sü re ci mi zi ko ru mak için elin den ge len her şe yi ya pa ca ğı na da ir fi kir le ri ni ifa de et ti ve Çin in Rak hi ne dev le ti ve Bur ma da ki di ğer böl ge ler - de ki mez hep sel ça tış ma yı son lan dır ma yö nün de ki ka - rar lı lı ğı na atıf ta bu lun du. Öte yan dan, Çin in Kya ukp - yu ad lı li man ken tin de ki bir do nan ma üs sü nü ge liş tir me yi is te di ği yö nün de id di alar var ki ABD bu - nu ön le mek için elin den ge le ni ya pa cak tır. Myanmar da bu lu nan Stra te ji ve Po li ti ka Ens ti tü sü yö ne ti - ci di rek tö rü Min Zin in The Ti mes a söy le di ği ne gö re; ABD ge ri adım atar ken Aung San Suu Kyi, Myan mar da ve ulus la ra ra sı sah ne de gi de rek Çin e da ha faz la bel bağ la ma ya baş lı yor. Suu Kyi nin Çin i ya kın da tut ma ka ra rı, Fi li pin Dev let Baş ka nı Rod ri go Du ter te nin tav rı nı an dı rı - yor; ke za ken di si de ABD nin ül ke sin de ta rih sel ola - rak güç lü sey re den nü fu zu nu azalt mak için ça ba la - mış ve hem Rus ya hem de Çin ile ya kın bağ lar kur muş tu. Ne il ginç tir ki, bu iki ül ke ile bağ la rı nı güç len dir me si nin ar dın dan, Çin, Myan mar ve Fi li pin - ler, Su udi le rin fon la dı ğı Va ha bi is yan cı lar la mü ca de le et mek zo run da ka lan ye ga ne Gü ney do ğu As ya ül ke - le ri olu ver di ler Myan mar da AR SA, Fi li pin ler de de Da esh. Du ter te, ül ke sin de Da esh in yük se li şi nin so rum lu su nun ABD ol du ğu nu ima et ti. Her iki Va ha bi gru bun yük se li şi, ABD nin iki ül ke - de as ke ri var lı ğı nı güç len dir me si için el ve riş li bir ba - ha ne sun du. ABD Dı şiş le ri Ba kan lı ğı, Ha zi ran ayı so - nun da, Myan mar ı ço cuk as ker kul la nan ül ke ler lis te sin den çı kar dı (oy sa bu nu yap ma sı nın ar dın da ge çer li bir se bep yok tu ke za Myan mar, bu tik sin di ri - ci uy gu la ma yı sür dü rü yor). Bu adım ke za böy le lik le ABD nin Myan mar a as ke ri yar dım, eği tim ve ABD ya pı mı si lah lar ver me en ge li de kal dı rıl mış ol du- ABD Dı şiş le ri Ba kan lı ğı nın De mok ra si, In san Hak la - bal re se arch.ca/oil-gas-and-ge opo li tics-us-hand-in-pla ying-the-ro hing ya-cri sis-aga inst-chi na/ rı ve Ça lış ma Bü ro su nda ki uz man la rın iti raz la rı na rağ men atıl dı ve ABD nin bu ko nu ya da ir po li ti ka sı - nı alı şı la gel dik şek liy le or ta ya ko yu yor. ABD, 2017 yı lın da ka bul edi len Ulu sal Sa vun ma Yet ki len dir me Ya sa sı (NDAA) çer çe ve sin de giz li olan bir ya sa de ği şik li ği yo luy la bu ül key le olan doğ ru dan as ke ri bağ la rı nı da ha da ar tır ma yı he def - li yor. Eğer bu ya sa de ği şik li ği ka bul edi lir se, NDAA, ABD ve Myan mar or du la rı ara sın da ki bağ - la rın tam ola rak nor mal leş me si ne ola nak sağ la ya - cak ve ABD nin ha li ha zır da Fi li pin le re sağ la dı ğı dü - zey de bir eği tim ve tek nik ve lo jis tik des tek sun ma sı na im kan ve re cek. Ay rı ca, ABD nin bir as - ke ri üs in şa et me si nin de yo lu nu aça cak ve bu da kuş ku suz Çin in Myan mar da ken di si ne ait bir do - nan ma üs sü kur ma umut la rı nın da so nu ola cak. Bu es na da, ABD nin güç lü bir müt te fi ki olan Is ra il de Myan mar or du su na si lah sat ma ya de vam edi yor. Her iki ta ra fa da oy na mak ve Je opo li tik Ko ru ma gi bi mü him bir te la şa ka pıl mak Ro hing ya kri zi bağ la mın da, ABD ça tış ma nın her iki ta ra fı na da oy nu yor. Bir yan dan, ya kın müt te fi ki Su udi Ara bis tan, kri zin kı sa sü re ön ce tır man ma sın - dan so rum lu olan is ya nı fon la yıp te tik li yor; di ğer yan dan ABD ku rum sal med ya sı bu is ya nı öz gür lük sa vaş çı la rı ola rak be tim le yip hal kın bu ko nu ya da ir il gi si ni kri tik bir za man da çe ki yor. Öte yan dan, ABD, Myan mar a, ya ra tıl ma sın da ken di si ni yar dı mı olan is yan so ru nuy la mü ca de le et - me de da ha de rin bir as ke ri iş bir li ği tek li fi ya par ken, bir yan dan da Myan mar eko no mi si ne ABD nin ku - rum sal ya tı rı mı nı da ar tır ma yı öne ri yor. Suu Kyi ye yö ne lik ola rak gün den gü ne bü yü yen bu me se le yi ele al mak üze re et ki li bir gi ri şim de bu lun ma yö nün de ki çağ rı lar ile ABD, Suu Kyi ye hem giz li hem de açık bir şe kil de is te di ği ni yap tır ma ye te ne ği ne sa hip. Eğer kriz kö tü le şir se, Suu Kyi nin te rö riz min pat lak verme si ni ön le me de ABD nin as ke ri des te ği ni ta lep et - me ih ti ma li ar ta cak. Bu tür bir so nuç, ABD ye bü yük fay da sağ la ya cak; ke za böy le lik le Çin in bir di ğer sı nır ulu sun da ye ni bir as ke ri üs ka zan mış ola cak ve ay nı aman da Myan mar ın pet rol ve do ğal gaz zen gin lik le - rin den ne ma lan ma sı nı gü ven ce al tı na ala cak. ABD nin Myan mar a yö ne lik stra te jik il gi si, ül ke - nin kar lı pet rol ve do ğal gaz kay nak la rı nın kul la nı mı - na ha kim ol mak la sı nır lı de ğil. ABD nin Çin in bu ül - ke de ki nü fu zu nu azalt ma yö nün de ki gi ri şim le ri nin bü yük kıs mı, böl ge sel ni te lik te ve da ha ge niş çap lı bir Çin i çev re le me stra te ji si açı sın dan kri tik öne - me sa hip. Ke za böy le lik le ABD nin böl ge de ki ağır lı - ğı nı ye ni den kur ma sı için Çin in et ra fın da ABD nin bir le şik bir nü fuz cep he si ya rat ma sı nı he def li yor. Savaş oyunları bize gerçek Hayatta yardımcı olur mu? ku zey ko re, Ja pon ya üze rin den ký sa sü re ön ce bir ký ta lar-ara sý bir ba lis tik fü - ze yi fýr lat tý. Ja pon ya, abd'nin bir sa vaþ baþ lat ma yý is te yip is te me di ði ko - nu sun da te red düt lü. ame ri ka'nýn de va sa bir do nan ma fi lo su nun ni çin ký sa sü re ön ce böl ge ye gel di ði ni an la mak zah met li bir þey. an cak, her han gi bir ce vap da bu lu na mý yor. be yaz Sa ray'da, bir çok ke si min baþ kan'ý et ki le me ye ça lýþ ma sýn - dan do la yý ka os ha kim. bun lar dan ba zý la rý ku la ða ta ný dýk ge le bi lir. an cak, bu ger çek ha yat de ðil yý lýn da ge liþ ti ri len di re Stra its (dar bo ðaz) isim li bir sa vaþ oyu nun se nar yo su. ve þu an da dün ya sah ne sin de ol ma sa da, Lon dra'da king's Col le ge'de ki oku ma sa lon la rýn da ve se mi ner oda la rýn da oy na ný yor. ku ral lar ve ha kem ler 100'den faz la ki þi rol alý yor - aka de mis yen ler, öð ren ci ler, as ke ri gö rev li ler ve ka mu yet ki li le ri ile bu nu bir ho bi ola rak ya pan bir kaç ki þi. dý þa rý dan ba kan bi ri için, oyun ka osa ben zi yor, an cak ku ral la rý ve ha kem le ri var. ül ke le ri tem si len ma sa lar ku rul du. ka tý lým cý lar, ulu sal bay rak la rý ve rol le ri ni gös te ren ya ka kart la - rý ta ký yor lar. bir rus dev let baþ ka ný ve dý þiþ le ri ba ka ný, bir bm ge nel Sek re te ri, as ke ri ko mu tan lar ve hat ta ga ze te ci ler var. tar tý þan bir top lu luk ve ma sa üs tü oyun la rýn dan olu þan gü rül tü lü bir kar ma söz ko nu su. ma sa lar dan bi rin de, üzerle ri ne abd uçak ge mi si ve nük le er bir de ni zal tý gi bi as ke ri do na ným fo toð raf la - rý nýn yer leþ ti ril di ði kart la rýn ol du ðu bir böl ge ha ri ta sý var. bir de "can lý dol gu lar" var. oyun da ki bir di ðer dön gü ye iþa ret et mek için de - va sa tv ek ran la rý nýn üze rin den "twe et ler" ge çi yor. Ýç le rin den ba zý la rý, baþ kan trump'a ait ger çek twe et ler. bu, her ke si ko nu ya dik ka ti ni ver me ye zor lu yor. oyu nun ka re og ra fi si ni, mon tre al'de ki mcgill üni ver si te si'nden Prof. rex brynen ve Jim Wall man yap tý lar. brynen da ha ön ce abd or du suy la ben zer oyun lar ger çek leþ tir miþ ti. Prof. brynen, son yýl lar da, "hem bir le þik kral lýk hem de abd'de cid di bir ana li tik ve eði tim ara cý ola rak sa vaþ oyun la rý nýn kap sam lý þe k- il de gün de me gel di ði ni" söy lü yor. di re Stra its'te, be yaz Sa ray'da ki olay lar iz le - ni yor du - ders oda la rýn dan bi rin de, dün ya nýn ge ri ka la nýn dan ya lý týl mýþ bir or - tam da. bir dü zi ne in san, bu se nar yo da ye ni den se çil miþ olan baþ kan trump'ý et ki le mek için uð ra þý yor lar. eleþ ti ri le rin he de fin de olan bir be yaz Sa ray özel ka - lem mü dü rü ro lü nü oy na yan alex Jo nas, da nýþ man lar dan han gi si nin baþ kan'a eri þi mi ol du ðu na ka rar ver me ye ça lý þý yor. alex'in web ge liþ ti ri ci ola rak ger çek gö re vi ise çok da ha az "he ye can lý". baþ kan trump ro lü nü kim se oy na mý yor. onun ye ri ne, onun ha let-i ru hi ye si ni or ta ya çý ka ran þans kart la rý nýn ol du ðu bir tah ta var. ba zý la rý, onun ken di twe et le - ri ni te mel al mýþ. Öð le ye me ðin den ön ce, kart lar dan bi rin de ku zey ko re "ya kýp yýk mak la" teh dit edi li yor ki bu da baþ kan'ýn aðus tos ayýn da kul lan dý ðý bir cüm le - yi yan sý tý yor. Prof. brynen, baþ kan'ý et ki le me ye ça lý þan çok faz la oyun cu ol du ðu - nu söy lü yor. "ken di si nin Çin ko nu sun da bir de di ði di ðe ri ni tut mu yor ve abd'nin böl ge de ki bü yü kel çi le ri, ken di si nin as lýn da on la rý din le me di ði ni his se di yor lar." bun lar dan ba zý la rý, baþ kan trump'ýn ken di gö rüþ le ri ni yan sý tý yor ola bi lir. "grup dü þün ce sin den ka çý nýn" ku zey ko re ma sa sýn da, kim Jong-un'u oy na yan adam, eki bin onun al dý ðý her ka ra rý al kýþ la ma sý ný ta lep et ti. ku zey ko re'nin ha ke mi, ger çek ha yat ta Shri ven - ham'da ki Sa vun ma aka de mi si'nde ders ve ren bri tan ya lý bir as ke ri yet ki li olan maj tom mo uat. ken di si nin var lý ðý, bu nun cid di bir me se le ol du ðu nu gös te ri - yor. Sa vaþ oyun la rý nýn "eli niz de ki se çe nek le rin ne ler ol du ðu nu da ha iyi an la ma - ný zý sað la dý ðý ný" söy lü yor. "grup dü þün ce si zih ni ye tin den ka çý ný yor su nuz böy - le lik le." So ðuk Sa vaþ sý ra sýn da sa vaþ oyun la rý na ka tý lan ve abd ve rus ya dev let baþ kan la rý nýn ko nuþ ma sý için bir "kýr mý zý hat" ku rul ma sý ge re ði ne iþa ret eden ame ri ka lý aka de mis yen tho mas Schel ling'in ör ne ði ni ve ri yor. king's Col le ge'de stra te ji araþ týr ma la rý pro fe sö rü Phi lip Sa bin, sa vaþ oyun la rý - nýn teh li ke le re "gü ven li bir þe kil de" dik kat çek ti ði ni söy lü yor. rus ya ve onun bal týk kom þu la rý ný içe ren ve nük le er si lah la rýn ateþ len di ði ya kýn ta rih li bir oyu - na atýf ta bu lu nu yor. "Sa vaþ oyun la rý, iþ le rin kor kunç de re ce de yan lýþ gi de bi le ce - ði ni or ta ya çý kar mak için ta sar lan mýþ týr," di yor ve ek li yor: "böy le lik le, bu du - rum la ger çek ha yat ta kar þý laþ ma ma ný za yar dým cý olur." Pe ki böl ge sel bir çö züm var mý? Pe ki, di re Stra its sa vaþ oyun la rý nýn so nun da ne olu yor? abd'nin ön gö rü le me yen bir po li ti ka sý so nu cun da ku zey ko re'nin kom þu la rý böl ge sel çö züm ler ara ma ya yö nel di ler. Ýç le rin den hiç bi ri, abd'nin bu oyun da ki li der li ði ne gü ven me di. gü ney ko re ise, ken di nük le er si lah prog ra mý için giz li ce ze min ha zýr la dý. tay van, Çin'den da ha faz la ba ðým sýz lýk ka zan mak için ka osu kul lan dý. abd ise ye ni ba lis tik-kar þý tý fü ze sis te mi ni hýz lý bir þe kil de ko nuþ lan dýr dý. ku zey ko re'ye ge lir sek, nük le er si lah prog ra mýn da önem li atý - lým lar ger çek leþ tir di. an cak kim se da ha ge niþ çap lý bir sa vaþ ris ki ni al ma ya ha zýr de ðil di. nük le er si lah lý bir ku zey ko re'nin çö kü þü ise çok da ha teh li ke li gö rül dü. Son ker te de, bü yük güç ler kri zin et ki si nin azal týl ma sý na yar dým cý ol du lar. Sa vaþ oyun la rýn da bi le "lak lak et mek" ge nel lik le sa va þa tu tuþ mak tan da ha iyi dir. Jo nat Han be ale - 7 ey LüL Bu he def, ABD es ki Dı şiş le ri Ba ka nı Hil lary Clin ton ta ra fın dan da ifa de edil miş ti. Ken di si, 2013 yı lın da yaptı ğı özel bir ko nuş ma es na sın da, Çin i fü ze sa vun ma ile çem ber içi ne ala ca ğız. Bu böl ge ye da ha faz la as ke ri fi lo ge ti re ce ğiz, de miş ti. Bu po li ti ka, Oba ma nın 2011 yı lın da açık la dı ğı As ya ya Yö ne lim Po li ti ka sı ile uy gu - la ma ya kon du. Bu nun so nu cun da, Çin in kom şu su ül - ke le re ABD nin si lah sa tış la rın da cid di bir ar tış ya şa - nır ken, Pe kin ile da ha ya kın iliş ki ler ge liş tir mek is te yen ulus lar da özel lik le de Fi li pin ler ve Myan mar da- Su - udi le rin des tek le di ği is yan cı la rın sa yı la rı art tı. ABD, işi ola ca ğı na bı ra kır sa ne ler kay be de ce ği nin far kın da. Shwe pet rol bo ru hat tı nın Çin e doğ ru bir açı lım yap ma sı, ABD nin Çin in pet rol te da ri ki nin yüz de 80 i üze rin de ab lu ka ge tir me ka pa si te si ni da - imi ola rak or ta dan kal dı ra cak tır. Bu de va sa stra te jik avan ta jın kay bı, eğer iki ra kip güç ara sın da bü yük çap lı bir je opo li tik ça tış ma or ta ya çı kar sa, ABD açı - sın dan kor kunç so nuç lar do ğu rur. ABD ni Çin i SWIFT ban ka cı lık sis te min den çı kar ma teh di diy le, Ko re ya rı ma da sın da ge ri li min tır man ma sı ve Çin in pet ro do la ra pet rol /al tın / yu an al ter na ti fi ge tir me - nin çı ğırt kan lı ğı nı yap ma sıy la bir lik te, bu tür bir ça - tış ma çok uzak bir ola sı lık ol mak tan ar tık çık tı. Do la yı sıy la, ABD nin Myan mar a yö ne lik il gi si, çok bo yut lu olup, ABD nin fo sil ya kıt la ra yö ne lik gi de - rek ar tan ta le bi ve As ya da Çin in aley hi ne mer ha - met siz bir şe kil de ye ni den bir si ya si ege men lik kur - ma ar zu su nun ne ta me li bir bi leş ke si söz ko nu su. ABD ön cü lü ğün de stra te jik hid ro kar bon akış la rı nı kü re sel ola rak kon trol et me yö nün de son dö nem ça ba lar da ol du ğu gi bi, bu ra da ba ha ne ola rak, de za - van taj lı bir azın lık gru ba kar şı sert bir bas kı or ta mı - nı te tik le yip bes le me ye de vam eden, Su udi fi nans - man lı bir is yan kul la nı lı yor. He def ise ba sit: Myan mar ı stra te jik or tak ola rak ABD ve ya Çin ara sın da bir ter cih te bu lun ma ya zor la mak. Son ker - te de, Ro hing ya lı lar, ABD nin in san cıl yar dım kis ve - si al tın da kü re sel ege men li ğe doğ ru tır man ma ya yö - ne lik umar sız ça ba la rı nın son pi yon la rı dır. Eğer ABD nin çı kar la rı ba şa rı lı olur sa ve Çin i ye rin den eder se, Ro hing ya lı la rın aza bı de vam ede cek. Tek fark ise, on la ra ezi yet çek ti ren kim se le rin fark lı efen di le re he sap ver me si ola cak. ( Kanada

12 12 ekim 2017 turque Diplomatique Her şey den ön ce Tür ki ye bir NA TO ül ke si dir. Bı ra kın S-400'le ri NA - TO'da çok da ha güç lü si lah la rı olan ül ke ler var, hat ta da ha da ile ri gi de - ce ğim, nük le er si la hı olan ül ke ler var. Tür ki ye ola rak, he men ya nı ba şı - mız da Su ri ye'de S-400'ler var ken, ben de ken di S-400'le ri mi, bel ki S-500'le ri mi hat ta S-600'le ri mi el de et me nin gay re ti için de ol mak du ru - mun da yım. Bun lar ken di mi zi ko ru ma ya yö ne lik at ma mız ge re ken adım lar J OHN MICK LETH WA IT (Blo om berg Ge nel Ya yın Yö net me ni): Kü re sel Iş Fo ru mu'na hoş gel di niz. Ko nu muz gü ven lik. Su ri ye ile baş la ya bi lir mi yiz? Sı - nı rı nız da dün ya nın en teh li ke li sa va şı ya şa nı yor. Ora - da ha li ha zır da as ker le ri niz var. Ne yi ba şar ma ya ça lı şı - yor lar? As ker le rin sa yı sı nı ar tır ma ih ti ma li niz var mı ya da on la rı ge ri çek mek için bir müh le ti niz var mı? EK SE LANS LA RI RE CEP TAY YIP ER DO ĞAN (Tür ki ye Cum hur baş ka nı): Su ri ye, Tür ki ye'ye 911 km sı nı rı olan bir ül ke. Yak la şık ye di yıl lık bir sü re için de Su ri ye'nin ba şın da olan Esad ne ya zık ki yak la - şık bir mil yon va tan da şı nı öl dür dü. Bu, el bet te dev - let te rö rü dür. Dün ya bu dev let te rö rü kar şı sın da ses siz kal dı. Bu ra da Tür ki ye ola rak, kom şu muz ol - du ğu için ve ai le bağ la rı mız ol du ğu için ses siz ka la - ma dık. Esad'a de fa at le yap tı ğı mız uya rı la ra rağ men, dost lu ğu muz dan fay da lan dı ve bu uya rı la ra ya nıt ola - rak hiç bir şey de ğiş me di. In san lar ölü yor ve biz bu - nun kar şı sın da tav rı mı zı koy mak du ru mun day dık. Ge rek dost ül ke ler le ge rek se ulus la ra ra sı ku ru luş - lar la bu nu gün de me ge tir mek ve bir çö züm bul mak du ru mun day dık. So nun da Tür ki ye ola rak mü da hil ol mak du ru mun da kal dık. Ame ri ka'yla gö rüş me le ri - miz ol du. Sa yın Oba ma dö ne min de bu me se le yi bir - çok kez gö rüş tük fa kat is te di ği miz so nu cu ala ma dık. Rus ya ile top lan tı lar yap tık. Şu nu söy le ye bi li rim ki, Rus ya ile yap tı ğı mız gö rüş me ler den so nuç alı yo ruz. En azın dan Ce rab lus, el Rai, Da bık, ve el Bab Ora da 2000 km2'lik bir alan da şu an da sükûne ti sağ la dık. Yak la şık 100 bin in san Tür ki ye'den ken di top rak la rı na dön me imkânı bul du. Ora da ade ta bir gü ven lik, gü ven li ğin ya nın da okul lar ve sağ lık ku ru - luş la rın da ba zı adım lar at tık. Su ri ye'nin o böl ge sin de ya şa yan halk hu zur bul muş ol du. Şu ana ka dar Su ri - ye'ye yap tı ğı mız yar dım la rın mik ta rı 30 mil yar do la - ra ulaş tı. Pe ki AB bi ze ver di ği sö zü tut tu mu? Ha yır. AB bi ze 3+3 =6 mil yar av ro va at et miş ti. Fa kat bi ze ge len des tek yak la şık 820 mil yon av ro. Pe ki BM Mülte ci ler Yük sek Ko mi ser li ğin den ge len önem li bir şey var mı? Ne ya zık ki ora dan ge len, yak la şık 520 mil yon av ro luk bir des tek. Biz bu na rağ men Su ri ye'ye yar dım eli mi zi uzat tık. Biz ül ke miz de üç mil yon mül te ci ye 260 bi ni ça dır ve kon tey nır kamp lar da ol mak üze re ba kı yo ruz, bak ma ya da de vam ede ce ğiz. MICK LETH WA IT: Rus ya, Ame ri ka ve Oba ma'dan çok il ginç bir bi çim de bah set ti niz. Bir çok in san si zin Su ri ye'de ki po li ti ka nı za ba ka rak, Or ta Do ğu'da bir şey le rin ya pıl ma sı nı sağ la mak is ti yor sa nız, Rus ya ile ko nuş ma nız ge re ke ce ği, çün kü Ame ri ka'nın et ki siz ol du ğu, şek lin de bir ka rar ver di ği ni zi söy le ye cek tir. la nır ken, tüm bun la ra rağ men Id lib'in ço cuk la rı şu an da okul la rı na gi di yor. Bir ça tış ma sız lık böl ge si ola - rak Id lib hal le dil di ve sı nı rın dış ta ra fın da şu an da Rus ya Fe de ras yo nu nun ku le le ri var, ko ru ma ku le le ri, ka ra kol lar. Ve içe ri de de Tür ki ye'nin ko ru ma nok ta - sın da ka ra kol la rı var. Ve bü tün bun la rı, Öz gür Su ri ye Or du suy la be ra ber ora da bi zim as ke ri miz ya pı yor. Bu ora da ba rış te sis edi lin ce ye ka dar de vam ede cek. On dan son ra da za ten yüz bin Su ri ye li şu an da top - rak la rı na dön düy se biz de ka lan di ğer Su ri ye li dost la - rı mız da ken di top rak la rı na dö ne cek ler. MICK LETH WA IT: Su ri ye'de ki as ker ler ko nu sun - da ki so ru mu yi ne le ye ce ğim. Ora da ki as ker le ri ni zin sa yı sı sa bit mi ka la cak yok sa bu sa yı yı ar tı ra cak mı sı - nız? Su ri ye'de ki Türk as ker le rin den söz edi yo rum. ER DO ĞAN: O ge li şen şart la ra gö re de ği şir. Ar - ta bi lir, ek si le bi lir. Bu nu şart lar be lir le ye cek. Ve ta bi as ke ri mi zin ka li te si de ona gö re de ği şir. Za man olur ko man do olur, baş ka bir za man ba kar sı nız dü zen li as ker ler olur. Bu da ta bi ora da ki şart la ra gö re de ği - şir. Şu an da en as ke ri miz üst dü zey de tem sil edi li yor ve ba rı şı gü ven ce al tı na al mak için sı nır da her an gö - re ve ha zır va zi yet te bek li yor lar. JOHN MICK LETH WA IT (Blo om berg Kü re sel Iş Fo ru mu): Ba tı'nın şu an da Tür ki ye ile il gi li ha yal kı - rık lık la rın dan bi rin den söz et tik, o da si lah an laş ma - sıy dı. Si zin iyi bil di ği ni zi bil di ğim bir di ğe riy se şu: Ge - çen haf ta AB'den Je an-cla ude Jun ker, Tür ki ye'nin AB'den sü rat le uzak laş tı ğı nı söy le di ve Tür ki ye'nin köp rü le ri at tı ğın dan bah set ti. Suç la ma, si zin ka sıt lı ola rak ve ül ke içi ne den ler den do la yı AB'yi bir tür red de di şe it me ye ça lış tı ğı nı zı söy le di. Jun ker'in yo - rum la rı na ya nıt ver mek is ter mi si niz? RE CEP TAY YIP ER DO ĞAN (Tür ki ye Cum hur - baş ka nı): Şim di ben ek ran la rı ba şın da bi zi iz le yen le re ses le ni yo rum. Tür ki ye, AB'ye gay rı res mi baş vu ru su - nu 1959'da yap tı. 1963'te Tür ki ye res men baş vu ru - da bu lun du. 54 yıl dır Tür ki ye, Av ru pa Bir li ği ka pı sın - da bek le ti li yor. Jun ker aca ba ba na şu nu söy le ye bi lir mi? Da ha geç ve ya da ha er ken ge lip de gi ren ler ol du mu? Tür ki ye'ye uy gu la nan as lın da si ya si bir am bar - go dur ve Tür ki ye'nin ka rak te ri ne, şah si ye ti ne say gı - sız lık tır. Av ru pa mük te se ba tı na ay kı rı bir yak la şım - dır. Hiç bir ül ke ye böy le bir yak la şım ser gi len me miş tir. Bu gün git, ya rın gel Ve bi ze ya - lan söy le di ler. Bi ze doğ ru ko nuş ma dı lar. Vi ze ler ko - nu sun da ya lan söy le di ler. Da ha ön ce de söy le di ğim ko nu, mül te ci ler me se le sin de 2016'da bi ze üç milyar av ro ve re cek le ri ni söy le di ler. Bu nu bi ze ver mi - yor lar. Bu nu ki me ve re cek ler? Mül te ci le re. Ken di ka rar ver dik le ri ku ru luş lar va sı ta sıy la ve re cek ler. On dan son ra yıl so nun da üç mil yar av ro da ha ve - re ce ğiz, de di ler. Ve ge len ra kam şu an iti ba rıy la 820 mil yon av ro. Şim di dü rüst lük ne re de? Yok. Ve Tür ki ye şu an da mü za ke re ma sa sın da. Ba kı nız bu çok il ginç. Sar kozy, Fran sa'nın ba şı na, Mer kel Al - man ya'nın ba şı na gel di ler. Ve gel dik le ri ana ka dar ben li der ler zir ve si ne ka tı lı yor dum. O za man Jac - qu es Chi rac var dı Fran sa'da. Al man ya'da Schrö der var dı. Ve üç lü ola rak bi zim yap mış ol du ğu muz çok top lan tı lar var dı. On lar bi zi ade ta ha zır lı yor lar dı. Fa kat ne za man ki Sar kozy gel di, ne za man ki Mer - kel gel di, mü za ke re ci di ye dü şü nü len ül ke le rin bu top lan tı la ra ka tıl ma sı nı ya sak la dı lar. Ve fa sıl lar aç ka pa ola rak ya pı lı yor du o za man. Pe ki bun la rın ge - li şiy le ne ol du? Bir de fa aç-ka pa yı kal dır dı lar. Sa de - ce fa sıl açı lı yor ama ka pa ma yok. Fa sıl la rın ade di ney di? 15 fa sıl var dı. Bu nu 35 fa sı la çı kar dı lar. Pe ki bu ki me kar şı ya pıl dı? Bun lar sa de ce Tür ki ye'ye kar şı alı nan ön lem ler di. Jun ker, ön ce ba na bu nu izah et sin. Jun ker'le ben iyi ta nı şı rım. MICK LETH WA IT: Ne den vaz geç mi yor su nuz? Bu dik ka ti mi çe ki yor. Din le yi ci le ri miz ara sın da bir çok iş ada mı var. Baş ka bi ri si zin köp rü le ri at tı ğı nı zı söy lü - yor sa ve siz bir ka le dey se niz, bu nor mal de or ta da pek de bü yük bir or tak lık ol du ğu an la mı na gel mez. Tür ki ye, ne den Av ru pa Bir li ği dı şın da bir ge le cek ara mı yor? Ta nım la dı ğı nız tüm bu sa da kat siz lik ler ve iha net var sa ne den ıs rar ede si niz? ER DO ĞAN: Bu so ru ta bi çok gü zel bir so ru. Ben de di yo rum ki ka rar mer ci in de olan on lar. On lar bi ze ka pı yı ka pat sın, biz ka ra rı ra hat ve ri riz. Çok da me rak lı de ği liz, bu nu da söy le ye yim. Ama on lar is ti yor lar ki Tür ki ye bu ra dan kaç sın. Yok, biz hiç bir za man min der den kaç ma dık. Min der den ka - çan on lar ol sun. Ka rar la rı nı ver sin ler, bi zim ka ra rı - mız ko lay. (ABD - Blo om berg TV, 21 Ey lül 2017) Bu na ka tı lır mı sı nız? ER DO ĞAN: Bu ko nu Sa yın Trump dö ne min de de gün de me gel di. Ama bu ra da ba zı şey le ri açık ça söy le mem la zım, bu nu ek ran la rı ba şın da bi zi iz le yen - ler öğ ren me li. Su ri ye'de şu an da bir DA EŞ te rör ör - gü tü var. Fa kat Su ri ye'nin ku ze yin de de bir baş ka te - rör ör gü tü var. Ve bu ör güt Tür ki ye'de ki PKK te rör ör gü tü nün yan ku ru lu şu dur. PYD-YPG te rör ör gü tü şu an da Ame ri ka'nın Rak ka ope ras yo nun da DE AŞ te rör ör gü tü ne kar şı bir lik te mü ca de le ver di ği bir te rör ör gü tü. De mok ra si ye inan mış bir ül ke nin bir te rör ör gü tüy le iş bir li ği ya pa rak bir baş ka te rör ör - gü tü nü yok et me si ni ben an la ya mı yo rum. Ame ri ka ile şu nu ko nuş tuk, ge lin bu işi be ra ber ya pa lım. Öz - gür Su ri ye Or du su ile bir lik te Rak ka ope ras yo nu nun yü rü tül me si ve ora nın DA EŞ'ten te miz len me si için iki tu ga yı mı zı tah sis et me ye ha zır ol du ğu mu zu söy - le dik. Ce rab lus, el Rai, Da bık, ve el Bab çev re sin de 2000 km2'lik bir alan da 3000 DE AŞ'lı yı öl dür dük. Ve biz bu nu kim se den des tek al ma dan yap tık. Ay nı şe yi Rak ka'da da ko lay ca ya pa bi lir dik. MICK LETH WA IT : Su ri ye'de Kürt le rin bir ne vi bir ya rı dev le ti var. Irak'ta ki Kürt ler de bir re fe ran - dum yap mak üze re. Bu na tep ki niz ne dir? Bu haf ta Iran lı la rın, Kür dis tan di ye bir şey ya ra tı lır sa bu on - lar ca sa va şa ne den olur, de di ği ni duy duk. Si zin de ge nel baş lan gıç nok ta nız bu mu? ER DO ĞAN: Irak'ta ki mü ca de le bit tik ten son ra Tür ki ye ola rak tav rı mız hep şu ol muş tur: Irak'ın top - rak bü tün lü ğün den ya na yız. Irak'ın as la par ça lan ma - ma sı ge rek ti ği ni söy le dik. Bu gün de ay nı nok ta da yız. Sa yın Bar za ni'ye tem sil ci le ri mi gön der dim ve sa kın böy le bir yak la şım içe ri si ne gir me yin, de dim. Biz dar - da kal dı ğı nız za man si ze her tür lü des te ği ver miş bir ül ke yiz, de dim. Ne ya zık ki bu yan lı şı şu an da yap mış du rum da lar. Ayın 27'sin de be nim Mil li Gü ven lik Ku - ru lu top lan tım var dı. BM gün de mi se be biy le bu nu 22 'si ne al dım. Dö ner dön mez cu ma gü nü An ka ra'da Mil li Gü ven lik Ku ru lu mu zu top la ya ca ğız ve ora da ne tür yap tı rım lar uy gu la ya ca ğı na ka rar ve re ce ğiz. Hü - kü me ti miz de ba kan lar ku ru lu top lan tı sın da ka ra rı nı ve re cek ve on dan son ra açık la ma mı zı ya pa ca ğız. MICK LETH WA IT : Sa yın Cum hur baş ka nı, Ba tı'yı si zin te rö rist ola rak gör dü ğü nüz in san la ra ver di ği zım ni des tek ne de niy le eleş ti ri yor su nuz. Şu an da NA TO'nun ba zı ke sim le ri, Rus ya ile im za la dı ğı nız si - lah sis te mi an laş ma sın dan bü yük bir ra hat sız lık du - yu yor. Müt te fik le ri ni zin bu ko nu da ki ha yal kı rık lı ğı nı an lı yor mu su nuz? Yok sa bu nu ay nı so ru nun bir par - ça sı ola rak mı gö rü yor su nuz? ER DO ĞAN: Her şey den ön ce Tür ki ye bir NA - TO ül ke si dir. Bı ra kın S-400'le ri NA TO'da çok da ha güç lü si lah la rı olan ül ke ler var, hat ta da ha da ile ri gi - de ce ğim, nük le er si la hı olan ül ke ler var. Tür ki ye ola rak, he men ya nı ba şı mız da Su ri ye'de S-400'ler var ken, ben de ken di S-400'le ri mi, bel ki S-500'le ri mi hat ta S-600'le ri mi el de et me nin gay re ti için de ol - mak du ru mun da yım. Bun lar ken di mi zi ko ru ma ya yö ne lik at ma mız ge re ken adım lar. Bun lar bir yö ne ti - ci nin ül ke si ni ko ru ma gö re vi dir. Bu nun için ne ge re - ki yor sa A'dan Z'ye ya pa ca ğız. Biz NA TO'da ki dost ül ke ler den in san sız uçak lar is te dik. Pa ra mız la is te di - ği miz hal de ala ma dık. Ba sit Zig zağ ver'i si lah ala ma - dık. Bun la rı sa tın ala mı yor sak ne ya pa ca ğız? Ken di ba şı mı zın ça re si ne ba ka ca ğız. Ay nı si lah la rı te rör ör - güt le ri ne pa ra al ma dan ve ri yor lar. MICK LETH WA IT: Stra te ji ni zi ge nel ola rak son dö nem de Rus ya'ya ya kın laş mak ol ma sı ma kul bir var sa yım mı? Zi ra Rus ya, da ha ön ce de söy le di ğim gi bi böl ge de iş le rin yü rü me si ni ör ne ğin Ame ri ka'dan çok da ha hız lı sağ la ya bi li yor gi bi gö rü nü yor. Si lah sis te mi an laş ma sı nı yap tı nız, söy le di ği niz gi bi da ha ön ce le ri Su ri ye ko nu sun da, Rus ya ve Tür ki ye'nin ol - duk ça ba şa rı lı bir bi çim de ça lış tı. Bu it ti fa kın ge le cek dö nem de bü yü ye ce ği ni mi ön gö rü yor su nuz? ER DO ĞAN: Her şey den ön ce şu nu söy le ye yim: Bi zim si ya set te ki te zi miz şu, dost la rı ço ğalt, düş ma - nı azalt. Biz bu nun üze rin de ça lı şı yo ruz. Ve Rus - ya'yla bir olum suz luk ya şa dık. Fa kat çok kı sa sü re için de bu me se le yi aş tık. Şu an da Rus ya ile ti ca ret hac min de kay da de ğer bir tır ma nış ya şa dık ve 36 mil yar do lar lık bir ti ca ret hac mi ya ka la dık. Şu an da Rus ya, Al man ya'yı da geç mek su re tiy le tu rizm de bir nu ma ra ola cak. Ve çok cid di bir tu rist akı mı Rus ya'- dan Tür ki ye'ye doğ ru gel di, ge li yor. Tür ki ye ola rak biz he sa bı mı zı ka zan ka zan esa sı na gö re ya pı yo ruz ve bu nu yap ma ya de vam ede ce ğiz. Mos ko va ile ara - mız da 2-2,5 sa at lik bir me sa fe var. Gö rüş me le ri miz za man za man So çi'de de de vam eder. Sa de ce ara da bir Ka ra de niz var. Bir, bir bu çuk sa at te ora da yız. Gö rüş me le ri mi zi ora da ya pa rız. Şim di pa zar te si gü - nü Sa yın Pu tin'le bir ara ya ge le ce ğiz. Te le fon la gö - rüş me miz ola cak ama per şem be gü nü de ak şam ye - me ği yi ye ce ğiz be ra ber. Bu ge liş me le ri, Su ri ye'de ne olu yor, ne bi ti yor, bun la rı ko nu şa ca ğız. Ba kın şu an - da Id lib'de ba zı sı kın tı lar ya şa nı yor. Bun la rı ko nu şa - ca ğız. Şu an da bü tün bu olay la ra kar şın Id lib bom ba - gizli ambargo altindayiz Dostları Çoğalt, Düşmanı Azalt B L o o m B E r G h t Arakanlı Müslümanlar Risk Altında m yan mar'da ki ka dim bir top lu luk olan ve şu an da dün ya da dev let siz in - san lar dan olu şan en bü yük gru bu oluş tu ran ara kan lı müs lü man lar on yıl lar dır risk al tın da bu lu nu yor. bu nun la bir lik te, bu azın lı ğa yö ne lik şid det sal dı rı la rın da ya şa nan son ar tış, 25 ağus tos'tan bu ya na bi ni aş kın ki şi nin ha ya tı na mal ol du ve on bin ler ce si vi li kom şu ül ke bang la deş'e sı ğın mak zo run - da bı rak tı. tür ki ye, bel ki de ya şa na cak olan bir son ra ki soy kı rı mı ön le mek için böl ge de ki dip lo ma tik ve in sa ni ça ba la rı nı ar tır dı. Çok geç ol ma dan di ğer dün ya li der le ri de ay nı şe yi yap ma lı.ara kan lı müs lü man top lu lu ğu nun çi le si dün baş la - ma dı va tan daş lık ya sa sı kap sa mın da va tan daş lık tan mah rum bı ra kı lan bu azın lı ğa men sup in san lar me de ni ve si ya si ha yat ta yer al mak tan men edil miş du - rum da -- myan mar'da oy kul lan ma la rı ve bir gö re ve gel me le ri ya sak. bu da yetmez miş gi bi, gün lük ha ya tın her açı sı nı et ki le yen zor lu eko no mik ko şul lar al tın - da ya şı yor lar. açık ol mak ge re kir se, myan mar'da olan lar in san Hak la rı ev ren sel bil dir ge si'nin ulu sal hü kü me tin ırk, renk, cin si yet, dil, di ni ina nış, gö rüş ve kö ken ay rı mı gö zet mek si zin her ke sin in san hak la rı nı ko ru ma sı ve bu hak la ra say gı duyma sı nı ön gö ren 2. mad de si nin açık bir bi çim de ih la li ni teş kil et mek te dir. ay nı şe kil de, ara kan top lu mu nun hak la rı na uy gu la nan key fi kı sıt la ma lar, Ço - cuk Hak la rı na da ir Söz leş me ve ulu sal ve ya et nik, din sel ve dil sel azın lık la ra men sup olan ki şi le rin Hak la rı na da ir bil di ri'ye de uy gun de ğil dir.son yıl lar da ara kan lı müs lü man la ra yö ne lik şid det te ar tış ol muş tur, bu da in san la rın top lu hal de ye rin den edil me si ve çok sa yı da in sa nın öl me si ve ya ra lan ma sıy la so nuç - lan mış tır yı lın da myan mar'a ilk se ya hat et ti ğim de -- ço ğun lu ğu ara kan lı müs lü man lar dan olu şan 'e ya kın ki şi ça tış ma lar da öl dü rül müş tü. Son bir yıl için de gü ven lik du ru mu da ha da kö tü leş ti, on bin ler ce in san ne re dey se ke sin olan ölüm le, ken di si de bü yük eko no mik zor luk lar la kar şı kar şı ya olan kom şu ül ke bang la deş'e sı ğın mak ara sın da bir se çim yap mak zo run da kal dı. bu in sa ni kri zi gör mez den gel mek imkânsız: ulus la ra ra sı göç Ör gü tü'ne gö re ağus tos so nu iti ba rıy la 'ü aş kın ara kan lı müs lü man, bang la deş'te ki mülte ci kamp la rı na gel di. bir leş miş mil let ler şim di bu sa yı nın 'i aş tı ğı nı kay de di yor. ge çen haf ta bang la deş-myan mar sı nı rı ya kın la rın da ki ku tu pa long mül te ci kam pı nı zi ya ret et ti ğim sı ra da -- ço ğun lu ğu ka dın ve ço cuk lar dan olu şan -- ara kan lı müs lü man lar ba na ak ra ba la rı nın ve sev dik le ri nin ölü mü ne da ir akıldan çık ma yan hikâye ler an lat tı lar. ba zı la rı, ko ca la rı idam edi lir ken iz le me ye zor lan mış. di ğer le ri, köy le ri nin ya kı la rak yer le bir edi li şi ni gör müş. Ha yat ta kal mak için baş ka la rı nın şef ka ti ne muh taç ol duk la rı açık tı.tür ki ye'nin myanmar'da ki in sa ni kri ze yak la şı mı, muh taç du rum da ki kar deş le ri mi ze yar dım et me yö nün de ka nıt lan mış olan ka rar lı lı ğı mı zı yan sıt mak ta dır. bu gün iti ba rıy la, ül ke - miz ha la dün ya nın en faz la in sa ni yar dım sağ la yan ikin ci ül ke si dir. Sı nır la rı mız da hi lin de, ken di le ri ne 2011 yı lın dan bu ya na 25 mil yar do lar de ğe rin de hiz met ve yar dım sağ la nan üç mil yo na ya kın Su ri ye li ve irak lı mül te ci ye ev sa hip li ği yap ma mı zın ya nı sı ra, Sah ra al tı af ri ka ve gü ney do ğu as ya gi bi dün ya nın uzak yer le rin de ki kriz le rin ele alın ma sı na da yar dım et tik. tür ki ye, myan mar'da ya şa nan en son ge liş me le ri de rin bir en di şe için de ta kip et mek te dir. an cak, en di şe mi zi ifa de et mek, sa ha da fark ya rat mak için ye ter li de - ğil dir. böl ge de ki ive di so run la rı ele al ma ça ba sıy la tür ki ye, son haf ta lar da bir di zi dip lo ma tik ve in sa ni adım at mış tır. bang la deş ve myan mar li der le ri ne ula - şa rak ara kan lı müs lü man mül te ci le re bin ton in sa ni yar dım ilet tik. ge çen haf ta in sa ni yar dı mın da ğı tıl ma sı na biz zat ne za ret et tim, ha yat ta ka lan lar la ve gör gü ta nık la rıy la ko nuş tum. ay nı za man da, ara kan lı müs lü man la rın bang la deş'te mi sa fir edil me si ne iliş kin ma li yet le ri kar şı la ma yı ta ah hüt et tik ve mül te ci le rin ya şam stan dart la rı nı iyi leş tir mek için sı nır da ye ni ko nut lar in şa et me yö nün de ki ni ye ti mi zi de ifa de et tik. Fa kat ma kul ola rak tür ki ye'nin du ru mu tek ba şı na ele al ma sı bek le ne mez. iş te bu ne den le dün ya li der le ri de ay nı şe yi yap ma lı ve ka lı - cı bir çö zü me ara cı lık et mek için kap sam lı ve uzun va de li bir stra te ji ye des tek ol ma lı dır. ilk adım ola rak, zu lüm gö ren bu azın lık için ka lan tek gü ven li li man olan bang la deş'in hü kü me ti ne fi nan sal teş vik ler su na rak ara kan lı müs lü man - la rın em ni ye ti ni sağ la ma mız ge rek. (Cnn in ter na ti onal - 19 ey lül 2017) emi ne er do ğan, tür ki ye Cum Hu ri ye ti Cum Hur baş ka ni'nin eşi'dir.

13 turque Diplomatique ekim T E RÖ R I S T E N E D E N T E RÖ R I S T D I Y E M I YO R S U N U Z Cumhurbaşkanı nın PbS mülakatı J udy Wo od ruff: re cep tay yip er do ðan tür ki ye'yi 2003'ten bu ya na yö ne ti yor, ön ce baþ ba kan ola rak, 2014 yý lýn dan bu ya na da ül ke nin en ön de ge len li de ri ha li ne dö nüþ tür dü ðü bir ma kam olan Cum hur baþ ka ný ola rak.tür ki ye on yýl lar dýr abd'nin müt te fi ki, fa kat bu it ti fak ar týk ger gin. ana ay rýþ ma nok ta la rýn dan bir ta ne si, abd'nin ypg ola rak bi li nen Su ri ye li kürt mi lis ler le iliþ ki li ol du ðu Pyd'ye ver di ði des tek, zi ra abd, Pyd'nin Su ri ye'de iþýd'le mü ca - de le et me si ne yar dým edi yor. Her iki ör güt de er do ðan'ýn, tür ki - ye'de ki baþ düþ ma ný olan ay rý lýk çý kürt ör gü tü Pkk'nýn müt te fik le ri. ay ný za man da ge çen yýl ki dar be gi ri þi mi son ra sýn da türk de mok ra si - si nin du ru muy la il gi li en di þe ler de var. er do ðan, bu nu Fe tö'nün dü - zen le di ði ni söy lü yor. bu, ken di si nin es ki bir müt te fi ki olan Fet hul lah gü len ta ra fýn dan ida re edi len ör gü te ver di ði ad. gü len Penns ylva - nia'da ya þý yor; abd ile olan ger gin li ðin bir di ðer kay na ðý da bu. er - do ðan bu gün bm'de ko nuþ tu, per þem be gü nü de baþ kan trump ile bir ara ya ge le cek. dün öð le den son ra geç bir va kit te ken di siy le new york'ta özel bir mü la kat için bir ara ya gel dik. --vtr-- Cum hur baþ ka ný er do ðan, bi zim le gö rüþ tü - ðü nüz için çok te þek kür ler. bir leþ miþ mil let - ler'e ve ame ri ka lý bir din le yi ci kit le si ne hi tap et mek için bu ra da sý nýz. ame ri kan hal ký, tür - ki ye-abd iliþ ki le ri nin þu an ki du ru mu hak - kýn da ne bil me li? Cum Hur baþ ka ni er do Ðan: ta bi, tür ki ye'nin ame ri ka bir le þik dev let le ri'yle olan mü na se be ti es ki le re da ya nýr. ta rih bo yun - ca bu stra te jik or tak lýk çer çe ve sin de çok cid di iliþ ki ler yü rü tü yo ruz. ve tüm bu yýl lar içe ri sin - de bu sü reç stra te jik or tak lý ðý mý zýn ba þa rýy la sür me si ni sað la dý ve bu na to ile zir ve ye ulaþ tý. biz bir lik te yiz. na to bün ye sin de mütte fi kiz. ve tür ki ye na to'nun ku ru cu üye le - rin den bi ri dir. ve o za man bu stra te jik or tak lýk da ör nek bir or tak lý ða dö nüþ tü. bu yön de iþ bir - li ði ne de vam et mek te yiz. Wo od ruff: bu nu so ru yo rum çün kü þu an da bu iliþ ki de ba zý ger gin lik ler var. da ha bu - gün trump yö ne ti mi nin si zin cum hur baþ kan lý ðý mu ha fýz ala yý ný za ta ban ca ve di ðer si lah la rýn sa týl ma sý na izin ver me me ka ra rý al dý ðý bil di ri li - yor. bu bir so run mu? ve tür ki ye ve abd ara - sýn da ki iliþ ki ler ba ký mýn dan bi ze ne söy lü yor? er do Ðan: bu ko nu yu 21'in de baþ kan trump'la bir ara ya gel di ðim de gö rü þe ce ðim. ve tüm bun lar söy len ti. Her han gi bir açýk la ma yok. ve bu söy len ti ler, pek sað lýk lý söy len ti ler de ðil. Sa de ce din le yi ci le re hi tap et mek ve þunla rý açýk ça be lirt mek is ti yo rum: Su ri ye'de Pyd te rör ör gü tü var, ypg de ora da. bun lar, tür ki ye'de ki ay rý lýk çý Pkk ör gü tü nün uzan tý - la rý. biz Pkk'nýn bu uzan tý la rýy la sa va þý yo ruz. abd'nin Pkk'yý res men bir te rör ör gü tü ola - rak ta ný dý ðý ný bi li yo rum. rak ka'da da eþ'e kar þý bu grup lar la sa vaþ ma nýn doð ru ol du ðu nu dü þün mü yo rum, bu sa vaþ bi zim le yü rü tü le bi - lir. abd'nin te rör le mü ca de le yi Pyd/yPg ile ver me si yan lýþ týr. bu nu abd'nin en üst dü zey ma kam la rý na ilet tim. biz bu te rö rist le re kar þý abd ile bir lik te mü ca de le et me li yiz. biz abd'den o si lah la rý ala maz ken, siz bun la rý te - rö rist le re na sýl ve rir si niz? bu so ru yu abd'de - ki dost la rý mý za so ru yo ruz. Wo od ruff: Si zin de çok iyi bil di ði niz gi - bi abd, bu mü ca de le ye ön cü lük et me le ri ve iþýd'le mü ca de le nin önem li bir par ça sý ol ma - la rý için Su ri ye li kürt le re ba ðým lý. Siz de di y- or su nuz ki, abd Su ri ye li kürt ler le bir lik te ça - lýþ ma yý kes mez se, bu türk-ame ri kan iliþ ki le rin de "an laþ ma bo zu cu" bir un sur olur. yok sa bu ra da bir uz laþ ma müm kün mü dür? er do Ðan: bu ra da ön ce ba zý þey le ri bir bi ri - ne ka rýþ týr ma ya lým. bu ra da ko nu, bir kürt me - se le si de ðil dir. biz te rör ör güt le rin den söz edi y- o ruz. Su ri ye'nin ku ze yin de ki kürt ler den ba zý la rý te rör fa ali yet le ri ne da hil ol du. ve on la ra te rö rist de mek ge re ki yor. ba zý la rý ýlým lý ve tür ki ye ile olum lu iliþ ki le ri var ve o olum lu iliþ lik le ri tür - ki ye ara cý lý ðýy la sür dür me yi sa vu nu yor lar. bun lar bir bi riy le ka rýþ tý rýl - ma ma lý, yok sa tür ki ye'de ki me se le hak kýn da fark lý yo rum la rý mýz olur. bu nun al tý ný çiz mek is ti yo rum çün kü biz kürt le re kar þý de ði liz. biz te rör ör güt le ri ne kar þý yýz. kürt ler bi zim dost la rý mýz dýr Wo od ruff: ya ni bir uz laþ ma nýn müm kün ol du ðu nu söy lü yor - su nuz. rak ka düþ tük ten son ra, ki bir çok in san bu bek len ti için de, iþýd rak ka'dan çý ka rýl dýk tan son ra,tür ki ye ve abd ara sýn da ora - dan ki min so rum lu ola ca ðý ve ypg'nin ve böl ge de ki di ðer grup la - rýn, Su ri ye de mok ra tik güç le ri nin ne tür bir rol üst le ne ce ði ko nu - sun da bir an laþ ma, bir an la yýþ var mý? er do Ðan: dün ya da te rör ör güt le ri ne kar þý tav rý mýz ney se ypg'ye kar þý tav rý mýz da ay ný ola cak týr. ve özel lik le da eþ is mi di ðer le riy le kar þý laþ tý rýl ma ma lý dýr. da eþ'le çok ka rar lý ve çok cid - di bir bi çim de sa va þý yo ruz. 3000'den faz la da eþ te rö ris ti ni öl dür - dük. Fa kat þun la rý gör mek bi zi çok üzü yor. bir te rör ör gü tü nün kö - kü nü ka zý mak için baþ ka bir te rör ör gü tü kul la ný lý yor. Þu an da abd, da eþ'in kö kü nü ka zý mak için ypg ile bir lik te ça lý þý yor. abd, ypg'yi da eþ'le sa va þan ka ra güç le ri ola rak kul la ný yor. Fa - kat biz bu nun ye ri ne bi zim yar dý mý mýz ola bi le ce ði ni söy le dik. biz tür ki ye'yiz, biz bu nu ya pa bi li riz. el ele yü rü ye lim. Wo od ruff: kom þu ül ke irak'ta ki kürt ler den söz et miþ ken, ya kýn ge le cek te bir an ge le bi lir ve ay rý bir kürt dev le ti ola bi lir. gö - rü nen o ki bir re fe ran dum ya pý la cak. tür ki ye irak'ta ba ðým sýz bir kürt dev le tiy le bir lik te ya þa ya bi lir mi? er do Ðan: Þu nu çok açýk ve net söy le ye yim: biz en ba þýn - P B S t v Tür ki ye'nin Ame ri ka Bir le þik Dev let le ri'yle olan mü na se be ti es ki le re da ya nýr. Ta rih bo yun ca bu stra te jik or tak lýk çer çe ve sin de çok cid di iliþ ki ler yü rü tü yo ruz. Ve tüm bu yýl lar içe ri sin de bu sü reç stra te jik or tak lý ðý mý zýn ba þa rýy la sür me si ni sað la dý ve bu NA TO ilezir ve ye ulaþ tý. Biz bir lik te yiz. NA TO bün ye sin de müt te fi kiz. Ve Tür ki ye NA TO'nun ku ru cu üye le rin den bi ri dir. Ve o za man bu stra te jik or tak lýk da ör nek bir or tak lý ða dö nüþ tü. Bu yön de iþ bir li ði ne de vam et mek te yiz. dan be ri irak'ýn top rak bü tün lü ðü nü sa vun duk; kim se bu nu yapmý yor ken bi le. bu re fe ran dum ya pýl ma ma lý dýr. irak'la 350 ki lo - met re sý nýr hat tý mýz var ken tür ki ye ola rak böy le bir re fe ran du - mu na sýl ka bul ede bi li riz? Ýran da bu ko nu da re fe ran dum la ay ný fi kir de gö zük mü yor. irak fe de ral yö ne ti mi de ay ný þe kil de. do - la yý sýy la siz sa de ce ku zey irak ola rak tek ba þý ný za böy le bir ka - ra rý na sýl ve re bi lir si niz? bu ka ra rý ka bul et mi yo ruz Wo od ruff: Su ri ye'den bah set tik. rus ya, Su ri ye'de ki baþ - lý ca oyun cu. da ha ge çen haf ta siz rus ya'dan ka ra dan ha va ya fü ze sa týn al mak için mul ti mil yar do lar lýk bir an laþ ma yý du - yur du nuz. ne den? bu si zin kök lü bir üye si ol du ðu nuz na - to'ya olan ta ah hü dü nü ze ay ký rý bir du rum mu? er do Ðan: biz bir çok na to müt te fi ki miz den bu si lah la rý is te - dik, özel lik le abd'den, fa kat ge ri çev ril dik. bu ne den le ken di ba þý - mý zýn ça re si ne bak mak du ru mun da yýz, zi ra bun lar bi zim sa vun ma - mýz da önem li ens trü man lar. rus ya ile gö rüþ me ler de ve is ti þa re ler de bu lun duk ve rus ya bu fü ze le rin or tak üre til me si ih ti - ma li ne ka dar bi zi des tek le me ye is tek li. ken di öz sa vun ma me ka - niz ma la rý mýz hak kýn da ka rar lar al ma mýz çok do ðal dýr. na to ge - nel Sek re te ri res men her ül ke nin ken di ka ra rý ný ver me ve ge rek li ted bir le ri al ma hak ký na sa hip ol du ðu nu res men açýk la dý. Wo od ruff: bu si zin sa vun ma nýz için na to'ya gü ve ne - me ye ce ði niz an la mý na mý ge li yor? ve na to kýs men rus - ya'ya kar þý sa vun ma ama cýy la, rus ya'ya kar þý ku rul muþ tu. ya ni tür ki ye þim di rus ya'ya mý yok sa na to'ya mý ya kýn? tür ki ye'yi bu ay rým da ne re den ko num lan dý rý yor su nuz? er do Ðan: tür ki ye na to'nun çok güç lü bir üye si dir. Pe ki siz ne den na to'nun tür ki ye gi bi bir üye si ne kar þý du ru yor su nuz? bu si - lah la rýn pa ra sý ný öde yip sa týn ala ca ðýz. Fa kat te rö rist le re bu si lah lar be da va sað la ný yor; bu si lah la rý ta þý yan 3000 týr bu te rö rist le re sað lan - dý ve biz meþ ru bir üye ola rak bu si lah la rý sa týn ala ma dýk. Za ma nýn da abd'den Pre da tor ve ya in san sýz ha va ara cý al mak is te dik. yýl lar ca ala ma dýk. bi ze in san sýz ha va ara cý ver me di ler ama te rö rist le re tüm bu in san sýz ha va araç la rý ný ve tüm bu si lah la rý ve ri yor lar. bu ka bul edi le - mez ve biz de ken di ba þý mý zýn ça re si ne bak mak du ru mun da yýz. Wo od ruff: tür ki ye uzun yýl lar dýr av ru pa bir li ði'ne üye ol ma ça ba sýn day dý. üye ol mak la ha la il gi le ni yor mu su nuz? bu nu söy lü - yo rum zi ra ký sa sü re ön ce bir an laþ maz lýk ya þan dý. al man ya Þansöl ye si mer kel bu nun ol ma ma sý ge rek ti ði ni söy le di. tür ki ye, ab'nin bir par ça sý ol mak la ha la il gi le ni yor mu? er do Ðan: ab, tür ki ye'yi tam üye ola rak al ma ya ka rar ver di mi? on lar bir açýk la ma yap ma lý lar. bi zi ala cak lar mý, al ma ya cak lar mý? bi ze ne ya pa cak la rý ný söy le dik le ri sü re ce biz her þey için ha zý rýz. biz sa mi mi yiz ama ay ný sa mi mi ye ti ab'den de bek li yo ruz. an cak bu - nun sü rün ce me de kal ma sý na ne ka dar ta ham - mül ede riz onu da bi le mi yo rum. bir ye re ka dar bu þart lar da ta ham mül ede riz. o nok ta dan son ra da tür ki ye ka ra rý ný ve re ce ði nok ta ya ge lir. Wo od ruff: tür ki ye ve abd ara sýn da ki ger gin lik kay nak la rýn dan bi ri de, tür ki ye'de ki de mok ra si nin gü cü. ge çen yaz ya þa nan dar be gi ri þi mi ön ce sin de ki ve özel lik le de son ra sýn - da ki ham le le ri niz tür ki ye'de ki bir çok in - san, ka mu da, or du da, ga ze te ci lik ala nýn da, mu ha bir ler ve di ðer le ri ya iþ le ri ni kay bet ti ya da hap se atýl dý. ame ri ka ve av ru pa'da ki bir - çok in san þu nu so ru yor: bu tür ki ye'nin ka lý cý gi di þa tý mý, yok sa ge çi ci mi? bu ki þi le rin te rö - rist ol du ðu nu, hü kü me ti ni zi de vir me ye ça lýþ - týk la rý ný söy le di niz. Fa kat bu ki þi le rin ço ðu öð ret men ler, dü þük dü zey de ki ka mu ça lý þan - la rý, ha ber ci ler. ve sa ný rým ne den bu ka dar çok in sa nýn te rö rist ol du ðu na inan dý ðý ný zý an - la mak ba tý'da ki in san lar için zor. er do Ðan: Siz te rö rist le ri ne den te rö rist ola rak ad lan dýr mý yor su nuz? ben de bu nu me - rak edi yo rum. te rö ris te te rö rist de yin. Ýkin ci ola rak, ül ke miz de ni hai ama cý hü kü me ti de - vir mek olan ve bir çok bi re yin yer al dý ðý bir te - rör fa ali ye ti, bu bi rey le re kar þý ba zý hu ku ki ted bir le rin alýn ma sý na ta bi dir. Çün kü bu ki þi - ler em ni ye tin, or du nun içi ne sýz mýþ lar dý. ünifor ma gi yi yor lar dý an cak zi hin le rin de ken di te - rö rist gün dem le ri var dý. Po li se ve dev le tin ba kan lýk la rý na sýz mýþ lar dý. bun la rýn ara sýn da üst dü ze ye gel miþ ve fark lý amaç la rý olan pek çok ki þi var dý. tüm bu ki þi ler yar gý nýn elin de - dir ve yar gý sü re ci so nu cun da bu ki þi le rin amaç la rý de ðer len di ri le cek tir. tür ki ye'de de - mok ra si çok güç lü dür. Se çim ler de kul la ný lan oy sa yý sý na ba kar sa nýz, yüz de ka tý lým ol du ðu nu gö rür sü nüz, bu da tür ki ye'de de - mok ra si nin çok güç lü ol du ðu nu or ta ya koymak ta dýr. tay yip er do ðan se çi min ilk tu run da hal kýn oy la rý nýn yüz de 52'si ni ala rak tür ki ye Cum hur baþ ka ný ol du. ben Cum hur baþ ka ný se - çil dim ama ba na dik ta tör de ni yor. ba tý'da ki ve abd'de ne ka dar med ya ku ru lu þu var sa is mi - mi le ke le me ye ça lý þý yor ve çok say gý sýz ca dav - ra ný yor. Hal ký mýz dan tam des tek alý yo ruz ve yo lu mu za de vam edi yo ruz. Wo od ruff: baþ kan trump yö ne ti min de, Was hing ton zi ya re ti niz sý ra sýn da bü yü kel çi lik ko nu tu önün de bu yaz ya þa nan bir olay ne de - niy le si zin cum hur baþ kan lý ðý ko ru ma la rý nýz - dan ba zý la rý na da va açýl dý. Siz bu suç la ma la ra ka týl ma dý nýz. ame ri ka'da ki yar gý sis te min de yol suz luk ol du ðu nu söy le di niz. o gün ya þa - nan lar hak kýn da kök lü bir an laþ maz lýk var ken baþ kan trump ile na sýl an la þa cak ve na sýl birlik te ça lý þa cak sý nýz? er do Ðan: bu ko nu da çok üz gü nüm. as - lýn da baþ kan trump be ni bir haf ta ka dar ön ce bu ko nuy la il gi li ola rak ara dý. ken di si de üz - gün ol du ðu nu söy le di ve ba na ame ri ka'ya ya pa ca ðý mýz res mi bir se ya hat sý ra sýn da bu ko nu nun ta ki bi ni ya pa ca ðý ný söy le di. Pro tes to - cu lar bi ze ha ka ret edi yor du, ba ðý rýp ça ðý rý yor du. Po lis uy gun bir mü da ha le de bu lu na ma dý. biz bü yü kel çi lik ko nu tun day ken be yaz Sa ray çev re sin de de ben zer pro tes to lar gö rül dü. Pro tes to cu lar ara - cý ma çok ya kýn dý. Pkk'lý ve Fe tö'cü te rö rist ler pro tes to dü zen li - yor du. bu po lis me mur la rý fe de ral hü kü me tin de ðil eya le tin po lis me mur la rýy dý, fa kat be nim et ra fým da em ni ye ti sað la mak la gö rev li - ler. Fa kat bu nu ya pa ma dý lar. ve el bet te o an da be nim þah si ko ru ma - la rým yar dý mý ma ko þa cak ve et ra fým da her þe yin em ni yet li ve gü - ven li ol ma sý ný sað la ya cak týr. Per þem be gü nü baþ kan trump'la bir ara ya ge le ce ðim ve ken di si ne bu ge liþ me ler den çok kap sam lý bir bi - çim de bah se de ce ðim. te men ni ede rim ki ada let sü rat le ye ri ni bu lur, çün kü ame ri ka'nýn yar gý ve hu ku kun üs tün lü ðü ko nu sun da, hu ku ki me se le ler ko nu sun da çok has sas ol du ðu nu bi li yo rum. Per þem be gü - nü baþ kan trump'la gö rü þe ce ðim bir çok baþ ka hu sus da ola cak týr. Wo od ruff: ve son ola rak Cum hur baþ ka ný er do ðan, þu an da abd'de ya þa yan bir çok türk va tan da þý ol du ðu nu bi li yo rum. Sa ný - rým bir mil yo nu aþ kýn türk va tan da þý bu ra da ya þý yor. on la ra ve re - ce ði niz bir me saj var mý? ame ri ka'da ya þa mak ve ça lýþ mak la doð - ru ka ra rý ver di ler mi? er do Ðan: ümit ede rim ki abd yö ne ti mi ve türk kö ken li in - san lar ara mýz da bir köp rü va zi fe si gö re cek tir ve bu iliþ ki nin sür me - si ni sað la ya cak týr. Wo od ruff: Cum hur baþ ka ný er do ðan, bi zim le ko nuþ tu ðu nuz için çok te þek kür ede riz. (amerikan PbS tv - 19 ey lül 2017)

14 14 ekim 2017 turque Diplomatique ABD NIN DENIZ HUKUKU amerika nın küresel Liderliği İçin r o n c E v E r t a L m o n d * Ö Zet: bu ma ka le, abd'nin mev cut li der kad ro su, baþ kan do n- ald J. trump ve Cum hu ri yet çi le rin de ne ti min de ki kon gre kar - þý sýn da bir leþ miþ mil let ler de niz Hu ku ku Söz leþ me si'ne (unc LoS) ka tý lým po tan si ye li ni in ce li yor. abd'nin unc LoS'a ka tý - lý mý nýn stra te jik öne mi, gü ney Çin de ni zi ve ark tik böl ge si gi bi je - opo li tik açý dan tar týþ ma lý alan la ra da ir abd'nin id di ala rý ve hak la rýy la göz ler önü ne se ri li yor. da ha ge niþ çer çe ve de, abd'nin -söz leþ me nin ko þul la rý na da iç kin olan- ulus la ra ra sý dü ze ni ve kü re sel dü zey de ka mu ya ra rý ný ko ru mak ko nu sun da çok güç lü bir çý ka rý var. Söz leþ me nin ka b- u lü nün abd'nin ulu sal çý ka rý na ol du ðu na da ir net ka nýt la ra rað men, unc LoS, Se na to'nun bu ko nu da hiç bir adým at ma ma sý ve ulus la ra ra sý hu kuk ve ku rum lar ko nu sun da ül ke için de ki si ya si at mos fe rin kuþ ku la - rýy la kar þý kar þý ya. baþ lan trump, bir Cum hur yet çi li der ve po pü list an - laþ ma ya pý cý ola rak, ül ke için de ki si ya si mu ha le fe tin üs te sin den gel mek ve be yaz Sa ray'da ki se lef le ri nin ak lý na gel me yen ki lit bir dýþ po li ti ka he de fi ni ye ri ne ge tir mek ko nu sun da iyi bir ko nu ma sa hip ola bi lir. Lo uv re'un mer di ven le rin den rue de ri vo li'ye doð ru ro ta ný zý çe vi rin ve Pa ris'e öz gü bir sa nat þa he se ri olan Pa la is ro yal'e (as lýn da Pa la is- Car di nal) gi din. bu ra sý, Car di nal ric he li eu'nün es ki re zi dan sý. ric he li - eu, dev let adam la rý nýn özel çý kar la rý nýn üs tün de ve öte sin de bir ide al, yü ce bir bi rim ola rak ulu sal çý ka rý, dev let man tý ðý il ke si ni or ta ya at ma - sýy la ta ný nýr. 13. Lo uis'nin 17.yüz yýl da ki din sa vaþ la rý sý ra sýn da baþ ba - ka ný olan ric he li eu, mez hep bað lý lýk la rý nýn öte si ne ko nuþ lan mýþ, ka to - lik Fran sa ile Pro tes tan grup la rý bir bi ri ne müt te fik ya pa rak av ru pa'da ki güç den ge si ni sür dür mek is te miþ ti. Si ya si va si yet ad lý ki ta býn da ric he - li eu þöy le bir göz lem de bu lun du: "Hal kýn çý ka rý, prens ve mec lis üye le - ri nin ye ga ne ama cý ol ma lý dýr." bu gün Was hing ton'da, abd'nin mev cut li der kad ro su nun ta ným la dý ðý þek liy le dev let man tý ðý ný de ðer len dir mek için ta ze fýr sat lar var: ye ni trump yö ne ti mi ve Cum hu ri yet çi le rin kontro lün de ki kon gre. bu nun önem li öl çüt le rin den bi ri, abd'nin en so - nun da unc LoS'u onay la yýp onay la ma ya ca ðý. unc LoS, dün ya da ki ok ya nus la rýn üs tün de, al týn da ve üs tün de fa ali yet le ri yö ne ten kap sam lý bir ant laþ ma re ji mi dir. Her ne ka dar abd ant laþ ma nýn ilk mi ma rý ol sa da, Se na to'nun öne ri si ve ka bul et me ko nu sun da ki ona yý, bir bi ri ar dý sý - ra üç yö ne tim sý ra sýn da da sü rün ce me de bý ra kýl dý. 20 yý lý aþ kýn sü re dir ulu sal çý kar, mo dern ame ri kan si ya se ti nin gü nah çý kart ma odak lý ni te - li ði nin -ka tý laþ mýþ ku ram cý lýk- kur ba ný ol du. Þim di ler de Po to mac'ýn neh ri nin ký yý la rý na güç lü bir po pü lizm dal ga - sý vu ru yor - kü re sel leþ me ye, ulus la ra ra sý hu ku ka ve tek nok ra tik ku - rum la ra þüp hey le ba kan bir yak la þým bu. ar tan bir mil li yet çi lik his si, Was hing ton'un kü re sel dü ze ne ba ký þý ný ve abd'nin bu dü zen için de ki ro lü nü da ralt ma teh di din de bu lu nu yor. abd'nin ký sa sü re ön ce kü re sel ti ca ret ve ik lim de ði þik li ði ne da ir ulus la ra ra sý an laþ ma lar dan çe kil me - si, bu di na mi ðin bir gös ter ge si. bu bað lam da, kon gre, ulu sal çý ka rý ný dar par ti zan amaç la rýn üze ri ne çý ka ra bi lir mi? abd baþ ka ný do nald J. trump, be yaz Sa ray'da ki ön cül le ri nin gö zün den ka çan bir he de fi ye ri - ne ge ti re rek ge rek li li der li ði ser gi le ye bi lir mi? bu so ru la rýn ya nýt la rý ný sa de ce Was hing ton ve re bi lir. an cak þu nok ta yý da at la mamk ge rek: ya nýt lar, kü re sel dü zey de dal ga lan ma et ki si ya ra ta cak: ark tik'in eri yen ta ba ka la rýn dan gü ney Çin de ni zi'nin az gýn dal ga la rý na dek. Ýçe ri den dý þa rý ya yak la þýk on yýl lýk mü za ke re le rin ar dýn dan unc LoS, Ja ma ika / monte go kör fe zi'nde 10 ara lýk 1982 ta ri hin de ni hai ha li ne ka vuþ tu rul du. o sý ra da bi le abd ant laþ ma yý im za la ma yý red det miþ ti. oy sa ame ri ka, bu ye ni ta sar la nan re jim çer çe ve sin de top rak ka zanç la rý açý sýn dan en çok ya - rar sað la yan idi. abd, di ðer en düs tri yel leþ miþ ül ke ler le bir lik te, ant laþ - ma nýn ulu sal yet ki alan la rý dý þýn da ka lan ulus la ra ra sý de niz ya ta ðý kaynak la rý na iliþ kin mad de le ri ko nu sun da (bö lüm 11) iti raz et ti. bü yük oran da Was hing ton'un kýþ kýrt ma sý so nu cun da mü za ke re ler de vam et ti ve Söz leþ me'nin 28 tem muz 1994 ta ri hin de new york'ta ta mam la nan 11.bö lü mü nün uy gu lan ma sý na iliþ kin an laþ ma ile so nuç lan dý. ge ri ye ka - lan ulus la ra ra sý de niz ya ta ðý me se le le ri nin so nuç lan ma sý üze ri ne, 7 ekim * al mond, mer ke zi Was hing ton'da bu lu nan the Wicks gro up'un or ta ðý ve baþ - kan yar dým cý sý dýr. abd ulu sal mev zu atý, ulus la ra ra sý hu kuk, ha va cý lýk, ha va uzay ve ulu sal gü ven lik me se le le ri ne da ir hü kü met iliþ ki le ri ko nu sun da uz man dýr ta ri hin de baþ kan bill Clin ton Söz leþ me'yi ve 1994 ta rih li an laþ - ma'yý öne ri si ve ona yý için Se na to'ya yön len dir di. 16 ka sým 1994 ta ri hin - de unc LoS yü rür lü ðe gir di, an cak abd'nin ka tý lý mý ol mak sý zýn yý lýn da ki an laþ ma ise 28 tem muz 1996 ta ri hin de, yi ne abd'nin ona yý ol - mak sý zýn uy gu la ma ya ge çi ril di. bu za ma na de ðin ant laþ ma, -bir za man lar "dün ya nýn en bü yük mü za ke re ku ru mu" ola rak ad lan dý rý lan- Se na to'nun ona yý ný bek le yen kýrk beþ ant laþ ma dan bi ri ol ma ya de vam edi yor. bu nun so nu cun da, abd, unc LoS'a ta raf 168 dev let lis te si nin dý - þýn da kal dý. Söz ko nu su li se, rus ya, Çin gi bi di ðer bir çok de niz gü cü - nü içe ri yor. Pra tik te abd ant laþ ma nýn ne re dey se tüm hü küm le ri ni ka - bul et ti ve bun la ra uy gun ha re ket edi yor (her ne ka dar res mi dü zey de bun lar dan hiç bi riy le yü küm lü ol ma sa da). Ör ne ðin, 10 mart 1983 ta ri - hin de baþ kan ro nald rea gan, abd'nin at lan tik, Pa si fik ve ark tik'te - ki mün ha sýr eko no mik böl ge si ni ku ran 5030 sa yý lý bil dir ge'yi ya yým - lar ken, unc LoS'a bel bað la mýþ tý. abd'nin mün ha sýr eko no mik ala ný, dün ya nýn en ge ni þi olup, mi lin üze rin de ký yý hat tý ný kap sa mak - ta, 3,4 mil yon ka re ok ya nus de niz mi li içer mek te dir - ya ni abd ulu - sal ok ya nus ve at mos fer Ýda re si'ne gö re el li dev le tin top lam ka ra ala - nýn dan da ha bü yük bir ala na kar þý lýk ge li yor. ay ný gün baþ kan rea gan da abd ok ya nus Po li ti ka sý bil di ri si'ni çý - kar dý. bil di ri, ulu sal gü ven lik ka ra rý di rek ti fi 83 ile des tek len mek - tey di. bu bel ge, unc LoS'un ör fi ulus la ra ra sý hu ku ku yan sýt tý ðý ve "dün ya da ki ok ya nus la rýn fark lý kul la ným la rý na iliþ kin kap sam lý bir ya - sal çer çe ve ye" da ir abd'nin çý kar la rý ný kar þý la dý ðý yö nün de ki gö rü þü bel ge len dir mek te dir. bun dan son ra abd'de ba þa ge çen yö ne tim ler - Cum hu ri yet çi ler ve de mok rat lar- rea gan'ýn abd'nin mün ha sýr eko - no mik alan id di ala rý ný dü zen le mek ve gü ney ve do ðu Çin de niz le ri gi bi kü re sel çap ta sý cak nok ta lar da Sey rü se fer Öz gür lü ðü Prog ra mý'ný ya sa laþ týr mak üze re yap tý ðý ön cül ça lýþ ma la rý te mel ola rak al dý lar. do - la yý sýy la, her ne ka dar abd, ge niþ top rak ka zanç la rý ný du yur mak için unc LoS'a atýf ta bu lun sa da, sey rü se fer öz gür lü ðü nü vur gu la yýp de niz le re da ir aþý rý id di alar da bu lun sa da, Was hing ton'un ant laþ ma nýn ku - rum sal çer çe ve si da hi lin de hak la rý ve id di ala rý ný ko ru mak için ma sa ya otur ma hak ký yok tur. ta raf ol ma dý ðý için de Was hing ton, ulus la ra ra sý top lu mun dün ya yü ze yi nin yüz de 70'in den faz la sý ný et ki le yen ya sal man za ra yý ta ným la ma gi ri þim le ri ni dý þa rý dan iz le mek te dir. ulu sal çý kar la rýn be lir len me si abd'nin çý kar la rý ný ko ru mak üze re güç des tek li ola rak ge le nek le re bel bað la dý ðý öl çü de, unc LoS re ji min den be da va ya rar lan ma nýn mad di fay da la rý var. an cak, da ha ön ce baþ ka yer ler de be lirt ti ðim gi bi, de niz hu ku ku li ne er bir iler le me iz le me di ve ör fi ulus la ra ra sý hu kuk fark lý lýk la ra ve mü ca de le le re ta bi. da ha sý, ka tý lý ma kar þý çý kan ar gü - man lar, abd'nin bu söz leþ me ye ta raf ol ma ya rak öde di ði ve öde me ye de de vam et ti ði önem li ma li yet le ri gör mez den ge li yor lar. baþ ka bir þe - kil de ifa de et mek ge re kir se, ulu sal çý ka rý be lir ler ken, Söz leþ me'ye ka - tý lý mýn sað la dý ðý mad di avan taj la rý da ek sik siz þe kil de göz önün de bu - lun dur ma lý yýz. onay la ma, abd'ye ulus la ra ra sý de niz Hu ku ku mah ke me si, ký ta Sa han lý ðý nýn Sý nýr la rý ko mis yo nu ve ulus la ra ra sý de niz ya ta ðý oto ri te si gi bi unc LoS ku rum la rýn da doð ru dan söz im - ka ný ve re cek tir. Ör ne ðin, ame ri kan ulus la ra ra sý Hu kuk der ne ði'nin ký sa sü re ön ce yap tý ðý bir top lan tý sýn da, de niz hu ku kun da uz man bir avu kat ve ulus la ra ra sý kab lo la rýn ko run ma sý ko mi te si da nýþ ma ný olan do ug las bur nett, mev cut or tam da abd'nin te le ko mü ni kas yon þir ket le ri nin ký yý dev let le ri nin de ni zal tý kab lo la rý dö þe me öz gür lü ðü ne yer siz þe kil de ka rýþ ma sý ko nu sun da unc LoS'a ge ti ri len an laþ maz lýk - la ra da ir en di þe le ri ni dil len dir mek için ya ban cý dev let le rin des te ði ni ara mak zo run da ka lý yor lar. dün ya ça pýn da in ter net ve ri le ri nin yak la þýk yüz de 98'i, ok ya nus la rýn al týn dan ge çen fi ber op tik kab lo að la rý üze rin - Ankara nın İttifakları Eleştiriliyor I n gi liz Fi nan ci al Ti mes (FT) ga ze te si Tür ki ye'nin Arap dün ya sıy la iliş ki - le ri ni in ce le di ği özel bir ek ha zır la dı. Tür ki ye'nin bu ül ke ler le si ya si, ti ca ri, ener ji ve tu rizm alan la rın da ki iliş ki le ri ni in ce le yen ga ze te, "An- ka ra'nın it ti fak la rı eleş ti ri li yor" yo ru mu nu yap tı. FT Dış Ha ber ler Edi tö - rü Da vid Gard ner, "Er do ğan Kürt le re odak la nı yor" baş lık lı ma ka le sin - de, Cum hur baş ka nı Re cep Tay yip Er do ğan'ın "neo-is la mist" par ti si AKP'nin, Arap ül ke le rin de is yan la rın baş la dı ğı 2011 yı lın da Is lam'la de - mok ra si nin bir ara da var ola bi le ce ği nin mo de li gi bi gö rül dü ğü nü fa kat gü nü müz de böy le bir şe yi ha yal et me nin bi le zor ol du ğu nu yaz dı. 'Er do ğan'ın Şam'da na maz kıl ma ha ya li var dı' Tür ki ye'nin bir dö nem hü küm sür dü ğü Or ta Do ğu'da ki et ki si nin, Os man lı'nın em per yal ta ri hi ne de niy le her za man kı sıt lı ka la ca ğı nı be lir - ten Gard ner, ma ka le sin de şun la rı yaz dı: "Tür ki ye'nin Ba tı lı müt te fik le ri, ABD ve AB, zor za man lar da An ka ra'yı Or ta Do ğu'da gü ve ni lir bir pu - su la ola rak gör dü. Ama ar tık o pu su la kon trol süz bir şe kil de dö nüp du - ru yor. Tür ki ye hem kom şu la rıy la hem de Ba tı'yla kö tü iliş ki ler için de, ta ri hi ra kip le ri olan Rus ya ve Iran'a ba ğım lı ğa sü rük le ni yor. "Er do ğan'ın Şam'da na maz kıl ma ha ya li var dı. 2011'de 'Arap Ba ha rı' sı ra sın da Tu nus, Mı sır ve Lib ya'da bir 'rock star' tu ru na çı kan Er do ğan, Is lam dün ya sın da Müs lü man Kar deş ler'e gü ve ni yor du. "Fa kat 2013'te rüz gar de ğiş ti. Mı sır'da ge niş des tek alan bir dar be Müs lü man Kar deş ler'i ik ti dar dan in dir di, Tu nus'ta Is lam cı lar koa lis yon hü kü me tin den ay rıl dı, Lib ya ise ka bi le sa vaş la rı ve ci hat la bö lün dü. Oba ma hü kü me ti de Su ri ye'de Esad'ı bom ba la ma ma ya ka rar ver di ve Tür ki ye'nin des tek le di ği Sün ni Is lam cı is yan güç kay bet me ye baş la dı. 'Er do ğan ve da nış man la rı Tür ki ye'nin gü cü nü faz la san dı' "Er do ğan ve neo-is lam cı da nış man la rı Tür ki ye'nin gü cü nü ol du ğun - dan da ha faz la san mış lar dı. Or ta Do ğu gir da bı na ka pı lan Tür ki ye, sı nı - rın da ve için de şid det olay la rıy la kar şı laş tı. Bir dö nem ge niş çap lı böl ge - sel he def le ri ve po li ti ka la rı olan Tür ki ye'nin dış si ya se ti yal nız ca sı nı rın da ki Kürt mi lis le rin da ha faz la top rak ka zan ma sı nın önü ne geç m- e ye in dir gen di. Tür ki ye bu du rum dan o ka dar ra hat sız dı ki, dev le tin ajan sı (Ana do lu Ajan sı) Su ri ye'de Kürt le rin kon tro lün de bu lu nan top - rak lar da ki Ame ri kan üs le ri nin yer le ri ni ya yın la dı.böl ge de son ola rak Su udi Ara bis tan ile Tür ki ye'nin son ide olo jik ruh eşi Ka tar ara sın da kriz çık tı. Bu da Sün ni dün ya nın li de ri ol mak is te yen Er do ğan'ın önün de bir en gel. Bu kriz Tür ki ye'nin za yıf nok ta la rı nı ar tı ra bi lir. Su ri ye'de ise El Ka ide'nin es ki şu be si nin oluş tur du ğu He yet Tah rir El Şam, Tür ki ye'nin des tek le di ği Ah rar el-şam ör gü tü nü zor la ele ge çir di. Ye te rin ce kay gı ve ri ci olan bu ge liş me Tür ki ye'nin böl ge de ki ra kip le ri nin ma ni pü le et - mek is te me si du ru mun da Tür ki ye için cid di bir be la ola bi lir." Fi nan ci al Ti mes'ın Du bai'de ki mu ha bi ri Si me on Kerr, "Eko no mik bağ - lar Ka tar ge ri li mi ne üs tün gel di" baş lık lı ma ka le sin de Tür ki ye'nin Arap ül ke le riy le ti ca ri iliş ki le ri ni in ce le di. Su ri ye'de ki sa va şın Tür ki ye'nin Or - ta Do ğu'yla ka ra ti ca re ti ni önem li oran da azalt tı ğı nı be lir ten Kerr, sa va - şa ve son ra sın da Ka tar kri zi ne rağ men Kör fez ül ke le rin den Tür ki ye'ye ge len tu rist sa yı sın da önem li bir ar tış ol du ğu nu, 2017'nin ilk 6 ayın da ön ce ki yı lın ilk 6 ayı na kı yas la yüz de 26'lık bir ar tış ya şan dı ğı nı yaz dı. Kerr ma ka le sin de şu ifa de le ri kul lan dı: "Tür ki ye'nin Ka tar kri zi ne da hil ol ma sı Su udi Ara bis tan ve Bir le şik Arap Emir lik le ri'nin Körfez'de 'Os man lı ya yıl ma cı lı ğı na' izin ver me ye cek le ri ni söy le me si ne yol aç tı. Fa kat ana list le re gö re, Ka tar kri zi en di şe le re rağ men Tür ki - ye ile Kör fez ül ke le ri ara sın da ki ti ca re ti et ki le me di. ABD'de ki Kör fez Ül ke le ri Ens ti tü sü'nden Hus se in Ibish'in söy le di ği gi bi, iki ta raf da söz leş me le ri ne sa dık dav ra nı yor." 'Ban ka cı lık sek tö rü can lı' Ga ze te nin ya tı rım ban ka cı lı ğı mu ha bi ri La ura Noo nan da "Can lı ban - ka lar Kör fez li ta lip le ri çe ki yor" baş lık lı bir ma ka le yaz dı. Tür ki ye'nin eko no mik ge le ce ği nin be lir siz, enf las yo nu nun çift ha ne li, pa ra sı nın ge - çen yı la kı yas la yüz de 17 de ğer siz leş miş ol ma sı na rağ men ban ka la rın can lı ol du ğu nu ve iç pi ya sa ya odak lan dı ğı nı ya zan Noo nan, ban ka cı lık sek tö rü nün ül ke içi ne odak lan ma sı nın ül ke de ki di ğer sek tör ler le te zat oluş tur du ğu nu vur gu la dı. Noo nan uz man la ra gö re Tür ki ye'de ki ban ka - la rın borç ver me ka pa si te si nin Kör fez ül ke le rin de ki ban ka la ra yak la şa - ma ya ca ğı nı be lir tir ken şu ifa de le ri kul lan dı: "Tür ki ye'de ki bü yük ban ka - la rın kârla rı ar tış ta. Fi ba ban ka'nın Tür ki ye'de ki ya tı rım la rı nı yö ne ten Sel çuk Yor gan cı oğ lu'na gö re Tür ki ye nü fu su nun yüz de 40'ının bu gü ne ka dar ban ka he sa bı ol ma mış. Yor gan cığ lu, Tür ki ye'de ki kı rıl gan lı ğın ye ni bir du rum ol ma dı ğı nı, 100 yıl dır kı rıl gan ol du ğu nu söy lü yor. Ga ran ti Ban ka sı'ndan Ba tu han Tu fan'a gö re ise Tür ki ye'de ki ban ka lar kur da ki şok la ra kar şı ko run ma yı sı kı ku ral lar sa ye sin de ba şar dı. Tür ki ye'de ban - ka lar bi rey sel müş te ri le ri ne dö viz cin sin den kre di ve re mi yor. "Tür ki ye'nin uzun va de li gö rü nü mü ise ka rı şık. Mo ody's Tür ki ye'ye ne - ga tif gö rü nüm ve rir ken 'ye rel si ya si, gü ven lik ve je opo li tik risk le ri' ge rek - çe ola rak gös te ri yor du. Dü şük eko no mik bü yü me ve yük sek enf las yon ön gö ren Mo ody's, 2017 bü yü me bek len ti si ni yüz de 2,6'dan 3,4'e çı kar sa da bu or ta la ma sı olan yüz de 7,4'ün çok ge ri sin de." (bbc- 28.9)

15 turque Diplomatique ekim SÖZLEŞMESINE KATILIMI: bir meydan okuma den ak ta rý lý yor. bun lar, kü re sel eko no mi nin ar ter le ri olup do la yý sýy la abd açý sýn dan da önem li bir en di þe kay na ðý teþ kil edi yor. bu na ek ola rak, unc LoS, ya þa yan de niz kay nak la rý nýn yö ne ti mi, ko run ma sý ve kul la nýl ma sý na iliþ kin abd'nin ge le nek sel po li ti ka sý ný yan sý tý yor. Ör ne ðin, ant laþ ma ya gö re abd, ulus la ra ra sý su lar ve ok ya - nus lar üze rin den göç eden ve tü ken mek te olan ba lýk re zerv le ri ni yö - net mek ko nu sun da çok da ha etin bir þe kil de li der lik ser gi le ye bi lir. World Wild li fe Fo rum ve abd ti ca ret oda sý gi bi fark lý ör güt ler de abd'nin ka tý lý mý ný var güç le riy le des tek le di ler. vir gi nia üni ver si te si bün ye sin de ki ok ya nus lar Hu ku ku ve Po li ti ka sý mer ke zi di rek tö rü John nor ton mo ore'a gö re, abd bu ant laþ ma nýn hü küm le ri ni za ten uy gu la dý ðý için, uyum ma li yet le ri yük sek ol ma ya cak - özel lik le de kü - re sel de niz po li ti ka sýn da ki ku rum sal ge li þi mi et ki le mek ko nu sun da abd'nin ka pa si te si ne gö re öl çüm len di ðin de önem siz bir ma li yet söz ko nu su ola cak. da ha ge niþ bir çer çe ve den ba kýl dý ðýn da, unc LoS re - ji mi, abd ön cü lü ðün de ki li be ral dü ze nin te me li dir. Za fer den Son ra ad lý ki ta býn da g. John iken berry'nin ile ri sür dü ðü gi bi, vi ya na kon gre si'nden be ri ön de ge len dev let ler, key fi dev let gü - cü üze rin de ký sýt la ma lar ge tir mek ve da ya nýk lý ve avan taj lý bir ulus la - ra ra sý sis tem ge liþ tir mek üze re me ka niz ma ola rak ku rum sal stra te ji ler kul lan dý lar. bu bað lam da, Söz leþ me ve 1994 an laþ ma sý, abd'nin güç len di ði ve ulus la ra ra sý me se le ler de ba tý'nýn bir lik ser gi le di ði bir dö - nem de mü za ke re edil di. ok ya nus Hu ku ku ve Po li ti ka sý mer ke zi di rek tör yar dým cý sý myron nord qu ist, unc LoS'un as lýn da abd'nin eko no mik mün ha sýr alan, ký ta sa han lý ðý kay nak la rý, ka ra su la rýn dan ma sum ge çiþ, bo ðaz lar dan ve ta ký ma da dev let le ri nin de niz hat la rýn dan ge çiþ ku ral la rý ve el bet te ok ya nus lar da ki öz gür lük ler ko nu sun da ki ký sýt la ma la ra da ir önem li çý kar la rý ný yan sýt tý ðý ný be lirt ti. abd'nin bu söz leþ me yi ka bul et - me si, kü re sel dü zey de fay da sað la yan ve abd ta ra fýn dan dün ya me se le - le rin de üs tün bir ko num da pa zar lý ðý ya pý lan bu un sur la rý et ki le yen söz ko nu su avan taj la rý "ki lit le me si ne" yar dým cý ola cak. abd'nin unc - LoS'a ka tý lým yo luy la ulu sal çý kar la rý ný ko ru ma sý nýn stra te jik ge re ði, ark tik ve gü ney Çin de ni zi su la rýn da en ba riz þe kil de gö rül mek te dir. ark tik ve gü ney Çin de ni zi Ýk lim de ði þik li ði, ark tik'te ki ya rý þýn da ha da ký zýþ ma sý na yol açý yor, ke za eri yen buz lar, in san la rýn bu ko nu da da ha faz la fa ali yet te bu lun - ma sý na yol açý yor. ye ni de niz hat la rý nýn be lir len me si ne ek ola rak, ark tik ok ya nu su'na kom þu olan ül ke ler, de niz-öte si kay nak la rý ný - özel lik le de ener ji sek tö rün de- ge liþ tir me nin yol la rý ný araþ tý rý yor lar. unc LoS (bö lüm vi), ký yý dev le ti ne ký ta sa han lý ðý nýn kay nak la rý üze - rin de ege men hak lar ta ný mak ta dýr. Söz leþ me ay ný za man da ký yý dev le - ti ne, unc LoS'ta net bir þe kil de ta ným lan dý ðý üze re 200 de niz mi li öte sin de ký ta sa han lý ðý sý ný rý kur mak üze re ge niþ bir alan ta ný mak ta dýr (mad de 76) ve bu alan, de niz ya ta ðý ve top rak al tý nýn je ofi zik sel özellik le ri ni dik ka te al mak ta dýr. ge niþ le til miþ bir ký ta sa han lý ðý na iliþ kin bu tür den her han gi bir id dia, ký ta Sa han lý ðý nýn Sý nýr la rý ko mis yo - nu'nun göz den ge çir me si ve öne ri le ri ne ta bi dir. beþ ark tik ký yý dev le ti -abd, ka na da, rus ya, no veç ve da ni mar ka (grön land top rak la rý yo - luy la) ko mis yo na baþ vu ru la rý ný ha zýr la dý lar ve ya ha zýr lý yor lar. abd'nin ku rum lar-ara sý bir hü kü met ku ru lu þu olan ge niþ le til miþ ký ta Sa han lý ðý gö rev gü cü'ne gö re, ön ça lýþ ma lar, abd'nin ge niþ le til - miþ ký ta sa han lý ðý nýn en az bir mil yon met re ka re ol du ðu nu gös ter - mek te dir - ya ni ka li for ni ya'nýn bo yut la rý nýn yak la þýk iki ka tý bir alan. abd'nin bir çok de ni za þý rý böl ge de ge niþ le til miþ ký ta sa han lýk la rý var - dýr - bu na ark tik ok ya nu su'nda alas ka'nýn ku ze yi, at lan tik'in do ðu ký yý sý, be ring de ni zi, Pa si fik ba tý ký yý sý ve mek si ka kör fe zi da hil. bu nun la bir lik te abd'nin unc LoS'a ta raf ol ma ma sýn dan do la yý abd va tan daþ la rý, ký ta Sa han lý ðý Sý nýr la rý ko mis yo nu'na üye ola maz - lar. abd'nin ta raf ol ma yan bir ül ke ola rak, id di asý ný or ta ya koy mak ve ark tik gi bi ener ji çý kar la rý ný ve mül ki yet hak la rý ný tam ola rak ko ru - mak için ko mis yo na ya sal ola rak ka bul gö ren bir baþ vu ru da bu lu nup bu lu na ma ya ca ðý he nüz net de ðil dir. bu na kar þýn, ark tik böl ge si nin ala ný ve ký yý hat tý nýn ne re dey se ya rý sý üze rin de hak sa hi bi olan rus ya da ha þim di den, ký ta mar jý ný -ark tik'i rus ya'dan ka na da'ya dek aþan bir de ni zal tý özel li ði olan Lo mo no sov yük sel ti si de da hil ede cek þe k- il de- çok faz la ge niþ let mek üze re baþ vu ru da bu lun du. rus ya ve ka na - da, abd'nin po tan si yel ola rak ör tü þen ge niþ le til miþ ký ta sa han lý ðý id - di ala rý nýn ol du ðu iki ül ke dir. bu de niz sý nýr la rý an laþ maz lý ðý pek de azým sa na cak bir me se le de ðil. abd'nin Je opo li tik araþ týr ma sý'nýn tahmin le ri ne gö re, ark tik böl ge si, dün ya nýn keþ fe dil me miþ pet rol ve do - ðal ga zý nýn yüz de 22'si ni elin de tu tu yor ki bu da 412 mil yar va ri li aþ - kýn pet rol eþ de ðe ri an la mý na ge li yor. de niz le rin sý nýr lan dý rýl ma sýn da ki ya sal ke sin lik, ark tik dev let le ri ve on la rýn ener ji þir ket le ri açý sýn dan kri tik öne mi ha iz. 8 Ha zi ran 2012 ta ri hin de, ex xon mo bil'in yö ne tim ku ru lu baþ ka ný ve Ceo'su rex til ler son, Se na to dýþ Ýliþ ki ler ko mi te - si'ne yaz dý ðý mek tup ta, abd'nin der hal unc LoS'a ka týl ma sý ge rek ti - ði ni vur gu lu yor: "bel ki de çok bü yük keþ fe dil me miþ po tan si ye li olan bir alan da ke sin lik ih ti ya cý nýn en iyi ör ne ði, ark tik ok ya nu su'dur. abd da hil bir çok ül ke ye, ark tik'te unc LoS'un uy gu lan ma sý çer çe - ve sin de ge niþ le til miþ kul la ným hak ký ve ril mek te dir. bu id di ala rýn ya - sal te me li, mül ki yet hak la rý nýn is tik ra rý için önem li bir un sur dur." ant laþ ma'nýn onay lan ma dý ðý bir or tam da, til ler son'a gö re abd iki tür de za van taj la kar þý kar þý ya ka lý yor: hem abd'nin id di ala rý nýn ulusla ra ra sý sta tü sü ne da ir bir þüp he do ðu yor, hem de di ðer ül ke le rin çe liþ - ki li id di ala rý na mey dan oku ma ye te ne ði za yýf lý yor. ege men bir dev let ola rak abd, ulus la ra ra sý hu kuk la uyum lu ola rak ark tik'te bir bi riy le ör tü þen id di ala ra kar þý çý kýp ey le me ge çe bi lir. bu - nun la bir lik te, unc LoS'un onay lan ma sý na kar þý ar gü man lar, ulus la - ra ra sý ada let mah ke me si'nden des tek al ma lý dýr. mah ke me, 2012 yý lýn - da ni ka ra gua v. ko lom bi ya da va sýn da, ký ta sa han lý ðý hak la rý nýn bir ha ki kat ola rak var ol du ðu ve açýk bir þe kil de id dia edil me si ne ge rek ol ma dý ðý yö nün de bir ka rar al mýþ tý. Her ne ka dar bu nok ta da ör fi ku - ral la ra baþ vur mak müm kün ol sa da, bir söz leþ me, el sý kýþ ma dan yeð - dir - özel lik le de bir güç ve kar þý lýk lý ba ðým lý lýk dün ya sýn da. da ha sý, ark tik ký yý dev let le ri - bu na abd de da hil- de niz hu ku ku nun bir bi riy - le ör tü þen top rak id di ala rý nýn çö zü mün de "ya sal çer çe ve" sun du ðu nu olum lu bir þe kil de ifa de et miþ ler di. ark tik kon se yi gi bi hü kü met lerara sý ku rum lar ise, her ne ka dar çok-ta raf lý iþ bir li ði açý sýn dan ya rar lý ol sa lar da, top rak an laþ maz lýk la rý nýn çö zü mün de yet ki sa hi bi de ðil ler - dir. müs tak bel dý þiþ le ri ba ka ný olan til ler son, Se na to'ya þöy le yaz mýþ - tý: "unc LoS, bu ça tý þan id di ala rýn çö zü mü için et ki li ve kap sam lý bir ya sal te mel su na bi lir, do la yý sýy la ma li yet li olan son daj ve ge liþ tir me ça lýþ ma la rý ný des tek le mek için ge re ken is tik ra rý sað la ya bi lir." gü ney Çin de ni zi ise, unc LoS'un bir ký la vuz ol du ðu bir di ðer ha - ra ret li tar týþ ma ala ný dýr. gü ney Çin de ni zi'nde ki ara bu lu cu luk so nu - cun da alý nan ka rar ise ol duk ça önem li dir. bu na gö re, unc LoS, de niz alan la rý na kap sam lý hak lar ve ri yor; do la yý sýy la Çin'in "do kuz nok ta lý Hat" gi bi ta rih sel id di ala rý ný kap sam dý þý bý ra ký yor. bu il ke ye gö re, tah kim mah ke me si, Çin'in gü ney Çin de ni zi'ne da ir ant laþ ma nýn ti tiz - lik le be lir le nen sý nýr la rý ný da aþan kap sam lý id di ala rý ve ey lem le ri ni sis te ma tik bir þe kil de red det ti. Was hing ton'a gö re, söz ko nu su ký sýt la - ma lar, mün ha sýr eko no mik alan lar da de niz ve ha va ge çiþ öz gür lük le ri - ni ký sýt la ma ya dö nük uy gun suz gi ri þim ler içer mek te dir. Çin ise bu nok ta da mu ha lif bir yak la þým be nim si yor ve ken di mün ha sýr eko no - mik alan la rýn da ya ban cý la rýn as ke ri ope ras yon la rý ný en gel le me ye te ne - ði ni or ta ya ko yu yor. do la yý sýy la, her ne ka dar geç miþ te abd res mi ola rak gü ney Çin de ni zi'nde ra kip id di alar ko nu sun da ta raf sýz kal mýþ ol sa da, Was hing ton'un tah kim mah ke me si nin ka ra rý nýn özü nü be nim - se mek ko nu sun da be lir gin bir ulu sal gü ven lik çý ka rý bu lun mak ta dýr. týp ký abd'nin ark tik böl ge si ne da ir id di ala rý gi bi, abd'nin gü ney Çin de ni zi'nde ki ya sal hak la rý da aka de mik bo yut ta de ðil. abd do - nan ma iþ le ri ana lis ti ro nald o'ro ur ke'nin ak tar dý ðý gi bi, Was hing ton ile Pe kin ara sýn da mün ha sýr eko no mik ala na da ir ya sal an laþ maz lýk, Çin ile abd ge mi le ri be uçak la rý ara sýn da ulus la ra ra sý su lar da ve do - lay la rýn da cid di ça týþ ma la ra yol aç tý. Ör ne ðin, 2014 yý lý aðus tos ayýn - da Çin li le re ait bir J-11 sa vaþ uça ðý, teh li ke li bir þe kil de bir ame ri kan P-8a Po se idon'un -gü ney Çin de ni zi'nde fa ali yet gös te ren bir do nan - ma ke þif uça ðý- Hai nan ada sý nýn 117 de niz mi li do ðu sun da önü nü kes - ti. Pe kin sü rek li ola rak gü ven lik ön ce lik le ri ni de niz böl ge le ri nin iþ lev - sel yet ki alan la rýy la -ör ne ðin mün ha sýr eko no mik alan larbað lan tý lan dýr ma gi ri þi min de bu lun du. bu nun için de, ulus la ra ra sý ha va sa ha sýn da uçak la rýn sa vun ma tes pit böl ge le ri ni hak sýz ye rel teh dit et mek de da hil ol mak üze re ok ya nus lar da - ki öz gür lük le ri sý nýr lan dýr ma ya yö nel di. tah kim mah ke me si nin Çin'in hak id dia et ti ði de niz özel lik le ri ve bað lan tý lý hak la rýn ni te li ði ni hü ner li bir þe kil de çü rüt me si sa ye sin de abd'nin gü ney Çin de ni zi'nde ki ope - ras yo nel hak la rý ko nu sun da çok da ha bü yük bir ya sal say dam lýk söz ko - nu su. Ör ne ðin, her ne ka dar Çin'in hak id dia et ti ði ba zý ko nu lar ka ra su la - rýy la (12 de niz mi li) bað lan tý lý ol sa da, Spratly ada la rý ve ya Scar bo ro ugh re si fi'nde ki hiç bir özel lik, mün ha sýr bir eko no mik alan (200 de niz mi li) ve ya ký ta sa han lý ðý do ður mu yor. unc LoS'a res mi ola rak ka týl mak su re - tiy le abd, Çin'in mu ha lif tav rý kar þý sýn da tah kim mah ke me si nin ka ra rý - ný des tek le me de da ha güç lü bir po zis yon da ola cak týr. da ha ge niþ çer çe ve den ba kýl dý ðýn da, dün ya da ki ok ya nus la rýn önem li bir kýs mý üze rin de mün ha sýr eko no mik alan id di asýn da bu lu - nul ma sý müm kün ol du ðu için, Çin'in po zis yo nu nun ev ren sel dü zey de be nim sen me si, abd or du su nun dün ya ça pýn da de niz ler de ve ha va da ra hat lýk la ha re ket ede bil me si ni cid di þe kil de de ðiþ ti re cek tir. ok ya nus - lar da ki öz gür lük le re ve mün ha sýr eko no mik alan la ra da ir bu tar týþ ma - lar de vam ede ce ðe ben zi yor. Ör ne ðin, Har vard ulu sal gü ven lik dergi si'nde yaz mýþ ol du ðum gi bi, unc LoS çer çe ve sin de "Cas ta ne da for mü lü", mün ha sýr eko no mik ala nýn iþ lev sel yet ki ala ný ve ok ya nus - lar da ki öz gür lük le re da ir her han gi bir po tan si yel sý nýr lan dýr ma nýn birbi riy le da ha faz la ek lem len me si nin önü nü aç mak ta dýr. bu for mü le gö re, Söz leþ me'nin "mün ha sýr eko no mik alan içe ri sin - de ki ký yý dev le ti ne ve ya di ðer dev let le re her han gi bir hak ve ya yet ki ala ný ver me di ði" du rum lar da, mün ha sýr eko no mik ala nýn iþ lev sel yet ki ala ný na da ir her han gi bir ça týþ ma, "eþit lik te me lin de" ve "ta raf la rýn ve ulus la ra ra sý top lu lu ðun tü mü nün çý kar la rý nýn kar þý lýk lý ola rak öne mi dik ka te alý na rak" çö zül me li. dev let le rin "ba ki ye hak la rý nýn" ta ným lan - ma sý, ant laþ ma nýn met ni ne han gi hak la rýn da hil olup han gi le ri nin dý þa - rý da kal dý ðý nýn yo rum lan ma sý ný ge rek ti rir. abd, unc LoS'un bir ta - raf dev le ti ola rak abd'nin ulu sal gü ven li ði ni et ki le yen bu tar týþ ma la rý da ha et kin bir þe kil de ön gö re bi lir ve þe kil len di re bi lir. abd'nin an laþ ma yý onay la ma sý na kar þý olan lar, gü ney Çin de ni zi va ka sý ný, unc LoS'un dý þýn da kal ma id di ala rý ný des tek ler þe kil de gö - re bi lir ler. Pe kin'in baþ lý ca iti raz la rýn dan bi ri, tah kim mah ke me si nin sü re ce mü da ha le et me me si ge rek ti ðiy di ve an laþ ma nýn esa sýn da de niz ler de ki sý nýr la rýn çi zil me si ne da ir ol du ðu nu ve bu nun da unc LoS çer çe ve sin de Çin'in yap tý ðý dek la ras yo na gö re zo run lu an laþ maz lýk çö zü mü nün dý þýn da kal dý ðý ný (mad de 198 (1) (a) (i)) ile ri sür dü. da ha ön ce açýk la dý ðým gi bi, tah kim mah ke me si, yet ki ala ný ný, Çin'in ile ri sür dü ðü me se le le rin - özel lik le de Spratly ada la rý ve Scar bo ro ugh Sho al- de niz le re da ir hak lar do ðu rup do ðu ra ma ya ca ðý ný be lir le mek ko nu sun da yet ki ala ný ný sý nýr lan dýr ma da ti tiz dav ran dý. Öte yan dan, abd'nin ya sal sis te mi çer çe ve sin de, mah ke me ler, me - se le nin yar gý sal bir so ruþ tur ma ya uy gun ol ma ma sý se be biy le ba zý "si - ya si me se le le ri" in ce le me yi red de de bi lir ler ve bu me se le le rin, si ya si ku rum lar ca çö zül me si nin ana ya sa ya da ha uy gun ol du ðu na ka rar ve re - bi lir ler. tah kim mah ke me si, me se le de ki ya sal un sur lar ko nu sun da tek - nik ola rak doð ru ol sa da, unc LoS, eðer Çin ant laþ ma dan çe kil me teh di di ni ye ri ne ge tir miþ ol say dý, ku rum sal ola rak da ha bü yük bir za - rar gö rür dü. Çin'in çe kil me miþ ol ma sý, çý kar lar den ge si nin unc LoS'a ka tý lý mý sür dür me sin den ya na ol du ðu nu gös ter mek te dir. bu he sap la ma ise, Pe kin'in açýk de niz ler de do nan ma sý ný iler let me siy le bir lik te baþ ka bir yö ne doð ru da ha da ka ya bi lir. unc LoS'u eleþ ti ren abd'li ke sim ler, gü ney Çin de ni zi se nar yo - su nu, ulus la ra ra sý bir mah ke me nin mü da ha le si nin te mel ka ný tý ola rak al gý la ya bi lir ler. myrýn nord qu ist, abd'nin ben zer bir dek la ras yo nu onay la yýp il gi li ma kam la ra sun du ðu var sa yý mý üze rin den iler le miþ ti. böy le bir dek la ras yo na ve abd'nin iti raz la rý na rað men, ulus la ra ra sý bir mah ke me, bir baþ ka dev le tin abd'nin ken di mün ha sýr eko no mik ala nýn da ki ope ras yon la rý na mey dan oku du ðu bir an laþ maz lý ða mü da - ha le et me gi ri þi min de bu lu na bi lir. di ðer po tan si yel an laþ maz lýk lar ara - sýn da ise, abd'nin Pa si fik'te ki mün ha sýr eko no mik alan id di ala rý nýn, tah kim mah ke me si nin gü ney Çin de ni zi'nde ki ka ya lar ve ada la ra da ir ana li zi te me lin de göz den ge çi ril me si bu lun mak ta dýr - ör ne ðin Howland ve ba ker ada la rý, Jar vis ada sý, John son atoll ve ya Palm yra atoll ve king man re si fi. bu tür ol gu mo del le ri nin müm kün ol ma dý ðý na inan sa nýz bi le, unc LoS'un ve ulus la ra ra sý hu ku kun ame ri ka'da ki mu ha lif le ri, gü ney Çin de ni zi tah ki mi ni teh li ke li bir ala met ola rak de ðer len di re bi lir ler. ba kan til ler son, gö re vi te yit otu ru mun da, 2012 yý lýn da ki mek tu bun dan ge ri adým at tý ve ulus la ra ra sý mah ke me le re yö - ne lik ül ke için den ge len eleþ ti ri le ri ka bul len di. ge ne ral Ja mes mat tis de ben zer þe kil de Se na to önün de ted bir li dav ran dý. ulus la ra ra sý mah ke me - nin yet ki sý nýr la rý na da ir so yut bir teh dit bi le ame ri kan si ya se tin de te at - ral bir du rum ya ra tý yor. aným sa mak ge re kir se, ro ma Sta tü sü'ne ya nýt ola rak Cum hu ri yet çi Se na tör Jes se Helms, "La hey Ýþ gal ya sa sý" ola rak da ad lan dý rý lan ame ri kan Hiz met üye le ri nin ko run ma sý ya sa sý'ný des - tek le miþ ti. mer hum se na tö rün duy gu la rý ný pay la þan Pe kin li ler de var dýr. ulu sal dü zey de koz ku þat ma al týn da ki bir be yaz Sa ray için unc LoS'un ka bul edil me - si, spe si fik bir dýþ po li ti ka ba þa rý sý için fýr sat su na bi lir. ne de ol sa abd, eþit ol ma yan bir pa zar lý ða gi riþ miþ du rum da: unc LoS'un ko - þul la rý na onay ver mek, an cak ant laþ ma nýn ku ral la rý ve ya ku rum la rý ný þe kil len dir me hak kýn dan ya rar la na ma mak. an cak trump yö ne ti mi da - ha þim di den ulus la ra ra sý an laþ ma lar dan çe kil mek ko nu sun da net bir eði lim ser gi le di - ör ne ðin, çok-ta raf lý bir ti ca ret an laþ ma sý olan trans- Pa si fik or tak lý ðý ve kü re sel ik lim de ði þik li ðiy le mü ca de le an la ma sý olan Pa ris an laþ ma sý. yu ka rý da be lir til di ði gi bi, ba kan lar til ler son ve mat tis'in kon gre nez din de ki ifa de le ri, çok faz la ra hat lýk sað la mý yor. eðer trump yö ne ti mi unc LoS'un onay lan ma sý na kar þý çýk say dý, bu, baþ kan'ýn bi par ti zan li der kad ro sun da çar pý cý ve çok kö tü bir ký rýl - ma nok ta sý ola cak tý. trump yö ne ti mi nin des tek ver di ði ni var say sak bi - le, ka tý lým çok ko lay ol ma ya cak. kon gre'nin bir ra po ru na gö re, abd ta ri hi bo yun ca sa de ce 1100 ant laþ ma onay lan dý. bu na kar þý lýk, 'ün üze rin de yü rüt me an laþ ma sý ra por lan dý. Se na to'nun ata le ti, ol duk ça et kin bir ve to gü cü ya ra tý. ame ri ka'nýn li der kad ro sun dan kay nak lý ant laþ ma lar bi le - ör ne ðin en gel li le rin hak la rý nýn ko run ma sýred de dil di. do la yý sýy la, ant laþ ma nýn onay lan ma sý trump için de va sa (ve þa þýr tý cý) bir mi ras-in þa sý ola cak týr. unc LoS gi bi kü re sel çer çe ve ler, ulus la ra ra sý iþ ler de sý ra dý þý olaylar dýr. abd'nin ka tý lý mý nýn sa vu nu cu la rý ve mu ha lif le ri, unc LoS'un þart la rý nýn bu gün mü za ke re edil me si nin im kan sýz ola ca ðý nýn far kýn da - lar. ba na gö re, bu ger çek lik, abd'nin ka zanç la rý nýn gü ven ce al tý na alýn ma sý nýn ve de ði þen bir je opo li tik or tam da ge çer li li ði ni sür dü re bi - len ulus la ra ra sý ku rum la rýn in þa sý nýn öne mi ni ka nýt lý yor. ant laþ ma ya - pý mý ve dip lo ma si, John Hop kins Ýle ri ulus la ra ra sý araþ týr ma lar okulu'nda ulus la ra ra sý hu kuk ve po li ti ka pro fe sö rü ruth Wedg wo od'dan alýn tý yap mak ge re kir se, bel li bir "es nek lik" ge rek ti ri yor. abd'nin ka - tý lý mý, abd'nin çý kar la rýy la uyum lu ola rak bel ge nin met ni ne ye ni bir so luk ka týl ma sý su re tiy le unc LoS'u güç len di re bi lir. ne ya zýk ki, gü nü müz de si ya si or tam, ka tý lýk ve ku tup laþ may la ni te - len di ri li yor ve abd'nin unc LoS'a ka tý lý mý na da ir yu mu þak çö züm - ler bul mak zor. Ha li ha zýr da ki po pü list akým ise, güç lü li der le re inanç, ege men li ðin önün de ki al gý la nan sý nýr la rýn gö zar dý edil me si ve güç lü ulus la ra ra sý ku rum la ra gü ve nil me me siy le ta ným la ný yor. ulus la ra ra sý hu ku ka ge ti ri len eleþ ti ri, di ni bir bo yut ka zan dý, duy gu sal bir çað rý ya dö nüþ tü. gü ney Çin de ni zi va ka sý, unc LoS gi bi ulus la ra ra sý ya sal re jim le rin aley hin de -ne ka dar dar gö rüþ lü þe kil de ol sa da- ko nu þan lar için ide olo jik bir nok ta ola bi lir. da ha ön ce le ri ile ri sür dü ðüm gi bi, ulus la ra ra sý dü ze nin ve kü re sel or tak çý kar la rýn ko run ma sý, "ame ri ka'yý ilk sý ra ya ta þý ma nýn" önem li bir ara cý dýr. dün ya nýn ok ya nus la rýn da da iler ler se, ulus la ra ra sý ha va sa ha la rýn da uçak da uçur sa, dün ya Ça pýn da Web að la rýn da do laþ sa da, ame ri ka'nýn nü fu zu, bu ku ral-te mel li dü zen çer çe ve sin de ka nýt la ný yor ve teþ vik edi li yor. ame ri ka'nýn in þa edil me si ne yar dým cý ol du ðu kü re - sel re jim ler sa de ce kü re sel re fah ta ki ta rih sel ka zanç la rý des tek le mek le kal ma dý (son otuz yýl da yak la þýk 1 mil yar ki þi mut lak yok sul luk tan kur tul du), ay ný za man da abd ve va tan daþ la rý nýn bu gün sa hip ol duk - la rý güç ve re fa hý da ola nak lý kýl dý. bu, ame ri ka açý sýn dan sý fýr top - lam lý bir oyun de ðil dir. da ha sý, ulus la ra ra sý top lu luk ve özel lik le de abd, eðer Was hing ton dün ya nýn te mel ku rum la rýn dan ge ri çe ki lir se, ye ni ve önem li bir iþ lem ma li ye tiy le kar þý kar þý ya ka la cak týr. Çin gi bi yük se len güç le re kü re sel si ya se tin gi di þa tý na yön ver me le ri için bel bað lan ma sý ise - ki Pe kin gi de rek bu rol den hoþ la ný yor- trump gi bi es - ki ku mar ha ne sa hi bi bi ri nin ho þu na gi de cek tür den bir ku mar dýr. bel ki de bu trump ça pýn da an cak do nald J. trump gi bi bir fi gür, abd'nin ulu sal çý kar la rý te me lin de kar ma þýk bir kü re sel gi ri þi me meþ - ru iyet ka zan dý ra bi lir di. Cum hu ri yet çi le rin kon tro lün de ki Se na to, be yaz Sa ray'dan si ya si bir ký lýf ol mak sý zýn ha re ket ede bi le ce ðe ben ze mi yor. bir di ðer de yiþ le, Cum hu ri yet çi bir li der ve po pü list bir an laþ ma ku ru cu, abd'nin dýþ po li ti ka sýn da ki bu kri tik dö nem de iç si ya se te da ir bu ko zun üs te sin den gel mek zo run da ka la bi lir. bu se nar yo, baþ kan'ýn net bir li der - lik ser gi le me si ni ve Was hing ton'da ki ulu sal çý ka rýn açýk bir þe kil de gö - rül me si ni ge rek ti re cek tir. (asya Pasifik Japon Journal, temmuz 2017) kay nak için bakınız: mond.html

16 16 ekim 2017 turque Diplomatique P O L I T I K A L A R V E büyük veri: yirmi birinci yüzyılın Gü ve nin sar sýl ma sý na da ir bel ki de en çar pý cý du rum lar dan bi ri, bir ku ru mun par ça sý olan bir bi re yin bu ku ru ma za rar ve ren fa ali yet le re eri þi mi ni kul lan ma sý dýr. Bu iç teh dit ler ge nel lik le bir ku ru mun sis te mi ne izin li eri þim im kan la rý ný su iis ti mal eden (ve ya su iis ti mal et me po tan si ye li bu lu nan) mev cut ve ya es ki ça lý þan lar ya da gü ve ni len or tak lar ola - rak ta ným la nýr lar. Ger çek leþ ti ri len bir araþ týr ma da or ta ya çýk tý ðý üze re, ka mu sal ve özel ku rum la ra yö ne lik elek tro nik sal dý rý la rýn yak la þýk yüz de 30'u içe ri den gel miþ tir. a t L a n t ı k k o n S E y ı - 2. B ö L ü m a maç sý nýr lan dýr ma il ke si, abd de de bi lin mek te dir. bu nun la bir lik te, ame ri kan sis te min de ge nel bir il ke de ðil dir; sa de ce spe si fik ya sa la ra da hil edil mek te dir. bu nun la bir lik te, bu ya sa - lar spe si fik ol sa bi le, 1974 yý lý giz li lik ya sa sý nda ol du ðu gi bi gö re ce ola rak ge niþ bir kap sam la rý bu lu nur. amaç sý nýr lan dýr ma ama cýy la ab ve ri ko ru ma stan dar dý na uyum sað lan ma sý için, ve ri le re eri þim yön te - mi it ve ya çek yön te mi- do la yý sýy la kri tik önem arz eder. Ýt me yön te mi; sa de ce spe si fik bir so ruþ tur ma ama cý da hi lin de ge rek li gö rü - len ve ri le rin ab de ki ha va yo lu þir ket le ri ta ra fýn dan abd Ýç gü ven lik ba kan lý ðý na gön de ril me si an la mý na ge lir. Çek me yön te mi ise, abd Ýç gü ven lik ba kan lý ðý nýn ge re ken ve ri le re eriþ mek için ha va yo lu þirket le ri ne eri þi mi ol ma sý dýr. Çek me yön te mi, en da vet siz / zo ra ki yöntem ola rak ka bul edi lir; ke za bir ve ri ta ba ný na doð ru dan eri þim hak ký, bir baþ ka ül ke ye ve ril miþ tir. yön tem ler ara sýn da ki fark lý lýk, bi ri nin evi nin anah tar la rý nýn bir baþ ka ki þi ye ve ril me si kar þý sýn da çek me yön te mi bir baþ ka ki þi ye, bi ri nin evin de ge re ken þey le rin tü mü nün ve ril me si it me yön te mi- ola rak dü þü nü le bi lir Pnr an laþ - ma sý, ha va yo lu þir ket le ri nin, da ha az zo ra ki bir yön tem olan it me yön te mi ni kul la na rak abd Ýç gü ven lik ba kan lý ðý na Pnr le ri trans fer et me si ni zo run lu tut mak ta dýr. mah ke me ye ça ðýr ma abd'li yet ki li ler, ulus la ra ra sý te rö rizm so ruþ tur ma la rý bað la mýn da özel þir ket ler den ve ri el de et mek için mah ke me ye ça ðýr ma yön te mi ne gü ve ne bi lir ler (32). Celp na me le rin çý ka rý la bi le ce ði ko þul lar, yu ka rý da sö zü ge çen Sað lýk Si gor ta ta þý na bi lir li ði ve He sap ve re bi lir li ði ve ya 1999 gramm - Le ach - bli ley Söz leþ me si (glba) gi bi araç lar da be - lir til mek te dir. (34) Ýkin ci si, tü ke ti ci le rin he sap nu ma ra la rý ve ban ka he sap ba ki ye le ri gi bi fi nan sal ve ri le ri ni ko ru mak ta dýr. abd dý þýn da yer le þik ol ma sý na rað men abd'li tü ke ti ci le re ürün ve ya hiz met su nan fi nans ku ru luþ la rý nýn da, va tan daþ la ra ve ri le ri nin na sýl iþ le ne ce ði ni açýk la yan bir giz li lik bil di ri mi ni te min ede rek glba'ya uy ma sý ge re - kir. 11 ey lül 2001 sal dý rý la rý nýn ar dýn dan, te rö rist Fi nans ta kip Prog - ra mý'ný kur mak su re tiy le abd Ha zi ne ba kan lý ðý, te rö riz min fi nans - ma ný ný so ruþ tur ma ya yö ne lik ça ba la rý ný ar týr dý. mer ke zi bel çi ka olan SWiFt þir ke ti bir ban ka de ðil dir ve pa ra ile uð raþ maz. an cak, ban ka - la ra, spe si fik bir pa ra bi ri min de ki spe si fik mik tar da bir pa ra nýn bir he - sap tan di ðe ri ne ak ta rý mýn da ta li mat lar ver mek su re tiy le ve ri le rin fi - nan sal dü zey de ile ti miy le uð ra þýr. SWiFt dün ya ça pýn da pa ra trans fer le ri nin bü yük kýs mý ný ör güt le di ði için, tftp çer çe ve sin de te - rö riz min fi nans ma ný ný in ce ler ken abd Ha zi ne ba kan lý ðý'nýn ide al part ne ri ol muþ tu. SWiFt'in elin de ki he def li ve ri ler ara sýn da ki þi sel ve r- i ler de bu lun mak ta dýr. med ya da yer alan ha ber ler de ab va tan daþ la rý na ait ki þi sel ve ri le rin SWiFt'in Hol lan da'da ki su nu cu la rýn dan abd Ha zi - ne ba kan lý ðý'na "bi rey sel leþ me miþ kit le sel ta lep ler" ola rak ad lan dý rý lan bir þe kil de trans fer edil di ði or ta ya çýk tý ðýn da (35), av ru pa ko mis yo nu ve bel çi ka giz li lik ko mis yo nu sü re ce mü da ha le et ti. SWiFt, bir abd mah ke me sin de da va gö rül me me si için abd celp na me le ri ne uy gun dav ra ný yor du; an cak bu po li ti ka, bel çi ka'nýn ve ri ko ru ma ya sa la rý ný çið - ne miþ ti. bu nun so nu cun da, bel çi ka giz li lik ko mis yo nu nez din de ve abd-ab ara sýn da ki ye ni bir an laþ ma bað la mýn da bir pro se dür or ta ya çýk tý. söz ko nu su an laþ ma, te rö rist Fi nans ma nýn ta ki bi Prog ra mý bað la - mýn da ve ri trans fer le ri ne yö ne lik gü ven ce ler de bir uz la þý ön gö rü yor du ve yay gýn ola rak da tftp an laþ ma sý ola rak bi li ni yor du. (36) te mi nat lar dör dün cü de ði þik lik, her ne ka dar is tis na lar ol sa da, ce zai so ruþ tur - ma lar bað la mýn da ki þi sel ve ri ler top la mak için ve ri len te mi nat lar için ola sý bir se bep öne sü rül me si ni ge rek tir mek te dir. (37) bir te mi nat el de et mek, bir celp na me çý kar ma ya ký yas la çok da ha hýz lý ger çek le þir, an - cak il gi li ki þi ye çok da ha faz la ko ru ma sað lar. ya sa uy gu la yý cý la rý na ve ri sað la yan özel þir ket ler bað la mýn da, 1986 se ne sin de ki de po la nan Ýle ti þim ya sa sý (SCa) (38), hü kü me tin müþ te ri bil gi le ri, elek tro nik pos ta la rý ve di ðer ma ter yal ler gi bi ve ri le ri -tat min edi ci bir se bep ile ri sür dük ten son ra- el de et mek için elek tro nik bir ile ti þim ser vis sað la yý - cý kur ma te mi na tý el de et me si ne izin ve rir. (39) SCa te mi nat la rý, ti pik te mi nat lar de ðil dir; an cak celp na me le re ba zý nok ta lar da ben zer ler ve "hib rit" ola rak ni te len di ri lir ler. be ri ki, te mi na týn ge çer li se bep gös te - ril me si üze ri ne el de edil me si an la mý na ge lir, an cak bir "celp na me" gi - bi uy gu la nýr, ke za "sað la yý cý üze rin den res men bil di rim ya pý lýr ve hü - kü met yet ki li le ri nin, su nu cu yu araþ týr mak ve il gi li elek tro nik pos ta he sa bý na el koy mak üze re sað la yý cý nýn ika met ga hý na gir me si ni kap sa - maz." (40) bu me se le, bu tür kar ma te mi nat la rýn baþ ka ül ke ler de ki do - ku nul maz lýk la rý na da ir so ru la rý gün de me ge tir mek te dir. mic ro soft da va sýn da da en di þe tam ola rak buy du yý lýn da mic - ro soft'un Ýr lan da'da ki su nu cu sun da yer alan bir elek tro nik pos ta he sa - bý na da ir ve ri el de et mek için bir SCa yet ki si ve ril di ðin de, abd eya - let mah ke me si, mic ro soft'un yet ki yi fest het me gi ri þi mi ni red det ti ve þöy le de di: "yurt dý þýn da ki su nu cu lar da de po la nan bil gi ye eri þim için kul la nýl dý ðýn da bi le, bir SCa yet ki len dir me si, ame ri kan ya sa la rý nýn ül ke dý þýn da uy gu lan ma sý na kar þý var sa yý mý ih lal et me mek te dir" (41). mic ro soft, tem yiz baþ vu ru sun da bu lun du ve en düs tri den çok ge niþ çap lý bir des tek al dý. 14 tem muz 2016 ta ri hin de, yar gý tay Ýkin ci da - ire si, ve ri le ri bir abd va tan da þý na ait olup ol ma ma sýn dan ba ðým sýz ola rak, SCa yet ki le ri ni abd için de tu tu lan ve ri ler le sý nýr lan dýr mak su re tiy le mic ro soft le hi ne bir ka rar al dý. bu ra da þu nu be lirt mek ge re - ki yor: ve ri le rin bir abd va tan da þý na ait olup ol ma dý ðý bi lin mi yor. bu nun la bir lik te mic ro soft dos ya sý he nüz ka pan mýþ de ðil: 13 ekim 2016 ta ri hin de abd hü kü me ti, ye ni den yar gý la ma ya yö ne - lik bir di lek çe sun du (42) ve ile ri sü rü len se bep ler, ve ri le rin ül ke dý þýn - da de po lan ma sý ko nu sun da özel bir öne me sa hip ti. tem yiz ka ra rýn da yar gý tay Ýkin ci da ire si, su nu cu la rýn ve ri le rin tam ola rak ne re de de - po lan dýk la rý ný bil dik le ri var sa yý mý üze rin den ha re ket et ti. hü kü me tin tem yiz di lek çe si ise, bu nun her za man müm kün ol ma dý ðý ný net leþ ti - ri yor (43) ve dün ya ça pýn da de ðiþ ken te sis ler le ça lý þan þir ket ler den do la yý "suç la ra da ir kri tik ka nýt la rýn ar týk ta ma men dün ya nýn her han - gi bir ye rin de ki ya sa uy gu la yý cý la rýn eri þi mi nin dý þýn da kal dý ðý ný, her han gi bir za man ara lý ðýn da çap ra þýk su nu cu lar aðýn da yer al mak ta olan ta lep ko nu su içe ri ðin rast lan tý sal lý ðý nýn ya sa uy gu la yý cý la rýn eri - þi mi ne açýk lý ðý ný be lir le di ði ni" vur gu lu yor du. (44) 2 4 ocak 2017 ta ri hin de tem yiz mah ke me si, di lek çe yi 4-4 oy la reddet ti ve mic ro soft le hi ne ve ri len ka ra rý ona dý. da va nýn þu aþa ma da yük sek mah ke me'ye gö tü rü lüp gö tü rül me ye ce ði ise bi lin mi yor. Ha li - ha zýr da mev cut tek al ter na tif, za man ala bir kar þý lýk lý ya sal des tek ta le - bi - an cak bu bi le her za man müm kün ol mu yor, ke za iki li an laþ ma la rýn sa yý sý sý nýr lý. uz man lar, kon gre'nin abd'nin yet ki le ri nin ül ke dý þýn da uy gu la na bi lir li ði ni sað la yan ya sa lar ge çir me si ni bek li yor lar (45) - týp - ký he def ül ke nin post fac tum (olay son ra sý) ona yý ile bir ce zai so ruþ - tur ma da ül ke dý þýn da ve ri top la ma ya izin ve ren bel çi ka ya sa la rýn da ol - du ðu gi bi. av ru pa kon se yi Si ber Suç lar la mü ca de le Söz leþ me si'nde, el de edi len ve ri le ri açýk la mak ko nu sun da ya sal bir yet ki si olan ki þi nin ona yý ol du ðu za man ve ri le rin ül ke dý þýn da top lan ma sý na izin ve ril di ði - ni de kay det mek ge re ki yor. (46) ulu sal gü ven lik mek tup la rý (nsl) ulu sal gü ven lik so ruþ tur ma la rý ama cýy la üst dü zey li yet ki li ler ta ra - fýn dan ve ri len (47) ulu sal gü ven lik mek tup la rý, dör dün cü de ði þik - lik'in zo run lu luk la rýn dan ka çýn mak su re tiy le ve ri el de et me le ri için ya - sa uy gu la ma ve is tih ba rat ajans la rý na yet ki ve ren ta li mat - lar dýr. abd'de ki ba zý ya sa lar, ban ka lar, te le fon þir ket le ri ve Ýn ter net ser vis sað la yý cý la rý gi bi özel þir ket le rin "içe ri ði ol ma - yan bil gi le ri" tes lim et me le ri ta li ma tý ný ve ren nsl'ler (48) kul la nýl ma - sý na izin ve rir." bir nsl'ye ya nýt ola rak üre ti le cek þey, gön de ri ci ler ve alý cý la rýn te le fon nu ma ra la rý ve ya elek tro nik pos ta ad res le ri de da hil ol mak üze re ve ri gün lük le ri ve ban ka lar, kre di bir lik le ri ve kre di kar tý þir ket le ri nin de po la dýk la rý bil gi ler dir. ka mu ya ya pý lan bu açýk la ma lar, bir bi re yin tes pit edil me si ni sað la yan ki þi sel ve ri le ri içe re bi lir. ab'nin pers pek ti fin den ba kýl dý ðýn da, nsl'ler so run lu bir me se le dir, ke za ge - çer li se bep ta lep et mez ler. onun ye ri ne, ve ri le rin, ulus la ra ra sý te rö riz - me ve ya ka çak is tih ba rat fa ali yet le riy le kar þý ko ru mak için yet ki li bir so ruþ tur may la bað lan tý lý ol ma sý ge re kir. amaç sý nýr lan dýr ma il ke si ve ge rek li lik ve oran tý sal lýk ta lep le rin den do la yý, ab'de nsl'nin kul la ný mý ol duk ça yay gýn tar týþ ma ko nu su ol mak ta dýr. bu na ek ola rak, gdpr (ge nel ve ri ko ru ma yö net me li ði), abd yet ki li le ri ta ra fýn dan nsl'le - rin kul la ný mý nýn önün de cid di zor luk lar ya rat mak ta dýr. abd'li þir ket ler, ab'de ki va tan daþ la ra mal ve ya hiz met sun duk la rýn da gdpr'nin böl ge - sel kap sa mý içi ne gi re cek ler - öde me nin ge re kip ge rek me me sin den ba - ðým sýz ola rak. do la yý sýy la, Fa ce bo ok gi bi üc ret siz sos yal med ya ser vis - le ri bi le bu kap sam da yer alý yor. abd'li þir ket ler ay ný za man da ab için de ab va tan daþ la rý nýn tu tum la rý ný gö zet li yor lar sa, ab ya sa la rý na bað lý ka la cak lar. (49) bu nun ise bir di zi so nu cu ola cak. Ön ce lik le nsl'ler ge nel lik le, nsl alý cý sý nýn mev cu di ye ti ni if þa et - me si ni ya sak la yan mah ke me emir le riy le bir lik te ge lir ler. bu nun la birlik te gdpr, ki þi sel ve ri le re iliþ kin çok da ha yük sek say dam lýk standart la rý ge tir mek te dir. do la yý sýy la, ab va tan daþ la rý hak kýn da ve ri ta lep eden bir mah ke me ka ra rý eþ li ðin de nsl'ler, say dam lýk ku ral la - rýn dan do la yý zor lu bir ha le gel mek te dir. gdpr'nin 14.mad de si bu an - lam da ya sa lar ara sýn da bir ça týþ ma do ðu rur. bu mad de, ve ri yi kon trol eden ta ra fýn, doð ru dan ve ri öz ne sin den el de edil me yen ki þi sel ve ri le - rin iþ len me si du ru mun da sað la ma sý ge re ken bil gi le ri sý ra la mak ta dýr. Sað la na cak bil gi ler ara sýn da "ve ri nin ni çin iþ len di ði nin ve iþ le me nin ya sal te me li nin" be lir til me si ve "ve ri le rin ki min için alýn dý ðý nýn", müm kün se de "ve ri le ri kon trol eden ta ra fýn, ki þi sel ve ri le ri üçün cü bir ül ke ye ve ya ulus la ra ra sý bir ör gü te trans fer et me yip amaç la yýp amaç - la ma dý ðý" be lir til me li dir. (50) bu tür say dam lýk ge rek le ri, abd oto ri - te le ri ta ra fýn dan ab'de ki ve ri öz ne le ri ne gön de ri len mah ke me emir le - ri nin uy gu lan ma sý ný im kan sýz ký lar. Ýkin ci ola rak, gdpr'ni 23.mad de si, di ðer hü küm le ri ne ký sýt la ma lar ge ti ril me si ne ola nak ve rir. ve ri le re ulu sal gü ven lik so ruþ tur ma la rý ve - ya ce zai so ruþ tur ma lar ama cýy la eri þil di ði du rum lar da ve ri öz ne si ni bil gi len dir me gö re vi de ký sýt la na bi lir. bu nun la bir lik te, bu tür ký sýt la - ma lar, üye ül ke le rin ve ya ab'nin ay rý bir ya sal ted bir ya rat ma sý na bað lý dýr. Ce zai ve ulu sal gü ven lik so ruþ tur ma la rý na yö ne lik giz li li ði ko ru mak için, üye ül ke le rin ulu sal mev zu at la rýn da bu mu afi ye ti ge tir - me le ri bek le ne bi lir. ya ni; bu is tis na nýn kap sa mý ve ya ban cý ül ke le rin ya sa uy gu la ma ta lep le ri ni içe rip içer me ye ce ði, üye ül ke le rin ini si ya ti - fi ne bý ra kýl mak ta dýr. ko nu nun özel þir ket ler le il gi si ise, gdpr'nin þirket le re ve ri öz ne si ne bil di rim yap ma zo run lu lu ðu ge ti ren 14.mad de - siy le uyum suz luk ce za la rý na da ir dir. gdpr'ye uy gun dav ran ma yan þir ket ler, 20 mil yon eu ro'ya ve ya dün ya ça pýn da ki top lam yýl lýk ci ro - la rý nýn yüz de 4'üne ka dar va ran bir ida ri pa ra ce za sý öde me -han gi si da ha yük sek se- ris kiy le kar þý kar þý ya ka lýr lar. ya ni, eðer ab pi ya sa - sýn da elek tro nik ile ti þim hiz me ti su nan bir abd þir ke ti, ki þi sel ve ri le - ri Fe de ral So ruþ tur ma bü ro su'nun (Fbi) bir ye rel ofi si ne ulaþ týr mak üze re bir mah ke me ka ra rýy la bir nsl alý yor sa (51), mah ke me ka ra rý - nýn et ki si, abd þir ke ti nin ab'de ofi si ni bu lun du ðu ab üye ül ke si ni ulu sal hu ku ku na bað lý ola cak týr. eðer bu tür bir üye ül ke ulu sal hu ku - ku ce zai so ruþ tur ma la ra ve ulu sal gü ven lik amaç la rý na yö ne lik ola rak mad de 14'e is tis na ta ný yor sa, mah ke me ka ra rý onay la na bi lir. Þa yet böy le bir du rum yok sa, þir ket, þa yet ve ri öz ne si ni 14.mad de ye uyum sað la mak ko nu sun da bil gi len dir miþ se, mah ke me ka ra rý ný ih lal ede bi - lir, do la yý sýy la 20 mil yon eu ro'ya ve ya dün ya ça pýn da ki top lam yýl lýk ci ro su nun yüz de 4'üne dek va ran bir ce za ya çarp tý ra bi lir. ka nu ni Ýh ti laf la rýn et ki le ri yu ka rý da be lir til di ði gi bi, ka nu ni ih ti laf lar, ya sa uy gu la ma ve is tih - ba rat ajans la rý açý sýn dan ya sal be lir siz lik ve ka fa ka rý þýk lý ðý ya rat mak - ta dýr; ve bu ku rum la rýn sý nýr-öte si is tih ba rat ve bil gi top la ma ça ba la rý blo ke ola bi lir. eðer bu yön de gi ri þim de bu lu nur lar sa, da ha son ra ki ce - za da va sýn da ka nýt ola rak uy gun gö rül me ye cek ni te lik te bil gi le ri top - la ma risk le ri var dýr. "Ze hir li aða cýn mey ve si dok tri ni ni" (52) iz le yen bu ül ke ler için bu tür ka bul edil mez ka nýt lar dan or ta ya çý kan de lil le rin BM: Robotlar Dünyayı Karıştırabilir B ir leş miş Mil let ler (BM), ya pay ze kay la il gi li ge liş me - le ri ve ya ra ta bi le ce ği teh dit le ri in ce le mek için Hollan da'nın La hey ken tin de bir mer kez kur du. In gil te - re'de ya yın la nan Gu ar di an ga ze te si nin ha be ri ne gö re, Ya pay Ze ka ve Ro bot lar adıy la ku ru lan bu mer kez de, oto nom ro bot lar ko nu sun da ki tek no lo jik iler le me ler - den kit le sel iş siz li ğe, ola sı risk ler araş tı rı la cak. Hol lan - da ga ze te si de Te leg ra af'a ko nu şan BM Suç ve Ada let Araş tır ma Ens ti tü sü'nden stra te ji da nış ma nı Irak li Be - rid ze, "top lum lar ge liş me le re hız la adap te ol maz sa, bu nun is tik rar sız lık ya ra ta bi le ce ği ni" söy le di.ya pay zekâ ba zı la rı için in san lı ğın kur tu luş yo lu, ki mi le ri ne gö rey se in san ır kı nın so nu na gi den yo lun baş lan gı cı. 'Oto nom si lah lan ma ya rı şı' Kı sa sü re ön ce dün ya nın ön de ge len 100 ro bot uz ma nı, BM'ye yaz dık la rı mek tup ta şu uya rı yı ya pı - yor du: "Pan do ra'nın ku tu su açıl dık tan son ra ka pat - ma sı zor olur." Tes la'nın ku ru cu su Elon Musk ve Go og le'ın sa tın al dı ğı ya pay ze ka şir ke ti De ep - Mind'ın ku ru cu su Mus ta fa Sü ley man'ın da ara la rın da ol du ğu im za cı lar, öl dür me ye te ne ği olan ro bot la rın ge liş ti ril me si nin ve kul la nıl ma sı nın ya sak lan ma sı nı ta lep ede rek, bu ro bot la rın ye ni bir si lah lan ma ya rı - şı çı ka ra bi le ce ği ni söy lü yor du. Ya pay ze ka nın in san - lı ğı 3. Dün ya Sa va şı'na ka dar gö tü re bi le ce ği tar tı şı - lan bu gün ler de, is tih dam ko nu sun da da tek no lo ji - nin bir ni met de ğil teh dit ola bi le ce ği en di şe si ar tı - yor. BM ta ra fın dan ku ru lan bu mer kez de, ro bot la - rın fark lı iş tür le ri nin ve ça lı şan la rın ye ri ni al ma sı ih ti ma li ni ma sa ya ya tı ra cak. BM Suç ve Ada let Araş tır ma Ens ti tü sü'nden Be rid ze, ör gü tün sür dü - rü le bi lir kal kın ma he def le ri doğ rul tu sun da so mut pro je ler he def le dik le ri ni, "soh bet ku lü bün den" iba - ret ol ma ya cak la rı nı be lirt ti. Mer kez de si vil top lum ku ru luş la rı, hü kü met ler, dü şün ce ku ru luş la rı ve iş dün ya sın dan isim ler den des tek alı na cak. 'Va ro luş sal teh li ke' Dün ya Eko no mik Fo ru mu'na gö re, önü müz de ki yıl lar da iş gü cü pi ya sa sın da 7.1 mil yon iş ta ri he gö - mü le bi lir. PwC araş tır ma şir ke ti nin ra po run da da, ya pay ze ka nın In gil te re'de ki iş le rin yüz de 30'unu or - ta dan kal dı ra bi le ce ği be lir ti li yor. Ni te kim Al man - ya'nın en bü yük ban ka sı De uts che Bank'ın CEO'su John Cryan, ya pay zekâ ve oto mas yon ge liş tik çe ro bot la rın 'aba küs gö re vi gö ren' ba zı ça lı şan la rın ye ri ne ge çe bi le ce ği ni söy le miş ti. Cryan, "Ban ka la rı - mız da me ka nik iş ler ya pa rak ro bot lar gi bi dav ra nan ça lı şan la rı mız var. Ya rın bir gün, in san lar gi bi dav ra - nan ro bot la rı mız da ola bi lir" de miş ti. Kı sa ca sı, tek - no lo ji uz ma nı Elon Musk'ın uyar dı ğı gi bi, "ya pay ze - ka kar şı mız da ki en bü yük va ro luş sal teh li ke" ola bi lir. Step hen Haw king'in şu söz le ri de akıl lar da: "Ya pay ze ka in san lı ğın ba şı na ge len en iyi şey de ola bi lir, en kö tü şey de." Bu arada ABD, Çin, Rus ya ve Is ra il gi - bi ül ke le rin in san de ne ti mi ne ih ti yaç duy ma dan ka - rar ve rip ha re ke te ge çe bi le cek oto nom si lah tek no - lo ji le ri ko nu sun da ade ta ya rış ta ol du ğu be lir ti li yor. Je remy Corbyn ro bot ver gi si ge tir mek is ti yor In gil te re'de ya yın la nan Da ily Te leg raph ga ze te si Iş çi Par ti si li de ri Je remy Corbyn'in, iş çi le ri ni çı ka ra - rak ro bot lar la üre ti me ge çen şir ket le re özel bir "ro bot ver gi si" ge tir mek is te di ği ni yaz dı. Bu ver gi - den el de edi le cek pa ra, tek no lo ji de ki ge liş me ler ne - de niy le iş le ri ni kay be den ki şi le rin ye ni mes lek eği - tim le ri ver mek için kul la nı la cak. Ga ze te ye gö re Corbyn, "Son de re ce ge liş miş tek no lo ji le ri kul la na - rak ina nıl maz pa ra lar ka za nan aç göz lü şir ket le rin kârla rın dan pay al mak hak kı mız" di ye ko nuş tu. Corbyn, ro bot la rın ve tek no lo ji nin top lum ya ra rı na ça - lış ma sı nı sağ la ya cak la rı nı söy le di. Mu ha fa za kar Par ti tem sil ci le ri, bu alan da dev let mü da ha le si nin ve "ino vas yo nu ver gi len dir me nin çıl gın lık" ol du ğu nu be lirt ti. Corbyn dün BBC'ye ver di ği bir mü la kat ta Go og le, Ama zon ve Fa ce bo - ok gi bi ye ni tek no lo ji ler ge liş ti re rek mil yar lar ca do lar ka za nan şir ket le rin kârla rı nı top lum la paylaş ma sı ge rek ti ği ni söy le miş ti. (bbc, 27 Eylül 2017) Dik kat siz "içe ri de ki ler" gü ven lik ko nu sun da so rum suz dur ve te sa dü fi tu tum la rý yý ký cý so nuç lar do ðu ra bi lir. Kö tü ni - yet li içe ri de ki ler, çok da ha et raf lý ca araþ tý rý lan bir grup tur; ke za ku rum la ra çok da ha bü yük bir teh li ke do ðu rur lar.

17 turque Diplomatique ekim M A H R E M I Y E T Silah yarışı tü mü mah ke me de kul la ný la maz. bu so nuç, za man ve kay nak is ra fý ve ya sa uy gu la yý cý ve is tih ba rat ajans la rý için ce sa ret ký rý cý bir du rum dur. bir çok ül ke de mal ve ya hiz met su nan þir ket ler için, ka nu ni ih ti laf - lar, pa ha lý ya mal olan bir so run do ðu ra bi lir. doð ru dan ma li yet ler ola - rak ka bul edi len mev zu ata iliþ kin ce za la ra ek ola rak, do lay lý ma li yet - ler ara sýn da ya sal har ca ma lar ve ör ne ðin þir ke tin bir baþ ka ül ke nin ya sa la rý na uy gun ha re ket et me sin den do la yý bir ül ke de ki celp na me ye uy gun dav ran ma ma sýn dan do la yý mah ke me ye çý kar týl ma sý du ru mun da pres ti ji üze rin de ki et ki de yer al mak ta dýr. yu ka rý da sö zü edi len mic ro - soft da va sý, bu tür da va mu ame le le ri nin cid di an lam da va kit ala bil di - ði ni gös ter mek te dir. ki þi sel ve ri le ri bu tür ça týþ ma la rýn mer ke zin de olan va tan daþ la rýn ve ri le ri, bil dik le ri ya sa ya zýt bir ya sa ile uyum lu bir þe kil de iþ le ne bi lir. bu du rum ise, on la rýn ba kýþ açý sýn dan ka nu na ay ký - rý bir iþ lem ola rak gö rü le bi lir. bu na ek ola rak, bu tür bi rey ler için bir þi ka yet te bu lun mak ve ya ka nu na ay ký rý ve ri iþ le me nin ger çek leþ ti ði ül ke de bir da va sü re ci ni baþ lat mak so run lu ola bi lir. Ör ne ðin, ab va - tan daþ la rý için 1974 ta rih li abd mah re mi yet ya sa sý çer çe ve sin de yar - gý sal taz min me ka niz ma sý nýn ol ma yý þý se be biy le yýl lar sü ren mü za ke - re ler ya pýl mýþ ve son ker te de abd kon gre si 2016 yý lýn da yar gý Ha ta la rýn da taz min ya sa sý'ný ge çir miþ tir. (53) Hu ku ki Ýh ti laf la ra ya nýt lar ge çi ci an laþ ma lar ve uy gun luk Zo run lu lu ðu ge çi ci an laþ ma lar, bir bi riy le ça tý þan ya sa lar ve hü küm ler ara sýn da bir hi ye rar þi kur mak su re tiy le ça týþ ma la rý çö ze bi lir ken, ola sý bir çö - züm de öner mek te dir. Son on yýl lar da abd ve ab mer ci le ri ara sýn da ki þi sel ve ri le rin pay la þý mý ko nu sun da bir çok an laþ ma ya va rýl dý, an cak ab, abd'den her han gi bir pay la þým ger çek leþ me den ön ce uy gun bir ve ri ko ru ma dü ze yi ne sa hip ol ma sý ný ta lep et ti. 95/46/at sa yý lý yö ner - ge'nin uy gu la ma ya ge çi ril me si nin ar dýn dan, üçün cü bir ta ra fa her han - gi bir ki þi sel ve ri trans fe ri nin alý cý ül ke nin ve ri ko ru ma dü ze yi nin de - ðer len dir me sin den son ra ger çek leþ ti ril me si hük me bað lan dý. eðer ve ri ko ru ma dü ze yi uy gun gö rül mez se ve eðer ve ri iþ le me ye yö ne lik uy - gun gü ven ce ler yok ise, ak ta rým ger çek leþ me ye cek tir. abd'nin ve ri ko ru ma dü ze yi uy gun ka bul edil me di ði ve ti ca re ti bir þe kil de sür dür - mek ge rek ti ði için, gü ven li Li man an laþ ma sý de nen bir öz-bel ge len - dir me sis te min den olu þan bir uz la þý ya va rýl dý. (55) gü ven li Li man'ýn 2015 yý lýn da ab ada let di va ný ta ra fýn dan ip tal edil me si nin ar dýn dan ise (56) ab-abd giz li lik kal ka ný onun ye ri ni al dý. (57) Özel bir ve ri trans fe ri bað la mýn da hu ku ki ih ti laf lar için ge çi ci an laþ - ma lar çer çe ve sin de bir çö züm öne ri si ge ti ri le bi lir; an cak bun lar tüm ve ri trans fer le ri için ge nel çö züm ler sun maz. ge çi ci an laþ ma la ra ör nek ola rak, 2012 Pnr an laþ ma sý (58) ve 2010 tftp an laþ ma sý (59) ve ri - le bi lir. Her iki an laþ ma da, 2003 se ne sin de ki abd-ab ara sý kar þý lýk lý ya sal des tek an laþ ma sýy la (60), 2002 eu ro pol-abd an laþ ma sýy la (61) ve 2006 eu ro just-abd an laþ ma sýy la (62) bir lik te ele alýn dý ðýn da, abd-ab ara sýn da ce za yý ge rek ti ren suç la rýn ön len me si, so ruþ tu rul ma sý, tes pi ti ve ad li ta ki ba tý na da ir ki þi sel bil gi le rin ko run ma sý ko nu sun da 2016 yý lýn da abd ile ab ara sýn da va rý lan an laþ ma ile ta mam lan dý lar (63). bu "Þem si ye an laþ ma", ön ce ki an laþ ma la ra bir "sü per ya pý" su nu - yor. Söz ko nu su sü per-ya pý, an laþ ma la rýn ko þul la rý çer çe ve sin de pay la - þý lan ve ri le ri ko ru yan bir di zi gü ven ce den olu þu yor. en önem li si de, av - ru pa ko mis yo nu Þem si ye an laþ ma'nýn im za lan ma sý ný abd yar gý sal taz min ya sa sý'nýn ka bu lü ne bað lý kýl dý. (64) be ri ki, 1974 ta rih li giz li lik ya sa sý'nýn kap sa mý ný abd va tan da þý ol ma yan la ra doð ru ge niþ let mek te, mah ke me üze rin den taz min yo luy la on la rýn ki þi sel ve ri le ri nin abd mer ci le ri ta ra fýn dan iþ len me si ne mey dan oku ma la rý na ola nak ta ný yor du. mah ke me le rin de ne ti mi ve de net le yi ci mer ci ler yu ka rý da bah si ge çen mic ro soft va ka sý, kü re sel dü zey de ile ti þim alt - ya pý sý ve bu lut hiz met sað la yý cý la rýn ya sa ko yu cu ta ra fýn dan dik ka te alýn ma dý ðý du rum lar da, ha kim le rin za man za man on yýl lar ön ce ka bul edi len ya sa la ra bel bað la dýk la rý ný gös te ri yor. bu gün ha kim ler bu tür ya - sa la rý yo rum la ma lý dýr ve ve ri le rin ül ke sý nýr la rý dý þýn da el de edil me si ne da ir ye ni so ru lar la kar þý kar þý ya kal mak ta dýr. de net le yi ci mer ci ler ay ný za man da ve ri trans fer le ri nin gdpr kap sa mýn da uy gu la ma da iþ le me si ni sað la ma da da bir rol oy na ma yý sür dü re cek ler dir. ulu sal par la men to la ra ve hü kü met le re, ki þi sel ve ri le rin iþ len me si ne da ir ya sal ve ida ri ted bir ler ko nu sun da tav si ye ler ver me ye de vam ede cek ler, ve ri de net le yi ci le rin ve iþ le yi ci le rin yü küm lü lük le ri ne da ir far kýn da lýk la rý ný ar tý ra cak lar, þi ka - yet le ri ele alýp gdpr'nin tu tar lý uy gu lan ma sý ný sað la ya cak lar dýr. ulus la ra ra sý ký la vuz Ýl ke ler da ha ön ce ki bö lüm ler de açýk la nan oecd ký la vuz il ke le ri, ve ri le rin ko run ma sý ve mah re mi yet ya sa la rý na da ir po tan si yel ça týþ ma la ra açýk - ça atýf ta bu lu nan, ye ga ne bað la yý cý ol ma yan ku ral lar dýr. Her ne ka dar oecd ký la vuz il ke le ri nin ge liþ ti ril me sin den so rum lu uz man gru bun bu ko nu ya dik kat et me si son de re ce önem li ol sa da, her han gi bir ay - rýn tý lý çö züm su nul ma dý. da ha zi ya de, ký la vuz il ke ler de, ül ke le rin ken di çö züm le ri ni ge liþ tir mek üze re ça lýþ ma la rý öne ril di. bu nun la birlik te, uz man grup, ký la vuz il ke le re da ir açýk la yý cý not ta bir kaç ola sý çö - züm den söz et ti. (65) uz man gru bun öner di ði çö züm ler den iki si bu ra da vur gu la ný yor. Her þey den ön ce, uz man grup, en iyi ih ti mal le uy gu la na - bi lir bir ya sa ya iþa ret eden bir ve ya da ha faz la bað lan tý lý et me nin tes pit edil me si nin, me se le ye yak laþ ma nýn yol la rýn dan bi ri ol du ðu nu be lir ti - yor. bir bir le riy le bað lan tý lý et men le rin çok lu ve net ol ma la rý ge re ki yor. muð lak þe kil de bý ra kýl dýk la rýn da da ha ön ce sö zü edi len me se le le ri -ör - ne ðin mic ro soft va ka sý ný- çö ze me ye cek ler dir. (66) uz man gru bun sun du ðu ikin ci bir bul gu ise, ki þi sel ve ri le rin en iyi ko ru ma sý ný sað la yan ya sa nýn se çil me si dir. bu, ah la ki ola rak de ðer li bir kri ter ol sa da, asýl me se le þu dur: "en iyi ko ru ma" na sýl ta ným la nýr? ko - ru ma nýn fark lý bi çim ler al dý ðý abd ve ab gi bi sis tem ler in ce le nir ken, en iyi ko ru ma kri te ri sa de ce de net le yi ci mer ci le rin var lý ðý, yar gý sal þi - ka yet me ka niz ma la rý, say dam lýk gi bi ge nel yü küm lü lük ler ara cý lý ðýy la ta ným la na bi lir. en ko ru yu cu sis te me ka rar ver mek için ge nel yü küm lü - lük le rin kul la nýl ma sý ise, asýl ama ca mey dan oku mak ta dýr; ke za her iki ül ke de yü küm lü lük le ri ni ye ri ne ge ti re cek tir - ör ne ðin, de net le yi ci merci le rin var lý ðý- an cak bu nu ken di ver si yon la rýy la ya pa cak lar dýr. kar þý lýk lý ya sal des tek ül ke ler ni çin kar þý lýk lý ya sal des tek ant laþ ma la rý ný te mel alan, ta lep-te - mel li bir iþ bir li ði me ka niz ma sý on yýl lar dýr mev cut ol ma sý na rað men doð ru dan eri þim, ül ke ler-öte si celp na me ler ve yet ki len dir me ler gi bi araç - la ra bel bað lar lar? Ce zai me se le ler de kar þý lýk lý ya sal des tek ar týk söy le - min bir par ça sý de ðil. kar þý lýk lý ya sal des tek ya vaþ iþ li yor ve dev le te, ta - le bi red det mek için ge rek çe arar ken cid di bir ini si ya tif ala ný bý ra ký yor. (67) bu na ek ola rak, kar þý lýk lý ya sal des tek ta lep le ri, spe si fik bir ce zai so - ruþ tur may la bað lan tý lý olup, ve ri le rin top lu hal de trans fe ri ne da ir bir im - kan bý rak mý yor. (68) Pe ki bu zor luk la rýn çö zü mü, kar þý lýk lý ya sal des tek ant laþ ma sý nýn ge niþ le til miþ bir ver si yo nun da mý giz li? Fi kir pek ih ti mal dý þý de ðil ve hat ta yu ka rý da sö zü edi len mic ro soft da va sýn da da gün de me gel di (69). an cak, kar þý lýk lý ya sal des tek ta lep le ri sis te mi nin hýz lan dý rýl - ma sý na yö ne lik cid di ya tý rým lar ge rek ti re cek tir. Fark lý ül ke ler de ki yet ki li - ler ara sýn da doð ru dan ve gü ven li ile ti þi me im kan ta ný yan ye ni ya sal hü - küm ler ya rat mak ve kar þý lýk lý des tek ta lep le ri ni ele al mak üze re in san kay nak la rý için ya tý rým ge re ke cek tir. ay ný man týk çiz gi sin de ki bir öne ri, av ru pa kon se yi Si ber Suç lar la mü ca de le Söz leþ me si'nin (70) kap sa mý ný ge niþ le te rek da ha faz la ce za ge rek ti ren su çu içer me si ni sað la mak týr. Ö ne ri ler: yu ka rý da sö zü edil di ði gi bi, ve ri ko ru ma ve ce zai ve ya ulu sal gü ven lik so ruþ tur ma la rý için baþ lý ca bað la yý cý ya sal araç lar, böl ge sel hu kuk tan da ha çok ulu sal mev zu at týr. ge le nek sel ola rak, hu ku ki ih ti laf - la rý çöz mek üze re ge çi ci an laþ ma lar kul la nýl dý; an cak bun lar da zor lu ve sü rün ce me de ka lan mü za ke re le ri te tik le di ler, ta raf la rý ve et ki le nen va tan - daþ la rý bel li bir sü re ya sal be lir siz lik içe ri sin de bý rak tý lar. ben zer þe kil de, mev cut ya sal des tek me ka niz ma la rý da halk ta ra fýn dan rað bet gör mü yor, ke za hýz lý ya nýt ve ril me si nin önem li ol du ðu bir bað lam da hýz lý so nuç lar do ður mu yor lar. bu nun la bir lik te, aþa ðý da ki gi bi ola sý al ter na tif ler var: - Çok da ha et kin ve et ki li bir þe kil de ça lý þan, ta lep-te mel li iþ bir li ðin - de de ði þik lik ya ra týl ma sý. ya ni, di ðer ül ke ler den ge len ki þi sel ve ri ta lep le ri ne ve ri len ya nýt la rýn çok da ha oto ma tik ha le gel me si. an cak, bu tür bir an gaj man, di ðer ül ke le rin ulu sal gü ven lik ve ve ri ko ru ma re - jim le ri nin "kör le me si ne" ta nýn ma sý ný içe ri yor. ab'nin kar þý lýk lý ta ný ma sis te mi, bu tür bir sis te min, ka tý lým cý ül ke ler ara sýn da kar þý lýk lý gü ve - nin ek sik ol du ðu du rum lar da ba þa rý sýz ola bi le ce ði ni gös te ri yor. - Hu ku ki bir ih ti laf or ta ya çýk tý ðýn da han gi ya sa nýn uy gu lan dý ðý ný be lir le mek için bir di zi kri ter eþ li ðin de ulus la ra ra sý bir reh ber ha zýr lan - ma sý. ulus la ra ra sý reh ber, oecd'nin ký la vuz il ke le ri nin bir eþik de ðer ola rak kul la nýl ma sý du ru mun da uy gu la na bi lir ve eri þi le bi lir gö rü nü yor. bu ký la vuz il ke ler, ül ke dý þýn da bu lu nan ki þi sel ve ri le re hýz lý, et kin ve en önem li si de ve ri sa hi bi nin hak la rý nýn uy gun bir þe kil de ko run du ðu bi çim - de eri þil me si ne im kan ta ný ma lý dýr. bu tür kri ter ler, ya ulus-üs tü dü zey de - ya ni, ka tý lým cý ül ke le ri ya sal ola rak bað la yan bir bi çim de ya sa yap ma yet ki si olan bir mer ci ta ra fýn dan-, ya da ül ke le rin onay la dý ðý bir an laþ ma ara cý lý ðýy la te sis edil me li. Ýlk se çe nek te, ül ke ler ce zai so ruþ tur ma lar ve ulu sal gü ven lik so ruþ tur ma la rý çer çe ve sin de ül ke sý nýr la rý ný aþan ve ri ta - lep le ri ni ele alýr ken bu kri ter le re uy mak ko nu sun da söz ve re cek ler dir. bu na da ir bir ör nek, Si ber Suç lar Söz leþ me si'nin 32.mad de sin den ve ri le - bi lir; an cak ký la vuz il ke le rin onay ko nu sun da da ha spe si fik ol ma sý ge re - ke cek tir. ulus-üs tü plat for mun -ör ne ðin ab'nin- ce zai ve ulu sal gü ven lik me se le le ri ni dü zen le mek ko nu sun da ken di için de ki so run la ra ba kýl dý ðýn - da, bað la yý cý ol ma yan bir di zi kri ter ge ti ril me si iyi bir se çe nek ola bi lir. gdpr'nin 45.mad de si çer çe ve sin de uy gun luk ka rar la rý ný te mel alan bu kri ter ler, ve ri sa hip le ri ne mi ni mum dü zey de et kin ve uy gu la na bi lir hak lar ta ný ma lý; et kin ida ri ve ya sal taz min me ka niz ma sý ge liþ tir me li ve bir ve ya da ha faz la ba ðým sýz ve et kin de ne tim mer cii kur ma lý dýr. (72) So nuç: gi de rek da ha faz la ar tan di ji tal ve ri hac mi, ce zai ve ulu sal gü ven lik so ruþ tur ma la rý na ye ni mey dan oku ma lar do ðu ru yor. bu tür so ruþ tur ma la ra yö ne lik di ji tal ve ri ge rek si ni mi ile va tan daþ la rýn gü - ven li ði ni ko ru mak üze re bir ül ke nin ege men li ði ne say gý gös te ril me si ara sýn da bir ge ri lim söz ko nu su dur. bu mey dan oku ma la ra yö ne lik her han gi bir çö züm ay ný za man da bir ce zai ve ya ulu sal gü ven lik so - ruþ tur ma sý ama cýy la ve ri le re ih ti yaç duy ma hý zý ný ve ve ri le rin ye ri ni tes pit edil me sin de ki zor luk la rý dik ka te al mak zo run da ka la cak týr. Bö lüm 2: Ýçe ri den Risk le re Ma ru zi yet Her han gi bir ku rum da ki kri tik un sur lar dan bi ri, in san la rýn bir bir le - riy le ki þi sel ve ya mes le ki ya þan tý la rý üze rin de her han gi bir olum suz et - ki ya þa mak tan kork mak sý zýn et ki le þi me ge çe bi le cek le ri, gü ven li bir or ta mýn var lý ðý dýr. bu nun la bir lik te, gü ve nin ko run ma sý zor dur. Si ber gü ven li ðin önün de sa yý la rý gi de rek ar tan ve ve ri-gü düm lü ci haz la ra ar - tan ba ðým lý lý ðýn te tik le di ði teh dit ler, ku rum sal dü zey de ve hü kü met ka na dýn da bu gü ven li ði sað la mak la gö rev li de net çi le rin eri þim le ri so - nu cun da el de et tik le ri güç hak kýn da ar tan ra hat sýz lýk la bir le þi yor. bir - çok üst dü zey ca sus luk va ka sý, fik ri mül ki yet hýr sýz lý ðý ve iþ ye rin de ya þa nan þid det olay la rý ýþý ðýn da ele alýn dý ðýn da, ka mu ve özel sek tö rün kar þý sýn da or tak bir so run var: ku rum lar, tek no lo ji yi kul la na rak risk le - ri ni -özel lik le de iç teh dit ler gi bi kö tü cül in san dav ra nýþ la rýy la il gi li olan la rý- na sýl azal ta bi lir ler? bu so ru ya, tek no lo ji çö züm le ri nin il gi li ke sim le ri na sýl et ki le di ði ti tiz lik le ele alýn ma dan ya nýt ve ri le mez. bu ku rum lar, bir yan dan etik, ya sal ve mah re mi ye ti gö ze ten bir or ta mý sür dü rür ken, di ðer yan dan teh dit ler kar þý sýn da ki ký rýl gan lýk la rý ný na sýl azal ta bi lir ler? bu so ru la ra ve ri le cek ko lay ya nýt lar yok ken, ký sa sü re ön ce ya pý lan araþ týr ma ve gü ven lik prog ram la rý, tek no lo ji ile po li ti ka gü düm lü so nuç la rýn bir bi leþ ke si ni kul la na rak bir den ge nin na sýl sað - la na bi le ce ði ne ýþýk tut muþ lar dýr. gü nü kur tar ma ya yö ne lik ya nýt lar dan ba ðým sýz ola rak ve gi de rek oto ma tik leþ miþ dün ya mýz ýþý ðýn da, ku rum - lar ve ka mu nun, ide al ola rak hem or tak de ne yim le ri hem de in san dav - ra ný þý na da ir ge li þen araþ týr ma la rý göz önün de bu lun du ra rak, bu so ru yu sü rek li ola rak göz den ge çir me si ge re ke cek. ka mu ve Özel Sek tö re gü ven ge nel an lam da gü ven ko nu su sa de ce kar ma þýk de ðil dir, ay ný za man - da gü ve nin gös te ril me si ve ta ným lan ma sý, aðýr lýk lý ola rak ka tý lým cý ta - raf la ra ve gü ve nin var ol du ðu spe si fik bað la ma bað lý dýr. bi rey ler, hü - kü met ler ve ya ma ki ne ler de (ve ya tü mü nün bi leþ ke si) gü ve nin kri tik bir çok un su ru var dýr (73). bu un sur lar dan il ki, gü ve nin, ta raf lar dan bi - ri nin ey le mi nin önem li ve ya di ðe ri nin iþ bir li ði ni ge rek tir me si dir. Ýkinci si ise, iliþ ki le rin risk ge rek tir me si dir (ör ne ðin, bir sa tý cý, za ma nýn da si pa ri þi ni ta mam la ma lý dýr) ve gü ven, bu ris ki ha fif let mek üze re kul la - ný lýr. üçün cü sü, bir lik te ça lýþ ma nýn ta raf lar dan ko run ma sýz ha le gel - me le ri ni ta lep et me si dir. ke za gü ven, ta raf lar dan bi ri nin di ðe ri nin ko - run ma sýz lý ðýn dan fay da lan ma ma sý ný sað lar. Her ne ka dar bu bo yut lar ge nel lik le ka çý nýl maz ol sa da, gü ven her za man için bir ör güt ve ya bi r- i min or tak la rý na bil gi ve has sas kay nak la ra sý nýr sýz eri þim ver me le ri ge rek ti ði an la mý na gel mez. da ha zi ya de, ba þa rý lý bir ku rum sal gü ven, ge nel lik le uy gun gü ven lik kon trol le ri ve ka bul edi le bi lir risk ara sýn da (ba zen has sas) bir den ge ye bað lý dýr. bu den ge, sta tik ve ya iyi ta ným - lan mýþ de ðil dir; bir ör gü tün kim lik yö ne ti mi ve eri þim kon trol le ri ni di - na mik bir þe kil de ger çek leþ tir me si ne ola nak ta ný yan kap sam lý yak la - þým lar ve eði tim ve güç len dir me eþ li ðin de es nek bir yö ne ti þim ge rek tir mek te dir. Her ne ka dar ör güt le rin gü ven tah sis et me si ge rek ti - ði yay gýn bir þe kil de ka bul edil se de, her bi ri ka sýt lý ola rak ve ya dik - kat siz lik so nu cu fark lý tür ler do ðu ra bi lir. Le wic ki ve bun ker (74), ça - lýþ ma or tam la rýn da çok sýk rast la ný lan üç tür gü ven den söz eder: - Cay dý rý cý lýk-te mel li gü ven: ar zu edil me yen dav ra ný þý cay dýr mak için mi sil le me yön te mi kul la ný lýr; ye ni ku rum sal iliþ ki ler de ve dü þük dü zey de bil gi kon tro lü nün ol du ðu or tam lar da ça lý þan lar için en açýk ve uy gun yön tem dir. bu tür gü ven ge nel lik le hü kü met ku rum la rý ve ya ku rum sal po li ti ka lar yo luy la da ya tý lýr; ih lal et me nin so nuç la rý net tir ve da ya týl ma la rý müm kün dür. - bil gi-te mel li gü ven: Ýl gi li ta raf lar dan bir di ðe ri nin dav ra ný þý ný ön - gö re bil me ko nu sun da aþi na lýk ge rek ti rir. bu ön gö rü le bi lir lik, za man içe ri sin de gü ve ni güç len di rir. ne il ginç tir ki, ta raf lar dan bi ri sü rek li gü ven tel kin et me yen bir gö rün tü ser gi le di ðin de bi le (ör ne ðin bir ça lý - þan, her ke sin za ma nýn da iþ ba þý yap ma sý na yö ne lik açýk bir po li ti ka ol - ma sý na rað men sü rek li geç ge li yor sa), bu dav ra ný þýn ön gö rü le bi lir li ði, her za man geç ge le ce ði inan cý ný tas dik et miþ olur. bu tür bir gü ven, bir çok açý dan ör güt sel gü ven lik le bað lan tý lý dýr. ba zý ih lal ler (ör ne ðin iþe geç kal ma), þa yet bu dav ra nýþ sü rek li is tik rar sýz sa, bir ki þi nin kö tü - cül ka rak te ri ne (ve ya gü ve ni lir ol ma yý þý na) da ir za yýf gös ter ge ler dir. Ön gö rü le bi lir lik te ki de ði þim ler (dav ra ný þýn gi de rek ay ký rý bir hal al - ma sý), aza lan gü ve ni lir li ðe yö ne lik po tan si yel bir kýr mý zý bay rak týr. - ta ný la ma-te mel li gü ven: bir ta ra fýn bir di ðer ta raf için ara cý iþ le vi gör dü ðü, ki þi ler-ara sý et ki le þim ler de bu bi rim için bir ve kil iþ le vi gö - rür. bu tür bir gü ve nin in þa sý za man ve ça ba ge rek ti rir ve ge nel lik le bu gü ven sar sýl dý ðýn da en þa þýr tý cý ve tah rip edi ci ya nýt lar do ðu rur. bu tür bir gü ven, fe de ral hü kü met ile onun üst le ni ci le ri ara sýn da ki iliþ ki ler de kar þý mý za çý kar. an cak, bu ba ðýn za man ve fe da kar lýk so nu cu in þa edil me si ye ri ne, gü ven, yo ðun gü ven lik ta ra ma la rý nýn so nu cun da el de edi lir ve ona ge nel lik le cay dý rý cý lýk-te mel li yön tem ler eþ lik eder (an c- ak ör ne ðin son yük sek dü zey li gü ven lik ih lal le ri ýþý ðýn da bun la rýn da gü ve ni lir lik le ri de sor gu la nýr ha le gel miþ tir). (75) gü ve ni lir bir or tam ya rat mak 2013 yý lý ba þýn da abd baþ ka ný ba rack oba ma, "Si ber gü ven li ðin kri tik alt ya pý sý nýn Ýyi leþ ti ril me si" baþ lýk lý bir baþ kan lýk em ri çý kar dý (76). bu emir de, kri tik alt ya pý hiz met le riy le bað lan tý lý si ber gü ven lik risk le ri ni yö net mek için gö nül lü bir si ber gü ven lik... dizi devam edecek Ýç teh dit dav ra ný þý nýn ge ri sin de ki ge rek çe ler, spe si fik bi - rey le re ve on la rýn özel ko þul la rý na bað lý ola rak de ðiþ ken - lik gös te re bi lir. Ör ne ðin, bir sah te ci lik yap ma ge rek çe si, fi nan sal ge rek çe ler den do la yý da ha yay gýn ola bi lir.

18 18 ekim 2017 turque Diplomatique B LO K E E T M E Y E D Ö N Ü K Petrol, katar, Türk Aký mý na yö ne lik yük sek dik kat dü ze yi ne rað men Rus - ya nýn Ka ra de niz e da ha faz la gaz yol la mak için ge re ken alt ya pý yý in þa et mek su re tiy le bir do ðal gaz ko ri do ru na yö ne - lik viz yo nu nu des tek le mek için sü re gi den ça ba sý da Mos ko - va nýn bü yük bir ih ra cat pro je si sür dür me ni ye ti nin önem li bir gös ter ge si dir. Rus ya da ha þim di den ký yý üze rin de ki do - ðal gaz bo ru hat la rýn dan ve ilk baþ ta Gü ney Akým, þim di de Türk Aký mý ný des tek le mek üze re bo ru hat la rý ve kom pre sör is tas yon la rýn dan olu þan bir sis te me ya tý rým yap tý. c a L E B t. m a u P ı n P et rol fi yat la rý, va ril ba þý na 50 do la rýn al týn da kal ma ya de vam edi - yor. Su udi ara bis tan ve onun ka dim müt te fi ki ka tar þim di ler de ça - týþ ma ha lin de ler. ko re ya rý ma da sýn da ki du rum þid det le ni yor. abd, Çin'e gi de rek da ha düþ man ca bir ta výr ta ký ný yor; ve ne zü el la ise bir iç kriz le kar þý kar þý ya. Pe ki tüm bun lar na sýl yo rum la na bi lir? tüm bun lar eþ za man lý ola rak ger çek le þi ve ren sý ra dan kü re sel olay lar mý? Pek sa yýl maz. bu olay lar, sü re gi den kü re sel ça týþ ma bað la mýn da an la þý - lýp açýk la na bi lir. týp ký So ðuk Sa vaþ sý ra sýn da ol du ðu gi bi, bir bi rin den fark lý iki sos yal ve si ya si sis tem bir bi riy le ça tý þý yor. So ðuk Sa vaþ'ýn ak - si ne, çiz gi ler ide olo jik ola rak pek net de ðil; an cak te mel çe liþ ki ay ný kal - ma yý sür dü rü yor. bu gün dün ya da ki ba þat güç; ba tý lý li be ral ka pi ta lizm. ban ka cý lýk ku rum la rý ve new york City, Si li kon va di si, Lon dra, Pa ris ve Frank furt'ta ki çok zen gin le rin kon tro lün de ki bü yük þir ket ler, kü re sel bir fi nans im pa ra tor lu ðu nun mer ke zin de bu lu nu yor lar. te kel ci þe kil de ça lý þý yor lar; ra kip le ri ni or ta dan kal dýr mak ve dün ya pi ya sa sý nýn kar la rýn - dan doð ru dan fay da lan ma yý sür dür mek için dev let ler le da ya nýþ ma ha lin - de ler. ba ðým sýz ül ke ler den olu þan bir blok, on la rýn ege men li ði kar þý sýn - da di re ni yor. yük se len ulus lar blo ðu, ken di le ri ni yok sul luk tan kur tar ma nýn yol la rý ný araþ tý rý yor lar. ba tý lý fi nan sal ay gý týn içe ri sin de yok sul laþ mýþ ba ðým lý dev let ler ola rak kal mak is te mi yor lar; mo dern leþ - mek, öz gü ven ka zan mak ve ge liþ miþ ül ke ler ol mak ar zu su için de ler. ba - ðým sýz lýk la rý ný ku rup ge liþ tir mek için bu ül ke ler az çok dev let kon tro - lün de, mer kez den plan la nan eko no mi ler be nim se me ye mec bur kal dý lar. "Pet ro-sos ya liz me" kar þý tu zak ve ne zü el la, rus ya ve Ýran'ýn pet rol ve do ðal ga zýn hü kü met de ne ti mi et ra fýn da odak la nan eko no mi le ri var. bu do ðal kay nak lar, dev le tin elin de olup bu ül ke ler den her bi ri nin bü yük pi ya sa sek tör le ri var. dev - let kon tro lün de ki ulu sal kay nak lar ise eko no mi nin mer ke zin de olup pi - ya sa sek tö rü on la ra ba ðým lý du rum da. rus ya, Ýran ve ve ne zü el la hü kü - met le ri, sa dýk ve iyi ör güt len miþ bir halk tan des tek alý yor lar ve bu halk, dev let pet rol ge lir le ri için öde nen bir çok yar dým dan ya rar la ný yor. Ýran Ýs lam Cum hu ri ye ti, 1979 yý lýn da ki halk dev ri min den or ta ya çýk tý. abd'nin des tek le di ði dik ta tör dev ril di ve "ka pi ta lizm kah rol sun, ya - þa sýn Ýs lam" ve "re fa ha kar þý yok sul lu ðun Sa va þý" slo gan la rý eþ li ðin de ye ni hü kü met ba þa geç ti. Ýs lam Cum hu ri ye ti, gü cü nü po li ti ka uy gu la - mak üze re ye rel dü zey de fa ali yet gös te ren bas si gue ve dev rim mu ha - fýz la rý'nýn des te ðin den alý yor. Pet rol ge lir le ri, ül ke yi en düs tri yel leþ tir - mek, hal ka üc ret siz sað lýk ve eði tim sað la mak ve güç lü bir ulu sal eko no mi te sis et mek için kul la nýl dý. rus ya'da dev le tin kon trol et ti ði pet rol ve do ðal gaz kay nak la rý, Sov - yet ler bir li ði'nin çö kü þü nün ar dýn dan ya þa nan kao tik or tam da ül ke de dü ze ni ye ni den te sis et mek için kul la nýl dý. Pet rol ve do ðal gaz fi yat la - rý 21.yüz yý lýn ilk yýl la rýn da yük sel di ði için Pu tin hü kü me ti, eko no mi üze rin de ye ni den dev let kon tro lü nü kur mak ve en düs tri yel üre ti mi ye - ni den in þa et mek ko nu sun da ye te nek liy di. ki mi le ri nin "ye ni rus yurtse ver li ði" ola rak ad lan dýr dý ðý þe yi öðüt le yen rus dev le ti, hal ký adý na ça lý þan ve ge nel lik le de ba tý lý ve ulu sal ka pi ta list le rin ar zu la rý aley hi ne ha re ket eden, ba ðým sýz, güç lü bir bi ri me dö nüþ tü, 1999 yý lýn da se çi len bo liv ya hü kü me ti, 2002 yý lýn da dar be gi ri þi mi - ni def et tik ten son ra da ha da güç lü bir hal de çýk tý. dev let kon tro lün de - ki pet rol ge lir le ri sa ye sin de ve ne zü el la ül ke ça pýn da has ta ne ler, okul - lar, üni ver si te ler in þa et ti. yok sul lu ðu çar pý cý bi çim de azalt tý, ko nut sa hip li ði ni ar týr dý ve ce ha le ti or ta dan kal dýr dý.ne ve ne zü el la, ne Ýran ne de rus ya, Sov yet ler bir li ði gi bi "sos ya list" de ðil ken, ka pi ta list ola - rak da ni te len di ri le mez ler. ka pi ta lizm, kar ama cý güt me nin as li öne me sa hip ol du ðu, bü yük eko no mik var lýk la rýn özel sa hip li ði an la mý na ge - li yor. bu ül ke le rin üçün de eko no mik gün de mi be lir le yen þey, pa ra ka - zan ma gü dü sü de ðil, dev let bü rok ra si le ri nin ka rar la rý. Pi ya sa sek tör le - ri, hü kü met de ne ti min de ki pet rol ve do ðal gaz þir ket le ri ta ra fýn dan fon la nan dev let kon tro lün de ki eko no mik bi rim le rin gü cü ne ta bi dir. Her tür lü hü kü met te ol du ðu gi bi, hal kýn sa da ka ti esas týr. "Pet ro-sos - ya list" ül ke ler de, sa da kat; eði tim, sað lýk, dev let ya tý rým la rý, hü kü met gö rev le ri ve süb van si yon lar gi bi eko no mik fay da lar la ka za ný lý yor. ba - tý lý elit ke sim, bu "pet ro-sos ya list" eko no mi le rin bir za yýf lýk ola rak pet - rol ve do ðal ga za çok ba ðým lý ol duk la rý ger çe ði ni kav ra dý lar yý - lýn dan iti ba ren, ex xon-mo bi le, ro yal dutch Shell, Chev ron ve bri tish Pet ro le um'un ka dim bir va sa lý olan Su udi ara bis tan, pi ya sa yý ucuz pet - rol le dol dur du. bu faz la lýk, hid ro lik ký rýl ma nýn ar tý þýy la bir lik te da ha da yo ðun laþ tý. Þim di ler de ka ya dan pet rol ve do ðal gaz çe ken abd, dün ya - nýn ön de ge len pet rol ve do ðal gaz üre ti ci si ha li ni al dý. abd, 1974 yý - lýn da ki pet rol ih ra cat ya sa ðý ný kal dýr dý ve dün ya pi ya sa sý na pet ro lü nü sat ma ya baþ la dý. Su udi ara bis tan ve abd'nin dün ya pi ya sa sý ný pet rol le dol dur ma ve fi yat la rý dü þür me yö nün de ki ça ba la rý rast lan tý de ðil. amaç, rus ya, Ýran ve ve ne zü el la'nýn dev let sek tör le ri ni na kit yö nün den aç bý rak mak ve hü kü met le rin is tik ra rý ve po pü ler li ði ni za yýf lat mak týr. dev let ge lir le ri ni sert bir bi çim de dü þür mek su re tiy le, ve ne zü el la'da ulu sal çap ta ki bir enf las yon kri zi ya þan dý. gý da it hal eden ül ke ler, bir kýt lýk ya rat mak üze re mu ha lif ak ti vist ler le ko or di ne li ol du lar. abd'nin yap tý rým la rý, ve ne zü el la'nýn dün ya pi ya sa sýn da fa ali yet gös ter me si ni da ha da zor laþ týr dý. ve ne zü el la hü kü me ti ar týk ya þam mü ca de le si ve ri - yor; ke za mu ha lif güç ler gý da ya ký yor lar, is yan la rý te tik li yor lar ve so - kak lar da ka os ya ra tý yor lar. da ha ön ce le ri bo li var cý lý ða sa dýk olan bir - çok va tan daþ ise þim di ler de kuþ ku cu bir ta výr be nim si yor lar. abd med ya sý kriz den sos ya list hü kü me ti suç lar ken, ve ne zü el la'nýn kent sel ta rým ba ka ný abd'nin gý da it ha la tý ný ön le me yö nün de ki ak tif ça ba la rý na þu þe kil de de ðin di: "abd, þa yet ve ne zü el la ile sa týn alým, sa týþ ve ya baþ ka bir iþ lem ya par lar sa yap tý rý ma ta bi ola cak la rý yö nün de ge mi ci lik þir ket le ri üze rin de bas ký ku ru yor lar." Ýran ve rus ya, pet rol fi yat la rýn da ki dü þüþ do la yý sýy la za rar gö rür ken, her iki hü kü met herhan gi bir iç kri zin or ta ya çýk ma sý ný ön le me yi ba þar dý. ve ne zü el la bu sü reç te ön ce lik li he def gi bi du ru yor, ke za pet rol fi yat la rý ha len va ril ba þý na 50 do la rýn al týn da olup ül ke de ki kriz de rin le þi yor. Sün ni Ýt ti fa ký Ça týr dý yor... Pi ya sa yý is ti la et mek su re tiy le pet rol fi yat la - rý ný dü þür me ye ek ola rak Su udi ara bis tan kral lý ðý, ba ðým sýz hü kü met le ri mað lup et me ye dö nük doð ru dan as ke ri ça ba da ki lit rol de ol du. Su udi ara bis tan, aþý rý lýk yan lý sý grup la ra ve 2011 yý lýn da Lib ya Ýs lam Sos ya list Hü kü me ti'ni de vi ren "is yan cý la ra" si lah ve fi nans man sað la ma da ki lit ro - le sa hip ti. kad da fi'nin Lib ya'da ki "Pet ro-sos ya list" pet rol ih ra cat çý sý re ji - mi nin dev ril me sin den be ri pet rol üre ti mi çar pý cý bi çim de düþ tü; ke za bir za man lar af ri ka'nýn en mü ref feh ül ke si olan Lib ya, yok sul luk ve ka osa sü rük len di. af ri ka'da ki en bü yü pet rol üre ti ci si ar týk ni jer ya idi. kad da fi'yi de vi ren aþý rý lýk yan lý la rý nýn ço ðu - manc hes ter bom ba cý sý Sal man abe di'nin de rin bað la rý nýn bu lun du ðu Ýs la mi mü ca de le gru bu da da hil- Su udi le rin Ýs lam'a yö ne lik "va ha bi" yo ru mu na ka tý lý yor lar. Ýs lam'ý be nim se yen ne re dey se tüm te rö rist ler - iþýd, el ka ide, el nus - ra gi bi- va ha bi yo ru mu nun isin den gi di yor lar. Wa ha bi le rin öð re ti si, Ýs - lam hü kü me ti ni si lah zo ruy la uy gu la mak, inan ma yan la rý ve "ka fir" ola rak ad lan dý rý lan di ðer müs lü man la rý öl dür mek yö nün de çað rý da bu - lu nu yor. te rö rist ler ta ra fýn dan be nim sen me si nin ya ný sý ra, Sün ni Ýs - lam'a yö ne lik va ha bi yo ru mu ay ný za man da Su udi arap hü kü me ti ta - ra fýn dan da yay gýn þe kil de des tek le ni yor. va ha bi le rin ya yýn la rý ve pro pa gan da la rý, Su udi ara bis tan ta ra fýn dan fon la ný yor ve dün ya ça pýn - da ya yý lý yor. Lib ya'da ol du ðu gi bi, Su udi ara bis tan'ýn si lah lan dý rýp fon la dý ðý va ha bi aþý rý lýk yan lý la rý ar týk Su ri ye arap Cum hu ri ye ti'ni de - vir mek üze re ça lý þan mü ca de le gü cü nün baþ lý ca çe kir de ði ni oluþ tu ru - yor. Su ri ye'de ki bir çok hi zip - ki ço ðu Su ri ye li ol ma yan ya ban cý sa vaþ - çý lar dan olu þu yor- se kü ler, di ni ola rak ço ðul cu ül ke yi ba tý-yan lý sý bir Ýs lam hi la fe ti ne dö nüþ tür me nin yol la rý ný araþ tý rý yor lar. Ýç le rin den ço ðu açýk ça ale vi le ri öl dür me ve Su ri ye'de bir Sün ni müs lü man re jim kur - ma sü re cin de Hý ris ti yan la rý zor la ül ke den kov ma ni yet le ri ni be yan edi - yor lar. Ýran'ýn pet rol sa ha la rý ný ak de niz'e bað la mak üze re bir bo ru hat tý in þa et me nin eþi ðin de olan Su ri ye hü kü me ti ar týk kan lý bir iç sa vaþ ta ölüm ka lým mü ca de le si ve ri yor. Su ri ye'de bu lu nan ve abd ile Su udi ara bis tan'ýn spon sor lu ðun da ki di ni açý dan mo ti ve ol muþ hü kü met-kar - þý tý sa vaþ çý lar ara sýn da ki iþýd'li za lim te rö rist ler ara dan sýy rý lýp dün ya yý deh þe te dü þü rü yor lar. na to'nun bom ba la rý yar dý mýy la kad da fi'yi de vi - ren ve þim di ler de Su ri ye'yi te rö ri ze eden va ha bi te rö rist ler'in "re jim de - ði þik li ði" ger çek leþ tir me ça ba la rýn da kri tik bir müt te fik le ri ol du. yan la - rý na, ulus la ra ra sý bir Sün ni müs lü man aþý rý lýk yan lý sý ör güt olan müs lü man kar deþ ler'i al dý lar. müs lü man kar deþ ler, kö ken le ri or ta do - ðu'dan çý kan di ni bir kit le ha re ke ti olup, 1950'li yýl lar da abd ile bir lik - te ça lýþ ma ya baþ la dý, arap mil li yet çi li ði nin ve sos ya liz min yük se li þi ni Ýs lam-kar þýt lý ðý ola rak gör dü. müs lü man kar deþ ler, ta kip çi le ri ne hiz met su nu yor lar ve bir tür Ýs la mi ka pi ta liz me ina nan kü çük iþ let me sa hip le ri ara sýn da yay gýn olup, se kü ler arap mil li yet çi li ði, Þii ra di kal le ri, Ýs ra il'i, sos ya list le ri ve ko mü nist le ri düþ man la rý ola rak gör mek te ler. ka tar mo nar þi si, müs lü man kar deþ ler'in baþ lý ca fi nan sö rü olup, dün ya ça pýn da ki fa ali yet le ri ve ka tar spon sor lu ðun da ki tv aðý el Ce - zi re, müs lü man kar deþ ler'in dün ya gö rü þü nü ve fa ali yet le ri ni dün ya ça pýn da ta ný tý yor. tür ki ye'de er do ðan hü kü me ti de müs lü man kar deþ - ler'den des tek alýp on la rýn fa ali yet le ri ni fi nan se edi yor. Ýlk ola rak Lib - ya'da þim di de -Su udi le rin des tek le di ði te rö rist ler bom ba la yýp öl dü rür - ken- Su ri ye'de ki türk ve ka tar des tek li müs lü man kar deþ ler bað lan tý lý ör güt ler, re jim de ði þik li ði ni teþ vik et mek için pro pa gan da ça lýþ ma sý yü rüt tü ler ve pa ra top la dý lar. tür ki ye'de ki müs lü man kar - deþ ler ise, te rö rist le rin sý ný rý ge çip Su ri ye'ye gir me si ne izin ver di ler. müs lü man kar deþ ler ör güt le ri, in sa ni yar dým kis ve si al týn da, Su ri - ye'de ki hü kü met-kar þý tý güç le re pa ra akýt tý lar. ka tar fon ve si lah ver di, el Ce zi re de va ha bi "is yan cý la rýn" fa ali yet le ri hak kýn da olum lu ha ber - ler ya zýp Su ri ye hü kü me ti ni þey tan gi bi gös te ri yor. av ru pa ve hat ta abd ça pýn da müs lü man kar deþ ler'le bað lan tý lý ca - mi ler ve ce ma at ör güt le ri, sö zü mo na "Su ri ye dev ri mi ni" des tek le mek üze re mi ting ler dü zen le di ler ve Su ri ye'de ba tý lý güç ler eliy le ya pý lan as ke ri mü da ha le ve bom bar dý ma ný des tek le mek üze re ka mu iliþ ki le ri ni ge liþ tir di ler. Su udi ara bis tan kral lý ðý, ken di sý nýr la rý da hi lin de müs lü - man kar deþ ler'i ya sa dý þý ilan edi yor ve çok fark lý bir te olo jik pers pek - ti fe sa hip. bu na kar þýn, ulus la ra ra sý plan da Su udi le rin des tek le di ði va - ha bi lik ve ka tar-tür ki ye ta ra fýn dan des tek le nen müs lü man kar deþ ler'in or tak la rý, ya kýn müt te fik ko nu mun da lar. do nald trump Su udi ara bis tan'ý zi ya ret edip Ýran'a kar þý bir "arap na to'su" kur ma gi ri þi min de bu lun du ðun da, ka tar çe kim ser gö rün dü. ka tar ge nel lik le Ýran Ýs lam Cum hu ri ye ti'ne kar þý Su udi ara bis tan ile ay ný saf ta yer alýr ken, ha len dip lo ma tik iliþ ki le ri ni ko ru yor. müs lü man kar deþ ler Sün ni ol sa da, Ýran'ý yö ne ten ler gi bi Þii müs lü man la rý ölü mü hak eden "ka fir ler" ola rak gör mü yor. müs lü man kar deþ ler Ýran hü kü - me ti ni he de fi ne koy mak üze re abd-su udi or tak ça ba sýy la ha re ket et - me yi red det ti ði için ka tar ken di si ni Su udi ara bis tan'la zýt la þýr hal de bu lu yor. muh te me len Su udi le rin ho þu na git me ça ba sý için de ki do nald trump ka tar'ý te rö riz mi fi nan se et mek le suç la dý. Su udi ara bis tan ise, ka tar'ýn el Ce zi re'yi ve onun müs lü man kar deþ ler'i des tek le yen fa ali - yet le ri dur dur ma sý ný ta lep edi yor. muh te me len bu nun se be bi, dün ya ça pýn da ra di kal leþ miþ müs lü man lar ara sýn da müs lü man kar deþ ler'in va ha bi lik kar þý sýn da ra kip bir ide olo ji ola rak var lýk ser gi le me si. bu na ya nýt ola rak ka tar bu gün Su udi le rin ve bir le þik arap emir lik - le ri'nin iþýd ve el ka ide ile bað lan tý la rý ný gös te ren çok faz la sa yý da bel ge açýk la dý. Öte yan dan, er do ðan'ýn tür ki ye'de müs lü man kar deþ - ler'le bað lan tý lý re ji mi, bir kaç yýl ön ce si ne ký yas la rus ya'ya da ha az düþ man ca ba ký yor ve abd'nin fi nans ma ný ve Su ri ye'de ki kürt güç le ri si lah lan dýr ma sý kar þý sýn da açýk ça iti ra zý ný or ta ya ko yu yor. abd'nin Su ri ye ve Lib ya'da ki "re jim de ði þik li ði" için kul lan dý ðý Wa ha bi-müs - lü man kar deþ ler it ti fa ký, par ça lan mak üze re. müs lü man kar deþ ler le bað lan tý lý ör güt ler, abd ve Su udi ara bis tan'a gi de rek da ha az gü ve ni - yor lar ve Ýran ve rus ya ile dos ta ne iliþ ki ler ge liþ tir me ye çok da ha açýk du rum da lar. Þu nu be lirt mek te ya rar var: müs lü man kar deþ ler'in Fi lis - tin'de ki or ta ðý Ha mas'týr. Ha mas ise, Ýs ra il'in sa vaþ ala nýn da ki baþ lý ca düþ ma ný. trump ken di si ni Ýs ra il'in güç lü bir müt te fi ki ola rak ko num - lan dýr dý ve müs lü man kar deþ ler ve on la rý des tek le yen le re kar þý Ýs ra - il'in bas ký sý, sü re gi den an laþ maz lýk üze rin de bir et ki do ðu ra bi lir. dü þük Pet rol Fi yat la rý Çin'in Sos ya liz mi ni Za yýf lat mý yor rus ya, ve ne zü el la ve Ýran'ýn ka pi ta list ol ma yan eko no mi le ri, do ðal gaz ve pet rol ih ra ca tý nýn ya rat tý ðý ge lir et ra fýn da odak la nýr ken, Çin'in dev let gü düm lü eko no mi si pet rol ih ra ca tý na ba ðým lý du rum da. mao dö ne min de Çin Sov yet-tar zý bir mo de li sür dür dü ðün de, Çin'in ulu sal pet rol kay nak la rý, pey der pey yük se len en düs tri le re pet rol sað la - ma ya uy gun du. bu nun la bir lik te, 1978 yý lýn da Çin eko no mi si kök ten de ðiþ ti. Sov yet-tar zý "ku man da eko no mi si" bir ke na ra bý ra kýl dý. deng Xi ao ping, Çin'i "Çin'e öz gü ni te lik le re sa hip sos ya lizm" ola rak bi li nen bir mo de le dö nüþ tür dü. ban ka cý lýk ve çe lik ima la tý gi bi bü yük en düs - tri ler dev let kon tro lün de ka lýr ken Çin eko no mi si nin bü yük kýs mý özel - leþ ti ril di. "Ser best eko no mik böl ge ler" ku rul du ve Çin li ka pi ta list ler ile ba tý lý ya tý rým cý lar ara sýn da ki or tak gi ri þim ler yay gýn laþ tý. "Çin'e öz gü ni te lik le re sa hip sos ya lizm" kap sa mýn da Çin eko no mi si, beþ yýl lýk kal kýn ma plan la rý na ko nu ol ma ya de vam edi yor ve pi ya sa güçle ri nin et kin ol ma sý na rað men, 90 mil yon luk ko mü nist Par ti pi ya sa üze - rin de ki kon tro lü nü sür dü rü yor. Çin, par tiy le ters dü þen ve ya hal ka za rar ve ren ka pi ta list le ri ve mil yar der le ri in faz et me siy le ta ný ný yor. do la yý sýy - la þir ket le rin dev let ta ra fýn dan say gý gö ren bir eko no mik öz gür lük le ri ve ger çek an lam da mül ki yet hak la rý yok. Çin'in üre tim ay gý tý bü yük öl çü - de bü yür ken, kay nak ih ti ya cý da art tý yý lýn da Çin net bir pet rol it - ha lat çý sý ol du. üre tim Çin ana ka ra sýn da sýç rar ken, Çin gi de rek pet rol it - ha la tý na ba ðým lý ha le gel di. bu gün Çin'in pet rol tü ke ti mi nin yüz de 60'ý, it hal pet rol içe ri yor. Çin eko no mi si bü yü dük çe pet ro le da ha ba ðým lý bir hal alý yor. La tin ame ri ka'da bo liv ya-tar zý bir "pet ro-sos ya liz min" yükse li þi nin ar dýn da ki ki lit et men ler den bi ri si, Çin'in da ha ön ce le ri kul la nýl - ma yan pet rol re zerv le rin den sa týn al ma ar zu su idi. abd'nin yap tý rým la rý, Çin'i ve ne zü el la'dan pet rol sa týn al ma ko nu sun da cay dýr ma dý. evo mo ra les bo liv ya cum hur baþ ka ný se çil dik ten son ra Çin'i zi ya ret et ti. Sos ya list po li ti ka cý, Çin zi ya re ti sý ra sýn da mao'nun "Pro le ter dev - ri mi"ni öv dü. mo ra les'in se çi min den be ri Çin, bo liv ya'dan ol duk ça yük sek bir fi ya ta do ðal kay nak sa týn alý yor. Çin'in ame ri ka'nýn gü ney ve or ta sýn da ki ya tý rým la rý da son yir mi yýl da çok faz la art tý. bre zil ya'da dev le te ait olan pet rol þir ke ti Pet ro bas, Çin'in ya tý rým la rýn dan çok faz - la ya rar lan dý. Çin ay ný za man da hid ro-elek trik te sis le ri in þa et me de ve elek tri ði yok sul laþ mýþ kýr sal alan la ra ta þý ma da bre zil ya'ya des tek ol du. gü ney Çin de ni zi'nde ki "Pet rol ve to su" 2014 yý lýn dan be ri sü re gi den dü þük pet rol fi yat la rý, pet ro-sos ya list, pet rol-odak lý ül ke le rin eko no mi le ri ne za rar ve rir ken, Çin'in dev let ta - ra fýn dan kon trol edi lip mer kez den plan la nan eko no mi si güç len di. ucuz pet rol, Çin'in dün ya ça pýn da üre tim ve nü fuz ay gý tý ný yay gýn laþ - týr ma ya de vam et me si ni sað la dý. bu gün dün ya ça pýn da çe li ðin ya rý sý,

19 turque Diplomatique ekim B I R G I R I Ş I M Çin ve küresel Çatışma mi le rin yük se len blo ðuy la ça tý þýr ken, her iki ta raf da bir iç ça týþ may la kar þý kar þý ya bu lu nu yor. ba tý'da bil gi sa yar dev ri mi, mil yon lar ca en düs tri - yel iþi or ta dan kal dýr dý ve bir son ra ki ku þa ðý çok da ha dü þük bir ya þam stan dar dý na in dir ge di. ba tý lý ka pi ta lizm, "kü re sel leþ ti" ve bu sü reç te üc - ret le ri ve ya þam stan dart la rý ný dü þür dü. ba tý lý ül ke ler de ki iþ çi ler ar týk üçün cü dün ya da ki ser best pi ya sa dev let le rin de ki iþ çi ler le re ka bet edi yor - lar. mek si ka, gu ete ma la ve Hon du ras'ta ki ser best pi ya sa ka pi ta list re jim - le ri al týn da or ta ya çý kan yok sul luk ve uyuþ tu ru cu ka osu, abd'ye doð ru kit le sel bir göç kri ziy le so nuç lan dý. or ta do ðu'da ki yok sul luk ve te rö rizm ise, mül te ci le rin kit le sel ola rak av ru pa'ya göç et me si so nu cu nu do ður du. ba tý lý ka pi ta list ül ke ler de, yük se len yok sul luk ve gö çe, po lis dev let bas ký sý ve hü kü met le rin ca sus luk fa ali yet le rin de bir ar týþ eþ lik et ti. po - li tik alan da aþý rý sað ve aþý rý sol da ha da güç len di; ser best pi ya sa ve sos yal li be ra liz me ina na na mer kez ci güç le rin ise kri zi çöz me le ri zorlaþ tý. Öte yan dan, an ti-em per ya list ül ke ler de, böl ve yö net yak la þý mý bü yü yor. Ör ne ðin Ýran'ýn ame ri ka-yan lý sý özel ka pi ta list le ri dev rim mu ha fýz la rý ve dev let sek tö rüy le or tak ça lý þan ke sim ler kar þý sýn da gi - de rek da ha düþ man ca bir ta výr be nim si yor lar. Si ya si bir kriz or ta mýn da ve ne zü el la dev le ti bo li var cý lý ðý ik ti da ra ge ti ren ta ban da ki ko mü nist ve Sos ya list ak ti vist le re çok da ha ba ðým lý du rum da. ana ya sa yý el den ge çir mek üze re bir ku ru cu mec lis top lan dý ve "Com mu nes" ve "Col - lec ti vos"lar, ör güt le yi ci mer kez ler ola rak iþ le me ye baþ la dý. Ýde olo jik genç ler den olu þan si lah lý bo liv ya lý mi lis ler, hü kü me ti or du nun ya ný sý - ra mu ha le fet ten ko ru mak için ku ru lu yor lar. Çin'de ise Xi Jin ping, ko mü nist Par ti'nin li der kad ro su nu hýz la mer - ke zi leþ ti ri yor ve da ha ide olo jik bir to nu ye ni den gün de me ge ti ri yor. yol suz luk ve rüþ vet üze rin de ulus-ça pýn da ya ra tý lan bas ký or ta mý par ti - yi ve hü kü met sek tö rü nü çok da ha di sip lin li ve ko or di ne li bir þe kil de - ay ný za man da ya ban cý ka pi ta list le rin sor gu la na bi lir fa ali yet le ri kar þý - sýn da da ha az dos ta ne ve hoþ gö rü lü- ha re ket et me ye mec bur bý ra ký yor. Çin, ye ni Ýpek yo lu ve tek ke mer, tek yol gi ri þi miy le al ter na tif bir kü re sel leþ me bi çi mi ni gün de me ge ti ri yor. ulus la ra ra sý Pa ra Fo nu ve dün ya ban ka sý gi bi neo-li be ral ti ca ri ku rum lar, dev let sek tö rü nün ve özel leþ tir me le rin azal týl ma sý ný ge nel lik le zo run lu ký lar ken, Çin'de ki as ya alt ya pý ya tý rým ban ka sý ise ka ra yol la rý, de mir yol la rý, has ta ne ler, üni ver si te ler ve ha va li man la rý in þa et mek için dev let le re kre di ve ri yor. alt ya pý, ulu sal eko no mi yi güç len dir me ye yö ne lik ken, özel leþ tir me, onu za yýf lat ma ama cý gü dü yor. Çin'in yük sek hýz lý de mir yo lu gi bi mo - dern alt ya pý ya yö ne lik özel il gi si, top lu ta þý ma araç la rý sis tem le ri nin sü rek li ola rak bo zul du ðu, ge cik ti ði, ka za yap tý ðý ve ye te rin ce fon al - ma dý ðý abd gi bi ba tý lý ül ke le ri ra hat sýz et me ye yö ne lik. ba tý'da kü re sel leþ me ci ser best pi ya sa ka pi ta liz mi nin ide olo ji si sa - vun ma cý ko num da; ke za sað cý mil li yet çi ler ve sol cu sos ya list ler, krizden onu so rum lu tu tar ken, çok da ha ra di kal al ter na tif ler su nu yor lar. ba tý lý elit ler, ar tan öf ke yi dur dur ma ve gi de rek da ha bü yük bir rus ve Çin-kar þý tý pro pa gan da kam pan ya la rý na doð ru hal ký yön len dir me umu - du için de ler. an ti-em per ya list blok lar için de, da ha prag ma tik güç ler, dev let ay gý tý nýn an ti-ka pi ta list te mel le re da ha bað lý olan, da ha ide olo - jik ve ra di kal ke sim le ri nin mey dan oku ma sýy la kar þý la þý yor lar. Öte yan dan, pi ya sa sek tö rü nün güç le ri, po tan si yel bir be þin ci sü tun ola rak gö rü lür ol du. 21.yüz yý lýn si ya set bi li mi, kü re sel ça týþ ma nýn her iki ta - ra fýn da ki "ide olo ji-son ra sý" ve "ide olo jik ol ma yan dü þün ce" açýk la ma - la rýy la do luy ken, ide olo ji yük sek bir ta lep bu lu yor. kriz ve kö ken le ri - ne da ir bel li bir açýk la ma ve ni hai çö züm öne ri si, bir çok ki þi nin umar sýz ca ara dý ðý bir þey. Çin, bir za man lar kit le sel yok sul luk, uyuþ tu ru cu ba ðým lý lý ðý ve ulu - sal çap ta aþa ðý lan ma or ta mýn da ba tý lý güç le rin ege men li ðin de ki "as - ya'nýn has ta ada mý" idi. bu gün ise Çin yer yü zü nün ikin ci en bü yük eko no mi si. 1990'lý yýl la rýn Sov yet-son ra sý dö ne mi nin kor ku la rý, bu gün dün ya nýn en po pü ler li der le rin den bi ri olan Pu tin ta ra fýn dan kök ten dü - zel til di. rus ya, kü re sel or tam da bir kez da ha he sa ba ka týl ma sý ge re ken bir güç tür. La tin ame ri ka ve as ya'da bir çok ül ke, av ras ya'da ki iki sü - per gü cün yö rün ge si ne doð ru çe ki li yor lar; ke za ba tý lý ser best pi ya sa kü re sel leþ me si ne bir al ter na tif ya ra tý yor lar. Ýki eko no mik mo del ara - sýn da sü re gi den ça týþ ma, bu aþa ma da dra ma tik bir pat la ma ya dö nü þe - ce ðe pek ben ze mi yor. da ha zi ya de, ba riz çe liþ ki le ri ne rað men iki eko - no mi bir ara da ya þa ma ça ba la rý ný sür dü re cek ler. bu nun la bir lik te, Su ri ye, ye men ve uk ray na gi bi yer ler de, iki güç ara sýn da ki ça týþ ma, açýk bir sa va þa dö nüþ tü ve iki blok sý ra sýy la ken di müt te fik le ri nin ar dý na sak la ný yor lar. ba rýþ in san lý ðýn ev ren sel çý kar la rý da hi lin dey ken, sa vaþ teh li ke si ar tý yor ve ge ri lim da ha da týr ma ný yor. bal re se arch.ca/oil-qa tar-chi na-and-the-glo bal-conf lict/ Çin'de hü kü me tin kon trol et ti ði çe lik en düs tri sin de üre ti li yor. Çin'de dev le te ait olan en düs tri ler de çok faz la mik tar da ba kýr, de mir ve di ðer me tal le ri üre ti yor lar. Çin li iþ çi le rin ma aþ la rý ar tý yor ve ne re dey se her gün ye ni bir Çin li mil yo ner ya ra tý lý yor. abd med ya sý 2015 yý lýn da "Çin'in eko no mi si nin dur gun laþ tý ðý na" da ir alarm ve ri ci ra por lar ya yým - la mýþ tý; an cak eko no mi kor kul du ðu gi bi bo ca la ma dý. bü yü me ora ný bir neb ze azal dý, an cak ha len yüz de 7 do lay la rýn da. bu oran ise, yer yü zün - de ki ne re dey se di ðer tüm ül ke le rin im ren di ði bir oran as lýn da... Çin'in pet rol it ha la tý nýn çok az bir kýs mý top rak ta ki bo ru hat la rýn dan ge lir ken, bü yük kýs mý, pet rol tan ker le ri üze rin de de niz den ge li yor. Çin, gü ney Çin de ni zi'nde gü ven li ði sað la mak ko nu sun da çok yo ðun ça lýþ tý ve Þangay, gu ang zhou ve Hong kong'da ki li man la rý üze rin den pet ro lün Çin ana ka ra sý na ulaþ ma sý ný hiç bir þe yin et ki le me me si ni sað la mak is te di. abd'nin po tan si yel bir "pet rol ve to su" yo luy la Çin'in bü yü yen eko - no mi si üze rin de uzun za man bir et ki si ol du. abd'nin gü ney Çin de ni - zi'nde ki do nan ma ab lu ka sý, ana ka ra da ki üre ti mi ko lay lýk la sek te ye uð - ra týp pet rol aký þý ný ke se bi lir. ame ri kan as ke ri güç le ri ne ev sa hip li ði ya pan abd yan lý sý bir re jim ola rak Fi li pin ler'in var lý ðý ise, uzun za - man Çin açý sýn dan po tan si yel bir za yýf lýk kay na ðý ola gel di. bu nun la bir lik te, rod ri go du ter te hü kü me ti bu du ru mu de ðiþ tir di. du ter te'nin abd-kar þý tý ko nuþ ma la rý ve Çin'le mü za ke re yap ma ar zu su, Pa si fik'te bü yük bir oyun de ðiþ ti ri ci ol du. Po pü list cum hur baþ ka ný ile bað lan tý lý uyuþ tu ru cu-kar þý tý ya sa dý þý grup lar, Çin ile bir uz la þý ya var dý lar ve gü - ney Çin de ni zi'nde Çin'e gi den pet rol tan ker le ri nin geç mi þe oran la çok da ha gü ven li bir þe kil de ha re ket et me si ni sað la dý lar. ko re ya rý ma da sýn da ki ge ri lim ler gü ney ko re'de ku ru lan tha ad fü ze sis te mi de Çin'in gü ven li ði nin önün de bir teh dit. Fü ze sis te mi nin Çin top rak la rý nýn de rin le ri ne dek ula þan bir ra da rý var ve sis tem, ko re'de ki abd güç le ri nin po tan si yel ola rak Çin'e, rus ya'ya ve ya ku zey ko re'ye sal dýr ma sý na, ar dýn dan da ve ri le cek her han gi bir kar þý lý ðý sap týr ma sý na ola nak ta ný yan "sal dý rý ger çek leþ tir me" ye te ne ði ne sa hip tir. tha ad sis te mi nin ilk bi le þen le - ri ko re'de bo þal tý lýr bo þal týl maz Çin eko no mik ce za lar la kar þý lýk ve re - cek. dün ya, gü ney ko re eko no mi si nin Çin'in iþ bir li ði ni ani den yi tir - me si ne ya nýt ola rak na sýl acý bir çýð lýk at tý ðý ný fark et ti. ký sa sü re son ra, bü yük oran da po pü ler li ði ni yi tir miþ ve is mi yol suz - luk la ra ka rýþ mýþ olan baþ kan -ke za ken di si tha ad'ýn in þa edil me si ni de sað la mýþ tý- gö rev den ay rýl mak zo run da bý ra kýl dý. as ke ri dik ta tö rün ký zý olan sað cý Cum hur baþ ka ný Park gö re vi terk et ti ve ye ri ne mo on Jaein ge ti ril di. ken di si Çin'e kar þý çok da ha dos ta ne ve abd'ye kar þý çok da ha kuþ ku cu idi. abd, ko re de mok ra tik Halk Cum hu ri ye ti ile var sa yý - lan eko no mik bað la rý se be biy le Çin'e kar þý bir leþ miþ mil let ler gü ven lik kon se yi'nde sert bir çý kýþ yap tý. Çin'in ko re de mok ra tik Halk Cum hu ri - ye ti ile iliþ ki le ri ni sür dür me si ulus la ra ra sý an laþ ma la ra uy gun, an cak abd ko re'nin ku ze yin de ki dev le tin ta ma men tec rit edil me si ni is ti yor. Çin ve rus ya, ko re'nin nük le er si lah la rýn yay gýn laþ týr ma sý na ve fü ze test le ri ne kar þý çýk tý lar; an cak ay ný za man da abd'nin gü ney de ki sa vaþ oyun la rý na, ko re de mok ra tik Halk Cum hu ri ye ti'nin iþ ga li ve yok edil - me si pro va la rý na da iti raz et ti ler. rus ya, Çin ve gü ney ko re'nin ko re de mok ra tik Halk Cum hu ri ye ti için yap týk la rý "ya rý ma da da as ke ri fa ali - yet le rin þid de ti nin azal týl ma sý" yö nün de ki öne ri si duy maz dan ge lin di. abd'ye gö re, sal dýr gan sa vaþ oyun la rý na ka týl ma hak ký var; an cak ko - re de mok ra tik Halk Cum hu ri ye ti'nin nük le er si lah la rý ný ar týr ma ya ve ya fü ze tes ti yap ma ya de vam et mek gi bi bir hak ký bu lun mu yor. La tin ame ri ka'da Çin'in et ki si, pet ro-sos ya liz min kri zi ne rað men art ma ya de vam et ti. Çin, pet ro lün gü ven li bir þe kil de ak ma ya de vam et me si ni ve dev let kon trol lü eko no mi si nin üret me ye de vam et me si ni sað la mak için de niz ler de ki ti ca ret gü zer gah la rý nýn gü ven li ði ni sað la - mak is ti yor. Pa na ma'da abd yan lý sý re jim, abd'ye kü re sel de niz yolla rý üze rin de bel li bir de ne tim im ka ný ve ri yor. Ör ne ðin, kü ba'dan ko re de mok ra tik Halk Cum hu ri ye ti'ne sev ki yat lar, 2013 yý lý Ha zi ran'ýn da dur du rul du ve de net len di. Çin þim di ler de ni ka ra gua'da ki sos ya list hü - kü met le bir lik te ça lý þýp an ti-ka pi ta list güç ler ta ra fýn dan de net le ne cek olan Pa na ma ka na lý'na bir al ter na tif in þa et mek is ti yor. Çin, iþ bir li ði - nin kar þý lý ðý ola rak ni ka ra gua'ya çok yük lü mik tar da ya tý rým yap tý. Wall Stre et Jo ur nal'ýn ak tar dý ðý na gö re, ni ka ra gua'nýn gsyýh'sýn da yýl la rý ara sýn da bir ar týþ ya þa nýr ken, yok sul luk ta yüz de 30 ora nýn da bir azal ma ol du. bir leþ miþ mil let ler dün ya mut lu luk en dek - si'ne gö re (2016), 2016 yý lýn da mut lu luk ta ki en bü yük ar týþ ni ka ra - gua'da ger çek leþ ti. or ta la ma ömür bek len ti si de ar tý yor. ni ka ra gua'nýn sos ya list hü kü me ti nin ba þýn da San di nis tas'lar var ve "Hý ris ti yan lýk, Sos ya lizm ve da ya nýþ ma" slo ga ný ný kul la ný yor lar. Çin eko no mi si gi bi ni ka ra gua sos ya liz mi de dev let kon trol lü pet ro le de ðil, pet rol it ha la tý na ba ðým lý du rum da. ni ka ra gua'da ki sos ya lizm, dev let kon trol lü en düs tri ler ve iþ let me ler þek lin de or ta ya çý ký yor ve ge nel lik le Çin'le iþ bir li ði ve yo ðun ya tý rým þek lin de sað la ný yor. abd kon gre si ar týk bu çok ba þa rý lý sos ya list hü kü met üze ri ne (abd med ya sý nýn ta bi - riy le "in san hak la rý ný" ih lal eden bir "dik ta tör lük") yap tý rým lar ge tir - mek ama cýy la bir ya sa ta sa rý sý üze ri ne ça lý þý yor. Her iki kamp ta ki iç ça týþ ma lar... ba tý lý ka pi ta list güç ler plan lý eko no - Rus S-400 Hava Füze Savunma Sistemi Türkiye Savunmasına Neler Getiriyor? T ür ki ye'nin Rus ya'dan S-400 ha va sa vun ma fü ze sis te mi sa tın al ma - sıy la il gi li ola rak Fran sa'nın ar dın dan bu gün NA TO'dan da des - tek le yi ci yön de açık la ma gel di. Bu gün ken di si ne bu ko nu da yö nel - ti len bir so ru ya NA TO Ge nel Sek re te ri Jens Stol ten berg'ten bek le nil di ği üze re An ka ra'nın ka ra rı na tep ki açık la ma sı gel me di. Ak si ne Stol ten berg, dip lo ma tik üs lup la he nüz NA TO'nun bil gi len di ril me di ği ni söy le di ve müş te rek ça lış ma nın öne mi ne vur gu yap mak la ye tin di. Stol ten berg, Tür ki ye'nin Rus ya'dan S-400 ha va sa vun ma fü ze sis te mi sa - tın al ma sı ko nu sun da "NA TO üye le ri han gi ekip ma nı ala cak la rı na ken di le - ri ka rar ve rir. Bu, Tür ki ye'nin ulu sal ka ra rı dır. NA TO için önem li olan bi - zim fark lı sis tem le ri mi zin bir lik te ça lış ma sı ve bi zim 'müş te rek ça lış ma' di ye ta nım la dı ğı mız şey dir. NA TO'nun ope ras yon ve mis yon la rı nı ye ri ne ge ti re bil me si için müt te fik le rin si lah lı kuv vet le ri nin bir lik te ça lı şa bil me si ki lit öne me sa hip tir. Ha len hiç bir müt te fik S-400 kul lan ma mak ta dır. Bu sa - tın al ma nın de tay la rıy la il gi li NA TO he nüz bil gi len di ril me miş tir. Bu sis te mi NA TO ha va sa vun ma sis te mi ne en teg re et mek için bir ta lep gel me di. Bu yüz den bu ko nu he nüz ma sa da de ğil" de di. Stol ten berg, NA TO'nun en teg re ha va sa vun ma sis te mi bu lun du ğu nu an cak üye ül ke ler ce ba ğım sız sistem ler kul la nı la bi le ce ği ni de kay det ti. Bu ara da Tür ki ye ile Rus ya ara sın da 12 Ey lül iti ba riy le an laş ma ya va rıl dı ğı ve An ka ra'nın ilk öde me yi yap tı ğı bilgi si de ba sı na yan sı dı. Cum hur baş ka nı Re cep Tay yip Er do ğan'ın ka po ra ve ril di ği yö nün de ki açık la ma sıy la te yit et ti ği sa tın al ma iş le mi ne de niy le Tür ki ye'nin Rus ya'ya en az 2,5 mil yar do lar öde me ya pa ca ğı ifa de edil di. Rus ya'dan ise res mi si lah şir ke ti Ro so bo ro neks port adı na Ge nel Mü - dür Alek san der Mi he yev açık la ma yap tı ve "2017 yı lı so nu iti ba riy le sa - tı şı ta mam la ma yı he def le dik le ri ni" söy le di Tür ki ye, 26 Ey lül 2013 ta rih li iha ley le Çin'den 3,4 mil yar do lar kar şı lı ğın da fü ze sa tın al ma ka ra rı nı açık la dı ğın da ise NA TO sert tep ki gös ter miş ti. Tür ki ye de, 15 Ka sım 2015'te NA TO'ya en teg re bir sis tem ol ma ma sı ve ye ter li tek no lo ji trans fe ri ya pı la ma ya cak ol ma sı ge rek çe le riy le Çin'den alım yap mak tan vaz geç miş ti. O dö ne min NA TO Ge nel Sek re te ri An ders Fogh Rasmus sen, "NA TO'nun teç hi za tı ya nın da, Çin ya pı mı bir fü ze sis te mi ol - maz" di ye rek açık ça tep ki gös ter miş ti. 21. Yüz yıl Tür ki ye Ens ti tü sü uz ma nı, Emek li Tuğ ge ne ral Hal dun Solmaz türk, Tür ki ye'nin S-400 uzun men zil li ha va sa vun ma fü ze sis te mi alı mı nın sı ra dan as ke ri bir ka rar ol ma dı ğı nı cid di si ya si bir ka rar ol du - ğu nu vur gu lu yor. Sol maz türk'e gö re, NA TO Ge nel Sek re te ri Stol ten - berg'in bu gün kü açık la ma sı nı NA TO'nun tav rı ve ya ka ra rı ola rak gör - me mek ge re ki yor. NA TO Kon se yi'nin top lan tı sıy la ka rar alın ma sı ha lin de an cak NA TO'nun Tür ki ye'ye iliş kin res mi tav rı or ta ya çı ka cak. NA TO bün ye sin de Türk Si lah lı Kuv vet le ri (TSK) men su bu ola rak ulusla ra ra sı ka rar gah lar da gö rev al mış olan Sol maz türk, Tür ki ye'nin sa tın al ma ka ra rı na kar şı ABD'nin tu tu mu ne de niy le di ğer NA TO üye le rin de te dir gin lik ve kay gı ya şan dı ğı gö rü şün de. NA TO içe ri sin de kay gı du yul - ma sın da özel lik le as ke ri açı dan hak lı ne den ler ol du ğu nu kay de den Solmaz türk, "NA TO üye si bir ül ke ta ra fın dan özel lik le Rus ya'dan son de - re ce so fis ti ke, mo dern ve ola sı ça tış ma da so nu cu be lir le ye cek bir sis tem sa tı nal ma sı çok ola ğan dı şı. NA TO de nil di ği za man as ke ri bo yu - tu güç lü bir si ya si it ti fak tır. Do la yı sıy la as ke ri açı dan ba kıl dı ğın da NA - TO'ya bağ lı or du la rın ve kul lan dık la rı sis tem le rin bir lik te ça lı şır ni te lik - te ol ma sı ge re kir. As ke ri ba kım dan bir lik te ha re ket ede bil me ka pa si te si ol ma sı bek le ni yor. Şim di S-400 fü ze sis te mi böy le bir iş le ve sa hip de ğil. Do la yı sıy la Fran sa ve ya NA TO Ge nel Sek re te ri ta ra fın dan ya pı lan mün fe rit açık la ma lar NA TO ta ra fın da ki kay gı yı or ta dan kal dı ra cak ve ya du ru mun cid di ye ti ni azal tan be yan lar de ğil" de di. Tür ki ye'nin fü ze alı mı ka ra rı nı sür priz ola rak gör me di ği ni be lir ten Sol maz türk, "NA TO içe ri - sin de bu nun as ke ri ve si ya si kay gı lar ya ra tan önem li yan sı ma la rı var. Bu nun ne ka dar de rin le şe ce ği ni önü müz de ki gün ler de da ha açık gö re - ce ğiz" di yor. Sol maz türk, NA TO kap sa mın da bir lik te as ke ri ope ras yon dü zen le me ka bi li ye ti ne sa hip ol mak ge rek ti ği ni be lir te rek, Tür ki ye'nin NA TO ile bir lik te ça lı şa bil me ka pa si te sin de azal ma ola ca ğı kay gı sı nı ta - şı dı ğı nı da söz le ri ne ek le di. Or ta do ğu Stra te jik Araş tır ma lar Mer ke zi (OR SAM) uz ma nı Ser taç Ca nalp Kork maz ise, S-400 fü ze sis te mi ile Tür - ki ye'nin uzun yıl lar dır ih ti ya cı nı duy du ğu ha va sa vun ma sı ge rek si ni mi ni kar şı la ya ca ğı gö rü şün de. An cak Kork maz, NA TO'dan ba ğım sız bir sis tem ola ca ğı için S-400 fü ze sis te mi kul la nı lır ken mev cut ra dar sis tem le rin den ya rar la nı la ma ya ca ğı na da dik kat çe ki yor. Kork maz, ay rı ca S-400'ler ile Tür ki ye'nin NA TO üye li ği ne za rar ver me ye ce ği ni de dü şü nü yor. Rus ya'nın 1980'li yıl lar dan iti ba ren uzun men zil li ha va sa vun ma fü ze sis tem le ri ni ta sar la dı ğı nı kay de den Kork maz, Rus ya'nın 2007 yı lın dan bu gü ne ken di sı nır la rı için de S-400 sis te mi ni kul lan dı ğı nı be lir ti yor. Tek nik de tay lar he nüz açık lan ma dı ğı için Tür ki ye'nin ne tür fü ze alı mı ya pa ca ğı nı gör mek ge rek ti ği ni vur gu la yan Kork maz, "Sis tem içe ri sin de çe şit li kon fi gü ras yon lar bu lu nu yor. Me se la içe ri sin de 200 ki lo met re men zil den 400 ki lo met re men zi le ka dar sa hip fü ze ler ol du ğu nu bi li yo - ruz. Tür ki ye'nin ih ti yaç la rı na han gi le ri ya nıt ve ri yor ve ya han gi le ri ni tercih ede ce ği he nüz bi lin mi yor. Coğ ra fi ba kı mın dan, bel ki Tür ki ye açı sın - dan ba lis tik fü ze le re kar şı ge liş ti ril miş 40 ki lo met re men zil li ve 120 ki lo met re men zil li fü ze ler ter cih edi le bi lir ama bu nu gö re ce ğiz" de di. Tür ki ye'nin uzun yıl lar dır sa vun ma ba kı mın dan yük sek ir ti fa ka pa si te si - ne sa hip uzun men zil li fü ze ih ti ya cı bu lun du ğu nu söy le yen Kork maz, S-400'ler le Tür ki ye'nin ha va sa vun ma sın da ki bu önem li boş lu ğu nu gi - der me yi he def le di ği dü şün ce sin de. (Amerikanın Sesi, 14 Eylül 2017)

20 20 ekim 2017 turque Diplomatique H AYAT I N elektriğin geleceği: elektrik şebeke Þe be ke ke na rý tek no lo ji le ri, cid di dü zey de eko no mik ve top lum sal fay da la rý or ta ya çý ka ra cak olan ye ni bir ener ji sis te mi ne doð ru gi den yo lu dö þe mek te dir. Bu nun la bir lik te, eðer sis tem, da ðý tý lan ener ji kay nak la rý nýn de ðe ri ni et kin bir þe kil de or ta ya çý ka ra maz sa, bü yük bir de ðer yý ký mý ris - ki ta þý mak ta dýr. Bu da, að var lýk la rý nýn aç ma za sü rük len - me si ve tü ke ti ci le rin þe be ke den ay rýl ma sýy la so nuç la na bi - lir. Bu risk, ge çiþ sü re ci ni hýz lan dýr mak ve bu nu ma li yet et kin ha le ge tir mek için en et ki li ey le mi tes pit edip bu yön - de adým at mak için bir se bep da ha ve ri yor. d ü n y a E k o n o m ı k F o r u m u - B a ı n & c o m P. Ö n SÖZ: gü ve ni lir, eko no mik ola rak re ka bet çi ve çev re sel açýdan sür dü rü le bi lir bir elek trik sis te mi, mo dern bir top lu mun kö - þe ta þý dýr. dör dün cü Sý nai dev rim, di ji tal dev ri me da ya ný yor ve eko no mi, iþ dün ya sý, top lum ve bi rey ler için da ha ön ce eþi ben ze ri gö - rül me miþ pa ra dig ma de ði þim le ri ne yol açan çok lu tek no lo ji le ri bir ara ya ge ti ri yor. elek trik ko nu sun da ki man za ra, dör dün cü Sý nai dev rim'in baþ lý ca ör nek le rin den bi ri dir; ke za bir dö nü þüm den geç mek te, hýz la ge - li þen tek no lo ji ler, ye ni or ta ya çý kan ye ni lik çi iþ mo del le ri ve de ði þen dü - zen le yi ci or tam lar so nu cun da da ha ön ce gö rül me miþ þe kil de kar ma þýk - laþ mak ta dýr. dün ya eko no mik Fo ru mu'nun elek tri ðin ge le ce ði ve en düs tri Plat form la rý nýn di ji tal dö nü þü mü'ne da ir da ha ön ce ki ça lýþ ma - la rý te me lin de, elek trik þe be ke ke na rý ný (grid ed ge) et ki le yen üç ana eði - li mi in ce le dik: elek trik len me, adem-i mer ke zi yet çi lik ve di ji tal leþ me. Öne ri le ri miz, bu þe be ke ke na rý tek no lo ji le ri nin ko nuþ lan dý rýl ma sý ný ve be ra ber le rin de ge tir dik le ri eko no mik ve sos yal fay da la rý hýz lan dýr mak. bu he def ler doð rul tu sun da söz ko nu su ra por, þe be ke ke na rý tek no lo - ji le ri nin ko nuþ lan dý rýl ma sý ve en teg ras yo nu nu hýz lan dýr mak, sür dü rü - le bi lir lik, tü ke ti ci ter ci hi, gü ve ni lir lik, gü ven lik ve var lýk kul la ný mý ný ar týr mak üze re ka mu ve özel sek tör ka tý lým cý la rý için kri tik ey lem ler be lir le mek te dir. bu öne ri ler, Fo rum'un tüm sek tör ler de en düs tri nin dö - nü þü mü nü an la ma ve þe kil len dir me ça ba la rý ný des tek le mek te dir. bu ra - por da ele alý nan eði lim ve öne ri ler, da ha ön ce dün ya eko no mik Fo ru - mu'nun 2017 da vos yýl lýk top lan tý sý sý ra sýn da po li ti ka ya pý cý lar, tek no lo ji ye ni lik çi le ri ve ön cü le ri, oto mo bil üre ti ci le ri ve en düs tri tem sil ci le rin den olu þan üst dü zey bir yu var lak ma sa top lan tý sýn da tar tý þýl mýþ tý. ge nel ba kiþ: elek trik sis te mi, bir dö nü þüm sü re cin den ge çi yor; ke za tek no lo ji ve ino vas yon, ge le nek sel elek trik üre tim mo del le ri ni de - ðiþ ti ri yor. oyun de ðiþ ti ri ci kar ma þa la ra yol aç mak üze re bir ara ya ge len üç te mel eði lim var: ta þý ma cý lýk ve ýsýt ma gi bi eko no mi nin bü yük sektör le rin elek trik len me si, da ðý týl mýþ de po la ma, da ðý týl mýþ üre tim, ta lep es nek li ði ve ener ji et kin li ði gi bi da ðý týl mýþ ener ji kay nak la rý nýn ma li yet - le rin de sert bir dü þü þün te tik le di ði adem-i mer ke zi yet çi lik, Þe be ke ke - na rý nýn, akýl lý sa yaç lar, akýl lý sen sör ler, oto mas yon ve di ðer di ji tal tek no - lo ji að la rýy la bir lik te di ji tal leþ me si ve Þey ler Ýn ter ne ti'nin or ta ya çý kýp elek trik tü ke ten bað lan tý lý araç la rýn re vaç ta ol ma sý. bu üç eði lim, hü ner li bir þe kil de et ki le þi me ge çi yor, mün fe rit kat ký - la rý nýn öte sin de ge liþ me le ri müm kün ký lýp güç len di ri yor. elek trik len - me, uzun va de li kar bon azal tým he def le ri için kri tik önem de olup, ye - ni le ne bi lir ener ji için de gi de rek da ha bü yük bir pa yý tem sil ede cek. adem-i mer ke zi yet çi lik ise, tü ke ti ci le ri sis te min ak tif bi rer un su ru na dö nüþ tü rü yor ve cid di bir eþ gü düm ge rek ti ri yor. di ji tal leþ me oto ma tik de da hil ol mak üze re da ha faz la kon tro lü, tü ke ti min ger çek za man lý ola rak op ti mal dü ze ye ge ti ril me si ni ve tü ke ti ci ler le üre tim ve et ki le þi - mi müm kün kýl mak su re tiy le di ðer eði lim le ri des tek li yor. üç et men, bu þe be ke ke na rý tek no lo ji le ri nin ya rat tý ðý ak sa ma po tan si ye li ni bes li - yor. 1. ma li yet le ri azalt ma la rý ve tek no lo jik açý dan sü rek li güç len me - le ri; 2. güç le nen tü ke ti ci ler et ra fýn da þe kil le nen ye ni lik çi iþ mo del le - ri ne da ir et ki leþ ti ri ci ro lü; 3. elek trik sis te mi için var lýk kul la ným ora ný na yö ne lik -abd'de bu ge nel lik le yüz de 60'ýn al týn da dýr- kay da de ðer iyi leþ tir me. Sa de ce elek trik li araç lar, sis te min var lýk kul la ný mý - na bir kaç yüz de pu aný ek le ye bi lir ler. tüm bun lar bir lik te ele alýn dýk la rýn da, üre ti ci ler, da ðý tý cý lar ve tü ke - ti ci ler ara sýn da ki ge le nek sel sý nýr la rýn or ta dan kalk tý ðý bir sis te me doð - ru gi den taþ la rý dö þer ler; bir yan dan da sis te min yö ne ti þi min de ki karma þýk lý ðý ar tý rýr lar. tü ke ti ci bek len ti le ri ve ter cih le ri ar týk da ha az kar bon emis yo nu, da ha faz la ter cih, ger çek za man lý et ki le þim ve payla þým, her da im bað lan tý, yük sek say dam lýk, ürün ler den zi ya de hiz - met ler üze rin den fýr sat la rýn öð re nil me si ve de ne yim ler, da ha faz la gü - ve ni lir lik ve gü ven li ðe doð ru kay mak ta dýr. med ya en düs tri si ve in ter net dev ri miy le pa ra lel lik ler ku rar sak, tü ke - ti ci le rin geç miþ ten da ha fark lý bir ka tý lým sü re cin de ola cak la rý ný bek le - ye bi li riz. Þe be ke ke na rý nýn ro lü, sýrf elek trik te da ri ki nin öte si ne geç - mek te ve ay ný za man da da ðý tý lan ener ji kay nak la rý nýn de ðe ri ni mak si mu ma çý ka ran bir plat for ma dö nüþ mek te dir. ge lir mo del le ri de, mer ke zi ola rak üre ti len elek tron lar dan or ta ya çý kan ge li rin da ha kü çük bir pa yý ný gö re cek, an cak ye ni da ðý tým ve pe ra ken de hiz met le rin den el de edi len ge lir le te la fi edi le cek tir. mün fe rit tü ke ti ci ler, ken di ter cih et tik le ri tek no lo ji le ri se çe bi le cek ler, on la rý þe be ke ke na rý na bað la ya bi - le cek ler ve muh te me len de di ðer da ðý tý lan ve mer ke zi leþ ti ril miþ kaynak lar la iþ gö re bi le cek ler dir. bu da ha ze ki, da ha adem-i mer ke zi yet çi, an cak da ha bað lan tý lý elek trik sis te mi, gü ve ni lir li ði, gü ven li ði, çev re - sel sür dü rü le bi lir li ði, var lýk kul la ný mý ný ar tý ra bi lir; hiz met ler ve iþ dün ya sý için ye ni fýr sat la rýn ka pý sý ný ara la ya bi lir. ge nel sis te min et kin li ði ni ar týr mak, ser ma ye tah si si ni op ti mal dü ze - ye çý kar mak ve tü ke ti ci ler için ye ni hiz met ler ya rat mak su re tiy le, þe - be ke ke na rý tek no lo ji le ri, en düs tri, tü ke ti ci ler ve top lu ma önem li oran - da eko no mik de ðer sað la ya bi lir. dün ya eko no mik Fo ru mu'nun da ha ön ce ki araþ týr ma sý, önü müz de ki 10 yýl da elek tri ðin dö nü þü mün den 2,4 tril yon do la rýn üze rin de de ðer el de edi le ce ði ne iþa ret et miþ ti. top lum, da ha te miz bir elek trik üre tim kar ma sýn dan, bu tek no lo ji le rin uy gu lan - ma sýy la bað lan tý lý ye ni iþ alan la rý nýn ya ra týl ma sýn dan ve tü ke ti ci le re da ha ge niþ bir yel pa ze de se çim ola na ðý ta nýn ma sýn dan fay da la na cak - lar. Þe be ke ke na rý tek no lo ji le ri ay ný za man da top lu mun dü þük ge lir li ke sim le ri için de ðer ya rat mak su re tiy le top lum sal eþit li ði iyi leþ ti re bi - lir. doð ru dü zen le yi ci mo del ve he de fe yö ne lik ye ni lik çi iþ mo del le ri için, dü þük ge lir li ha ne ler þe be ke ke na rý tek no lo ji le ri nin ya rat tý ðý de - ðe re ka tý la bi lir ler ve bun dan fay da la na bi lir ler. dün ya ça pýn da bir çok þe be ke ke na rý dü zen le yi ci ino vas yo nu, ya þa - nan de ði þi mi göz ler önü ne se ri yor - av ru pa ko mis yo nu'nun ener ji kýþ Pa ke ti, bir le þik kral lýk'ýn ri io yö net me li ði, Je ju ada sý'nýn kar bon - suz ada gi ri þi mi, new york'un ener ji viz yo nu nu re form et me gi ri þi mi gi bi. ay ný za man da, özel sek tör de de bir de ði þim var: ye ni iþ mo del le ri nin ge liþ ti ril - me si için uy gun alt ya pý ve þir ket dü zen le me le ri ni ger çek leþ tir - mek için ye ni sek tör ler-ara sý or - tak lýk la ra gi di li yor. bu þe be ke ke na rý tek no lo ji le ri nin be nim - sen me ora ný muh te me len tv, be yaz eþ ya lar ve in ter net gi bi da ha ön ce ki tek no lo ji ler de gö rü - len ti pik S-eð ri si ni iz le ye cek. tek no lo ji le rin zir ve nok ta sý na eri þip çok bü yük bir hýz la yay - gýn laþ ma sý ný doð ru bir þe kil de ön gör mek her za man için zor ol - muþ tur. an cak son bir kaç on yýl da kit le sel be nim se me nok ta sý na eriþ - me hý zý, yak la þýk yý la ge ri le miþ tir. eðer da ðý tý lan ener ji kay nak la rý nýn fay da la rý ný or ta ya çý kar maz sa, sis te min bü yük bir de ðer yý kým ris ki ta þý dý ðý ný be lirt mek te ya rar var. bu da, að var lýk la rý nýn aç ma za sü rük len me si ve tü ke ti ci le rin þe be ke - den ay rýl ma sýy la so nuç la na bi lir. bu risk, ge çiþ sü re ci ni hýz lan dýr mak ve bu nu ma li yet et kin ha le ge tir mek için en et ki li ey le mi tes pit edip bu yön de adým at mak için bir se bep da ha ve ri yor. Fo rum, bu dö nü þü mün ka çý nýl maz ol du ðu na ve sta tü ko nun bir se çe nek ol ma dý ðý na ina ný yor. do la yý sýy la bu ra da ki te mel me se le, ka mu ve özel sek tö rün bu nun la ne ka dar ba þa rý lý bir þe kil de ba þa çý kýp bu sü re ci þe kil len di re bi le ce ði dir. bu ye ni elek trik sis te mi ne et ki li bir ge çi þin önün de dört ana mey dan oku ma var. Ön ce lik le, elek trik ha len aðýr lýk lý ola rak bir em tia ola rak al gý la ný yor ve bu da tü ke ti ci le rin ye ni tek no lo ji le re adým at ma sý ný ma - li yet li ve zor lu bir gi ri þi me dö nüþ tü rü yor. Ýkin ci ola rak, mev cut dü zen - le yi ci pa ra dig ma, da ðý tý lan kay nak la rýn sis te me tam de ðer le ri ni sunma sý ný ön lü yor. üçün cü ola rak, ku ral la ra da ir be lir siz lik, ki lit pay daþ la rýn, þe be ke yi ge le cek te ki elek trik sis te mi nin bel ke mi ði ola rak ta mam la ya cak ni te lik te et kin leþ ti ri ci bir alt ya pý kur ma sý ný ön lü yor. Son ola rak, ba zý ke sim ler, rol le rin ve ye ni iþ mo del le ri nin fark lý þe kil - de tah sis edil me si ne doð ru bir kül tü rel de ði þi me di re ni yor lar. Fo - rum'un, ol gun laþ mýþ pi ya sa lar da ki pra tik ör nek le ri ve en iyi uy gu la - ma la rý de ðer len dir dik ten son ra or ta ya atý lan öne ri le ri, dört ka te go ri al týn da de ðer len di ri le bi lir: 1. dü zen le yi ci pa ra dig ma nýn ye ni den ta sar - lan ma sý: oyu nun ku ral la rý nýn de ðiþ ti ril me si, da ðý tým aðý ope ra tör le ri için ye ni rol ler ge ti re cek þe kil de yö net me li ðin re for ma ta bi tu tul ma sý, ino vas yon ve da ðý tý lan ener ji kay nak la rý nýn tam en teg ras yo nu; 2. et - kin leþ ti ri ci alt ya pý nýn ko nuþ lan dý rýl ma sý: ye ni iþ mo del le ri ni ve ge le - ce ðin ener ji sis te mi ni ha re ke te ge çir mek üze re alt ya pý nýn za ma nýn da ko nuþ lan dý rýl ma sý nýn sað lan ma sý; 3. tü ke ti ci de ne yi mi nin ye ni den ta - ným lan ma sý: di ji tal, tü ke ti ci den güç alan, in te rak tif bir elek trik sis te - mi ne da ir ye ni ger çek li ðin kap sa ma da hil edil me si; 4. ye ni iþ mo del - le ri nin be nim sen me si: ye ni lik çi da ðý tým ve pe ra ken de ser vis le rin den ye ni ge lir kay nak la rý ya ra týl ma sý ve dör dün cü Sý nai dev rim'e uyum sað la mak ama cýy la iþ mo del le ri ge liþ ti ril me si. Þe be ke ke na rý tek no lo ji le ri, elek trik en düs tri si nin he ye can ve ri ci dö nü þü mü ne da ir bir po tan si yel su nar. bu du rum ise, tü ke ti ci le re da ha faz la ter cih ya ra týr ken, da ha faz la et kin lik, kar bon dan da ha et ki li bir þe kil de arýn ma ve de ðer zin ci ri bo yun ca pay daþ lar içi da ha iyi bir ik ti - sat sað lar. bu ra por da ki öne ri ler te me lin de, po li ti ka ya pý cý lar, dü zen le - yi ci ler ve özel gi ri þim ler, dün ya ça pýn da elek trik pi ya sa la rý na sun duk - la rý po zi tif de ði þim le ri gü ven ce al tý na al mak için bir lik te ça lý þa bi lir ler. elek trik en düs tri si ne par ça lan ma ge ti ren üç tek no lo ji eði li mi - elek trik - len me, adem-i mer ke zi yet çi lik ve di ji tal leþ me- þe be ke yi ve sa ya cýn ge ri - sin de ki ik ti sa dý, be nim sen me eð ri si ne bað lý ola rak fark lý þe kil de et ki le ye - cek tir. Han gi me ka niz ma la rýn be nim se me eð ri si ni et ki le ye cek le ri ve han gi Ses Dalgasıyla Saldırı A BD'nin, Kü ba'da ki dip lo mat la rı na yö ne lik ses dal ga sıy la sal dı rı lar dan Ha va na yö ne ti mi ni so rum lu tut ma sı na, Dev let Baş ka nı Ra ul Cas tro'dan bek len me dik bir tep ki gel di. Ha ber ajan sı As so ci ated Press'e bil gi ve ren kay nak lar, Ra ul Cas tro'nun ABD Bü yü kel çi si Jef frey De La uren tis'le gö rüş me sin de, ken di si nin de şaş kı na dön dü ğü nü ve en di şe li ol du ğu nu söy le di ği ni be lirt ti. AP'ye gö re Cas tro, Kü ba dev le ti ne yö ne lik her tür lü suç la ma yı red det ti ği için bu de fa da ken di sin den bek le nen,"bi zi suç la ma ya na sıl ce sa ret eder si niz" şek lin de bir tep ki ver me siy di ama bu nu yap ma dı ve ABD'li yet ki li le ri de şa şırt tı. Bu nun la bir lik te Kü ba lı yet ki li le rin, Ame - ri kan Fe de ral So ruş tur ma Bü ro su FBI'I Ha va na'ya da - vet et me si de bek len me dik bir ge liş me ol du. ABD'li dip lo mat la rın 2016'dan bu ya na Kü ba'da - ses dal ga sı ile ya pı lan sal dı rı la ra ma ruz kal dı ğı ge çen Ağus tos ayın da or ta ya çık mış tı. Şu ana ka dar ABD'li dip lo mat lar ara sın da te yit edil miş va ka sa yı - sı 21.Ba zı va ka lar da ka lı cı duy ma kay bı ve ha fif be - yin ha sa rı ol ma sı ise Ha va na'da ki dip lo ma tik tem sil - ci lik le ri kay gı lan dır dı. As so ci ated Press ha ber ajan sı nın kay nak la rı na gö re Fran sa da, bü yü kel çi lik ça lı şan la rı nı, ses dal ga la rı na bağ lı ya ra lan ma la ra kar - şı kon trol den ge çirt ti. Ha va na, Was hing ton yö ne ti - mi nin Kü ba'ya yö ne lik it ham lar ve id di ala rı nı ise ge - le nek sel ola rak, "uy dur ma" ola rak ni te ler di. An cak bu de fa Cas tro yö ne ti mi Kü ba top rak la rın da bu ola yın ya şan mış ola bi le ce ği ni ih ti mal dı şı bı rak ma dı. ABD'li yet ki li ler so ruş tur ma nın de tay la rı nı pay la şa - ma sa da, Kü ba'nın böy le giz li bir sal dı rı da bu lun du - ğu na inan mak için se bep le ri ol du ğu nu söy lü yor. So ruş tur ma yı yü rü ten ler, Rus ya ya da Ku zey Ko - re gi bi bir ül ke nin des te ğiy le, Kü ba gü ven lik güç le ri için de bir frak si yo nun da ey le me geç miş ola bi le ce ği üze rin de du ru yor. Was hing ton'da ise kız gın lık ar tı - yor. Son ola rak beş Cum hu ri yet çi se na tör, Dı şiş le ri Ba ka nı Rex Til ler son'a mek tup ya za rak, ABD'de ki tüm Kü ba lı dip lo mat la rı sı nır dı şı et me si ni ve Ha va - na'da ki bü yü kel çi li ğin ka pa tıl ma sı nı ta lep et ti. Ara la rın da Kü ba asıl lı Flo ri da Se na tö rü Mar co Ru bio'nun da bu lun du ğu grup, "Ha va na'nın dip lo - mat la rı mı zı ve ai le le ri mi zi ko ru ma gö re vi ni göz ar dı et me si so nuç suz kal ma ma lı" açık la ma sı nı yap tı. Kü - ba ve ABD'nin, yıl lar dır bir bir le ri nin dip lo mat la rı nı ta ciz et ti ği sır de ğil. Kü ba lı la rın, ABD'li dip lo mat la - rın ev le ri ne gi rip mo bil ya la rın yer le ri ni de ğiş tir di ği ya da tu va let le ri ni kul lan dı ğı söy le nir. Ame ri ka lı la rın da Kü ba lı dip lo mat la rın araç la rı nın te ker le ği ni patlat tı ğı, far la rı nı kır dı ğı da id di alar ara sın da dır. Yi ne de bu tür "tu haf şa ka la rın" ama cı ra hat sız lık ver mek ten öte ye geç mez di. Ta raf lar bir bi ri ne za rar ver mez di. An cak ABD'li dip lo mat lar 2016'nın Ka - sım ayın da fark lı bir du ru mu ra por et me ye baş la dı. Has ta his se di yor lar dı. Ai le le ri de sı kın tı ya şı yor du. Ga rip, açık la na ma yan gı cır tı lar, zil ler du yu yor lar dı. As so ci ated Press'in ulaş tı ğı bil gi le re gö re, oda la ra gi rip çı kar ken bi le san ki ses dal ga la rı ve sin yal le rin için den ge çi yor muş gi bi his se di yor lar dı. Bu olay lar ilk ra por edil me ye baş lan dı ğın da, Obama'nın baş kan lı ğı nın son gün le riy di; Was hing ton ve Ha va na ara sın da iş bir li ği rüz gar la rı esi yor du. Do n- ald Trump'ın 8 Ka sım'da ABD Baş ka nı se çil me si, bu iş bir li ği nin so na er me teh li ke siy le kar şı kar şı ya ol - du ğu an la mı na ge li yor du. ABD, ken di ka de ri nin be - lir siz li ği için dey ken, Kü ba da ken di ta ri hin de bir dö - nüm nok ta sı ya şa dı. Kü ba dev ri mi nin li de ri Fi del Cas tro, 25 Ka sım'da ha ya tı nı kay bet ti. Fi del Cas tro, yet ki le ri ni Ra ul Cas tro'ya dev ret miş ol sa da kar de - şi nin Ame ri ka açı lı mın dan ra hat sız dı. Dip lo mat lar ara sın da ga rip semp tom lar ilk or ta ya çık ma ya baş - la dı ğın da, Ame ri ka lı yet ki li le rin va ka lar ara sın da bağ lan tı kur ma sı iki haf ta la rı nı al dı. Oba ma'nın Be yaz Sa ray'dan ay rıl dı ğı 20 Ocak 2017 ta ri hin de bu gi zem li has ta lık la il gi li söy len ti ler ar tık Was hing ton'da da gün dem dey di. An cak AP'nin ko nuş tu ğu yet ki li le re gö re bu sal dı rı lar la il gi li id di alar Be yaz Sa ray ve Dı şiş le ri Ba kan lı ğı'nın ki lit nok ta la rı na ka dar ula şa ma dı. Trump gö re ve gel di - ğin de ise tab lo net leş me ye baş la dı. 17 Şu bat'ta ABD, Kü ba Dı şiş le ri Ba kan lı ğı'na ve Was hing ton'da - ki Kü ba Bü yü kel çi li ği'ne şi ka yet te bu lun du. Son ra - sın da da Ra ul Cas tro, ABD Bü yü kel çi si De La uren tis ile gö rüş tü. Sal dı rı lar bi lin me yen bir ne den le bir sü - re li ği ne dur du. Son ra ye ni den baş la dı. An cak bu de fa he def Ka na da lı lar'dı. Mart ile Ma yıs ay la rı ara sın da Ka na da lı dip lo mat la rın ev le rin de ya şa yan lar da bu lan - tı, baş ağ rı sı, bu run ka na ma sı gi bi şi ka yet ler ra por edil di. Son ra bu sal dı rı lar da so na er di. Ka na da lı lar, Ha va na'da ki gö rev li le ri ni sağ lık kon tro lün den ge çir di. Bir bö lü mü de ge çi ci ola rak Ka na da'ya ge ri dön dü. ABD Bü yü kel çi li ği de bir yan dan ken di tıb bi so - ruş tur ma sı nı yü rüt tü. El çi lik gö rev li le ri, Mi ami Üni - ver si te si'nde kon trol den ge çi ril di. Dı şiş le ri Ba kan lı ğı Johns Hop kins ve Penns ylva nia Üni ver si te si'nden dok tor lar dan giz li da nış man lık hiz me ti al dı. Pe ki ne - den hem ABD hem kom şu su Ka na da he def alın dı? Kü ba'nın Ka na da ile sü re ge len bir ih ti la fı yok. Iki ül - ke nin iliş ki le ri ga yet iyi sey re di yor. ABD'li yet ki li le re gö re sal dır gan lar so ruş tur ma yı su lan dır mak için Ka - na da lı la rı he def al mış ola bi lir. Bu ara da FBI gö rev li - le ri de Ha va na'ya gi de rek sal dı rı la rın ra por edil di ği ev ler de ve ABD'li yet ki li le rin kal dı ğı bir otel de in - ce le me yap tı. Ka na da lı gü ven lik güç le ri de Kü ba'ya git ti. An cak sal dı rı ya da ir hiç bir ize rast la ma dı lar. 23 Ma yıs ta ri hi ne ge lin di ğin de Ame ri ka ha la ka fa - lar da ki so ru la ra her han gi bir ya nıt bu la ma mış tı. An - cak bir şey ler ya pıl ma sı ge re ki yor du. Trump yö ne ti - mi, ABD'li dip lo mat la rın gü ven li ği ni sağ la ya ma yan Kü ba yö ne ti mi ni pro tes to et mek için iki dip lo ma tı sı nır dı şı et ti. Ta raf lar sı nır dı şı ka ra rı nı açık la ma dı. Hat ta Kü ba mi sil le me de de bu lun ma dı. Trump Ha - zi ran ayın da da Kü ba'ya se ya hat sı nır la ma la rı nı sert - leş tir di. An cak bu ka rar, Kü ba'yı sal dı rı lar ne de niy le ce za lan dır mak tan çok, Oba ma'nın ka rar la rı nı or ta - dan kal dır ma ya yö ne lik ti. 9 Ağus tos'a ka dar bu ses dal ga sıy la ya pı lan sal dı - rı lar giz li tu tul du. An cak ha ber le rin pat lak ver me - siy le Ame ri ka Dı şiş le ri Ba kan lı ğı olay lar dan ha ber - dar ol du ğu nu ve so ruş tur ma nın sür dü ğü nü açık la mak zo run da kal dı. O dö nem de AP ha ber ajan sı, fi zi ki bul gu lar ara sın da ko lay ke li me le ri ha tır - la ma güç lü ğü ve kon san tras yon so run la rı ol du ğu bil gi si ne ulaş tı. Dı şiş le ri Ba kan lı ğı va ka sa yı sı nı 16 ola rak açık la mış ve olay la rın de vam et me di ği ni bil - dir miş ti. An cak va ka sa yı sı Ey lül'ün ikin ci haf ta sın da 21'e çık tı. Son olay ise 21 Ağus tos'ta ra por edil di. Was hing ton yö ne ti mi ise ha la ki min, ne den sal dır dı ğı - nı bu la bil miş de ğil. (Amerikanın Sesi - 15 Eylül 2017)

21 turque Diplomatique ekim E L E KT R I K L E N M E S I kenarlarını dönüştüren yeni teknolojiler araç la rýn be nim se me yi hýz lan dý ra cak la rý ný da ha iyi an la mak için her bir tek no lo ji eði li mi aþa ðý da ay rýn tý lý bir þe kil de in ce len mek te dir. 1. elek trik len me: elek trik üre ti mi çok da ha ye ni le ne bi lir kay nak la ra doð ru ka yar ken, elek trik len me, elek tri ðin bir çok ni hai kul la ný mý ný (ör - ne ðin ulaþ týr ma ve ýsýt ma) de ðiþ ti rip fo sil ya kýt kay nak la rýn dan uzak - laþ týr mak su re tiy le çev re ye da ha faz la ya rar sað lý yor ve bir çok du rum - da elek trik len me, ener ji et kin li ði ni ar tý rý yor. oecd pi ya sa la rýn da ge le ce ði en çok par lak elek trik len me fýr sat la rý, en bü yük kir le ti ci ler ara sýn da olan seg ment ler de yo ðun la þý yor: ulaþ týr ma, ti ca ri / sý nai uy - gu la ma lar ve ha ne ýsýt ma sý. abd'de 2015 yý lýn da üre ti len 5 mil yar ton Co2 emis yo nu için de ulaþ týr ma, en bü yük seg ment ol du (1,9 mil yar ton). ar dýn dan ti ca ri / sý nai sü reç ler ve ima lat (1,4 mil yar ton) ve ha ne ýsýtma sý ve ev alet le ri (1 mil yar ton) gel di. Ha fif hiz met araç la rý (oto mo bil ler, kam yo net ler), 1 mil yar ton ile, ulaþ týr ma seg men ti nin ya rý dan bi raz faz la - sý ný (%55) oluþ tu rur ken, bu nu kar bon dan arýn dýr ma için kri tik bir alan ve gi ri þi min mev cut odak nok ta sý ha li ne ge ti ri yor. ben zer þe kil de, bir le þik kral lýk'ta ulaþ týr ma, ül ke nin top lam kar bon emis yo nu nun yak la þýk yüz de 30'unu (2014 yý lýn da 422 mil yon ton) teþ kil eder ken, bi nek araç lar ve ha - fif hiz met araç la rý ulaþ týr ma seg men ti nin ço ðun lu ðu nu oluþ tu ru yor. ulaþ týr ma nýn elek trik len me si elek trik li araç tek no lo ji si, son beþ se ne de hýz la ge liþ ti. men zil, ba zý mo del ler için 100 mi lin al týn dan (161 km) 300 mi le (483 km) yük sel - di ve iç ten yan ma lý mo tor lu ge le nek sel araç lar la ký yas lan dý ðýn da ha ya - tý ol duk ça ko lay laþ tý ran bir ye ni lik ol du. ba tar ya la rýn ma li ye ti, 2000 yý lýn da ki lo watt-sa at ba þý na yak la þýk 1000 do lar dan 2015 yý lýn da 300 do la rýn al tý na ge ri le di, bu da elek trik li araç la rýn ma li ye ti ni çar pý cý bi - çim de dü þü rür ken, nis san Le af ve ya tes la mo del 3 gi bi da ha dü þük ma li yet li mo del le rin önü nü aç tý. Fi yat lar da ki bu dü þüþ ler, ge le nek sel iç ten yan ma lý mo tor lu araç lar la olan açý ðý ka pat tý ve alý cý lar ar týk her yýl da ha faz la mo del ve tarz ara zýn dan se çim ya pa bi li yor lar. bu nun so - nu cun da, 2015 yý lý, bir mil yo nun üze rin de elek trik li ara cýn dün ya ça - pýn da yol la ra düþ tü ðü bir yýl ol du. bu gün, en bü yük pi ya sa lar da ki elek trik li araç lar doð ru dan teþ vik ler - den ya rar la ný yor lar. bu teþ vik ler, ör ne ðin da ha yük sek alým ma li yet le - ri ni kýs men te la fi eden ver gi in di rim le ri þek lin de olu yor yý lý iti - ba riy le elek trik li araç lar, bir çok ül ke de teþ vik ler ol ma dan da eko no mik ha le ge le cek - ge le nek sel bir araç ve ya kam yo na ya pý lan ya - tý rým la ký yas lan dý ðýn da üç ila beþ ba þa baþ fi yat dö ne mi ne ula þa cak. bu iyi leþ me nin te mel se be bi ise, ba tar ya la rýn ma li ye ti nin düþ me si: 2020 yý lý na ka dar kwh ba þý na 200 do la rýn al tý na in me si bek le ni yor. Zor luk lar: elek trik li araç la rýn eko no mik ola rak re ka bet çi ha le gel - me si bek len se de, bir çok alt ya pý zor lu ðu elek trik li araç la rýn ba þa rý lý bir þe kil de be nim sen me si ni sý nýr lan dý ra bi lir. bun lar ara sýn da ön ce lik li ola rak, þarj is tas yon la rý nýn ye ter siz li ði ge li yor; ke za ben zin is tas yon la - rýy la ký yas lan dý ðýn da sa yý la rý çok az. bu gün, ya vaþ þarj is tas yon la rý nýn ma li ye ti, bir ko nut ta ki þarj ale ti için yak la þýk 1200 do lar, bir ti ca ri ga - raj da ki þarj için 4000 do lar, kal dý rým ke na rýn da ki bir þarj için ise 6000 do lar ci va rýn da. Önü müz de ki beþ yýl içe ri sin de elek trik li araç teþ vik le - ri nin araç lar dan þarj is tas yon la rý na kay dý rýl ma sý, bu is tas yon la rý nýn sa - yý sý nýn art ma sý ný sað la ya bi lir. Öte yan dan, ma li yet ler, sa hip lik ve tek - nik ge rek li lik ler den do la yý ka mu sal alt ya pý da ye ter siz. ka ra yol la rý nýn ya ný na ko nuþ lan mýþ olan yük sek güç lü þarj is tas yo nu alt ya pý la rý (150 kw'dan faz la), bu ka mu sal alt ya pý için iyi bir ter cih ola cak týr. eðer þarj tek no lo ji si ve fi yat lan dýr ma bi çim le ri, es nek ve akýl lý þar jý müm kün kýl mý yor sa, araç la rýn þarj edil me si ye ni so run lar do ðu ra bi lir. Ör ne ðin, ka li for ni ya'da ki tüm elek trik li araç lar 2020 yý lý iti ba riy le en yo ðun sa at ler de þarj edi lir se, aza mi yü kü yüz de 13 ora nýn da ar tý ra bi lir. bu da önem li oran da ye ni ya tý rým ge rek ti rir. Fýr sat lar: elek trik li araç la rýn be nim sen me si, elek trik tü ke ti mi ni ar tý - ra cak ve þe be ke nin op ti mal dü zey de kul la ný mý na yö ne lik ha ri ka bir fýr sat do ðu ra cak. eðer uy gun bir fi yat lan dýr ma ve akýl lý ve es nek bir þarj sis te mi ile bir lik te ye ni den þarj et me tek no lo ji si te sis edi lir se, bu - nu ger çek leþ tir mek müm kün ola cak - ör ne ðin araç sa hip le ri, elek trik li araç la rý ný, þe be ke kul la ný mý nýn dü þük ol du ðu (ge ce le ri) ve ya te da ri kin çok yük sek ol du ðu (rüz gar lý ve gü neþ li öð le den son ra la rý ye ni le ne bi lir ener ji nin çok ve rim li ol du ðu dö nem ler de) sý ra da þarj eder ler se. bu na ek ola rak, araç tan eve / araç tan þe be ke ye (v2g) tek no lo ji si de, bir ko - lay laþ tý rý cý ola bi lir. elek trik li araç kul la ný mý nýn bi rey sel tü ke ti ci alým la - rý na bað lý ol du ðu ge nel tah min le re gö re, elek trik li araç lar, kü re sel ola rak ye ni araç sa týþ la rý nýn ar tan ve önem li bir kýs mý ný oluþ tu ra cak: 2030 yý lý - na ka dar yüz de 25, 2040 yý lý na ka dar yüz de 35. bu dü zey de ki sa týþ lar, elek trik li araç la rýn 2030 yý lý na ka dar top lam araç sto ku nun yüz de 5'i ila 10'u ara sýn da bir pa yý oluþ tu ra ca ðý an la mý na ge li yor. bu nun la bir lik te, baþ ka se nar yo la ra gö re, elek trik li araç la rýn kul la ný mý çok da ha hýz lý bir þe kil de iler le ye bi lir. oto nom araç kul la ným tek no lo ji si, -aza lan ba tar ya ma li yet le riy le bir lik te, elek trik li araç kul la ný mý ný en çok hýz lan dý ran et men ler den bi ri ola bi lir. elek trik li araç lar ay ný za man da sü rü cü süz tak si ler gi bi oto nom ha re ket li lik hiz met le ri nin ta sar ruf lu yö nü nü güç - len di re bi lir; ke za kon van si yo nel araç lar kar þý sýn da ma li yet ve ko lay lýk avan ta jý sað la mak ta dýr lar. bu tek no lo ji, bir çok ye ni nok ta da de ðer ya - rat mak ta dýr. Ön ce lik le, yol cu la rýn araç kul lan mak ye ri ne ça lýþ ma ya, oku ma ya, eð len me ye ve hat ta uyu ma ya va kit ayýr ma sý ný sað lar. Ýkin ci ola rak, oto nom araç lar, sa hip le ri ta ra fýn dan kul la nýl ma dýk la rýn da araç pay la þý mý na da ha çok uy gun dur. bu ye ni ge lir bi çi mi, ye ni bir ara ca ya tý rým ya pýl ma sý ný da ha ca zip ha le ge ti rir. Pay la þý lan bir ara cýn da ha faz la kul la nýl ma sý, elek trik li araç ol ma sý için güç lü bir ge rek çe do ðu rur; ke za mil ba þý na da ha dü - þük bir ope ras yon ma li yet le ri var dýr. Son ker te de, oto nom tek no lo ji, "bir hiz met ola rak ulaþ týr ma ya" ge çi þi ko lay laþ tý ra bi lir; ke za bu ra da bi rey sel tü ke ti ci ler da ha az araç sa týn alýr lar, þir ket ler de elek trik li, oto nom araç lar dan olu þan bü yük fi lo la ra sa hip olur lar. Her ne ka dar elek trik li araç la rýn eko no mi si, oto nom araç fi lo la rý na uy gun ol sa da, yö net me lik ler ve ya sa la rýn bu sü rü cü süz araç la ra ola nak ta ný yýp on la rý teþ vik ede cek þe kil de ge liþ me le ri ge re ke cek. bü yük oto mo bil üre ti ci - le ri, tam oto nom araç la rýn önü müz de ki 4 ila 5 yýl içe ri sin de eri þi le bi lir ola cak la rý ný ön gö rü yor lar - özel lik le de eðer uber ve Lyft gi bi fi lo þirket le ri, yo ðun bir ya tý rým ya par lar sa. eðer özel sek tör oto nom tek no lo ji - ye ya tý rým ya par sa, elek trik li araç sa yý la rý muh te me len çar pý cý bi çim de ve tah min le rin öte sin de ar ta cak. bu du ru mun çev re açý sýn dan fay da la rý da ola cak; bir çok kent te sað lýk ve ha va ka li te si ni ar tý ra cak. bu na ek ola - rak, özel ve halk ta þý ma cý lý ðý fi lo la rý nýn elek trik len me si, ha fif hiz met amaç lý elek trik li araç la rýn gün de me ge ti ril me si ni da ha da te tik le ye bi lir. 2. adem-i mer ke zi yet çi lik adem-i mer ke zi yet çi lik, þe be ke açý sýn dan fark lý et ki le ri olan bir çok tek no lo ji ye iþa ret edi yor: ye ni le ne bi lir kay nak lar dan da ðý tý lan üre tim (özel lik le de fo to vol ta ik so lar) gü nün gü neþ li sa at le rin de ta le bi azal tý - yor. da ðý tý lan de po la ma, çok yo ðun dö nem ler de kul la ným için elek trik ener ji si ni ye rel dü zey de top lu yor, ta lep sýç ra ma la rý ný dü þü rü yor. ener ji et kin li ði, bir yan dan ay ný hiz me ti su nar ken, ener ji kul la ný mý ný azal tý - yor, ge nel an lam da ta le bi dü þü rü yor. ta lep ya ný tý, ta le bin sýç ra ma yaptý ðý ve yük sek fi yat lan dýr ma dö nem le rin de ener ji kul la ný mý ný de ne tim al tý na al ma yý sað lý yor, ta lep sýç ra ma la rý ný azal tý yor. da ðý tý lan üre tim: bi na ça tý la rý üze rin de so lar fo to vol ta ik tek no lo ji - ler þek lin de da ðý tý lan üre ti me yö ne lik teþ vik prog ram la rý, bir çok du - rum da son de re ce et ki li ol du ve tü ke ti ci ler bun la rý bir çok ül ke de be n- im se di ler. Son yýl lar da kü re sel çap ta yer le þik ka pa si te nin 2015 yý lýn da 260 gwp'ye ulaþ ma sýy la bir lik te so lar Pv pa nel le ri nin ko nuþ lan dý rýl - ma sý da çar pý cý bi çim de art tý ve bu nun 2020 yý lý na ka dar 700 gwp'yi aþ ma sý bek le ni yor. bu ar týþ, 2009 yý lýn da abd'de watt ba þý na yak la þýk 7 do lar olan ko nut lar da ki so lar Pv'nin yer le þim fi ya tý ný 2015 yý lýn da watt ba þý na 3 do la ra ge tir di (av ru pa'nýn bir çok nok ta sýn da 3 do la rýn al - týn da, ör ne ðin al man ya'da). bi na la rýn üze rin de ki so lar dö þe me ler ve bi na ya en teg re Pv gi bi ye ni tek no lo ji ler ise gi de rek da ha eri þi le bi lir bir hal alý yor ve da ðý tý lan üre ti min ge le cek te ki po tan si ye li ni ge niþ le ti yor. Zor luk lar: kon van si yo nel elek trik sis te mi nin dü zen le yi ci ya pý sý, elek tri ði bir yön de, tü ke ti ci le re doð ru ta þý yan ve elek tri ðin tek yön lü aký þý ný de ðer zin ci ri için de fark lý rol le re sa hip de po la ra bö len bir þe be - key le bað lan tý lý ola rak, sý nýr lý sa yý da ve ge niþ çap lý mer ke zi leþ ti ril miþ üre tim var lýk la rý et ra fýn da ta sar lan mýþ tý. da ðý tý lan üre tim le bir lik te, da ðý tým þe be ke le ri ak tif ha le gel di ve elek trik ar týk her iki yö ne de akar ol du. ak tif tü ke ti ci sa yý sý da art tý. elek tri ðin aký þý ný ger çek za - man lý ola rak yö net me ye im kan ve ren yü küm lü lük le rin ise bir çok ül ke - de tam ola rak ge liþ ti ril me si ge re ki yor. bun lar la bir lik te, da ðý tý lan üretim hiz met le ri ne de ðer kat mak için sað lam plan lar da ge liþ ti ril me li. Fýr sat lar: da ðý tý lan üre tim, bir çok de ðer li þe kil de sis te me ve tü ke ti - ci le re ya rar sað la ya bi lir. tü ke ti ci ler açý sýn dan gü neþ ener ji si ca zip ve eko no mik bir se çe nek ola bi lir - özel lik le de da ha faz la elek trik üre ti - len, gü neþ li böl ge ler de. Sis te min ge ne li ve ka mu iþ let me le ri açý sýn dan ise, da ðý tý lan üre tim, elek tri ði doð ru dan tü ke ti ci le re ulaþ tý rýl ma sý ný sað lý yor ve þe be ke nin alt ya pý sý nýn du ru mu na bað lý ola rak, þe be ke le rin ba ký mý na ve ye ni len me si ne ve il gi li hiz met le re yö ne lik ser ma ye ya tý - rým la rý nýn -da ha az eko no mik ol du ðu du rum lar da- er te len me si ne ola - nak sa ný yor. ba zý du rum lar da da ðý tý lan üre tim, yük ar tý þý ný des tek le - me nin en eko no mik yo lu ola bi lir - özel lik le de ye ni alt ya pý ek le me nin çok ma li yet li, za man alý cý ve ya zor lu ol du ðu du rum lar da. Ör ne ðin gü ney ka li for ni ya'da San onof re nük le er üre tim Ýs tas yo - nu'nun ka pa týl ma sý ve bu nun ar dýn dan mer ke zi ka pa si te de ya þa nan kýt lýk, ba tý Los an ge les'ta þe be ke nin yük lü bir nok ta sýn da da ha faz la elek trik ih ti ya cý do ður muþ tu. So nuç ta, yüz ler de me ga watt, da ðý tý lan kay nak lar dan el de edil di ve bu da yük ka pa si te si zo run lu luk la rý nýn yak la þýk yüz de 10'una te ka bül edi yor. Ha wa ii'de ise, yük sek ara zi fi - yat la rý ve çok dað lýk bir alan olu þu, gü neþ li ha va la rýn yo ðun luk ta ol - ma sýy la bir leþ ti ðin de, da ðý tý lan üre ti mi prag ma tik bir çö zü me dö nüþ - tü rü yor. tek no lo ji de kýr sal mik ro þe be ke ler de bir rol oy na ya bi lir ve elek tri ðe eri þi min ol ma dý ðý alan lar da bu son de re ce önem li dir. 3. di ji tal leþ me di ji tal tek no lo ji ler gi de rek þe be ke ça pýn da ki araç la rýn ile ti þim kurma sý na ola nak ve rir ken, tü ke ti ci ler ve þe be ke yö ne ti mi ve ope ras yo nu için ya rar lý ve ri ler sað lý yor. akýl lý sa yaç lar, ye ni akýl lý sen sör ler, uzak - tan að kon tro lü ve oto mas yon sis tem le ri ve op ti mal leþ me ye odak lý di - ji tal plat form lar, aðýn ve bað lan tý lý kay nak la rý nýn ger çek za man lý fa ali - ye ti ne ola nak ta ný yor; du rum sal far kýn da lýk ve hiz met ten edi ni len fay da la rý ar týr mak için að ve ri le ri ni top lu yor. akýl lý ci haz lar da ve ge nel an lam da da ðý tý lan kay nak lar dan el de edi - len ve ri ler, ye ni iþ mo del le ri ve tü ke ti ci le rin sü re ce an gaj ma ný ný ko - lay laþ týr mak, þe be ke ke na rý tek no lo ji le ri nin kul la ný mý ný teþ vik et mek için kri tik ola cak. doð ru bir þe kil de pay la þý lan ve ay rýn tý lan dý rý lan ve r- i ler ise (ör ne ðin da ha faz la bil gi ye da ha iyi eri þim yo luy la tü ke ti ci le re da ha iyi hiz met gö tür mek, tü ke ti ci le rin elek trik ta lep le ri ni es nek bir þe kil de yö ne tip ma li yet le ri op ti mal leþ tir me le ri ne yar dým cý ola cak türden oto ma tik leþ ti ril miþ oto mas yon la rý ha re ke te ge çir mek su re tiy le) tü - ke ti ci le rin bir çok alan da ki de ne yim le ri ni ar týr ma po tan si ye li ne sa hip. Her ne ka dar akýl lý ci haz la rýn -ör ne ðin buz do lap la rý, mik ro dal ga lar, bu la þýk ma ki ne le ri- pi ya sa ya gir me si ha li ha zýr da bü yük tü ke ti ci alet le - ri nin yüz de 3'ü ila 5'i gi bi dü þük bir dü zey de ol sa da, bu ora nýn çar pý - cý bi çim de art ma sý, elek trik har ca yan ci haz lar da ki sen sör sa yý la rý nýn 2020 yý lý na ka dar al tý ka tý na çýk ma sý bek le ni yor. de ðer zin ci rin de gi - de rek da ha faz la ala nýn di ji tal leþ me siy le-ki bun da tek no lo ji nin aza lan ma li yet le ri nin de et ki si var- ve ve ri üre ten ci haz lar la bað lan tý la rý nýn ku rul ma sýy la bir lik te, þe be ke nin kap sa mý ve ka li te si ile ve ri ar tý þý ve bu ve ri le ri ana liz et mek su re tiy le el de edi le bi le cek po tan si yel kul la - ným ala la rý, gi de rek da ha il ginç ve de ðer li bir hal alý yor. Zor luk lar: að içi ne di ji tal tek no lo ji le rin ko nuþ lan dý rýl ma sý, za ma ný geç miþ yö net me lik le rin en ge li ne ta ký la bi lir. di ji tal leþ me de vam et tik - çe ve da ha faz la di ji tal araç ko nuþ lan dý rýl dýk ça ara la rýn da ki ile ti þim de as li önem ka za na cak. bir di zi hiz me ti des tek le yen ge niþ bant ile ti þim alt ya pý sý ise, di ji tal leþ me yi müm kün ký lan te mel un sur dur. tek no lo ji stan dart la rý nýn nok san lý ðý, bu ile ti þim alt ya pý sý nýn ge liþ ti ril me si ni sekte ye uð ra ta bi lir ve uzay da ki ino vas yo nu ya vaþ la ta bi lir. di ji tal leþ me nin önün de üç ila ve zor luk da ha var dýr: ya sal alt ya pý, di na mik fi yat lan dýr - ma ve ci ha zýn de ðe ri ve ye ni le me dön gü sü. Ön ce lik le, tü ke ti ci ve da - ðý tý lan kay nak ve ri le ri ne da ir net bir ya sal ya pý ol ma ma sý, bu alan da ki bü yü me yi sý nýr lan dý rý yor. Sa de ce çok az sa yý da dü zen le yi ci böl ge (ör - ne ðin abd'de ka li for ni ya, il li no is ve tek sas) fay da lý tü ke ti ci ve ri le ri - ne eri þim, sa hip ol ma ve pay laþ ma ko nu la rýn da iyi ta ným lan mýþ ku ral - la ra sa hip tir. Ýkin ci ola rak, iþ dün ya sý na akýl lý ci haz la rý edin mek ko nu sun da teþ vik su na bi le cek di na mik bir fi yat lan dýr ma mo de li nin ol - ma yý þý da bir en gel dir. üçün cü ola rak, bu ci haz lar için yük sek alým prim le ri ve uzun ye ni le me dön gü le ri, on la rýn ge niþ çev re ler ta ra fýn dan kul la ný mý ný da ha uzun bir sü re ye yay mýþ olu yor. Fýr sat lar: Ýle ri sa yaç alt ya pý sý nýn gi de rek da ha faz la kul la ný mý, hiz - met ka li te si ni ar týr ma ya, dü þük vol taj aðý ný göz lem le me ye ve ve ri le ri top la ma ya dö nük net fýr sat lar su nu yor. ka mu hiz me ti su nan ba zý ku ru - luþ lar bu yön de bü yük adým lar at tý lar; abd ve av ru pa'ya mil yon lar ca akýl lý sa yaç ko nuþ lan dý rý yor lar. aðýn di ji tal leþ ti ril me si de elek trik sis te - mi nin ma li yet-et kin þe kil de ge liþ ti ril me si ve yö ne ti mi ne yö ne lik net bir fýr sat su nar ken, hiz met ka li te si nin ar tý rý mý ve hiz met ma li ye ti ko nu la rýn - da fay da lar da sað lý yor. akýl lý þe be ke ve akýl lý sa yaç la rýn bir çok tek nik avan ta jý bu lu nu yor. ka mu hiz me ti su nan ba zý ku ru luþ lar da ha þim di den ope ras yon la rý ný iyi leþ tir mek, ye ni ürün ve hiz met ler ta sar la mak ve tü ke - ti ci ler le iliþ ki le ri ni iyi leþ tir mek için bu ve ri le ri kul la na rak cid di bir de ðer ya rat mýþ du rum da lar. Flo ri da Po wer and Light ad lý ku ru luþ, þe be ke ve ri - le ri ni kul la na rak, þe be ke le ri nin sta tü sü nü ve ope ras yon la rý ný göz lem li - yor lar. bu ku ru luþ, sa de ce bu ve ri le ri kul la na rak 2014 yý lýn da ki ope ras - yo nel ta sar ru fu na 30 mil yon do lar kat ký da bu lun du. ko nu ya tü ke ti ci açý sýn dan ba kýl dý ðýn da ise, sen sör le rin ma li ye ti azal dýk ça, da ha akýl lý tü - ke ti ci tek no lo ji le ri ni kul lan ma fýr sat la rý ge niþ li yor. akýl lý ci haz lar, þe be ke ke na rý tek no lo ji le ri ni et kin leþ tir me de kri tik un sur lar olup on lar dan el de edi len ve ri ler, ye ni lik çi ve ye ni ürün ve hiz met ler ge liþ ti ril me si ne yar - dým cý olu yor. bu da, kar þý lý ðýn da, da ha faz la kul la ný mý te tik li yor. So nuç Lar: Þe be ke ke na rý tek no lo ji le ri, cid di dü zey de eko no mik ve top lum sal fay da la rý or ta ya çý ka ra cak olan ye ni bir ener ji sis te mi ne doð ru gi den yo lu dö þe mek te dir. bu nun la bir lik te, eðer sis tem, da ðý tý - lan ener ji kay nak la rý nýn de ðe ri ni et kin bir þe kil de or ta ya çý ka ra maz sa, bü yük bir de ðer yý ký mý ris ki ta þý mak ta dýr. bu da, að var lýk la rý nýn aç - ma za sü rük len me si ve tü ke ti ci le rin þe be ke den ay rýl ma sýy la so nuç la na - bi lir. bu risk, ge çiþ sü re ci ni hýz lan dýr mak ve bu nu ma li yet et kin ha le ge tir mek için en et ki li ey le mi tes pit edip bu yön de adým at mak için bir se bep da ha ve ri yor. top lum ve sis te min ge ne li için en ya rar lý þe kil de dö nü þü mü þe kil len dir me de ba þa rý ve be nim se me hý zý, bir di zi et me ne bað lý ola cak týr ve bun lar dört te mel bo yut al týn da top la na bi lir: dü zen - le me, alt ya pý, iþ mo del le ri ve tü ke ti ci an gaj ma ný. ka mu ve özel sek tö - rün þe be ke ke na rý tek no lo ji le ri nin ba þa rý lý bir þe kil de be nim sen me si ni hýz lan dýr ma ya kat ký sað la ma la rý ge re ke cek tir; ke za tek baþ la rý na bu nu ba þa ra maz lar. Po li ti ka ya pý cý la rýn dü zen le yi ci pa ra dig ma yý ye ni den ta - sar la ma la rý, að ge lir mo de li ve ta ri fe le ri uyar la ma la rý, elek trik sis te mi - ni (fay da öl çe ði ve da ðý tý lan ener ji kay nak la rý ný dik ka te ala rak) plan la - ma la rý ve fi yat sin yal le ri ni kul lan ma la rý ge re ke cek. dü zen le yi ci le rin, da ha hýz lý tep ki dön gü le ri ni, da ha faz la pay da þý ve kent sel bir dü zen le - me bo yu tu nu içe ren is tik rar lý, uzun erim li bir yö net me li ði dev re ye sokma la rý, be ce rik li bir yö ne ti þi mi güç len dir me le ri ge re ke cek tir. Özel sektö rün ise, yer le þik, ti ca ri ve en düs tri yel tü ke ti ci le rin de ne yim le ri ni ba sit leþ ti rip ye ni den ta sar la ya rak, ye ni iþ mo del le ri be nim se ye rek, di ji - tal, müþ te riy le güç le nen, et ki le þim sel bir elek trik sis te mi ne da ir ye ni bir ger çek li ði ka bul len me si ge re ke cek. tüm pay daþ lar, es nek, açýk ve kar þý - lýk lý ola rak fa ali ye te ge çe bi len, et kin leþ ti ri ci bir alt ya pý yý ko nuþ lan dýr ma - la rý ge re ke cek. Özel-ka mu or tak lýk la rý, her ne ka dar ti ca ri ola rak ka lý cý ol ma sa lar da ve do la yý sýy la ilk aþa ma da ka mu nun mü da ha le si ni ge rek tir - se ler de, et kin leþ ti ri ci bir alt ya pý in þa sý na yar dým cý ola bi lir ler. mev cut alt - ya pý, ya tý rým lar ve ya sis tem ya pý sý nýn çok da ha az ma ni ol du ðu yük se len pi ya sa la rýn ise, bu mey dan oku ma lar dan ba zý la rý ný at la týp bu ye ni tek no - lo ji le ri kit le sel ola rak be nim se mek gi bi bir fýr sa tý var dýr. (özet çeviridir) ra po run tam met ni için bakınız: fo rum.org/re ports/the-fu tu re-of-elec tri city-new-tech no lo gi es-trans for ming-the-grid-ed ge

22 22 ekim 2017 turque Diplomatique Z i n C i r i n g ü C ü e n Z ay i F Küresel Gıda Ticaretinde Geçiş le yük sek tir. (26) 1.1. ti ca re tin gı da gü ven li ği açı sın dan öne mi bu asi met ri le re rağ men, kü re sel dü zey de gı da mev cu di ye ti ar tı yor. ye ter siz gı da te da ri ki ya şa yan dün ya nü fu su nun pa yı 1965 yı lın da yüz de 52 iken, 2005 yı lın da bu oran yüz de 3'e ge ri le di (27). an cak bu ka za nım lar, bü yük oran da, ken di ken di ne ye ter li lik te ki ar tış tan da ha zi ya de ar tan ti ca ret le sağ lan dı (28). dün ya da yak la şık 1 mil yar ki şi, gı da ih ti yaç la rı nı kar şı la mak için ar tık ulus la ra ra sı ti ca re te bel bağ la - mış du rum da lar. gı da gü ven li ğin de ki önem li fark lı lık lar, böl ge sel dü - zey de kal mış du rum da. bu gün gı da sis te mi, ti ca ret ba ğım lı lık la rı ve ulus la ra ra sı te da rik zin cir le ri nin kar ma şık bir ağın dan oluş mak ta olup, ar tan bir kar şı lık lı ba ğım lı lık la sim ge len mek te dir. (30) yılla rı ara sın da, ulus la ra ra sı pi ya sa lar da ti ca re ti ya pı lan ta rım sal em tia mik tar la rı yüz de 127 ora nın da ar ta rak 2,2 mil yar to na ulaş tı (31). ulus la ra ra sı güb re ti ca re ti, ge nel em tia ti ca re ti nin sa de ce kü çük bir pa - yı nı oluş tu rur ken (32), ay nı za man da kü re sel gı da gü ven li ği açı sın dan da kri tik öne mi ha iz. ül ke le rin bü yük bir kıs mı güb re it hal edi yor lar ve dün ya ça pın da baş lı ca güb re üre ti ci le ri nin ken di le ri de bü yük bi rer it ha lat çı du ru mun da. uzun va de li eği lim ler ise, ti ca re tin kü re sel gı da gü ven li ği açı sın dan öne min de ki ar tı şın de vam ede ce ği yö nün de kü re sel gı da ağı bu kar ma şık sis te min ki lit özel lik le rin den bi ri, hu bu bat te da ri ki nin bir avuç mah sul-te da rik çi böl ge nin elin de yo ğun laş ma sı (33) ve güb re te da ri ki nin de çok da ha bü yük bir yo ğun laş ma ser gi le me si. ye rel top - lu luk lar, ge nel lik le bin ler ce mil öte de ki üre tim alan la rıy la bağ lan tı lı ve bu alan la ra bel bağ la mış du rum da lar. bu gün, doğ ru dan in san tü ke ti mi ne yö ne lik gı da la rın dört te bi ri nin ti ca re ti, ulus la ra ra sı pi ya sa lar üze rin den ya pı lı yor (34) yı lın da ulus la ra ra sı dü zey de ti ca re ti ya pı lan üre ti - min top lam pa yı buğ day için yüz de 24, mı sır için yüz de 11 ve so ya fi li - zi için yüz de 60 idi. (35) Pi rinç, gö re ce ola rak az ti ca re ti ya pı lan bir em - tia ol ma ya de vam edi yor - üre ti min sa de ce yüz de 5'i ih raç edi li yor; ke za bü yük bö lü mü, üre til di ği ül ke de tü ke ti li yor ve ti ca ret ge nel lik le ulu sal dü zey de ki ih ra cat-it ha lat ver gi le riy le kı sıt la nı yor. (36) an cak, ti ca re ti ya pı lan mik tar lar, kü re sel üre tim de ki pa yı iti ba riy le 1980'li yıl la rın so - nun dan be ri ar tı yor. (37) güb re le ri du ru mun da, 2014 yı lın da top lam üreti min yak la şık yüz de 36'sı nın ti ca re ti ya pıl dı. (38) gı da ve ta rım sal gir - di le rin ulus la ra ra sı ti ca re ti ise, kü re sel bir ulaş tır ma sis te mi ağı na bağ lı du rum da. de mir yol la rı, su yol la rı, li man lar, de niz hat la rı ve de po la ma alt ya pı sı nın kar ma şık ağı, çift lik ten ve ya fab ri ka dan li ma na, böl ge den böl ge ye ve li man dan iç böl ge le re dek güb re ve mah su lat ha re ket li li ği ni des tek li yor. bu ağ, özel lik le üç bü yük gı da üre ti mi ve ih ra ca tı ala nın da ve do lay la rın da yo ğun du rum da (39): abd, bre zil ya ve ka ra de niz. (40) 1.3. gı da ti ca re tin de ge çit nok ta la rı te da rik zin cir le ri an cak en za yıf hal ka la rı ka dar gü ve ni lir dir ve ulus la ra ra sı gı da ta şı ma ağı nın en kri tik nok ta la rı, özel lik le yük sek mik tar da em ti anın tran sit geç ti ği de niz ve ka ra ti ca ret gü zer gah la rı bo - yun ca yer alan bir leş me nok ta la rı dır - bu ra por da, söz ko nu su bir leş me nok ta la rı na "ge çit nok ta la rı" den mek te dir. ge çit nok ta la rı, do ğal özellik ler ve ya in san ya pı mı alt ya pı lar ola bi lir; de niz ler de ki bo ğaz la rı, li - man la rı, ka ra ve de mir yo lu ağ la rı nı, ka ra lar da ki su yol la rı nı kap sar. bu ra por da, sis tem açı sın dan önem li 14 gı da ti ca re ti ge çit nok ta sı in ce len - mek te dir: se kiz de niz, üç kı yı ve üç ka ra. bu nok ta lar da ulus la ra ra sı ti ca ret, yer de ğiş tir me ler ko nu sun da ol - duk ça has sas. bu ge çit nok ta la rın dan her han gi bi rin de bü yük bir ke - sin ti, te da rik sı kın tı la rı na ve fi yat ar tış la rı na yol aça bi lir; ge cik me le re, ürün le rin bo zul ma sı na ve ta şı ma ma li yet le ri ne ek ola rak re zerv ler azala bi lir; bu da pi ya sa nın ya nıt ver me si ni ve fi yat la rın ve de ğiş ken li ğin art ma sı nı do ğu ra bi lir. bir çok kü çük çap lı ak sak lık ve bir di zi ge niş çap lı bo zul ma, da ha şim di den sev ki yat lar da ha sa ra ve/ve ya ge cik me le - re yol aç tı. bu tür olay lar, pek faz la işi til me ye bi lir; an cak tü mü bir lik - te dü şü nül dü ğün de pi ya sa nın iş le yi şi ni bo zup, en kö tü du rum se nar yo - sun da ya şa na bi le cek le rin işa re ti ola bi lir gı da gü ven li ği nin kar şı sın da ki ye te rin ce keş fe dil me miş bir risk... az sa yı da ih ra cat ve tran sit mer ke ze bel bağ lan ma sı, kü re sel gı da sis te mi nin önün de te mel bir risk do ğur mak ta dır. Her ne ka dar pi ya sa la - rın kar şı lık lı bağ lan tı la rı, ye rel dü zey de ta rım sal ek sik le re ma ru zi yet le ri - ni azalt mak su re tiy le gı da açı ğı ya şa yan ül ke ler de gı da gü ven li ği ni güç - len dir miş ol sa da, bu ay nı za man da uzak böl ge ler de sis tem sel şok la ra ma ru zi ye ti de ar tır dı. (50) as lın da, da ha faz la ti ca ret yap mak su re tiy le, it - ha la ta ba ğım lı ül ke ler, sis tem sel kü re sel risk için ye rel dü zey de özel du - rum risk le ri ni de ğiş tir di ler. ge çit nok ta sı nın iş le yi şi nin de ti ca ri et ki le ri var ve bu du rum po tan si yel ola rak tüm te da rik zin ci ri bo yun ca kar marj la - rı nı et ki li yor. ge çit nok ta la rın da ki ar tan risk, kay nak la rın üre ti mi, iş len - me si, ta şın ma sı ve fi nans ma nı na da hil olan ku rum sal ve fi nan sal bir di zi ak tör için önem ta şı yor. bu du rum hem risk ler hem de fır sat lar do ğu ru yor. Ör ne ğin; Çift çi ler açı sın dan ge çit nok ta la rın da ki ak sak lık lar, pi ya sa - ya eri şi mi kı sıt la ya bi lir. ge çit nok ta la rın da ki bü yük çap lı ak sak lık lar, sev ki yat la rın ak sa ma sı na ve ya ip tal ol ma sı na yol aça bi lir; bu nun em tia tüc car la rı açı sın dan ye ri ne ge ti ri le cek yü küm lü lük ler açı sın dan fi nan - sal et ki le ri ola cak tır. ta şı ma cı lık ve lo jis tik şir ket le ri açı sın dan, ge çit nok ta la rın da ki ak sak lık lar ge cik me le re yol aça bi lir ve ma li yet le ri ar tı - ra bi lir. Öte yan dan, eğer müş te ri ler da ha uzun al ter na tif yol la rı kul lan - mak zo run da ka lır lar sa ya şa nan ak sak lık lar ay nı za man da ge lir le ri ar tı - ra bi lir. Si gor ta cı lar açı sın dan ge çit nok ta la rın da ki ak sak lık lar ve bun la rın so nuç la rı, ga ran ti al tı na alı nan ka yıp lar açı sın dan po tan si yel bir kay nak tır. an cak ay nı za man da, ila ve si gor ta iş le ri için de po tan si - yel bir kay nak oluş tu rur lar. in sa ni yar dım ajans la rı açı sın dan, ge çit nok ta la rın da ki ak sak lık lar, acil du rum lar da gı da yar dı mı nı ve di ğer te - mel te da rik mad de le ri nin ih ti yaç sa hi bi top lu luk la ra da ğı tıl ma sı nı ön - le ye bi lir.dün ya ça pın da tü ke ti ci ler açı sın dan, te da rik te ki ke sin ti ler, hü kü met po li ti ka la rı nı ve pi ya sa nın ver di ği tep ki le ri hız lan dı ra bi lir ve bun lar da bir çok em ti ada fi yat la rın ani den sıç ra ma sı na yol açıp gı da fi - yat la rı nı doğ ru dan ve ya do lay lı ola rak et ki le ye bi lir. bel ki de en önem li si ise, ge çit nok ta la rı nın hü kü met ler açı sın dan öne mi dir. gı da, stra te jik bir kay nak tır ve hal kı için ye ter li, ma kul fi y- at lı gı da te min ede me yen bir hü kü met, risk al tın da dır; ke za son dö - nem de ulus la ra ra sı pi ya sa lar da ya şa nan is tik rar sız lık lar bu nun bir ör - ne ği ni teş kil eder. Ör ne ğin yıl la rın da kü re sel dü zey de ya şa nan gı da fi ya tı kri zi, 61 ül ke de pro tes to la ra ve 23 ül ke de ayak lan ma la ra yol aç tı. ( yı lı so nu, 2011 yı lı ba şın da fi yat lar ha len ar tı yor du. bu nun se be bi ise, ka ra de niz'de buğ day ha sı la tı nın kö tü ol ma sı ve bu - nun ar dın dan ya şa nan ih ra cat ya sak la rıy dı. bu du rum, dün ya nın en bü - yük buğ day it ha lat çı sı böl ge le rin den bi ri olan ku zey af ri ka'da arap ba ha rı'na dö nü şen pro tes to la ra kat kı da bu lun du. ge çit nok ta la rı nın pi ya sa nın iş le yi şi açı sın dan ta şı dı ğı öne me ve pi - ya sa nın iş le yi şi nin si ya si is tik rar sız lık açı sın dan öne mi ne rağ men, ge - çit nok ta la rı, stra te jik gı da gü ven li ği ne da ir de ğer len dir me ler de na di - ren göz önün de bu lun du rul mak ta dır. bu, kü re sel is tik rar açı sın dan kri tik önem arz eden, an cak ana list le rin ge çit nok ta la rı nın gü ven li ği ne özel bir önem at fet tik le ri ener ji pi ya sa la rın da ki du rum la ta ban ta ba na zıt tır. ener ji sek tö rün de ki ba riz ör nek ler ara sın da; bo ru hat la rı, ra fi ne ri ler ve Hür müz ve ma lak ka bo ğaz la rı gi bi kri tik de niz yol la rı bu lun mak ta - dır. bun lar üze rin den her se ne de niz yo luy la ti ca ri ya pı lan pet ro lün sı ra - sıy la yüz de 30'u (54) ve yüz de 27'si (55) geç mek te dir. Ör ne ğin, Hür müz bo ğa zı'nın ge çi ci ola rak ka pa tıl ma sı, üç ay için pet rol ih ra cat la rı nın gün de 10 mil yon va ril azal ma sıy la so nuç lan mış tı ve bu du rum, as ya pi - ya sa la rın da tü ke ti min yüz de 26'sı na denk ge le cek şe kil de bir te da rik ek - si ği ya ra ta bi lir. bu nun da böl ge üze rin de de rin et ki le ri nin ya nı sı ra ge nel an lam da ulus la ra ra sı fi yat la rı et ki le me si ka çı nıl maz dır. (56) k ü re sel gı da pi ya sa la rın da ben zer bir se nar yo-baz lı risk de ğer len dir - me si ne ih ti yaç var; ke za kri tik ti ca ret ge çit nok ta la rı nın ge çi ci ola rak ka pa tıl ma sı, gı da gü ven li ği ve kü re sel gü ven lik üze rin de is tik rar bo zu cu bir et ki do ğu ra bi lir. bu da üç gö re vi ge rek ti rir: Ön ce lik le, kü re sel gı da ti ca - re ti açı sın dan sis tem sel öne mi olan ge çit nok ta la rı nın tes pit edil me si ge re - ki yor. ikin ci ola rak, bu ge çit nok ta la rın da ak sak lık ya şan ma po tan si ye li nin ön ce den in ce len me si, ola sı bir ak sak lı ğın kü re sel ve ulu sal dü zey de do ğu - ra bi le ce ği et ki ler de ğer len di ril me li dir. üçün cü ola rak, bu de ğer len dir me te - me lin de, sağ lam risk yö ne tim stra te ji le ri for mü le edil me li; böy le lik le bir ak sak lık ola sı lı ğı azal tı lıp ola sı bir du ru ma kar şı ha zır lık ya pıl ma lı bu ra po run amaç la rı ve ya pı sı bu de ğer len dir me yi ger çek leş tir mek için Chat ham Ho use iki ye ni ana li tik araç ge liş tir di: Chat ham Ho use de niz ana liz ara cı (CHmat) ve Chat ham Ho use gı da gü ven li ği Pa no su (CH-FSd). bu iki araç bir ara ya gel di ğin de, kü re sel gı da sis te min de kri tik ge çit nok ta la - rı nı tran sit ge çen ta hıl ve güb re le re da ir da ha ön ce eşi ben ze ri gö rül - me miş bir ana liz ya pıl ma sı nı sağ la mak ta dır. ay nı za man da, sis tem sel kı rıl gan lık arz eden lo kas yon la rın be lir len me si için de bir teh li ke de - ğer len dir me si ne ola nak sağ la mak ta dır. bu ra por da, hu bu bat ve güb re - le rin kü re sel ti ca re ti açı sın dan ge çit nok ta la rı nın sis tem sel öne mi ne da ir bir tab lo or ta ya kon mak ta dır. bu nu, ak sak lık la rın önün de ki teh - dit le re da ir ni te lik sel bir de ğer len dir mey le ge liş ti ri yo ruz. ge çit nok ta - la rın da ki ris kin bir çok açı dan gı da gü ven li ği açı sın dan öne mi ni göz ler önü ne se ri yo ruz: kü re sel dü zey de bir ha sat sto ku nun bir ve ya bir kaç kri tik ge çit nok ta sın da ki bü yük çap lı ak sak lık la ay nı dö ne me denk gel di ği kö tü du rum se nar yo la rın dan, ha va, yo ğun luk, ta mir ih ti ya cı ve za yıf yö ne ti şi min sin si "ar ka plan" so nuç la rı na dek. da ha da önem li - si, kü re sel gı da sis te min de ge çit nok ta sı ris ki nin de re ce si nin, ulus la ra - ra sı ti ca ret te gı da gü ven li ği nin ar tan ba ğım lı lı ğı ve ik lim de ği şik li ği - nin gi de rek bo zu cu et ki sin den kay nak lı ola rak ar ta bi le ce ği ni ile ri sü rü yo ruz. bu na gö re, risk de ğer len dir me le ri ni, ris kin yok edil me si ni ve ris ke kar şı ha zır lık ha li ni güç len di ren stra te ji ler ge liş ti ril me si ni öne ri yo ruz. Hü kü met ler açı sın dan ge çit nok ta sın da ki ak sak lık la rın gı - da gü ven li ği açı sın dan do ğur du ğu teh di din yö ne til me si ko nu sun da hü kü met le rin -ve ta rım sal üre ti me, ti ca re te ve lo jis ti ğe da hil olan bir di zi özel ak tö rün- önün de ki fır sat la rı de ğer len di ri yo ruz ra po run ya pı sı bö lüm 2: kü re sel dü zey de stra te jik öne mi ha iz 14 gı da ti ca re ti ge - çit nok ta sı or ta ya ko nu yor: se kiz de niz, üç kı yı, üç de ka ra. ay rı ca, ge le cek te ge çit nok ta sı ris ki açı sın dan önem ta şı ya bi le cek tür den gı da ti ca re ti ni et ki le yen eği lim ler ve po tan si yel de ği şim ler ve ulaş - tır ma ve tek no lo ji de ki ge liş me ler in ce le ni yor - ör ne ğin, ye ni ti ca ret yol la rı nın açıl ma ola sı lı ğı gi bi. bö lüm 3: gı da ti ca re tin de ki ge çit nok ta la rı nın kar şı kar şı ya bu lun du ğu bir di zi teh li ke in ce le ni yor. 14 ge çit nok ta sı nın gö re ce risk pro fil le ri de ğer len di ri li yor ve teh li ke - le rin bir bi riy le na sıl et ki le şim içe ri sin de ol duk la rı ve kü re sel gı da pi ya sa la rı yo luy la risk le rin yo ğun laş tık la rı göz ler önü ne se ri li yor. g i riş / ki lit un sur lar: kü re sel dü zey de ta hıl ve güb re te da ri ki, bir avuç üre ti ci böl ge ara sın da yo ğun laş mak ta dır ve ulus la ra ra sı ti - ca ret gi de rek kü re sel gı da gü ven li ği açı sın dan önem li ha le gel - mek te dir. nü fus ar tı şı, bes len me bi çim le rin de ki de ği şim, ve rim ar tı şın - da ya vaş la ma ve gi de rek ar tan kay nak bas kı la rı, bir çok ül ke de arz-ta lep den ge si ni da ral tı yor ve it hal gı da ya olan ba ğım lı lık la rı nı ar tı - rı yor. ulus la ra ra sı ti ca ret, kü re sel açı dan stra te jik öne mi ha iz 14 ge çiş nok ta sın da yer alan ka ra ve de niz ta şı ma yol la rı ağı na bağ lı du rum da. bu ge çiş nok ta la rı, kri tik gı da nak li yat la rı nı ge cik tir me teh di di ta şı yan bir di zi teh li ke ye açık du rum da dır. bu nun la bir lik te, bu tür te da rik ler - de ak sak lık ya şan ma ris ki, mev cut gı da gü ven lik ana liz le rin de ha len bü yük oran da gör mez den ge lin mek te dir. ge çit nok ta sı ris ki ni an la mak ve güç lü bir risk azalt ma stra te ji le ri ge liş tir mek için kü re sel gı da ti ca - re tin de risk yö ne ti mi ne da ir ye ni yak la şım la ra ih ti yaç var. kü re sel gı da gü ven li ği, bir avuç do lu su mah su la tın ulus la ra ra sı ti ca - re ti ne da yan mak ta dır. mı sır, buğ day, pi rinç ve so ya fi li zi, bir lik te, dün - ya nın ha sat edil miş mah sul ka lo ri le ri nin yak la şık üç te iki si ni oluş tur - mak ta dır. (14) bu mah su la tın üre ti mi, bir kaç "ta hıl am ba rı" böl ge sin de yo ğun la şır ken, yay gın bir ta lep söz ko nu su dur ve it ha la ta ba ğım lı lık art mak ta dır. nü fus ar tı şı, de ği şe bes len me bi çim le ri ve bi yo-ya kıt la ra yö ne lik ar tan ta lep, hu bu bat ta le bi ni yu ka rı yön lü ha re ket et tir mek te dir (15) - gı da lar, hay van yem le ri ve ya kıt için (16). kü re sel dü zey de mah sul üre ti mi nin bu ta le bi kar şı la ya bil mek için 2050 yı lı iti ba riy le iki ka tı na çık ma sı ge re ke cek. (17) an cak, bir di zi bi yo-fi zik ve sos yo eko - no mik et me nin bi leş ke si -sı cak ha va bas kı sı, su kıt lı ğı, top ra ğın ve rim - li li ği nin azal ma sı, top rak eroz yo nu, top ra ğın yo ğun ola rak iş len me si ve be sin mad de le ri nin kö tü yö ne ti mi- ta rım sal üre tim de kü re sel ar tı şı ya vaş lat mak ta dır. (18) te da rik te ki bu zor luk lar, tar la la rın ge niş le me ola nak la rı nın kı sıt lı ol ma sı ger çe ğiy le bir lik te kat lan mak ta dır: ta rım da ha şim di den dün ya nın buz tut ma yan ara zi le ri nin yüz de on iki si ni kul lan mak ta dır. eğer bu pay yüz de 15'i aşar sa, ani ve po tan si yel ola rak kor kunç bir çev re sel de ği şi mi te tik le me ris kiy le kar şı kar şı ya ka - la ca ğız. (19) gı da ta le bi ile yük sek ge lir li ve dü şük ge lir li ül ke le rin te da - rik pro fil le ri ara sın da ki çar pı cı fark lı lık la rın, za ten gı da ta le bi ni sırf ül - ke-içi üre tim le kar şı la ma da zor luk ya şa yan dü şük ge lir li ül ke ler de -ku zey af ri ka, or ta do ğu ve do ğu ve gü ney af ri ka'nın ba zı kı sım la rıçok hız lı bir şe kil de art ma sı bek len mek te dir (20). buğ day, mı sır ve pi r- inç için ve rim ar tış oran la rı, bu pi ya sa lar da ki ve ya ta hı lın top lam ka lo ri tü ke ti min de yük sek pa ya sa hip ol du ğu di ğer pi ya sa lar da ön gö rü len ta le - bi kar şı la ya ma ya cak ka dar ya vaş (21). kü re sel bir dü zey de, mah sul le rin ka lo ri ar tı şın yüz de 36'sı, et ve süt / süt ürün le ri üre ti mi ne yö ne lik be si hay va nı ye mi şek lin de da ğı tı lı yor (22); bun lar da yük sek ve or ta ge lir li ül ke ler de ağır lık lı ola rak tü ke ti li yor (23). mah sul le rin ka lo ri si nin ila ve ola rak yüz de 4'ü ise, bi yo-ya kıt üre ti min de kul la nı lı yor. bi yo ya kıt, yüksek ve or ta ge lir li ül ke le rin ege men li ğin de ki bir en düs tri. (24) bu eği lim le rin en üs tün de ise, ik lim de ği şik li ği nin mah sul ve ri mi ve ve rim sap ma sı üze rin de ki olum suz et ki le ri (25) muh te me len gı da üretim açı ğı nın ya şan dı ğı ve yay gın yok sul lu ğun fi yat de ğiş ken li ği kar şı - sın da ki kı rıl gan lı ğın yük sek ol du ğu an la mı na ge len böl ge ler de özel lik - c h a t h a m h o u S E - 2. B ö L ü m Rus ya, Uk ray na ve Ka za kis tan'dan buğ day ih ra ca tı nın % 77 si Tür ki ye'de ki Bo ğaz lar üze rin den geç mek te dir. Ve bu ih ra ca tın yüz de 39'unun Hint Ok ya nu su ve onun öte sin de ki des ti nas yon la ra eriş me si için hem Sü veyş Ka - na lı'ndan hem de Bab al-man dab Bo ğa zı'ndan geç me yi sür dür me si ge re kir. Pa na ma Ka na lı, ABD'nin Mek si ka Kör fe zi kı yı la rı üze rin de ki baş lı ca mı sır ve so ya fi li zi ih ra - ca tı mer ke zi ni As ya pi ya sa la rı na bağ lar. Çin'den son ra dün ya nın en bü yük ikin ci fos fat güb re si tü ke ti ci si Hin dis - tan, DAP it ha la tı nın yüz de 58'in de Çin'e ba ğım lı dır. B er lin Bran den burg Ha va ala nı 2011'den bi ri in şa at ha lin de. Pro je büt çe si mil yar lar ca do lar aşıl dı ama ufuk ta ha la ışık gö - rün mü yor. Ne ol du o ün lü Al man ve rim li li ği ne? Al man ve r- im li li ği as lın da bir ef sa ne den iba ret ve kö ke ni di ne, mil li yet çi li ğe, ay dın lan ma dü şün ce si ne ve bir kaç bü yük sa va şa da ya nı yor. Bu ef sa - ne 20. yüz yıl da do ru ğa ulaş tı ve o za man dan be ri ya rar lı bir araç ol du Al man lar için. Bü yük yı kım ge ti ren sa va şa, ül ke yi iki ye bö len du va ra, on la rı za yıf la tan pa ra bi ri mi ne ve son la rı nı ge ti re bi le cek ma li kri ze rağ men ön de git me yi ba şar dı lar. Ama ha va ala nı ko nu - sun da ay nı şey söy le ne mez. Al man es pri an la yı şı gi bi Al man ve rim - li li ği de bu ül ke yi zi ya re te gi den le rin en çok ko nuş tu ğu ko nu lar dan bi ri. Da ki ka sı nı şaş ma yan tren ler, ba kım lı oto yol lar, bu yol lar da kulla nı lan Al man ya pı mı hız lı oto mo bil ler, tra fik lam ba sı ye şi le dön me - den kar şı dan kar şı ya geç me mek ve ge çen le ri şid det le kı na mak As lın da Al man ve rim li li ği ola rak ad lan dı rı lan şey Al man la rın ku ral düş kü nü ol ma sı. Bu özel lik ya ban cı la rı şa şır tı yor. Al man ve rim li li ği nin kay na ğın dan söz eder ken Prus ya'nın adı mut la ka ge çer. Mi li ta riz mi, mil li yet çi li ği ve aman sız ça lış ma ah la kı ile Prus ya kral lı ğı nın geç mi şi yüz yıl lar ön ce si ne da ya nı yor ve 19. Yüz yıl da do ru ğa ulaş tı ğın da ku zey Al man ya'nın bü yük bir kıs mı ile gü nü müz Po lon ya top rak la rı nı kap sı yor du. Hiç es pri yap ma - yan ku zey li Prus ya lı lar sa ğa so la se fer dü zen ler, ve rim siz tar la - lar da pa ta tes ça pa lar ken Bav ye ra lı lar ılı man ik lim de şen bir hal - de bi ra la rı nı yu dum lu yor du. Prus ya'da Lut her Pro tes tan lı ğı nın be nim sen me siy le iki ke sim ara sın da ki uçu rum da ha da bü yü dü. Mar tin Lut her, Kut sal Ro ma Im pa ra tor lu ğu'nun Ka to lik ku ral la rın dan uzak, ye ni bir Al man Hris ti yan lı ğı ha yal edi yor du. Iş te onun eser le ri ça lış kan, ku ral la ra uyan, oto ri te yi des tek le yen Al man ima jı nı bi çim len dir di. Prus ya bu özel lik le re sa hip çık mak la kal ma dı, on la rı ulu sal özellik le ri ha li ne ge tir di. 19. yüz yı la ka dar Al man ya, Fran sa ve Slav lar la olan sı nır an laş maz lık la rı dö nem le rin de bir ara ya ge len da ğı nık kral lık lar dan olu şu yor du 'de Fran sa-prus ya sa va şın da 3 Na pol yon'u ye nil gi ye uğ rat ma sı ile bu du rum de ğiş ti ve gü nü müz Al man ya'sı nın te mel le ri atıl mış ol du. Bu za fer de Al man ve rim li li ği inan cı nın pe kiş me si ne ne den ol du. Ka ran lık or man lar, te pe lik ler ve sey yah lar ül ke si nin iç ki ci ro man - tik le ri ve şa rap çı fi lo zof la rı ima jı so na er miş, Al man ya ar tık güç lü mi li ta rist ge le ne ği olan Prus ya'nın esi ri, Av ru pa'nın dik kat et me si ge re ken bir ül ke olu ver miş ti. Bi rin ci Dün ya Sa va şı'na ait pro pa gan da afiş le rin de Al man lar her şe yi bi len, her şe yi gö ren, her yer de olan in san lar ola rak tas vir edi li yor du. Pe ki, 1945'te müt te fik ül ke le rin za fe ri ne rağ men, Al - man ve rim li li ği ko nu sun da ki bu inanç ne den bu gün de de vam edi - yor? ABD ve In gil te re baş ta ol mak üze re bu ül ke ler de, Bi rin ci Dün ya Sa va şı'ndan ye nil giy le çık ma sı na rağ men Al man ya'nın ikin ci bir sa vaş ta sa va şa cak gü cü bul ma sı na ki bu sa vaş ta ilk sa vaş so nun - da uy gu la nan yap tı rım la rın ro lü de ol sa, hay ran lık la ba kı lı yor. Al - man ya'nın 1950 ve 60'lar da ki 'eko no mik mu ci ze si' ve rim li ça lış ma eti ği ne bağ la nı yor, Rus la ra kar şı Ba tı Al man ya'yı güç len dir mek için ne ka dar pa ra pom pa lan dı ğı gör mez den ge li ni yor. (bbc, ) GIULIA PINES» Alman Verimliliği Neye Dayanıyor? «Ta rım da ha şim di den dün ya nın buz tut ma yan ara zi le ri nin yüz de on iki si ni kul lan mak ta dır. Eğer bu pay yüz de 15'i aşar sa, ani ve po tan si yel ola rak kor kunç bir çev re sel de ği şi - mi te tik le me ris kiy le kar şı kar şı ya ka la ca ğız.

23 turque Diplomatique ekim H a L k a S i k a d a r d i r Noktaları ve Kırılganlıklar bö lüm 4: Chat ham Ho use'un ulu sal dü zey de gı da gü ven siz li ği ve ge - çit nok ta sı risk le ri ni de ğer len dir me de ki yak la şı mı or ta ya ko nu yor. Her bir ül ke için ge çit nok ta sı risk le ri ne en açık ül ke ler be lir le ni yor; fark lı ulu sal bağ lam lar da ma ru zi yet ve has sa si ye tin na sıl ya şan dı ğı in ce le ni yor. bö lüm 5: gı da te da ri ki ris ki ne kar şı ti ca ri ya nıt lar ve mev cut po li ti ka ya nıt la rı nın et ki dü ze yi de ğer len di ri li yor ve ge çit nok ta sın da ki ak sak lık ris ki nin ha li - ha zır da ulu sal ve ulus la ra ra sı dü zey ler de ne şe kil de ele alın dı ğı in ce le ni - yor. ya tı rım ve yö ne ti şim de ki bü yük uçu rum lar tes pit edi li yor. bö lüm 6: gı da ti ca re ti ge çit nok ta la rı nın öne mi ne, güç lü risk yö ne tim po li ti ka la rı nın an la mı na ve ulus la ra ra sı iş bir li ği ne da ir so nuç la ra va rı lı yor ve gı da gü ven - li ği ko nu sun da ha re ke te ge çil me me si nin kı sa ve uzun va de de ki et ki le ri de - ğer len di ri li yor. bu nun ar dın dan, ulu sal ve ulus la ra ra sı dü zey de ge çit nokta sı ris ki nin yö ne til me si ne da ir bir di zi öne ri ge ti ri li yor. 2. kü re sel gı da ti ca re tin de ge çit nok ta la rı ki lit un sur lar: de niz ler de ki ge çit yol la rı na kü re sel bağ lam da du yu lan ba ğım lı lık, 2000 yı lın dan be ri art tı - özel lik le de, Çin ve as ya'da ki di - ğer bü yü yen pi ya sa la ra ka ra de niz li üre ti ci le rin te min et ti ği ve ulus la ra - ra sı ti ca re ti ya pı lan buğ day ve mı sır söz ko nu su ol du ğun da. Za yıf alt ya - pı ka li te si ve ya tı rım nok san lı ğı, al tı kri tik kı yı ve ka ra ge çit yo lun da ki ope ras yon la rı sı nır lan dı rı yor. bre zil ya, abd ve ka ra de niz böl ge sin de yer alan bu ge çit nok ta la rı, bü yük mah sul üre ti ci si böl ge le ri kü re sel pi - ya sa la ra bağ lı yor. ulaş tır ma sek tö rün de ki eği lim ler - al ter na tif de niz ci - lik yol la rı nın açıl ma sı ve ku ru mal la rın kon tey nır lar da ta şın ma sı- ge le - cek te ba zı ti ca ret ge çit nok ta la rı üze rin de ki bas kı yı ha fif le te bi lir, an cak ge nel tab lo, 14 kri tik bağ lan tı nok ta sı na sis te min ar tan dü zey de ba ğım - lı lı ğı ol ma ya de vam ede cek. gı da ta le bi ni kar şı la mak için ti ca re te gi de - rek da ha faz la bel bağ lan ma sı, ulus-öte si ti ca ret ağ la rı nın alt ya pı bel ke - mi ği ne gi de rek da ha faz la ba ğım lı ol ma yı be ra be rin de ge ti rir. gi de rek ar tan sa yı da araş tır ma da, bir bi riy le bağ lan tı lı gı da pi ya sa la rın da ki sistem sel ve yo ğun laş mış risk ler in ce le nir ken ve ye rel leş miş şok la rın ulusla ra ra sı te da rik zin cir le ri üze rin den da ha da şid det len me po tan si ye li de - ğer len di ri lir ken (57), fi zik sel ti ca ret ka nal la rı ve ge çit nok ta la rı ay rın tı lı ve de rin le me si ne bir şe kil de na di ren ele alın mak ta dır. aşa ğı da, gı da ti - ca re ti açı sın dan kü re sel stra te jik öne mi ha iz 14 ge çit nok ta sı nı ta nı tı yo - ruz ve her se ne bu ge çit nok ta la rın dan ge çen mı sır, buğ day, pi rinç, so ya fi li zi ve güb re ti ca re ti ni pa yı ve hac mi ni de ğer len di ri yo ruz de niz ler de ki ge çit nok ta la rı de niz ler de ki se kiz ge çit nok ta sı Coğ ra fi ko num la rı ve jeo-eko no mik de ğer le ri açı sın dan, em ti anın (gı - da ve di ğer ta rım ürün le ri nin ya nı sı ra ener ji, ma den ler ve me tal ler) ulusla ra ra sı ti ca re ti açı sın dan sis tem sel öne mi olan se kiz de niz ge çit nok ta sı bu lun mak ta dır. bu ge çit nok ta la rı nın kü re sel gı da pi ya sa la rı açı sın dan spe si fik an la mı, bü yük to hum ve güb re ih ra cat çı la rı nı, tran sit mer kez le ri ve gı da açı ğı olan böl ge ler de ki it ha lat çı la rı bir bi ri ne bağ la yan ulus-öte si yol lar bo yun ca yer al dık la rı ger çe ği ni yan sı tı yor. ti ca re tin ro ta sı nın ye - ni den be lir len me si nin ola sı ma li yet le ri ve/ve ya bu es na da ya şa na cak ge - cik me ler, bu ge çit nok ta la rın dan bi ri nin ka pan ma sı du ru mun da o den li ar tar ki, kü re sel gı da pi ya sa la rın da fi yat is tik ra rı ve gü ven li te da ri ki sağ - la mak açı sın dan ne ka dar kri tik önem de ol duk la rı bir kez da ha gö rü lür. Stra te jik mah su la tın kü re sel ti ca re tin de bü yük bir kı sım, bu ge çit nok ta - la rı nın bir ve ya bir ka çın dan geç mek te dir. ulus la ra ra sı ti ca re ti ya pı lan mı sır, buğ day, pi rinç ve so ya fi li zi nin yüz de el li be şi, en az bir de niz ge - çit nok ta sı üze rin den gön de ril mek te dir. (58) bu ti ca re tin da ha kü çük çap lı an cak yi ne de önem li bir kıs mı - yüz de 11- al ter na tif bir gü zer ga hın ol ma dı ğı de niz ge çit yol la rın dan bir ve ya iki si üze rin den ya pı lan ti ca re te bağ lı dır: tür ki ye'de ki bo ğaz lar ve Hür müz bo ğa zı. ağır lık açı sın dan, hu bu ba tın yıl lık ürün hac mi, 24 mil yon ton dan (Hür müz bo ğa zı üze rin - den) 108 mil yon to na (ma lak ka bo ğa zı üze rin den) dek uzan mak ta dır. top lam da, Pa na ma ka na lı ve ma lak ka bo ğa zı - iki si de ba tı ve as - ya pi ya sa la rı nı bir bi ri ne bağ la yan ki lit ge çit nok ta la rın dan dır- dört stra te jik mah su la tın yıl lık üre ti min de en yük sek ha cim le ri gör mek te dir. em tia te me lin de ve ri le re ba kıl dı ğın da, Pa na ma ka na lı, tür ki ye'de ki bo ğaz lar ve ma lak ka bo ğa zı, spe si fik mah su la tın kü re sel ti ca re tin de ki pay ola rak ha cim açı sın dan en kri tik ge çit nok ta la rı ola rak or ta ya çıkmak ta dır. kü re sel dü zey de so ya fi li zi ih ra cat la rı nın yak la şık beş te bi ri ve mı sır ih ra cat la rı nın al tı da bi ri her se ne Pa na ma ka na lı üze rin den geç mek te dir. bu ti ca re tin önem li bir kıs mı, abd ve bre zil ya'dan çıkmak ta olup as ya pi ya sa la rı na ulaş mak ta dır. ay nı za man da, dün ya ça - pın da buğ day ih ra ca tı nın beş te bi ri, mı sır ih ra ca tı nın da al tı da bi ri tür - ki ye'de ki bo ğaz lar'dan geç mek te dir. bu da, ka ra de niz li üre ti ci le rin kü re sel ih ra cat pi ya sa la rı açı sın dan öne mi ni yan sı tır. kü re sel dü zey de so ya fi li zi ih ra ca tı nın dört te bi rin den faz la sı -ki bü yük bö lü mü de, Çin, do ğu as ya ve gü ney do ğu as ya'da ki yay gın la şan do muz ve ta - vuk pi ya sa la rı na yö ne lik tir (59)- ma lak ka bo ğa zı üze rin den ge çi yor. bu ise, ulus la ra ra sı dü zey de ti ca re ti ya pı lan pi rin cin yüz de 20'si ne kar şı lık ge li yor. de niz ler de ki ay nı bağ lan tı nok ta la rı, kü re sel güb re ti - ca re ti açı sın dan da kri tik önem arz edi yor. yük sek bir oran da po tas yum klo rid - en çok ti ca re ti ya pı lan güb rede niz ler de ki ge çit nok ta la rı üze rin den ta şı nı yor: yüz de 25'i gib ral tar bo ğa zı'ndan, yüz de 32'si Sü veyş ka na lı'ndan ve bab al-man dab bo - ğa zı'ndan ve yüz de 25'i ma lak ka bo ğa zı'ndan ge çi yor. bu ge çiş ler de, be la rus, rus ya ve ka na da'dan yo la çı kan ve Çin'e ula şa cak olan sev - ki yat lar ağır lık lı. Çin, abd'den son ra en faz la po tas yum klo rid ih raç eden ikin ci ül ke. de niz ler de ki bağ lan tı nok ta la rı, fos fat ti ca re ti açı sın - dan da önem li: Her se ne, en yay gın kul la nı lan fos fat güb re le rin den bi - ri olan dia mon yum fos fat (dap) ti ca re ti nin yüz de 32'si ma lak ka bo - ğa zı üze rin den tran sit ge çi yor. de niz ler de ki her bir ge çit nok ta sı nın öne mi, sa de ce her yıl bu ra dan ge çen ti ca re tin hac mi ne bağ lı de ğil, ay - nı za man da kü re sel, böl ge sel ve ya ulu sal dü zey de ki bağ lan tı lar açı sın - dan stra te jik öne mi ne de bağ lı. de niz ler de ki ge çit nok ta la rı nı, al ter na - tif gü zer gah la rın mev cu di ye ti ne bağ lı ola rak "kri tik önem le ri ne gö re" üç ay rı ka te go ri ye bö le bi li riz: -ilım lı: Sev ki yat lar da as ga ri bir ge cik me ih ti ma li su nan (her ne ka - dar po tan si yel ola rak da ha az el ve riş li ta şı ma ko şul la rı ol sa da) ve önem li dü zey de ila ve ma li yet do ğur ma yan al ter na tif bir yol var dır. bu, ma lak ka bo ğa zı ve do ver bo ğa zı'na uy gu la nır. -yük sek: tek al ter na tif yol, ol duk ça uzun bir tran sit sü re si ve cid di dü - zey de yük sek nak li yat ma li yet le ri ya ra tan yol dur. bu, Pa na ma ve Sü veyş ka nal la rı, gib ral tar bo ğa zı ve bab al-man dab bo ğa zı için ge çer li dir. -Çok yük sek: al ter na tif her han gi bir de niz yo lu bu lun ma mak ta dır. bu, Hür müz bo ğa zı ve türk bo ğaz la rı'na uy gu la nır. kü re sel dü ze yin öte si ne ba kar sak mün fe rit böl ge ler ve(ih ra cat çı ve - ya it ha lat çı) ül ke ler açı sın dan spe si fik ge çiş nok ta la rı nın öne mi ni in - ce le mek ge re kir. Ör ne ğin: Ce za yir, tu nus, Lib ya ve mı sır, ak de niz kı yı la rın da yer al mak ta olup ba tı da gib ral tar bo ğa zı ve Sü veyş ka na lı ve do ğu da bab al-man dab bo ğa zı ara sın da kal mış lar dır. bu dört ül ke - nin yap tık la rı buğ day it ha la tı nın yüz de yet mi şi, el ve riş li bir al ter na ti - fin bu lun ma dı ğı en az bir ge çit nok ta sı üze rin den geç mek te dir. rus ya, uk ray na ve ka za kis tan'dan buğ day ih ra ca tı nın yüz de yet miş ye di si, tür ki ye'de ki bo ğaz lar üze rin den geç mek te dir. ve bu ih ra ca tın yüz de 39'unun Hint ok ya nu su ve onun öte sin de ki des ti nas yon la ra eriş - me si için hem Sü veyş ka na lı'ndan hem de bab al-man dab bo ğa zı'ndan geç me yi sür dür me si ge re kir. Pa na ma ka na lı, abd'nin mek si ka körfe zi kı yı la rı üze rin de ki baş lı ca mı sır ve so ya fi li zi ih ra ca tı mer ke zi ni as ya pi ya sa la rı na bağ lar. ka nal, abd'nin bu iki em ti ada ki ih ra ca tı nın sı ra sıy la yüz de 36 ve 49'unu yö ne tir. Çin'den son ra dün ya nın en bü yük ikin ci fos fat güb re si tü ke ti ci si (63) ve en bü yük dia mon yum fos fat (dap) it ha lat çı sı ola rak Hin dis tan, dap it ha la tı nın yüz de 58'in de Çin'e ba ğım lı dır. bu ti ca re tin tü mü nün ma lak ka bo ğa zı üze rin den geç me si ge rek mek te dir. de niz ler üze rin de ki di ğer ge çit nok ta la rı sis tem açı sın - dan da ha az öne me sa hip tir, an cak it ha lat çı böl ge ler ve ya ül ke ler açı - sın dan özel bir önem ifa de eder. Ör ne ğin da ni mar ka bo ğaz la rı, bal tık de ni zi'ni ku zey de ni zi'ne bağ la yan üç sığ ka nal di zi si dir. kü re sel pet - rol ti ca re ti açı sın dan önem li dir ler (64) ve ay nı za man da bal tık dev let - le ri için de önem li bir su yo lu dur. Her ne ka dar sığ su lar dan söz edi yor ol sak da, bu bo ğaz lar da sık sık çar pış ma lar ya şan mak ta dır. (65) k erch bo ğa zı, böl ge sel öne mi olan bir di ğer ge çit nok ta sı dır. ba tı sın - da kı rım ya rı ma da sı, do ğu sun da ise ta man ya rı ma da sı nın bu lun - du ğu bu bo ğaz, ka ra de niz'i azov de ni zi'ne bağ lar. bo ğaz, ka ra de niz'in hu bu ba tı, pet ro lü, ma den le ri ve ke res te si için bü yük bir ih ra cat ka na lı dır ve ha li ha zır da rus ya'nın de ne ti mi al tın da dır. uk ray na'nın rus ya'ya yö - ne lik ola rak be ri ki nin bm de niz Hu ku ku Söz leş me si'ni ih lal et ti ği id di - asıy la aç tı ğı da va, kerch bo ğa zı'nın kü re sel bir em tia ih ra cat çı sı ola rak uk ray na'nın ge le ce ği açı sın dan sa hip ol du ğu öne mi gös ter mek te dir. (66) de niz ler de ki ge çit nok ta la rı nın ar tan sis tem sel öne mi kü re sel dü zey de ar tan ba ğım lı lık de niz ler de ki ge çit nok ta la rı na ba ğım lı lık, yüz yı lın ba şın dan be ri tırma nı şa geç ti yı lın da, kü re sel dü zey de hu bu bat ih ra ca tı nın yüz de 42'si, bir ve ya bir çok de niz ge çit nok ta sı üze rin den sevk edi lir di yı lın da, bu oran yüz de 55'e yük sel di. bu tra fik ar tı şı nın bü yük kıs mı, ka ra de niz'de ki üre ti ci le rin Çin ve as ya'nın di ğer yük se len pi ya sa la rı na te da rik et tik le ri buğ day ve mı sır da ol du. ma lak ka bo ğa zı'nın du ru mun - da, ti ca ret hac min de ki en hız lı ar tış (ih ra cat pa yı ola rak) so ya fi li zin de ol du ve bu da as ya ül ke le rin de - özel lik le de Çin'de- hız lı it ha lat ar tı şı - nı yan sı tı yor du. ti ca ret hac min de ki ar tış el bet te her yer de ay nı de ğil. de niz ler de ki ba zı ge çit nok ta la rı (ör ne ğin do ver bo ğa zı, Hür müz bo - ğa zı), on yıl ön ce si ne kı yas la bu gün ben zer dü zey ler de bir kü re sel ta hıl ti ca re ti ni yü rü tü yor. di ğer le rin de ise, ge çiş tra fi ğin de ar tış lar ya şa nı yor. Ör ne ğin, yıl la rı ara sın da, kü re sel ta hıl ih ra ca tın da ki pay açı - sın dan yıl lık ge çiş ha mi, tür ki ye'de ki bo ğaz lar, Sü veyş ka na lı, bab alman dab bo ğa zı ve ma lak ka bo ğa zı açı sın dan hız la art tı. bu, ka ra de - niz, or ta do ğu ve as ya ara sın da ki ti ca re tin art ma sı nın bir so nu cuy du Çin'in ulus la ra ra sı pi ya sa la ra ar tan ba ğım lı lı ğı Çin'in it hal so ya fi li zi ne yö ne lik hız la ar tan ta le bi nin Pa na ma ka na lı ve ma lak ka bo ğa zı üze rin den -ya ni Çin'i ku zey ame ri ka lı ve gü ney ame ri ka lı so ya fi li zi üre ti ci le ri ne bağ la yan ge çit ler den iki si- ti ca ret açı - sın dan önem li et ki le ri var dır ve önü müz de ki yıl lar da ya şa na cak ar tış la rı da ha re ke te ge çir me ye de vam ede cek tir. (67) yıl la rı ara sın da, Çin'in bu iki ge çit nok ta sı üze rin den sev ki ya tı ya pı lan so ya fi li zi it ha lat - la rı nın ora nı, ma lak ka bo ğa zı için iç tü ke ti min... dizi yazı devam edecek Baştarafı 1. Sayfada Yaş lan ma yı ge ri çe vir me ye yö ne lik te da vi her ke se açık ha le ge lin ce ye dek top lum da iki lik oluş ma sı, sa de ce bu te da vi ye gü cü ye ten in san la rın öm rü nün uza tıl ma sı ris ki or ta ya çı kı yor. Dün ya da za ten bü yük bir top - lum sal eşit siz lik söz ko nu su. Ör ne ğin Af ri ka'nın yok sul böl ge le rin de do ğan bir ço cu ğun ola nak la rı ile Lon dra'nın zen gin bir sem tin de do ğan ço cu ğun ki bir bi rin den çok fark lı. Öm rü uzat ma te da vi si eşit ola rak her ke se açık ol du ğun da ise ar tan bir yaş lı nü fus so ru nu or ta ya çı ka cak - tır.öm rü uzat ma te da vi si eşit ola rak her ke se açık ol du ğun da ise ar tan bir yaş lı nü fus so ru nu or ta ya çı ka cak tır. Ka yıt la ra gö re en uzun ya şa mış in san 1997'de 122 ya şın da ölen Fransız Je an ne Cal ment idi. O dö nem den bu ya na sağ lık ala nın da bir çok ge - liş me ol ma sı na rağ men bu re ko run ha la kı rı la ma mış ol ma sı il ginç tir. Ama bel li bir ya şa gel di ği miz de öle ce ği miz ge ne tik ola rak kod lan mış tır. 2016'da ya yım la nan bir araş tır ma ya gö re in san la rın 120 yaş tan faz la ya - şa ma sı müm kün ol ma ya bi lir. Pro fe sör Aub rey De Grey'e gö re ise in san öm rü 1000 ya şı na ka dar uza tı la bi lir. Ama bu fik ri pay la şan faz la bi lim in sa nı yok. Ço ğu yaş lı ki şi nin kan ser, kalp has ta lı ğı, de mans gi bi ra hat sız lık la rı olu yor. Mev cut tıp araş tır ma la rı nın ço ğu uzun ya şa mak tan zi ya de da ha uzun sü re sağ lık lı ya şa ma ve has ta lık la rı ge cik tir me ko nu sun da yo ğun la - şı yor. Genç leş tir me ye yö ne lik te da vi ler yaş lan ma nın fi zik sel ya nıy la il gi - li; ama Alz he imer ve de mans gi bi nö ro lo jik ve ruh sal bo yut lar ele alınmı yor. Bu nun la bir lik te de mans va ka la rın da bir azal ma ol du ğu, be den ve bey ni mi zi da ha faz la meş gul ede cek ak ti vi te le rin bu na ne den ola bi le - ce ği söy le ni yor. Uzun ve da ha sağ lık lı ya şa mak, ya şan tı mı zı kro no lo jik yaş la ta rif et me nin an la mı nı da or ta dan kal dı rı yor. Ör ne ğin bu gün 40 ya şın da ilk do ğu mu nu ya pan ka dın lar ol du ğu gi bi, ay nı yaş ta bü yük an - ne olan lar da var. Bu gün da ha uzun ya şa ma mı za rağ men de mog ra fik ba - kım dan en yo ğun ol du ğu muz yaş lar ha la 20'li ve 30'lu yaş lar. Bun lar ço - ğun lu ğun ço cuk sa hi bi ol du ğu, ka ri ye ri ni kur du ğu yıl lar. Ay rı ca, yaş lan ma yı ge cik tir me ye yö ne lik te da vi ler ol duk ça pa ha lı. Fo - xo4-dri te da vi si in san la ra uy gu lan ma ya baş lan sa bi le bu ila cın 10 mg'ı bir kaç bin eu ro'yu bu lur. Bu nun ya nı sı ra kan nak li için ge re ken kan so - ru nu da var. Bu gün In gil te re'de kan ver mek için ka yıt lı olan la rın nü fu sa ora nı yüz de 4. Bu nun yüz de 3'ü za ten tıp ve araş tır ma sek tö rün de kulla nı lı yor. Bir de kan ba ğı şın da bu lu nan la rın yaş lan ma yı ön le yi ci te da vi de kul la nıl mak üze re kan ver me ko nu sun da rı za so ru nu çı ka bi lir. Ka ra bor sa so ru nu Bu ka dar sı nır lı ola nak lar ne de niy le bu işin ka ra bor sa sı nın or ta ya çıkma sı, genç le rin kan ver me ye zor lan ma sı ve ya sah te ve ya has ta lık lı kan sa tı şı gi bi so run lar çı ka bi lir. Eu ro pol ve ri le ri ne gö re, bu gün in ter net üze rin den sa tı şı ya pı lan sah te ilaç lar bü yük teh li ke oluş tu ru yor. Sa de ce bir ope ras yon da 45 mil yon do lar sah te ilaç ele ge çi ril miş. In san da yaş lan ma nın önü ne geç mek için bü yük bi lim sel iler le me le - rin ya nı sı ra, bu ko nu da ki ah la ki, kül tü rel ve sos yo lo jik so run la rın iyi - ce tar tı şı lıp çö züm len me si ge re ki yor. In san da yaş lan ma nın önü ne geç mek için bü yük bi lim sel iler le me le rin ya nı sı ra, bu ko nu da ki ah - la ki, kül tü rel ve sos yo lo jik so run la rın iyi ce tar tı şı lıp çö züm len me si ge re ki yor. Bir bi lim ada mı nın ifa de siy le "Bir kaç in sa nın uzun ya şa - ma sı ye ri ne, bü tün kay nak la rı her ke sin da ha sağ lık lı bir ya şam sür - me si için kul lan mak çok da ha iyi." (İngiliz bbc radyosu, 3 Ekim 2017) Yaşlanmayı Önlemek Mümkün mü? Top lam da, Pa na ma Ka na lı ve Ma lak ka Bo ğa zı - iki si de Ba tı ve As ya pi ya sa la rı nı bir bi ri ne bağ la yan ki lit ge çit nok ta la rın dan dır- dört stra te jik mah su la tın yıl lık üre ti min - de en yük sek ha cim le ri gör mek te dir.

24 24 ekim 2017 turque Diplomatique G Ü V E N L I K V E R E FA H İngiltere nin Savunma angajmanında Özel Bir le şik Kral lık ın ulu sal gü ven lik ile re fa hı bir bi ri ne bağ - la yan ve sa vun ma an gaj ma nı nı güç len di ren he def le ri özel sek tö rün gi de rek ar tan bir mü da hil li ği ni ima edi yor. Bu ra - po run be lirt ti ği gi bi, doğ ru bir de ne tim ve den ge li bir yak- la şım ile sa vun ma an gaj ma nı, ulu sal gü ven lik te özel sek tör mü da ha le si ni ar tır ma ya ve re fah sağ la ma ya yar dım cı ola- bi lir yı lın da ki se çim le bir lik te pek faz la şey de ğiş me - di; ke za büt çe de her han gi bir ke sin ti ve ya ster li nin aza lan de ğe rin den kay nak lı ma li yet ar tı şı, sa vun ma an gaj ma nı gö rev le ri için hiz met per so ne li is tih dam et me ola sı lı ğı nı azal tıp ta şe ron ih ti ya cı nı ar tı rı yor. d E n ı S J a m E S * - 2. B ö L ü m r e fah ile sa vun ma an gaj ma ný ný bir bi riy le iliþ ki len dir me he de fi ni des tek le mek için, bir le þik kral lýk'ýn ti ca ri çý kar lar ile hü kü met ara sýn da da ya nýþ ma te mel li bir yak la þý mýn par ça sý ola rak ön ce - lik ler ko nu sun da hem fi kir ol ma ya ih ti ya cý var. di ðer ulus lar kar þý sýn da ta ah hü dü ka nýt la ma nýn ba sit ve gö re ce ola rak pa ha lý ol ma yan yol la rý var - mes le ki eði tim ver mek gi bi. Özel sek tö rün sa vun ma an gaj ma ný na en teg ras yo nu müm kün; et kin lik ve iþ bir li ði ni iyi leþ tir me nin bir çok el - ve riþ li fýr sa tý da var. bun dan son ra ki bö lüm de in ce len di ði gi bi, bir le þik kral lýk'ýn en ya kýn müt te fik le ri ve or tak la rýn dan ba zý la rý ben zer me se le - ler le uð ra þý yor lar ve so ru nu çok da ha iyi þe kil de yö ne ti yor lar Fran sa ve abd ör nek le ri Fran sa ta rih sel ola rak sa vun ma en düs tri si ne yö ne lik doğ ru dan des te - ği, sa vun ma an gaj ma nı nın ay rıl maz bir par ça sı ola rak gör müş tür. da - ha sı, dev le tin bir çok sa vun ma en düs tri si şir ke tin de his se si var dır. Ör - ne ğin 2016 yı lı mart ayı iti ba riy le tha les in yüz de 26 sı na, Saf ran ın yüz de 16 sı na sa hip tir. (30) Fran sa hü kü me ti ise, sa vun ma en düs tri si sa tış la rı ko nu sun da çok da ha faz la yol gös te ri ci ve bu yur gan olup bu te pe den in me ci yak la şım, bri tan ya nın ta lep gü düm lü yak la şı mıy la te - zat oluş tu ru yor. bu na gö re, Fran sız dip lo ma tik yet ki li le ri ile Fran sız iş çev re si ara sın da ki et ki le şim le ri dü zen le yen ku ral lar, bir le şik krallık ın mua dil iliş ki le ri ni dü zen le yen ler den fark lı dır; bir le şik kral lık, Fran sız yet ki li le rin öz gür lük le rin den ders ler çı kar mak ta dır. So ve re ign glo bal ör ne ği ol duk ça öğ re ti ci dir. Fran sız-in gi liz or tak prog ram yö ne tim şir ke ti, bm mis yon la rı için bir lik le re tak vi ye de bu - lu nan ül ke le ri ha zır la mak üze re eği tim ver mek te dir. müş te ri le ri ara - sın da Ci bu ti, Çad, ga bon ve mo ri tan ya gi bi hü kü met ler var dır. yıl lık ci ro su ise 40 mil yon do lar dü ze yin de dir. ara lık 2015 te Fran sa nın bm nez din de ki da imi tem sil ci si, So ve re ign glo bal (Fran sa) ta ra fın dan ev sa hip li ği ya pı lıp fon la nan bir öğ le ye me ği ne da vet le ri or ga ni ze et ti. ba rış ko ru ma ope ras yon la rı bi ri mi baş ka nı Her ve Lad so us ka tıl dı ve ko nuş ma yap tı. So ve re ign glo bal e gö re, et kin lik ba şa rı lı geç ti, bir lik tak vi ye si ya pan ül ke ler le bağ la rı nı de rin leş tir miş ol du. (31) bu na kar şın, bri tan ya da imi mis yo nu na ya kın la şan So ve re ign glo bal (bir le şik kral lık), af ri ka da in gi liz ce ko nu şan ül ke le re da ir ben zer bir et kin lik ger çek leş tir mek is te di, an cak des tek bu la ma dı. birle şik kral lık ın bm nez din de ki mis yo nu nun as ke ri da nış ma nı (32), bir le şik kral lık ın yak la şı mı nın eşit bir ze min ya ra tıp tek bir te da - rik çi yi bi le ka yır ma mak tır. baş ka bir va ka da ise, tha les-bir le şik krallık, ma li ye in san sız ha va araç la rı ko nuş lan dır mak üze re söz leş me nin lo bi fa ali yet le ri ni yü rüt me si için Fran sız de le gas yo nu nu kul lan ma yı ter cih et ti (33), çün kü he de fi ne yö ne lik des te ği an cak bu şe kil de bu la - bi lir di. So nuç iti ba riy le, tha les bir le şik kral lık söz leş me yi ka zan dı ve bri tan ya nın yak la şı mı na ka tı lan di ğer iki bir le şik kral lık lı ra ki bi - ni ge ri de bı rak tı. en düs tri de ba zı ke sim ler bir le şik kral lık için de bü - yük söz leş me ler için iha le de ne yi mi ni şir ket ler şir ket le re kar şı şeklin de ta nım la mış lar dı. (34) bir çok açı dan hü kü met ça lı şan la rı ile iş dün ya sı ara sı na bu tür gü ven lik du var la rı örül me si, iyi yö ne ti şim an la - mı na ge lir ken, ay nı za man da ve ri le bi le cek des te ği de sı nır lan dı rı yor. abd nin de ne yi mi de bri tan ya mo de li ne bir te zat oluş tu ru yor. geç - miş ha ta la rın dan ders alan abd, özel ta şe ron la rı nın ya sa la ra uy gun lu - ğu nu sağ la yıp de net le mek üze re de ne yim li ve eği tim li per so nel den olu şan bir kad ro ge liş ti re cek olan kap sam lı ve gi de rek iyi kay nak la ra sa hip bir ta şe ron luk sis te mi ge liş ti ri yor. (35) abd af ri ka ku man dan lı ğı (af ri Com) abd or du su nun af ri - ka da ki ope ras yo nel mer ke zi olup bu ra nın ope ras yo nel dü zey de ku - man da ve kon trol ve ta şe ron la rın et kin li ği nin öl çü mü ve yö ne ti şim için kul la nı mı, bir le şik kral lık a ödünç ala ca ğı bir mo del su nu yor. abd af ri Com, ön ce den be lir len miş dün ya ça pın da ki ye di bi le şen ku man dan lı ğı ndan bi ri dir ve bu ku man dan lık lar, yer yü zü nü be lir li ope ras yon alan la rı na böl mek te dir. af ri Com, ken di ala nı içe ri sin de de niz, ka ra, ha va, do nan ma ve özel ope ras yon la rı yö net mek te dir (mı - sır ha riç af ri ka) (36). bir le şik kral lık la or tak ola rak, sa vun ma an gaj - ma nı nın gö re ce ola rak dü şük ol ma sı nın so nu cun da af ri Com, onun ça lış ma sı için ga ran ti li bir lik ler de ğil dir. Sa vun ma ba kan lı ğı ile dı şiş le ri ba kan lı ğı nın fark lı ön ce lik le ri ara - sın da ki an laş maz lık lar la ba şa çık ma sı ge re ki yor; ke za her iki ba kan lı - ğın da af ri Com un ope ras yon ala nı için ken di sa vun ma an gaj ma nı so rum lu luk la rı ve fi nans man kay nak la rı bu lun mak ta dır. bu nun so nu - cun da ise, af ri Com un gü ven lik des tek fa ali yet le ri nin, ba rış ko ru ma prog ram la rı nın ve gü ven lik sek tö rü re for mu ça ba la rı nın bü yük kıs mı hem Sa vun ma ba kan lı ğı hem de dı şiş le ri ba kan lı ğı adı na as ke ri perso nel ye ri ne ta şe ron lar ta ra fın dan ger çek leş ti ril miş olur. af ri Com ha li ha zır da bu gö rev le rin ye te rin ce de ne ti mi ni sağ la ma da so run lar ya - şa mak ta dır. Sis tem, iki ba kan lık ara sın da ki ön ce lik ler üze rin de bir uz - la şı ya var mak ko nu sun da ha len ge liş ti ril me aşa ma sın da dır. (37) bu nun la bir lik te, ba zı ba şa rı lar vur gu la na bi lir. af ri Com, ta şe ron - la rı ka rar-al ma sü re ci da hil en ba şın dan be ri sü re ce da hil eden fa ali yet usul le ri ge liş tir miş tir. af ri Com un ana ka rar ga hı tüm kay nak la rın ta le bi kar şı la ya cak şe kil de ter tip len me si ni sağ lar ken, ay nı za man da abd or du su ve do nan ma bir lik le rin den dü zen li as ke ri kat kı sağ lan ma - sın da bir odak nok ta sı sağ la mak için bağ lı ka rar gah la rı kul lan mak ta - dır. af ri Com ay nı za man da af ri ka acil du rum ope ras yon la rı için eği tim ve des tek (aco ta) gi bi prog ram la rın et kin li ği nin da ha iyi de - net len me si ve öl çül me si ni de müm kün kıl mak ta dır. dı şiş le ri ba kan lı ğı ta ra fın dan fon la nıp yö ne ti len aco ta, abd nin ba zı yet ki le ri ta şe ron la ra dev ret me is te ği nin baş lı ca ör nek le rin den bi ri - dir. Prog ram, esa sın da abd nin da ha ge niş çap lı kü re sel ba rış ope - ras yon la rı gi ri şi mi nin as li bir un su ru dur yı lın dan be ri 365 ba rış ko ru ma gü cü nü eğitmiş ti. (38) Prog ram, 22 ül ke de ak tif olup, güç ler ken di per so ne - li ni eğit me ye ha zır ha le ge le ne ka dar eği tim fa ali yet le ri ni sür - dür me le ri ko nu sun da ta şe ron ekip le re yo ğun bir şe kil de ba - ğım lı du rum da. (39) bir le şik kral lık ve abd or du la rı nın üye - le riy le, hü kü met per so ne liy le ve af ri Com için de ki söz leş me li ça lı şan lar la ya pı lan mü la kat lar, ta şe ron la rın (or du nun sı nır lı de - ne yi me sa hip ol du ğu) bm ba rış ko ru ma ope ras yon la rın da çok da ha faz la uz ma na gü ven ce sağ la dık la rı - nı, hız lı bir şe kil de ko nuş lan dı rıl ma la rı nın çok da ha ko lay ol du ğu nu ve müş te ri ulu sun de ği şen ta lep le riy le ba şa çı ka bil dik le ri ni gös te ri yor. Perso ne li çok da ha az sık lık la ro tas yo na ta bi tu ta bi li yor lar ve ge re ken uz - man lık alan la rın da yet kin bi rey le re sa hip ol ma ola nak la rı da ha faz la. Her ne ka dar ta şe ron la rın bir ye ri mer kez ola rak alıp ça lış ma la rı nın çı - kar la rı na uy gun olup ol ma dı ğı ve bu du ru mun et kin lik le ri ni sı nır lan dı rıp ge rek siz bir ya tı rı ma yol aça bi le ce ği ko nu sun da en di şe ler söz ko nu su ol - sa da, ge nel iti ba riy le prog ram bir ba şa rı ola rak gö rü lü yor. abd Sa vun ma ba kan lı ğı ile dı şiş le ri ba kan lı ğı nın ba rış ko ru ma eği ti mi nin de ne ti mi ne doğ ru dan ka tı lım la rı nı ar tır dık la rı hib rit bir yakla şı mın ya kın dö nem de ki ör nek le ri ise, prog ram la rın hız la azal ma sı na yol aç tı. ma la wi, yıl la rı ara sın da aco ta dan en az beş yıl lık eği tim tek rar la rı al dı. af ri Com bun dan son ra ma la wi de ki eği ti min ön cü lü ğü nü üst len di ve ar tan de ne tim prog ra mıy la bağ lan tı lı ola rak ko nuş lan dır ma-ön ce si eği ti me da ir ila ve üç ro tas yon ger çek leş - tir di. bu du rum ma la wi li le rin ken di eği tim le ri ko nu sun da bü yük oran - da ken di ken di ne ye ter ha le gel me le ri ne, dı şa rı dan özel sek tör des te ği alım ih ti yaç la rı nı azalt ma la rı na yol aç tı. Zam bi ya or du su ben zer şe kil - de iler le me yan lı sı olup o da hız lı bir iler le me kay det ti. bu, Se ne gal ve ga na gi bi on yıl dan uzun sü re dir sa de ce ta şe ron lar la an gaj man lar ku ran ve çok faz la et ki ya ra ta ma mış olan ül ke le rin du ru - mu nun tam ter si ne işa ret edi yor. ge nel iti ba riy le, an ga je hü kü met de - ne ti mi (40) çer çe ve sin de hü kü met ve özel sek tör ta ra fın dan hiz met te min edil me si en ba şa rı lı en teg ras yon mo del le rin den bi ri ne ben zi yor. ope ras yo nel ku man da dü ze yi nin fay da la rı ve an ga je hü kü met de ne ti mi kav ra mı, abd ta ra fın dan ta şe ron fa ali yet le ri ni ar tır ma nın bir yo lu ola - rak be nim se ne bi lir. ne tür fır sat lar kul la nı la bi lir? bir le şik kral lık ti ca ri sek tö rü, hü kü met ile sa vun ma an gaj ma nı ko - nu sun da ça lış mak ko nu sun da do na nım lı dır ve bir çok po tan si yel hiz - met sağ la yı cı nın mer ke zi bir le şik kral lık tır. avam ka ma ra sı Si lah ih ra ca tı nın kon tro lü ko mi te le ri ne ya pı lan ya zı lı bir baş vu ru da, ads gro up (ha va uzay, sa vun ma, gü ven lik ve uzay sek tör le rin de ön de ge - len bir ti ca ret der ne ği), 900 üye şir ke tin ko bi ol du ğu nu açık la dı. ads nin ak tar dı ğı na gö re, bir le şik kral lık ın te da rik zin ci ri bo yun ca 2600 ün üze rin de şir ke ti tem sil edi yor ve en düs tri nin bir le şik kral lık eko no mi si için yıl da 65 mil yar po und kat kı yap tı ğı nı tah min edi yor. bri tish ae ros pa ce Systems, bab cock, Lock he ed mar tin ve Ser co (en bü yük şir ket ler den dör dü) ara sın da, yıl la rı ara sın da hü kü - met 6,21 mil yar po und de ğe rin de söz leş me ler da ğıt tı ve bun la rın 11,7 mil yar po und luk kıs mı, sa vun ma en düs tri si nin ge ne li ne yö ne lik ti. res mi ra kam lar, sa vun ma ih ra cat la rı nın 2014 yı lın da8,5 mil yar po und ol du ğu nu gös te ri yor. (41) en düs tri, ka mu sek tö rü nün bir bi rin den fark - lı ve za man za man da ha ge niş çap lı de ğer len dir me ler eş li ğin de yi ne le - me si zor olan bir yak la şım ve et kin lik ge ti ri yor. bir çok et men, özel ta şe ron la rın kul la nı mı nı po tan si yel ola rak avantaj lı ha le ge ti ri yor. ge le nek sel or du la rın ak si ne, özel sek tör, in san la rın Trump Ne Kadar Önemlidir? A BD'nin hiç bir za man Do nald Trump gi bi bir Baş ka nı ol ma mış tı. Nar sis tik ki şi li ği ve kı sa dik - kat ara lı ğı, dün ya me se le le rin de de ne yim siz li ği ile, ken di si dış po li ti ka da stra te ji üret mek ye ri ne slo gan üret me eği li min de. Ric hard Ni xon gi bi ba zı Baş kan - la rın da ben zer ki şi sel za yıf lık la rı ve top lum sal ön - yar gı la rı var dı. An cak Ni xon'ın dış po li ti ka ya da ir stra te jik bir ba kış açı sı var. Lyndon John son gi bi di - ğer le ri de son de re ce ken di ni be ğen miş ti, ama ay nı za man da Kon gre ve di ğer li der ler le ça lış mak ko nu - sun da bü yük bir si ya si be ce ri ye sa hip ler di. Ge le ce ğin ta rih çi le ri Trump'ın baş kan lık dö ne mi - ne ge çi ci bir ak li has ta lık ola rak mı ba ka cak lar, yok - sa Ame ri ka'nın dün ya da ki ro lün de bü yük bir dö - nüm nok ta sı ola rak mı? Ga ze te ci ler, li der le rin ki şi lik le ri ne çok faz la odak lan ma eği li min de dir ler, çün kü ti raj la rı ar tar. Bu na kar şın, sos yal bi lim ci ler, ta ri hin ka çı nıl maz gö rün me si ni sağ la yan coğ ra fi ko - num ve eko no mik bü yü me hak kın da ge niş kap sam lı ya pı sal te ori ler sun ma ya yö ne lir ler. Bir za man lar, bir yüz yıl ön ce "Ame ri kan ça ğı nın" ya ra tıl ma sın da ki önem li dö nüm nok ta la rı nı in ce le - mek su re tiy le li der le rin öne mi ni test et me ye ça ba - la yan ve ABD baş ka nı nın en ola sı ra ki bi nin onun ye ri ne geç ti ği ko nu sun da spe kü las yon da bu lu nan bir ki tap yaz mış tım. Aca ba, fark lı baş kan lar al tın da ay nı ABD kü re sel li der lik dö ne mi ne se bep olan ba - zı ya pı sal güç ler mi var? Yir min ci yüz yı lın ba şın da The odo re Ro ose velt, ak ti vist bir li der di, an cak en çok et ki le di ği şey za man la ma ol du. Eko no mik bü - yü me ve coğ raf ya, güç lü bi rer be lir le yi ci idi. Wo od - row Wil son, ABD güç le ri ni Av ru pa'da sa va şa gönder mek su re tiy le Ame ri ka'nın ge le nek le ri ni boz du; an cak Wil son, Mil let ler Ce mi ye ti'ne "ya hep ya hiç" şek lin de mü da ha le ko nu sun da ki ters te pen inat çı ıs ra rı ve bu ıs ra rı Ame ri ka'nın sı ra dı şı lı ğı na ah la ki bir bo yut ka ta rak sa vun ma sı, da ha bü yük bir fark ya rat mış ol du. Frank lin Ro ose velt ko nu sun da ya pı - sal güç le rin ABD'yi mu ha fa za kar bir tec rit yan lı sı dö ne min de Ikin ci Dün ya Sa va şı'na ta şı yıp ta şı ma dı ğı tar tış ma lı bir me se le. Şu ra sı net ki, Frank lin Ro ose - velt'in Hit ler'in do ğur du ğu teh di di al gı la ma bi çi mi ve Pe arl Har bor gi bi bir olay dan fay da sağ la mak ko - nu sun da ha zır lık dü ze yi, kri tik et men ler ol du lar son ra sın da ABD ve Sov yet ler Bir li ği'nin ya - pı sal iki ku tup lu lu ğu, So ğuk Sa vaş'ın çer çe ve si ni be - lir le di. An cak, Henry Wal la ce'ın baş kan lı ğı (eğer Frank lin Ro ose velt, 1944 yı lın da baş kan yar dım cı lı - ğı na onun ye ri ne Harry Tru man'ı ge tir me miş ol say - dı ya şa na cak olan tam da buy du), ABD'nin ver di ği tep ki nin tar zı nı de ğiş tir miş ola bi lir. Ben zer şe kil de, Ro bert Taft ve ya Do ug las Ma cart hur'un baş kan lı ğı, Dwight Ei sen ho wer'ın ege men li ğin de ki çev re le me sis te mi nin gö re ce ola rak yu mu şak bir şe kil de konso li de edil me si ni aka me te uğ rat mış ola bi lir. Yüz yı lın so nun da, kü re sel eko no mik de ği şi min ya pı sal güç le ri, Sov yet sü per gü cü nün eroz yo na uğ - ra ma sı na se bep ol du; Mik ha il Gor ba çov'un re form gi ri şim le ri, Sov yet ler Bir li ği'nin çö kü şü nü hız lan dır - dı. Bu nun la bir lik te, Ro nald Rea gan'ın sa vun ma ya - pı lan ma sı ve mü za ke re ka bi li ye ti, Ge or ge H. W. Bush'un So ğuk Sa vaş'ı son lan dır ma da ki ye te ne ği ile bir lik te, ni hai so nu cu be lir le me de önem liy di. Fark lı Baş kan lık tarz la rı se be biy le Ame ri ka'nın yir min ci yüz yıl so nun da kü re sel üs tün lü ğü sağ la ya - ma ma sı ola sı mı dır? Bel ki de eğer Frank lin Ro ose - velt baş kan ol say dı ve Al man ya gü cü nü kon so li de et sey di, 1940'lı yıl lar da ki ulus la ra ra sı sis tem, Ge or - ge Or well'in ça tış ma la ra ge be bir çok-ku tup lu dün - ya viz yo nu nu ger çek leş ti re bi lir di. Bel ki de şa yet Tru man baş kan ol ma say dı ve Sta lin Av ru pa ve Or ta Do ğu'da bü yük ka za nım lar el de et sey di, Sov yet im - pa ra tor lu ğu da ha güç lü olur du ve çok-ku tup lu luk çok da ha uzun sü rer di. Bel ki de şa yet Ei sen ho wer ve ya Bush baş kan ol say dı ve fark lı bir li der sa va şı ön le me de da ha az ba şa rı lı ol say dı, Ame ri ka'nın yükse li şi sek te ye uğ rar dı (ABD'nin Vi et nam'a mü da ha - le si sı ra sın da ya şan dı ğı gi bi). Eko no mik bo yu tu ve uy gun coğ raf ya sı göz önü ne alın dı ğın da, ya pı sal güç ler muh te me len yir min ci yüz yıl da Ame ri ka için bel li bir üs tün lük üre te cek ler. Bu nun la bir lik te, li der le rin ka rar la rı, za man la ma yı ve üs tün lük dü rü cü nü güç lü bir şe kil de et ki le di. Bu an lam da, ya pı nın çok şey an lat tı ğı du rum lar da bi le, ya pı nın için de ki li der lik bir fark ya ra ta bi lir. Eğer ta - rih, yö nü ve akı şı ik lim ve to pog raf ya gi bi te mel ya - pı sal güç ler ta ra fın dan be lir le nen bir ne hir se, ara cı olan in san lar, akın tı bo yun ca sü rük le nen kü tük le re ya pı şan ka rın ca lar ve ya akar su lar da ka ya lar dan ka çı - nan, za man za man ala bo ra olan, za man za man da ba şa rı lı olan raft çı lar gi bi dir. Do la yı sıy la, li der lik önem li dir, ama ne ka dar? Bu - nun ke sin bir ya nı tı hiç bir za man ol ma ya cak. Ku - rum lar da ve ya la bo ra tu var de ney le rin de li der li ğin et ki le ri ni ölç me ye ça lı şan araş tır ma cı lar, ba zen bağ - la ma bağ lı ola rak yüz de 10 ila 15 ara sın da de ği şen ra kam lar or ta ya at tı lar. An cak bun lar, de ği şi min ge - nel de li ne er sey ret ti ği, son de re ce ya pı sal du rum - lar dı. Ya pı sal ol ma yan du rum lar da ise - ör ne ğin apart he id son ra sı Gü ney Af ri ka- Nel son Man de - la'nın dö nüş tü rü cü li der li ği, bü yük bir de ği şim ya - rat tı. Ame ri ka'nın dış po li ti ka sı, ku rum lar ve bir ana ya sa ile ya pı lan dı rıl mak ta dır; an cak dış kriz ler, li - der le rin ka rar la rı nı çok da ha faz la be lir le yen bir bağ lam ya ra ta bi lir - iyi ve ya kö tü an lam da. Eğer Al Go re 2000 yı lın da Baş kan ol say dı, ABD muh te me - len Irak'ta de ğil Af ha nis tan'da sa va şa gi rer di. Dış po li ti ka olay la rı, sos yal bi lim ci le rin "iz lek ba ğım lı" ola rak ad lan dır dı ğı olay lar iken, li der le rin gö re ce ola rak kü çük ter cih le ri -iz le ğin yüz de 10 la 15'lik di li min de bi le ol sa lar- za man içe ri sin de so nuç lar - da bü yük fark lı lık la ra yol aça bi lir ler. Ro bert Frost'un bir za man lar be lirt ti ği gi bi, bir yol ay rı - mı na ge lin di ğin de, da ha az se ya hat edi len yo lu seç mek ba zen bü yük fark ya ra ta bi lir. Son ola rak, bir li de rin ki şi li ği nin ya rat tı ğı risk ler si met rik ol ma ya bi lir; yük se len bir güç ye ri ne ol gun bir güç için da ha faz la fark ya ra ta bi lir. Bir ka ya ya tos - la mak ve ya bir sa va şa se bep ol mak, ge mi yi ba tı ra bi - lir. Eğer Trump bü yük bir sa va şı ön le ye cek se ve eğer ye ni den se çil me ye cek se, ge le cek te araş tır ma cı lar ge ri ye dö nüp bak tık la rın da onun baş kan lık dö ne mi ni Ame ri kan ta ri hi nin ka vi sin de tu haf bir çen tik ola rak gö re bi lir ler. An cak, tüm bun lar bü yük bi rer "be lir - siz lik" şim di lik. (Pro ject Syndi ca te - 5 Ey lül 2017 JO SEPH S. NYE ABD'NIN ES KI SA VUN MA BA KAN LI ĞI MÜS TE ŞA RI VE ABD ULU SAL IS TIH BA RAT KON SE YI BAŞ KA NI OLUP, ŞU AN DA HAR VARD ÜNI VER SI TE SI'NDE PRO FE SÖR, "AME RI - KAN YÜZ YI LI SO NA MI ER DI" KI TA BI NIN YA ZA RIDIR. * makalenin yazarı al bay de nis Ja mes, ha li ha zır da abd Özel ope - ras yon lar or tak gö rev gü cü bi ri mi nin ge nel kur may baş ka nı dır.

25 turque Diplomatique ekim B AĞ L A N T I S I Sektörün rolünü güçlendirmek ve ekip man la rın kul la nı ma ha zır şe kil de bir ha vuz da tu tul ma sı na izin ver mi yor, ke za bu son de re ce ma li yet li olu yor. onun ye ri ne, es nek söz leş me ler de per so nel kul la nı yor. Per so nel sa yı sı, bir gö re vin ge rek - le ri ni ve ni te li ği ni kar şı la mak için hız la ar tı rı lıp azal tı la bi lir. bu in san kay nak la rı mo de li, es nek lik ve çe vik lik sağ lı yor ve ka mu sek tö rü nün kar şı la ya ma dı ğı iç kin avan taj la rı var. bu na ek ola rak, hü kü me tin ve or du nun güç ya pı sı nı sür dür mek üze - re gö rev de ki per so ne li ni ge liş tir me zo run lu lu ğu na rağ men, özel sek tö - rün ül ke yö ne ti ci le ri ge nel lik le ay nı rol de yıl lar bo yu ka lı yor lar. (42) bab cock un um man ile 50 yıl sü ren iliş ki si bu nun bir ör ne ği. bu dö - nem zar fın da şir ke tin ül ke yö ne ti ci le ri, as ke ri ye de ki iki yıl lık ro tas - yon la rın ak si ne, yak la şık on yıl bo yun ca gö rev al dı lar. (43) bu nun la bağ lan tı lı bir fay da ise, as ke ri ge ne ral ler ye ri ne uz man la rın işe alı mı nı da ha an lam lı kıl ma sı ör ne ğin ta şe ron lar, da ha faz la bir kül tü rel far kın da lık, ha zır lık ve gö rev oda ğı sağ la ya bi lir ler. ke za, britan ya or du su nun son dö nem de özel bir pi ya de ta bu ru kur ma yö nün de - ki adım la rı (44) ve abd or du su nun ye şil be re li le ri tut ma sı yer li güç le rin an la şıl ma sı, eği ti mi ve güç len di ril me si ama cıy la- uz man laş - ma nın ge nel lik le ter cih edi len bir şey ol du ğu na da ir res mi bir ka bu lü yan sı tı yor. da ha sı, özel sek tör, or du nun sa hip ol du ğu tüm sa vun ma an gaj ma nı iş lev le ri nin ne re dey se tü mü nü su nu yor. il gi li hiz met le ri sağ la yan ti ca ri iş let me le rin bir çok ça lı şa nı nın da ha ön ce le ri or du için - de ka ri yer le ri ol du. (45) Özel sek tör uz man lı ğı, nor mal de eği tim, ekipman, per so nel te mi ni ve yö ne ti mi, alt ya pı, mes le ki ge li şim, is tih ba rat, bil gi ve lo jis tik da hil ol mak üze re bel li bir ye te ne ğin ba şa rı lı bir şe kil de su nu muy la bağ lan tı lı alan la rı içe ri yor. ti ca ri sağ la yı cı lar, ka pa si te in şa - sın da part ner ül ke le re des tek su na bi lir ler ve ya bu na yö ne lik gö rev ler üst le ne bi lir ler. bir le şik kral lık dı şın da ki de ne yim de önem li bir ör nek su nu yor: 2016 yı lı son ba ha rın da af ri Com, lo jis tik, ile ti şim, bil gi ve is tih ba rat amaç lı ku rum sal in şa sağ la mak, as ke ri güç le ri bm ko nuş lan - dır ma sı için ha zır la mak, pro fes yo nel as ke ri eği tim ders le ri nin na sıl ge - liş ti ri le ce ği ne da ir öne ri ge tir mek ve dü şük dü zey li tak tik le ri öğ ret mek için part ner ül ke ler de ki ta şe ron la rı kul la nı yor du. di ğer ta şe ron lar ise, plan la ma ama cıy la kul la nı lı yor du. abd, bir le şik kral lık ve Fran sız sa - vun ma şir ket le ri de kü çük si lah lar dan jet le re dek her tür lü ekip ma nın kul la nı mı ve ba kı mı için af ri Com adı na per so ne li eği ti yor. Hü kü met ku rum la rı ile ça lış tık la rı özel şir ket ler ara sın da ki bir çok ben zer lik, iş bir li ği nin fi zi bil te si ni ar tı rı yor. Sa vun ma şir ket le ri nin ope - ras yo nel yön tem le ri, zor lu ya şam ko şul la rın da- özel lik le de gü ven li ğin bir ön ce lik ol du ğu du rum lar da- as ke ri ve hü kü met ku rum la rı nı ba şa rı lı kı lan özel lik le ri yan sı tı yor. as ke ri per so ne li bu tür iş le re sık sık ak tar - mak ise, gö rev ler, hi ye rar şi ler, plan la ma sis tem le ri, ope ras yon yöntem le ri ve bu hü kü met iş lev le riy le bağ lan tı lı kül tür ler ko nu sun da özel şir ket le ri son de re ce bil gi li ha le ge ti ri yor. ke za, özel sek tör ta şe ron la - rı nın be ce ri le ri ve ör güt sel ya pı la rı, ulu sal gü ven lik Stra te ji si nde (nss) bu tür gö rev le re ata nan pi ya de ta bur la rıy la kı yas lan dı ğın da ve özel lik le de as ke ri bir lik ler de ki da ha genç ve da ha az de ne yim li bi rey - le rin sa yı ca üs tün lü ğü göz önü ne alın dı ğın da- sa vun ma an gaj ma nı gö - rev le ri ne çok da ha uy gun. ay rı ca, özel ta şe ron la ra gö rev de le gas yo nu, ka mu sek tö rü ne ve özel lik le de or du ya, te mel gö rev le ri ne odak lan ma im ka nı ve ri yor. Ör - ne ğin, ta şe ron lar, abd hü kü me ti ta ra fın dan bağ dat ta ki ye şil bölge nin ba zı kı sım la rı nın ve yurt dı şı bü yü kel çi lik le rin ko run ma sı için kul la nı lı yor du; do la yı sıy la gü ven lik hiz me ti ve as ke ri per so ne li, ana gö rev le ri ne odak lan mak üze re ra hat bı ra kı yor du. ay nı du rum, özel şirket le rin ope ras yon lar da mü hen dis lik ve lo jis tik des te ği sağ la ma sın da da gö rü le bi lir; böy le lik le da ha faz la as ke ri per so ne lin cep he hat tı na git me si ne im kan ta nı yor du. bir le şik kral lık ta ki ta şe ron lar, doğ ru dan ateş al tın da ki araç la rı ta mir et mi yor lar; onun ye ri ne ko ru nan üs ler de araç la rın ba kı mı nı ve ta mi ra tı nı ger çek leş ti ri yor lar. Özel sek tö rü kul lan ma nın risk le ri ne ler dir, na sıl ha fif le ti lir? ta şe ron la rın kul la nı mın da ki fır sat la ra ben zer şe kil de, ay nı za man da hü kü met le rin sa vun ma an gaj ma nı nın bü yük kıs mı nı ta şe ron la ra dev - ret me si du ru mun da ha fif le til me si ge re ken risk ler doğ mak ta dır. bir du - rum da, etik zor luk la ra da ir kap sam lı bir de ğer len dir me ra po run da, özel ta şe ron la rın fa ali yet le riy le bağ lan tı lı ola rak yol suz luk ih ti mal le ri - ne, il gi li ki şi le rin sa da ka ti ne ve gü ven lik gö rev le ri ne uy gun luk la rı na, ka mu ve özel sek tör ler ara sın da ah lak stan dart la rın da ki fark lı lı ğa da ir en di şe ler vur gu lan dı. (46) Söz ko nu su etik en di şe le ri ay rın tı lı bir şe kil - de ele al mak bu ra po run kap sa mı dı şın da kal sa da, şu nu be lirt mek ge - re ki yor: eğer özel sek tör an gaj ma nı, bir le şik kral lık hü kü me ti için inan dı rı cı ve sür dü rü le bi lir bir se çe nek ola cak sa, uy gun gü ven ce ler ve he sap ve re bi lir lik me ka niz ma la rı nın dik kat li bir şe kil de uy gu la ma ya kon ma sı ge re ki yor. ka mu ve özel çö züm ler ara sın da ki ma li yet far kı me se le si nin de ele alın ma sı ge re ki yor. an cak bu alan da şu ana ka dar her han gi bir araş tır ma ya pıl ma dı. Hü kü met için pa ra nın kar şı lı ğın da ne bek len di ği nin be lir len me si ve eğer özel ta şe ron lar ma li yet et kin ola maz lar sa o şir ket le re ba ğım lı lı ğın al ter na ti fi ola rak uy gun po li ti ka se çe nek le ri nin var lı ğı nın te yit edil me si ge re ki yor. iş le tim risk le ri etik ve fi nan sal risk le re ek ola rak, ta şe ron la rın kul la nı mı na iç kin iş - le tim risk le ri mev cut tur. bu risk ler, özel şir ket le rin he sap ve re bi lir li - ğiy le il gi li olup bu risk le rin bo yu tu, ta şe ron la rın ürün le ri nin tes li ma tı - nı et ki ler ve eğer ka mu sek tö rü nü za yıf la tır sa uzun va de de ta şe ron la rın kul la nı mı po tan si yel ola rak za rar ve ri ci ha le ge lir. bu nun la bir lik te, ta - şe ron la rın sağ du yu lu şe kil de kul la nıl ma sı ve iyi bir şe kil de de net len - me si du ru mun da et ki le ri ha fif le ti le bi lir. He sap ve re bi lir li ğin sağ lan - ma sı ve söz leş me le rin yö ne til me si de ay rı bir me se le dir. şu ra sı ke sin ki abd de özel ta şe ron la rın abd Sa vun ma ba kan lı ğı ve abd dı şiş - le ri ba kan lı ğı ta ra fın dan de net len me si, 2008 yı lın da ulu sal Sa vun ma yet ki len dir me ya sa sı uy gu la ma ya gi re ne ka dar tu tar sız dır (47) Her ne ka dar ma li ce za lar te ori de hiz met te da rik çi le ri nin stan dart la ra uy gun şe kil de hiz met ver me le ri ni sağ la mak için söz leş me le re ek le ne bil se de, as lın da söz leş me ler ge nel lik le ye ter siz bir şe kil de ya zı lır ve dev let en so nun da stan dart-al tı bir iş için pa ra öde miş olur. do la yı sıy la, sa vun - ma an gaj ma nı için özel şir ket ça lış tır ma ya ça lı şan or du la rın söz leş me ha zır la mak ko nu sun da ye ter li de ne yi mi ol ma sı önem li dir. Söz leş me ler de güç lü ga ran ti le rin ol ma sı nı sağ la mak, ta şe ron la rın hiz met ve re me dik le ri bir çok ör nek ışı ğın da da ha da önem ka zan mak - ta dır yı lın da, abd Hü kü me ti He sap ve re bi lir lik ofi si nin bir ra - po ru, af gan ulu sal Po lis bi rim le ri için ekip man ve po lis eği ti mi ne harca nan 6,2 mil yar do la rın et kin li ği ni göz den ge çir di. de ğer len di ri len 433 bi rim ara sın da, ra por, hiç bi ri nin ken di ba şı na mis yon la rı nı tam ola rak ger çek leş ti re me dik le ri so nu cu na var dı. (48) (Öte yan dan, af - gan ulu sal Po lis teş ki la tı ve af gan hü kü me ti nin o dö nem de ya şa dık la - rı sis te ma tik so run la ra ba kıl dı ğın da, her han gi bi ri nin bu bi rim le ri ba - şa rı lı bir şe kil de eğit me le ri de şa ibe li dir.) ben zer şe kil de, 2012 yı lın da ki Lon dra olim pi yat la rı sı ra sın da gü ven lik ele man la rı özel bir şir ket olan g4s ad lı ta şe ron şir ket ten te min edil di ğin de bir le şik kra - lık ta ya şa nan zor luk lar, bri tan ya hü kü me ti nin or du ve ka mu hiz met - le ri için de ken di si ne bir kı lıf bu lu yor. gi de rek de ği şen hü kü met gü - ven li ği yü küm lü lük le ri ne kar şı olim pi yat lar sı ra sın da gü ven lik sağ la mak hiç kuş ku suz zor bir du rum. an cak, ta şe ron bu nu ön ce den ka bul et miş bu lu nu yor. bu kar ma şık so nuç lar yu ka rı da sö zü edi len ba şa rı sız lık lar dan, af ri Com un ni te lik li ba şa rı sı na dek- ta şe ron la ra sı nır sız gü ve nin (49) akıl lı bir tu tum ol ma dı ğı nı, an cak on la rı plan lı ve ti tiz bir şe kil de kul lan ma nın da de ne ti mi sağ la mak ve he def le re eriş mek te esas ol du ğu nu gös te ri yor. ta şe ron la rın kul la nı mı, uy gun düş tük le ri gö rev ler ve rol ler bağ la mın da çer çe ve len di ril me me li; da ha zi ya de ba şa rı lı ola bi le cek le ri du rum lar ve ül ke ler bağ la mın da de ğer - len di ril me li. Hü kü met le rin, özel ta şe ron la rı, ba şa rı sız lı ğın ka çı nıl maz ol du ğu im kan sız ko şul la ra sü rük le mek ten ka çın ma sı ve uy gun de ne ti - min sağ lan dı ğı nı te min et me si ge re ki yor. do la yı sıy la, bir le şik kral lık hü kü me ti nin özel sek tör ta şe ron la rı nı kul la nır ken han gi ye te nek le ri ken di yet ki ala nı içe ri sin de tut mak is te - ye ce ği ni net leş tir me si la zım. yet ki sı nır la rı nın (50) özel şir ket le re bı - ra kıl ma sı, on la rın dev let ten bek le nen rol le ri sü rek li ola rak ger çek leş - tir me le ri du ru mun da ya şa nır. an cak, bu gö rev le rin dı şa rı dan ta şe ron la ra ve ril me si, dev let ku rum la rı nı yıp ra ta bi lir. iş te bu yüz den de et kin li ği ar tır ma ya yö ne lik bir po li ti ka nın son ker te de za rar ve ri ci ol ma ma sı nı sağ la mak için den ge li bir yak la şı ma ih ti yaç var dır. bel ki de bu çe liş ki nin en ba riz gös ter ge si, bir çok as ke ri per so ne lin özel sektö re kay ma sın da gö rü le bi lir. Za man içe ri sin de be ce ri ler de ya şa na cak ka yıp, bir za man lar bu ki şi le ri eğit miş olan si lah lı kuv vet le rin et kin li - ği ve et ki li li ği ni azal ta cak tır bu nun kar şı lı ğın da, da ha az sa yı da in - san, ge le cek te ay nı yük sek stan dart lar da eği ti le cek tir. bu nun la bir lik te, per so ne lin ve uz man lı ğın bu şe kil de akı şı tek yön - lü ol ma ma lı. tam güç yak la şı mı (Who le For ce ap pro ach) abd Sa - vun ma ba kan lı ğı nın ar tık bu nun far kın da ol du ğu nu ka nıt la mak ta dır. Hü kü met, elin de tut ma sı ge re ken be ce ri le ri ve yet kin lik le ri sap ta mak ve bun la rın özel sek tö re dev re dil me me si ni sağ la mak su re tiy le ku rum - la rı nı ko ru ya bi lir. bir le şik kral lık ın hü kü met bi rim le ri nin bir çok fa - ali ye te an ga je ol duk la rı ve ta şe ron la rı kul la na rak ki lit he def le ri ger - çek leş tir dik le ri nok ta sın da şüp he yok; an cak ge nel yak la şım, tu tar lı bir stra te ji ile güç len di ri le bi lir. So nuç: bir le şik kral lık ın ulu sal gü ven lik ile re fa hı bir bi ri ne bağ - la yan ve sa vun ma an gaj ma nı nı güç len di ren he def le ri yı lın da ka - bul edi len ulu sal gü ven lik Stra te ji si nde be lir til di ği gi bi- özel sek tö - rün gi de rek ar tan bir mü da hil li ği ni ima edi yor. bu ra po run be lirt ti ği gi bi, doğ ru bir de ne tim ve den ge li bir yak la şım ile sa vun ma an gaj ma - nı, ulu sal gü ven lik te özel sek tör mü da ha le si ni ar tır ma ya ve re fah sağ - la ma ya yar dım cı ola bi lir yı lın da ki se çim le bir lik te pek faz la şey de ğiş me di; ke za büt çe de her han gi bir ke sin ti ve ya ster li ni aza lan de ğe - rin den kay nak lı ma li yet ar tı şı, sa vun ma an gaj ma nı gö rev le ri için hiz - met per so ne li is tih dam et me ola sı lı ğı nı azal tıp ta şe ron ih ti ya cı nı ar tı rı - yor. Sa vun ma an gaj ma nı nın ka mu sal ve ya özel ak tör ler ta ra fın danba şa rı lı bir şe kil de te mi ni ni sağ la mak, ti ca ri kar ve uzun va de li ulu sal çı ka rın za man za man ra kip olan zo run lu luk lar la uyum sağ la ma yı ge - rek ti ri yor. bu, ay nı za man da ta şe ron la rı he sap ve re bi lir kıl ma ya yö - ne lik ye te nek le re sa hip ka mu sek tö rü per so ne li nin var lı ğı na ve il gi li sa vun ma an gaj ma nı fa ali ye ti nin ope ras yo nel dü zey de de ne ti mi ne bağ lı dır. tüm bun la rı ger çek leş tir mek için, bir le şik kral lık ın bu za ma na de ğin uy gu la dı ğı sa vun ma an gaj ma nı yak la şı mın da kin den çok da ha faz la yu ka rı dan da yat ma cı bir yak la şım ge rek mek te dir. bu nun la bir lik te, 2015 yı lın da ki ulu sal gü ven lik Stra te ji si ni uy gu - la mak için özel sek tö rü an ga je et mek ten ka za nı la cak çok şey var. Y üz ta nı ma, OLED (ışık ya yan di yot) özel lik le ek ran ve 999 do lar fi yat. Ye ni ip ho ne X, man şet le re bu üç kri tik baş lık la gir di. An cak ya zı lım ge liş ti ri ci le rin gö zü ye ni App le'ın du yu - ra ca ğı ye ni AR (Aug men ted Rea lity - ar tı rıl mış ger çek lik) özel lik le - rin dey di. Ye ni ip ho ne'la rın du yu rul du ğu App le et kin li ğin de, AR bö lü mü ne ol duk ça ge niş bir yer ay rıl dı. Oyun ge liş ti ri ci le ri nin ha - zır la dı ğı de mo lar gös te ril di, ani mas yon lu ye ni emo ji ler ta nı tıl dı ve kı sa ca şir ke tin ye ni te le fon lar için asıl ca zi be mer ke zi nin AR özellik le ri ola ca ğı sin ya li ve ril di. Ma yıs ayın da App le, ger çek dün ya ya sa nal ob je le rin en teg ras yo nu nu sağ la yan ar tı rıl mış ger çek lik platfor mu AR kit'i ta nıt mış tı. Bu nu ya par ken ama cı ya zı lım ve oyun ge - liş ti ri ci le ri, hız la bü yü yen bu plat for ma çek mek ti. Ba şa rı lı ol du da. Dün ya nın dört bir ya nın dan ya zı lım cı lar plat form için bir kol tu - ğun ka pı dan ge çip ge çe me ye ce ği ni he sap la yan ba sit me sa fe öl çüm uy gu la ma la rın dan, ta ba ğı nı za sa nal ham bur ger ge ti ren res to ran uy - gu la ma la rı na ka dar bir çok AR çö zü mü ge liş tir di ler. Ben de bu haf ta Sho re ditch'te Ja mie Sho ard'ın ha va lı ofi si nin et ra fın da sa nal gü ver cin ko va lar ken bul dum. Sho ard'ın 4 ki şi lik mü te va zı eki bi, AR Kit kul la na rak ken di ni zi yüz ler ce sa nal gü ver ci nin ara sın da buldu ğu nuz "Gü ver cin Pa ni ği" isim li mu zip bir oyun ge liş tir miş ler. As - lın da ar tı rıl mış ger çek lik, epey dir or ta lık ta. Ge çen yıl Po ke mon Go ad lı oyun la mil yon lar ca akıl lı te le fon kul la nı cı sı nın ha ya tı na gir - di. Sho ard, AR Kit çı ka na dek AR uy gu la ma la rı nın sa de ce bü yük şir ket le rin al tın dan kal ka bi le ce ği bir iş ol du ğu nu ama App le'ın ye ni plat for mu nun bu nu de ğiş tir di ği ni söy lü yor: "Böy le bir tek no lo ji yi ge liş tir mek yüz ler ce ki şi lik bir ekip ve yıl lar ala bi lir di. Ama şim di bi zim gi bi kü çük ekip ler bi le ay lar için de ha ya ta ge çi ri le bi lir." Sho ard'ın ye ni bek len ti si gi de rek ba yat la yan mev cut uy gu la ma la - rın da ha ya ra tı cı iş ler le ge liş me si. Eğer App le bu AR dev ri mi nin kı - vıl cı mı nı ateş le mek is ti yor sa bir kaç en ge li aş mak zo run da. Bun lar - dan il ki AR ala nın da ki re ka bet. Go og le, yıl lar dır Tan go ad lı ar tı rıl mış ger çek lik plat for mu nu ge liş tir mek için uğ ra şı yor. App - le'ın AR Kit'i çık tı ğın da re ka bet te ken di si için teh li ke çan la rı nın çal - dı ğı nı gör dü. Tan go'yu ta ri hin toz lu say fa la rı na itip, AR Co re platfor mu nu du yur du. Bu plat form, mil yon lar ca An dro id te le fon lar uyum lu ola bi le cek bir plat form du. Ay rı ca, Go og le'ın ken di ya zı lım - cı la rı da ilk AR de ney le ri ni bu plat form üze rin de yap tı lar. Me se la, Stre et vi ew (So kak Gö rü nü mü) ad lı ani mas yon la Bi ri tish Mu se um'a zum ya pa bi li yor, eği tim uy gu la ma sıy la es pres so ma ki na sı nın na sıl ça lış tı ğı nı öğ re ne bi li yor su nuz. Sek tö rün bir baş ka bü yük oyun cu su Mic ro soft ise, Ho lo lens se ti ni ta nıt tı. Şir ket bu set le ar tı rıl mış ger - çek li ği okul lar da sı nıf or tam la rı na ve iş yer le ri ne sok ma yı amaç lı - yor du. Ho lo lens göz lük se ti, cep te le fon la rı nın sun du ğun dan da ha ger çek çi ve inan dı rı cı bir de ne yim su nar ken, bu se tin pa ha lı lı ğı yay - gın laş ma sı nın önün de ki en bü yük en gel ola rak gö rü lü yor. In gil te re'de 1Gbit hı zın da in ter net ge li yor Bu arada In gil te re'de al tı böl ge de hı zı sa ni ye de 1 Gi ga bit'e ula - şan "full-fi ber" in ter net de ne ne cek. Full fi ber in ter net In gil te re'de - ki mev cut in ter net hı zı nı 50 ka tı na çı ka ra cak, HD bir film sa ni ye - ler için de in di ri le bi le cek. Hü kü me tin in ter net alt ya pı sı nı iyi leş tir me ça lış ma la rı kap sa mın da baş la tı lan pro jey le hız lı in ter net, ara la rın da Manc hes ter ve Bris tol kent le ri nin de bu lun du ğu pi lot böl ge ler de ilk aşa ma da, iş yer le ri, okul lar ve has ta ne ler de de ne ne - cek. In gil te re'de fi ber kab loy la ve ri len mev cut in ter net hiz me tin - de, fi be rop tik kab lo lar, so kak lar da ki da ğı tım ku tu la rı na ka dar ge li - yor. Bu ra dan son ra sin yal ler, es ki kab lo lar la ta şı nı yor. Bu da in ter ne tin hı zı nı dü şü rü yor. Ye ni sis tem de fi be rop tik kab lo doğ ru - dan kul la nı cı ya ka dar ge le cek. En hız lı in ter net Sin ga pur'da, Tür ki ye 84'ün cü. In ter net hı zı öl çen spe ed test.net'in ya yım la dı ğı kü re sel ra po ra gö re, Ağus tos iti ba rıy la dün ya da en hız lı in ter net sa ni ye de 156 me ga bit ile Sin ga pur'da. Bu ül ke yi, 140 me ga bit le Hong Kong, 126 me ga bit le Gü ney Ko re, 125 me ga bit le Iz lan da ve 94 me ga bit le Ro man ya iz li yor. 134 ül ke nin yer al dı ğı lis te de me ga bıt le 84'ün cü sı ra da. Bu si te ye gö re, Tür ki - ye'de mo bil in ter net hı zı ise sa ni ye de or ta la ma me ga bit. bbc RORY CELLAN-JONES» Artırılmış Gerçeklik: Apple, Google Ne Yapıyor «kay nak ve dipnotlar için bakınız ham ho use.org/si tes/fi les/chat ham ho use/pub li ca ti ons/ de fen ce en ga ge ment1.pdf

26 26 ekim 2017 turque Diplomatique AV RU PA AÇ I S I N DA N B U N U N A N L A M I N E türkiye yüzünü doğu ya dönüyor Tür ki ye gi de rek pet rol ve do ðal gaz ko nu sun da kom þu la rý na ba ðým lý ha le gel di. Tür ki ye, Ýran, Irak ve Rus ya'dan it ha lat ya pý yor ve þim di ler de Iþid'in Tür ki ye'ye ar týk doð ru dan mey dan oku ma sý so nu cun da Tür ki ye'nin kom þu böl ge le rin de ki je opo li ti ðin ener ji gü ven li ði ni ve onun la bir lik te pet rol fi yat la rý ný na sýl sar sa ca ðý ný ha yal et mek zor de ðil. c a r o L y n k ı S S a n E * yý lý tür ki ye açý sýn dan zor lu bir yýl ol du. Hiç bir þey yo lun da git me - di de sek ye ri dir: ül ke, bir çok ölümcül te rör sal dý rý sý nýn he de fi ol du, kürt ay rý lýk çý lar sü rek li ola rak so run lar çý kar - dý, rus ya ile iliþ ki ler bir sü re li ði ne zor lu bir dö nem den geç ti, tür ki ye'nin bir rus as ke ri uça ðý ný vur ma sý nýn ar dýn dan rus ta ra fý yap tý rým lar ge tir di, tem muz ayýn - da er do ðan hü kü me ti ne kar þý bir dar be gi ri þi mi ol du ve yý lýn so nun da da rus - ya'nýn tür ki ye nez din de ki bü yü kel çi si an drey kar lov öl dü rül dü. an cak, iþýd'in yýl ba þý ge ce si tür ki - ye'ye yö ne lik ilk doð ru dan sal dý rý sýn dan son ra bi le, bu se ne iþ ler ra yý na gir miþ gi - bi. bu ye ni iyim ser lik ha va sý, tem muz ayýn da Ýs tan bul'da ger çek le þen dün ya Pet rol kon gre si'nde gö rül dü - her þey ener jiy le ala ka lý. er do ðan hü kü me ti, tür ki ye'yi "ener ji Ýpek yo lu" ola rak ta - ným la dý - ya ni ener ji üre ti ci le ri ile tü ke - ti ci le ri ara sýn da do ðal bir köp rü. Hat ta baþ ba kan bi na li yýl dý rým da ha da ile ri ye gi de rek þöy le söy le di: "ener ji po li ti ka la rý mý zýn ni hai he de fi, ener ji gü - ven li ði ve çe þit li li ði ni ar týr mak su re tiy le ulu su mu zun re fa hý ve ba rý þý sað la mak - týr." bu ku la ða hoþ ge le bi lir, an cak hü - kü me tin çö ze me di ði ener ji gü ven li ði me se le le ri de var. tür ki ye'nin son yýl lar - da ya þa dý ðý kriz ler, ül ke nin pet rol ve do - ðal gaz tran si ti nin gü ven li ði ni sað la ma sý - ný zor laþ tý rý yor ve böl ge de için de ve do lay la rýn da ki da ha zor lu je opo li tik me - se le ler gi de rek çet re fil li bir hal alý yor. * Ca rolyn kis sa ne, new york üni ver si - te si mes le ki Ça lýþ ma lar oku lu, kü re sel me se le ler mer ke zi, aka de mik di rek tö rü pon iþ le vi gör dü ve böy le lik le je opo li tik ký rýl gan lýk lar ve üç yýl ön ce ol sa fi yat - lar da bir sýç ra ma ya yol aça cak olan gü - ven lik fay hat la rý, tüc car la rýn gö zün den kaç tý. de po lar da çok faz la pet rol var dý ve pi ya sa nýn ih ti ya cýn dan da ha faz la te - da rik te bu lu nul du. aþý rý te da rik, ayaklan ma lar ve te rö rist sal dý rý la rýn gü ven lik pri mi ni or ta dan kal dýr dý, an cak 2017 yý lý çok da ha fark lý bir man za ra ya rat tý. tür - ki ye, pet rol ve do ðal gaz fi yat la rýn da ki dal ga lan ma la rý yö net me yi ba þar dý, pe ki ama gi de rek da ha da ðý nýk ha le ge len bir or ta do ðu ve av ru pa ile iliþ ki le rin kö tü - leþ me si or ta mýn da bu du rum da ha ne ka - dar de vam ede cek? tür ki ye'nin stra te jik açý dan je opo li tik ko nu mu tar tý þýl maz, an cak geç ti ði miz se ne ya þa nan olay lar, ül ke nin kar þý laþ tý ðý bir çok gü ven lik za y- i fe ti ni göz ler önü ne se ri yor. tür ki ye'nin rus ya, Ýran ve irak'tan ak de niz'e ve ora dan av ru pa iç le ri ne dek ham pet rol ve do ðal gaz için te mel bir ile tim hat tý ola rak ar tan ro lü, te da rik gü - ven li ði nin önün de ki risk ler he sap la nýr - ken dik ka te alýn ma lý dýr. ener ji alt ya pý sý ve ti ca re te yö ne lik bir te rö rist sal dý rý ve - ya türk hü kü me ti nin ener ji ký lý cý ný kulla na rak av ru pa'ya eri þi mi sý nýr lan dýr ma yö nün de ala ca ðý bir ka rar, tür ki ye'de ve öte sin de ki den ge le ri de ðiþ ti re cek, ener ji pi ya sa la rýn da çok da ha de rin ve cid di ak sak lýk la rý te tik le ye cek tir. tür ki ye'nin kü re sel ener ji pi ya sa la rýn - da ar tan ro lü ve pa yý ný ka bul len mek önem li. türk bo ðaz la rý -Ýs tan bul ve Ça - nak ka le'yi kast edi yo rum- dün ya nýn en önem li ve ko run ma sýz ge çiþ nok ta la rýn - dan bi ri dir. Her gün bu yo lu kul la na rak üç mil yon va ril ham pet rol ge çiþ yapmak ta dýr ve bu da kü re sel pet rol ti ca re ti - nin yüz de 3'üne kar þý lýk gel mek te dir. Sa - de ce ba kü-tif lis-cey han bo ru hat tý, her gün azer bay can, gür cis tan, tür ki ye ara sýn da ve ora dan av ru pa pi ya sa la rý na va ri lin üze rin de pet rol nak li ger çek leþ tir mek te dir yý lýn da kürt is yan cý lar, tür ki ye'de ki ba kü-tif lis- Cey han bo ru hat tý na yö ne lik bir sal dý rý - nýn so rum lu lu ðu nu üst len di ler. tür ki - ye'nin bir ener ji mer ke zi ola rak po zis yo nu, ye ni fýr sat lar ya rat tý ðý gi bi, tür ki ye üze rin den ve tür ki ye et ra fýn da bu za ma na de ðin, söz ko nu su bas ký lar çok güç lü bir þe kil de his se dil me di. geç - ti ði miz tem muz ayýn da er do ðan'a yö ne - lik ger çek le þen dar be gi ri þi mi sý ra sýn da bo ðaz lar çok ký sa sü re li ði ne ka pa týl dý - kü re sel ener ji ti ca re ti ve ya ham pet rol fi - yat la rý ný teh dit ede cek ka dar uzun de ðil. bu, pi ya sa la rýn ayak lan ma lar dan son ra yo lu na de vam et me si ne da ir bir baþ ka ör nek ti. Pi ya sa üze rin de et ki do ður ma - ma sý nýn bir çok te mel ge rek çe si var dý ve za man la ma, bun la rýn ara sýn da üst sý ra da yer alý yor du yý lý bo yun ca pet rol te da ri kin de ki aþý rý do lum, pi ya sa da tampet rol tran si ti ve it ha la týn gü ven li ði ne yö ne lik bir di zi so run da do ður du. Zor lu bir se ne nin ar dýn dan tür ki ye ye ni den rus ya ile it ti fa ka gi di yor ve av - ru pa'dan da ha faz la ko pu yor. rus ya ve tür ki ye, son yir mi yý lýn bü yük kýs mýn da iyi iliþ ki ler ya þa dý lar ve 2015 yý lý so nun - da tür ki ye'nin bir rus as ke ri je ti ni vurma sý na dek iliþ ki ol duk ça sað lam te mel le - re da yan dý. rus ya'nýn tür ki ye'ye yap tý rým yap ma ve türk aký mý bo ru hat tý pro je si ni as ký ya al ma yö nün de bun dan son ra al dý ðý ka rar ise, geç ti ði miz se ne ya þa nan çal kan - tý la ra bir ye ni si ni ek le miþ ol du. er do ðan, rus ya'yý bir müt te fik ola rak ya nýn da tut ma ih ti ya cý ný ka bul et ti ve rus ya'ya zey tin da lý uza ta rak rus je ti nin vu rul ma sýn dan do la yý özür di le di. yýl so nu iti ba riy le rus ya ve tür ki ye ara sýn - da ki iliþ ki ler ye ni den dü zel di. Sa de ce türk aký mý ma sa ya ge ri ge ti ril mek le kal ma dý, her iki ül ke pro je nin res mi dü - zey de baþ la týl ma sý için an laþ ma lar im za - la dý. türk aký mý sa de ce tür ki ye'nin ulu sal do ðal gaz pi ya sa sý için de ðil ay ný za man da rus ya için de önem li dir. tür ki ye'nin av ru pa'ya doð ru ba tý yö - ne li mi - on yýl lar dýr dip lo ma tik stra te ji - si nin ay rýl maz bir par ça sý dýr- þim di ler de do ðu ya kay mýþ gö rü nü yor. Ýþ le ri da ha da zor laþ tý ran ise, ül ke nin on yýl ön ce de - mok ra tik leþ me ve say dam lýk alan la rýn da iyi bir per for mans gös ter me si ne rað men, kaynak: fo rum.org/agen da/2017/09/tur key-tur ning-east-energy-se cu rity/ öz gür lük ler üze rin de ki cid di ký sýt la ma lar ve baþ kan'ýn ba sýn öz gür lü ðü ve hu ku - kun üs tün lü ðü ne pek faz la önem gös ter - me den da ha faz la yet ki pe þin de koþ ma sý ne ti ce sin de bu ide al ler den ge ri adým at - ma sý ol du. tüm bun lar ise tür ki ye'nin bir de mok ra si den zi ya de gi de rek bir oto - ri ter re ji me ben ze me si ne yol açý yor. tür ki ye gi de rek pet rol ve do ðal gaz ko nu sun da kom þu la rý na ba ðým lý ha le gel di. tür ki ye, Ýran, irak ve rus ya'dan it ha lat ya pý yor ve þim di ler de iþid'in Su - ri ye'de ki ça týþ ma da gi de rek da ha bü yük bir rol üst len me sin den do la yý tür ki ye'ye ar týk doð ru dan mey dan oku ma sý so nu - cun da tür ki ye'nin kom þu böl ge le rin de ki je opo li ti ðin ener ji gü ven li ði ni ve onun la bir lik te pet rol fi yat la rý ný na sýl sar sa ca ðý - ný ha yal et mek zor de ðil. Pe ki tür ki ye ener ji gü ven siz li ði ni en gel le mek için ne - ler ya pa bi lir? ener ji alt ya pý sý ný -özel lik - le de bo ru hat la rý ný- gü ven li ha le ge tir - mek ve ri le cek bir ya nýt týr - an cak or tak la rý ol mak sý zýn bu nu yap ma sý zordur. na to, çö zü mün bir par ça sý ola bi lir. na to açý sýn dan ener ji gü ven li ði stra te - jik bir me se le dir ve kri tik ener ji alt ya pý - sý nýn ko run ma sý, Ýt ti fak açý sýn dan ye ni bir odak nok ta sý ola rak or ta ya çýk mýþ týr. bu se çe nek le rin her iki si de ken di için de so run lar ba rýn dýr mak ta dýr. geç ti - ði miz tem muz ayýn da ya þa nan dar be gi - ri þi mi nin ar dýn dan er do ðan, or du için de re ji mi kar þý sýn da ki tüm mu ha le fe ti te miz - le mek üze re adým lar at tý. Za yýf la yan bir or du, tür ki ye'nin ener ji alt ya pý sý nýn gü - ven li ði ni ar týr mak ko nu sun da hay ra ala - met de ðil. Öte yan dan tür ki ye, rus ayý - sý ný ye ni den öf ke len dir mek is te mi yor: na to'dan da ha faz la des tek ara mak, ke - sin lik le bir kar þý lýk ve ril me si ni te tik le ye - cek tir ve bu kar þý lýk olum lu ol ma ya cak týr. ener ji gü ven li ði, ül ke açý sýn dan kuþ - ku suz ar tan bir so run. tür ki ye'nin ken di or du su nu çok da ha iyi þe kil de ha zýr la - ma sý ve na to'dan des tek is te me si ge re - ki yor; an cak bun la rýn hiç bi ri ger çek leþ - me ye cek. ener ji pi ya sa la rý, je opo li tik ger çek lik ler ve bun la ra ve ri len ya nýt la rýn sen kro ni ze ol ma dý ðý bir dö nem den ge çi - yor. an cak, þu nu da be lirt mem ge re ki - yor ki, ha li ha zýr da, ya ni 2017'nin ikin ci ya rý sýn da ener ji je opo li ti ði bir in ti kam - dan dö nü yor ve pet rol fi ya tý bu di ri li þi yan sý ta cak. Pi ya sa ar týk te dark gü ven li - ðin de ki so run lar kar þý sýn da du yar sýz ola - rak ka la cak du rum da de ðil. tür ki ye için de ve do lay la rýn da ar tan si ya si ve eko no mik is tik rar sýz lýk kar þý sýn da ener ji alt ya pý sý nýn ar tan gü ven li ði ne yö ne lik kritik bir ih ti yaç var. bu ol ma dan kö tü þey le - rin ya þan ma sý an me se le si. ( ) yayın kurulu: başkan: şaban gülbahar Ömer aksu, yalçın koçak Faruk Sezgin doğu batı araştırmaları enstitüsü adına İmtiyaz Sahibi ve Sorumlu yazıişleri müdürü: Ömer Özkaya Londra: Görünmez İmparatorluğun Başkenti yı lı Tem muz ayın da film di rek tö rü Mic ha el Os - wald ın son fil mi Örüm cek Ağı: Bri tan ya nın Ikin ci Im pa ra tor lu ğu, Lon dra da Front li ne Club da prö - mi ye ri ni yap tı. O za man dan bu ya na Lon dra da bir çok gös te ri mi ol du ve Ka sım dan bu ya na hal ka açık gös te - rim ler dü zen le ne bi li yor. De uts che Wirts chafts Nac - hrich ten de kı sa sü re ön ce ya yım lan mış bu bü yü le yi ci rö por taj ise, eş pro dük tör ler Mic ha el Os wald ile John Chris ten sen in Lon dra nın dün ya nın ön de ge len ver gi cen ne ti ola rak ro lü ne da ir bir bel ge sel film çek mek ko - nu sun da ki il ham kay nak la rı nın ne ol du ğu nu araş tı rı yor. Os wald ve Chris ten sen ay nı za man da Lon dra nın Bre xit uy gu la ma ya kon duk tan son ra ne yön de ge li şe bi le ce ğin - den söz edi yor lar, zen gin ler için da ha faz la ver gi ke sin ti - si ve fi nan sal pi ya sa la rın dü zen len me si ve di ğer sos yal ko ru ma lar ko nu sun da ki dü zen le me le rin ge ri çe kil me si su re tiy le ken tin ver gi cen ne ti ro lü nün da ha da de rin leş - me si ola sı lı ğı nı in ce li yor lar. Mic ha el Os wald a gö re, baş lı ca il ham kay na ğı Nic ho - las Shax son un çok sa tan Ha zi ne Ada la rı idi. Bu ki tap ta, res mi Bri tan ya Im pa ra tor lu ğu nun dün ya ça pın da fi nan - sal re fa hı bir ara ya ge ti ren ve onu Lon dra ken ti üze rin - den akı tan, örüm cek ağı na ben zer ver gi cen net le ri ne dö nüş me sü re ci ni açık lı yor du. Os wald ın açık la dı ğı gi bi, böy le lik le Lon dra nın Ser ma ye nin fi nan sal baş ken ti ola - rak ye ni den ku rul ma sı na yar dım cı olun du. Bri tan ya Im - pa ra tor lu ğu dö ne min de, Bri tan ya eko no mi si ni ima lat ve üre tim sek tör le ri ye ri ne fi nans et ra fın da ya pı lan dır dı. Lon dra ken tin de ki ban ka lar, Im pa ra tor lu ğun fi nans ma nı nı sağ la dı ve sö mür ge ler de fa iz le ri ni Lon dra ken ti ne öde di - ler. Bri tan ya im pa ra tor lu ğu nun ini şe geç me siy le bir lik te, Lon dra ken tin de ki ku rum la rın kar şı sı na gi de rek on la rın ha re ket et me ve kar sağ la ma ye te nek le ri ni sı nır lan dı ran ko şul lar çık ma ya baş la dı. Bir çok fi nan sal çı ka rın ken di le ri - ne fa ali yet le ri ne de vam ede cek ve kar sağ la ya cak alan lar ta sar la ma ya baş la ma sı da bu ih ti yaç tan kay nak lan dı. Bu alan la rı ya rat mak için, im pa ra tor luk sı ra sın da ge liş ti ri len uz man lı ğı, im pa ra tor luk tan ge ri ye ka lan top rak la rı ör ne - ğin Bri tan ya nın bağ lı top rak la rı nı-, fi nan sal uz man lı ğı ve im pa ra tor luk sı ra sın da ku ru lan ağ la rı, ulus la ra ra sı bir fi - nans sis te mi nin na sıl ku ru la ca ğı na, yö ne ti le ce ği ne ve bundan na sıl fay da la nı la ca ğı na da ir bil gi yi kul lan dı lar. Res mi im pa ra tor lu ğun son on yıl la rın da edi ni len de - ne yi min bü yük kıs mı, hem sö mür ge ler de hem de Britan ya nın ken di için de ver gi öde me den ka çın ma nın yolla rı na odak lan dı li ve 1930 lu yıl lar da ver gi öde mek ten ka çın mak için gi de rek de ni za şı rı şir ket ler ve tröst ler kul la nı lır ol du li yıl lar da ise, Lon dra-mer - kez li Eu ro-do lar pi ya sa sı nın or ta ya çık ma sıy la bir lik te ulus la ra ra sı ban ka lar, yet ki li mer ci le rin bu du rum da Bank of Eng land- ta ma men bı ra kı nız yap sın lar şek lin - de mu ame le de bu lun du ğu, ne re dey se kon trol süz bir fi - nans pi ya sa sı içe ri sin de bu lu ver di ler ken di le ri ni. Chris ten sen in bir mü la ka tın da söy le di ği gi bi, bir bi ri ar dı sı ra ge len Bri tan ya hü kü met le ri sa de ce Bri tan ya nın ver gi cen net le ri nin oluş tur du ğu örüm cek ağı nı gör mez - den gel mek le kal ma dı lar, ay nı za man da bu du rum la mü - ca de le et me ye yö ne lik ola rak ulus la ra ra sı dü zey de or ta - ya ko nan gi ri şim le ri en gel le mek su re tiy le bu pi ya sa nın ge li şi mi ni ak tif ola rak des tek le di ler: Bri tan ya sü rek li ola rak ver gi ko nu la rın da ulus la ra ra sı iş bir li ği ni güç len - dir mek üze re bir ku ral lar çer çe ve si ni şe kil len dir mek ama cıy la kü re sel düz lem de tem sil gü cü olan bir hü kü - met ler-ara sı ku ru mun ku rul ma sı na kar şı çık tı. Bri tan ya, Chan nel Ada la rı, Cay man Ada la rı, Bri tish Vir gin Ada la rı ve Bri tan ya nın di ğer bağ lı top rak la rın da ki ver gi cen net - le ri ne kar şı et kin bir ey lem de bu lu nul ma sı na yö ne lik ulus la ra ra sı bas kı la ra ba şa rı lı bir şe kil de di ren di. Bri tan ya lı yet ki li le rin de niz-öte si tröst le ri gün dem dı - şın da tut mak su re tiy le ver gi bil gi len dir me ko nu sun da ki pay la şım lar da ulus la ra ra sı iş bir li ği ni güç len dir me ye dö - nük gi ri şim le ri en gel le dik le ri ni göz lem le dim. Bu, kı sa sü re ön ce Baş ba kan Da vid Ca me ron un tröst le ri bil gi pay la şım sü reç le ri dı şın da tut ma sıy la bir lik te ger çek leş ti. De ni za şı rı tröst le rin, Bri tan ya nın ver gi cen net le ri nin giz li li ği mo de - lin de ki lit rol üst len me sin den do la yı, bu ol duk ça mü him bir me se le dir. Bri tan ya, ay rı ca AB nin çok-ulus lu şir ket le ri ver gi len dir me ye dö nük or tak bir yak la şım doğ rul tu sun da iler le me kay de dil me si için gi ri şim le ri ni (Or tak Kon so li de Ku rum sal Ver gi Te me li) yıl lar ca en gel le di. Hız la gü nü mü ze ge lir sek, özel lik le fi nan sal kriz son ra - sı dö nem de Bri tan ya nın Bir le şik Kral lık eko no mi sin de ki bü yü me nin mo to ru ola rak Lon dra ya bel bağ la ma sı nın risk li bir kal kın ma stra te ji si ol du ğu net lik ka zan mış du - rum da. Chris ten sen e bu ko nu da da baş vu rur sak: Bri - tan ya eko no mi si, fi nan sal hiz met le rin ege men li ğin de ki hiz met ler de dış ti ca re te aşı rı ba ğım lı du rum da. Fi nan sal hiz met ler sek tö rü ne yö ne lik her han gi bir şok ör ne ğin AB Tek Pa za rı na eri şim den men edil me si- eko no mi ye bü yük za rar ve re cek tir. Bu da, Bri tan ya nın örüm cek ağı nın Bre xit son ra sı sü - reç te ne re le re doğ ru gi de bi le ce ği gi bi ka çı nıl maz bir so - ru yu do ğu ru yor. Da ha ön ce le ri Lon dra nın sun du ğu hiz - met le rin ço ğu Tek Pa zar ol mak sı zın su nu la ma ya cak; bu da Lon dra mer kez li ban ka lar ve hu kuk şir ket le ri nin AB- 27 ile da imi bir dü zen kur ma la rı nı ge rek ti re cek. Syf 27 de editörler: ece güçer, murat yiğit, şamil Can Stajyerler: bilge C. başarıcı, nazlıcan arıtık, deniz üzüm, gizem general, Caner Özden, gizem korkmaz, abone Serv. dir: Süheyla şengezer yönetim adresi: doğu batı araştırmaları enstitüsü Fatih mah. kızılay Sok. no:19-a küçükçekmece - İstanbul Haber merkezi: lmdturk@gmail.com baskı: dünya Süper veb a.ş yıl mahallesi, bağcılar İStanbuL yayın türü: yaygın, Süreli yıl: 9, Sayı: 102 dağıtım: dünya Süper dağıtım a.ş. baskı tarihi: 9 ekim 2017 yurtiçi yıllık abonelik: 89 tl yurtdışı tüm ülkeler: 50 eu abonelik İçin: suheyla@turqdiplo.com

27 turque Diplomatique ekim "Tan rı" ke li me si, 1954 yı lın da Ame ri kan Bağ lı lık Ye mi ni'ne ek len miş ti ve "er ken So - ğuk Sa vaş yıl la rın da ki ko mü nist-kar şı tı ve Sov yet-kar şı tı pro pa gan da ba ra jı, bir çok Hı ris ti yan li de ri ve muh te me len on la rın ce ma at le ri ni kap sı yor du." Iba det yer le ri ne git me eği li mi art tı. Tru man yö ne ti mi sı ra sın da, Av ru pa'da ko mü nist fa ali yet le re da ir is tih ba rat pay la şı mı ama cıy la Va ti kan ile ya kın te mas lar ku rul du. J o E F r E E m a n m yan mar'da son ya þa nan þid det va ka la rý, di - nin gü ney do ðu as ya si ya se tin de uzun za - man dýr as li rol oy na dý ðý ný biz le re aným sa tý - yor. bu dist myan mar bir kez da ha ro hing ya müs lü man azýn lý ðý na yö ne lik acý ma sýz þid det va ka - la rýy la gün de me gel di ði ne gö re, gü ney do ðu as ya'da di nin si ya si ola rak ne ka dar çal kan tý lý ola bi le ce ði ni aným sa mak ta ya rar var. bu ra sý, dün ya nýn, di ni ça týþ - ma lar dan da ha çok me di tas yon için in zi va ya çe kil - me siy le ün lü bir kýs mýy dý oy sa ki. Ör ne ðin, myanmar'da bu dist mil li yet çi li ði nin et ki si ge nel lik le yep ye ni bir ol gu ola rak su nu lu yor. oy sa bu me se le çok da ha ön ce, ben zer be lir siz lik ve kar ma þa dö nem - le rin de gün de me gel miþ ti. So ðuk Sa vaþ sý ra sýn da, bu böl ge, ra kip viz yon lar ve ide olo ji le rin odak nok ta sý ol muþ tu. ve bu dizm de tü mü nün mer ke zin dey di yý lýn da, dwight d. ei sen ho wer'in gö re ve gel me sin den bir kaç ay son ra, abd baþ kan yar dým - cý sý ric hard m. ni xon, eþi Pat ile bir lik te as ya tu - ru na çýk tý. ge zi si sý ra sýn da bur ma, kam boç ya, La os ve vi et nam'dan geç ti ve bu ra da Fran sýz lar onu ala - rak vi et minh sa vaþ çý la rý nýn bir bom bar dý ma ný ný iz - le me si için ilk Hin du çin sa va þý nýn cep he hat la rý na gö tür dü ler. ni xon, gör dük le ri kar þý sýn da et ki len miþ - ti, ama bir yan dan da te dir gin ol du. abd'nin ül ke - de ki ko mü nist is ya na kar þý des tek le dik le ri Fran sýz - la rýn ona küs tah ve pat ron luk tas la yan tarz la rý ný sev me miþ ti. bu sý ra da vi et nam lý müt te fik le riy le te - mas kur du ve düþ man la rý nýn he ye can ve ren ama hoþ ol ma yan mil li yet çi li ðe ca zip bir al ter na tif su na ma - dýk la rý so nu cu na var dý. Se ya hat, ol duk ça ya rar lý bir de ne yim ol du. bir son ra ki yýl, müs te þar Wal ter be dell Smith'e yaz dý ðý bir mek tup ta ni xon þun la rý söy le miþ ti: "bil di ði niz gi bi, gü ney do ðu as ya halk la rýy la uzun za man dýr il - gi le ni yo rum ve bu in san la rý ik na et mek için ye te rin - ce ça ba sarf et me di ði mi zi dü þü nü yo rum. Ýde al le ri ve ga ye le ri bi zim ki le re çok ben zi yor." bir kaç yýl son ra abd baþ ka ný ol du ðun da kam boç ya'yý giz li ce bomba la dý ðý dü þü nül dü ðün de, bu duy gu ol duk ça gü lü ne - si ge le bi lir. an cak ni xon as lýn da bir þey le ri bi li yor - du. Fran sa so ru nu nun bir çö zü mü ola bi le ce ði ni söz le ri ne ek le di. "ek te ki öne ri nin, böy le si bir kar þý - lýk lý an la yý þa kat ký sað la ya ca ðý na ina ný yo rum", di ye yaz dý. ek le di ði öne ri, di ni ey lem vak fý (FFra) adýy la bi li nen gö re ce ola rak giz li bir grup tan dý ve "gü ney do ðu as ya'da ru ha ni dü zey de kar þý Sal dý rý" çað rý sýn da bu lu nu yor du. Pla na gö re, abd'nin pa ra sý bu dist ku rum la rý na aký tý la cak tý. amaç ise, inan cýn ca zi be si nin, Sov yet ler bir li ði, Çin ve kü re sel ko mü - niz min din-kar þý tý düþ man lý ðý na üs tün gel me si ni sað - la mak tý. on la rýn ki bir "Saf ran Per de" ola cak tý. ame ri ka lý yet ki li le rin ka fa sý, yýl lar bo yu bu dizm ta ra fýn dan ka rýþ tý rýl dý. Ýkin ci dün ya Sa va þý'nýn gölge sin de ve 1954 yý lýn da di en bi en Phu'da Fran sýz - la rýn mað lu bi ye ti so nu cun da ame ri ka lý lar, sa de ce as ke ri ey le min, gü ney do ðu as ya'da ko mü niz min ya yýl ma sý ný dur dur ma da ye ter li ol ma ya ca ðý ný an la - dý lar. Ýn san la rýn be yin le ri ni ve kalp le ri ni ve ya bu d- ist ta pý nak la rý ve ma bet le ri fet het me le ri ge re ki yor - du. bu, ame ri ka'nýn bir si ya si bir güç ola rak bu dizm'e ký sa sü re li sev da lan ma sý ný ve ide olo ji le rin mil yon la rý pe þin den sü rük le di ði bir dö nem de böl ge - de bu dist ku rum la rýn güç len di ril me si ne yö ne lik kur naz gi ri þim le ri ni aným sa tan eu ge ne Ford'un ya - kýn da ya yým la na cak olan "Cold War monks: budd - hism and ame ri ca's Sec ret Stra tegy in So ut he ast asia" (So ðuk Sa vaþ ke þiþ le ri: bu dizm ve gü ney do - ðu as ya'da ame ri ka'nýn giz li Stra te ji si) ad lý ki tap ta an lat tý ðý bir hi ka yey di. "din, abd'nin as ke ri ol ma - yan ve ya psi ko lo jik tür den bir et ki sað la mak için kul la na bi le ce ði bir araç tý," di ye ya zý yor Ford. "bu n- un için de ye rel halk la ra, di ni ku rum la rý kar þý sýn da gü ya ko mü nist teh di di vur gu la dý lar." Ýle ri de an la þý - la ca ðý gi bi, bu teh dit ler ger çek ti. do ðu ile ba tý yý kar þý kar þý ya ge ti ren ca sus luk ve ge ri lim film le rin de ör tü lü þe kil de du ran, o dö nem de Haç lý la rý aným sa tan re to ri ði ço ðu za man unu tu yo - ruz yý lýn da, abd Se na tö rü ed ward mar tin, ame ri ka'nýn "bir elin de atom bom ba sý, di ðer elin de Haç ile" ha re ket et me si ge rek ti ði ni söy le miþ ti. ko - mü nizm ise "tan rý ta ný maz" idi. do la yý sýy la, din, bu na kar þý güç lü bir si lah tý. bir hü kü met ku ru mu - mu zun ifa de le riy le, inanç, "So ðuk Sa vaþ araç sal lý - ðýn da" ki lit önem dey di. Ça ba la rý sa de ce bu dizm'le sý nýr lý de ðil di yý lýn da baþ kan Harry S. tru man, inanç lar ara sýn da ulu sal dü zey de di ni ve ru ha ni bir can lan ma çað rý - sýn da bu lun muþ tu. ta rih çi di an ne kirby'nin be lirt ti - ði gi bi, "tan rý" ke li me si, 1954 yý lýn da ame ri kan bað lý lýk ye mi ni'ne ek len miþ ti ve "er ken So ðuk Sa - vaþ yýl la rýn da ki ko mü nist-kar þý tý ve Sov yet-kar þý tý pro pa gan da ba ra jý, bir çok Hý ris ti yan li de ri ve muh - te me len on la rýn ce ma at le ri ni kap sý yor du." Ýba det yer le ri ne git me eði li mi art tý. tru man yö ne ti mi sý ra - sýn da, av ru pa'da ko mü nist fa ali yet le re da ir is tih ba - rat pay la þý mý ama cýy la va ti kan ile ya kýn te mas lar ku rul du. Ford da de ni za þý rý Ýs lam ör güt le riy le ça lýþ - mak için baþ tan çý ka rý cý an cak inan dý rý cý ol ma yan bir pla na atýf ta bu lu nu yor. bu dizm'de ol du ðu gi bi ame ri kan So ðuk Sa va - þý'nýn di ni ko mü niz me kar þý bir si lah ola rak kul lan - ma ko nu sun da ki is tek li li ði, bu da'nýn ölü mü nün 2500.yýl dö nü mü ko nu sun da ar tan he ye can la ve ta - kip çi le ri nin onun öð re ti le ri ni baþ tan so na göz den ge çir mek üze re bir ara ya ge le rek ger çek leþ tir dik le ri ilk "kon sey le" ör tüþ tü. 1950'li yýl la rýn or ta sýn da bu dö nüm nok ta sý na gi den sü reç, bu dizm yan lý sý can lý bir bi linç dü ze yi ni de do ður du ve bu da dün ya bu - dist Fe de ras yo nu'nun ku rul ma sýy la so nuç lan dý. 25 ma yýs 1950 ta ri hin de, dün ya bu dist Fe de ras yo nu, þu an da Sri Lan ka ola rak bi li nen Cey lon'da ki ilk bü - yük kon fe rans la rý ný ger çek leþ tir di. bu et kin lik hak - kýn da ame ri ka lý bir yet ki li nin ak tar dý ðý na gö re; "Ýyi siy le kö tü süy le dün ya ça pýn da bað lan tý la rý olan ve gü ney do ðu as ya'da kit le le ri cez be den ye ni bir si ya si-di ni ör güt doð du." gü ney do ðu as ya hü kü met le ri de bu nun ca zi be gü cü nü an la dý lar. ko mü nist dü þün ce nin halk ara sýn - da yük se li þiy le bir lik te bu dist ge le nek le rin çö zül - me sin den en di þe et ti ler yý lý aðus tos ayýn da Cia'in bir bil gi no tun da, bur ma bað la mýn da ki ha - let-i ru hi ye ak ta rý lý yor, bir çok hü kü met gi bi bu ra da da ko mü nist fi kir le rin rað bet gör dü ðün den söz edi - li yor, "bur ma'da ko mü nist le rin de ne tim kur ma sý, hem Çin li ko mü nist ler hem de SSCb açý sýn dan bü - yük bir stra te jik avan taj dýr. bu, Hin dis tan-pa kis tan ve gü ney do ðu as ya ara sýn da bir ta koz ola cak, ko mü nist le rin Hin du çin'e ve gü ney ve gü ney do - ðu as ya'nýn di ðer ül ke le ri ne sýz ma sý ný ko lay laþ tý - ra cak ve psi ko lo jik dü zey de as ya'da ki ko mü niz - min kar þý ko nu la maz bir güç ol du ðu id di asý na iti ci güç ve re cek," de ni yor du bil gi no tun da. mao Ze dong'un Çin'de yük se li þi ne tem kin li ba - kan ve kuo min tang güç le ri nin sý nýr la rý öte sin de ya - yýl ma sý kar þý sýn da ne ka dar ký rýl gan du rum da ol - duk la rý ný gö ren ba zý böl ge li der le ri de ken di baþ la rý na ini si ya tif al dý lar. Ford, 1950 yý lý ba þýn da tay lý yet ki li le rin "ba ba, an ne, kral ve dev let'e hür - me ti öð ret mek ve ko mü nizm ile bu dizm ara sýn da ki ay rý mý net leþ tir mek için" kýr sal dan ke þiþ le ri gö rev - len dir dik le ri ni ya zar. da ha da meþ hur ola ný ise, burma'nýn ba ðým sýz lýk son ra sý baþ ba ka ný u nu'nun 1950 yý lýn da söy le dik le ri dir: "karl marx'a at fe di len fi kir - ler, yü ce efen di miz bu da'nýn ayak la rý nýn di bin de uza nan toz par ti kül le ri nin on da bi rin den da ha az dý." do la yý sýy la abd'nin sü re ce mü da hil ol ma sý için doð ru za man la may dý. ni xon'ýn mek tup gön der di ði dö nem de, Cia za ten böl ge de ki bu dist grup lar la ça - lýþ mak la meþ gul dü. ku rum, ola sý ko mü nist að la rý de net le mek ama cýy la, bang kok'un et nik vi et nam ma nas týr la rý na da ir 1948 yý lý ba þýn da is tih ba rat top la - mýþ tý. an cak, Cia, açýk bir þe kil de ha re ket ede mez di ve özel ku rum la rýn üze rin den iler le me si ge re ki yor du. ku rum, ye ni ku ru lan Öz gür as ya ko mi te si yý - lýn dan son ra as ya vak fý ola rak ta nýn dý- için sah ne ge ri sin den fon la ma sað la dý. bu nu da, o sý ra da ra dio Free eu ro pe'u de net le yen Öz gür av ru pa ulu sal ko - mi te si üze rin den yap tý. Cia, 1960'lý yýl la rýn so nun da if þa ol ma la rýn dan son ra va kýf ile bað la rý ný sert leþ ti re - ne dek giz li fon la ma yap ma ya de vam et ti. abd'nin er ken dö nem ça ba la rý nýn ço ðu burma'da ger çek leþ ti. Ford, bu nu, giz li bu dist ope ras - yon la rý için bir la bo ra tu var ola rak ni te len di ri yor (bur ma'da u nu, marx ko nu sun da ki yo rum la rýn dan da gör dü ðü müz gi bi, ko yu bir bu dist idi). Öz gür as ya ko mi te si, 1952 yý lýn da bur ma'ya gel di ve yak la þan kon se yi için -il ki, iki bu çuk mi len yum ön ce ol du ðu için, bu tür top lan tý la rýn al - týn cý sý idi- des tek ver di. u nu, abd hü kü me tin den bu kon se yi - al týn cý Si nod ola rak da söz edi lir- ger - çek leþ tir mek için yar dým ta lep et ti. Ha zýr lýk lar, bur - ma hü kü me ti ne yak la þýk 6 mil yon do la ra mal olacak ve bu da'nýn ölü mü nün ar dýn dan ger çek le þen ilk kon sey de ki ne ben ze me si için in san eliy le bir ma ða - ra nýn da in þa edil me si ge re ke cek ti. bu ma ða ra, ha len yan gon'da, ya ni bur ma'nýn ti - ca ri baþ ken tin de mev cut olup, bir bu dist ko le jin par ça sý ve po pü ler bir tu ris tik alan dýr. Ford'un yaz - dýk la rý na gö re, 1962 yý lý iti ba riy le CFa ve onun ar - dýn dan ge len as ya vak fý, bas ký ekip man la rý ve tek - nik tav si ye le re do lar dan faz la kat ký da bu lun du, bur ma'da ki budd ha Sa sa na Press'in dün ya ça pýn da bu dist ya yý nev le ri nin "en bü yük ve en iy ekip man lý" ola ný ha li ne gel me si ne yar dým et ti. bu es na da as ya vak fý, ya kýn ül ke ler de ki -bu na tayland, kam boç ya ve La os da da hil - ope ras yon la rý ný ge niþ let ti ve Was hing ton'a bu dist dün ya da böl ge sel bir plat form ve að im ka ný ver di. abd, di ðer ül ke - ler de de aþa ðý yu ka rý ben zer bir yak la þý mý kul lan dý - bu dist eði tim ve kal kýn ma grup la rý na hi be ver di, an ti-ko mü nist pro pa gan da yý yay dý, bu dist kon fe - rans la rýn da var lýk ser gi le di ve Sang ha'nýn ký dem li üye le ri ne -ve ya ruh ban sý ný fý na- em pi re Sta te bu il - ding gi bi yer le ri zi ya ret et me le ri için abd'ye se ya - hat le re spon sor ol du. bu nun te mel fik ri ise, bir yet - ki li nin be lirt ti ði gi bi, "tüm di ni inanç lar ara sýn da ko mü nizm ve din öz gür lü ðü ara sýn da ki tu tar sýz lýk - la ra bü yük çap ta dik kat çek me ola sý lý ðý na da ha faz - la aðýr lýk ver mek ti". do ðal ola rak abd'li yet ki li ler, bu dizm'i sö mü rü - yor gi bi gö zük me me ye dik kat et ti ler yý lýn da böl ge ye yö ne lik da ha kap sam lý bir po li ti ka tas la ðýn - da, "ne ya pý lýr sa ya pýl sýn, bu dist li der le rin gö zün de bu nun bir abd hü kü met "prog ra mý" iz le ni mi ya ra - týl ma sýn, da ha zi ya de bu dist ve ame ri ka lý di ni grup la ra kar þý lýk lý ola rak yar dým cý ol ma ya dö nük dos - ta ne jest ler gi bi al gý lan sýn" de ni yor du. bu nun la birlik te, abd'li yet ki li ler bir yan dan da du ru mun aci li - ye ti nin far kýn day dý; ke za ko mü nist Çin bir yan dan ay ný kon fe rans ve top lan tý lar sý ra sýn da di ni te mas la - rý ný ge liþ tir mek le meþ gul dü yý lýn da abd dý þiþ le ri ba kan lý ðý'nda ki uz - man lar, da ha da ile ri ye gi de rek bir "bu dist ko mi te" kur du lar. abd'li yet ki li ler, bu dizm'in yek pa re bir bi rim ol ma dý ðý ný öð re ni yor lar dý. Fark lý mez hep ler var dý ve bur ma ve tay land gi bi ül ke ler bir sý nýr ve ben zer ge le nek le ri pay la þý yor ol sa lar bi le, ay ný za - man da yüz yýl lar ca ön ce si ne gi den, mut suz bir sa vaþ ta ri hi nin de par ça sýy dý lar. La os ko nu sun da Ford, 1958 yý lýn da ya pýl mýþ bir an ket ten söz eder. bu na gö - re, bu ra da ki hal kýn sa de ce ya rý sý bu dizm'i be nim se - miþ ti. ya ni, hal ký bu dizm öð re ti le riy le et ki le me gi ri - þim le ri, bir çok ki þi açý sýn dan ma na sýz ola cak tý. ame ri ka'nýn bu dist li der ler le bað la rý ný güç len dir - me ça ba la rý nýn da za yýf ol du ðu da ha son ra dan an la - þýl dý - özel lik le de abd'nin gü ney do ðu as ya ve So ðuk Sa vaþ sý ra sýn da di ðer ül ke le re as ke ri mü da - ha le si ile ký yas lan dý ðýn da. bu, ait ol ma dýk la rý ve ya an la ma dýk la rý yer ler de ser se ri ce do la þan "çir kin ame ri ka lý" de ðil di. Ford'un var dý ðý so nu ca gö re, "yurt taþ lý ðýn güç len di ril me si oda ðý ko nu sun da herhan gi bir kö tü ni yet yok tu; ba zý ye rel uy gu la yý cý la rýn sa mi mi ye ti ve uz man lýk la rý ise, baþ ka la rý nýn iþi ne bur nu nu so kan ki bir li in san mo de li ne uy gun de ðil di." an cak, ame ri ka'nýn bu dizm'le ký sa sü re li ro man - tik iliþ ki si nin pek de ba þa rý lý ol ma dý ðý or ta day dý. abd'nin hem as ke ri hem de di ni cep he ler de ki des - te ði ne rað men, ko mü nist re jim ler vi et nam, La os ve kam boç ya'da ik ti da ra gel di. bu ra da ký zýl kmer ler, üst dü zey ke þiþ le ri öl dü rüp di ðer le ri ni de ça lýþ ma kamp la rý na gön der di ler. bur ma'da or du, baþ ba kan ve bu dist le rin pat ro nu u nu'yu 1962 yý lýn da gö rev - den al dý ve cun ta li de ri, ko mü nist ler le es ki yol lar - dan sa vaþ ma ya ka rar ver di - ya ni si lah lar la. ame ri - ka'nýn giz li des te ði ni alan tay land, ko mü nizm kar þý tý ve sol cu kar þý tý bas ký lar da bu lun du ve bu bas ký la rýn acý ma sýz lý ðý, as ya vak fý'nýn ça lýþ ma la rý ný an lam sýz laþ týr dý. bu ta rih çe, bu dizm'in ne ol ma dý ðý ný bi ze aným sa - tý yor. ba tý'nýn bu dizm'in ru ha ni ve mis tik özel lik le - ri ko nu sun da ki ta kýn tý sý, di nin da ha si ya si - ve ba - zen þid det içe ren- geç mi þi ni göl ge le di. em per ya list Ja pon ya'nýn Çin'e yap tý ðý þid det içe ren sal dý rý la rý ný kut sal bir sa vaþ ola rak öne sü ren mi li tan Zen bu dist ler le bo ðuþ mu yo ruz. Sri Lan ka'da ta mil kap la ný is yan cý la rýy la sa vaþ ma ya gi den as ker le ri kut sa yan bu dist ke þiþ le ri dü þün me ye de çok faz la za man ayýr mý yo ruz. ve bu gün myan mar'da yý lýn da isim de ðiþ ti ren, geç mi þin bur ma'sýn da- ya þa nan lar kar þý sýn da þo ke ol duk; mil li yet çi ke þiþ ler, müs lü - man la ra kar þý kan dö kü len, di ni ayak lan ma lar baþ - la tý yor ve plan lý kat li am la rý teþ vik edi yor du. bu ra - dan alý na cak ders, bu dizm'in þid det içer di ði de ðil - ke za içer mi yor. da ha zi ya de, tüm din le rin, en ba rýþ - çýl gö rü nen le rin bi le, si ya si ve ba zen þey tan ca amaç la ra hiz met ede cek þe kil de çar pý tý la bi le ce ði... bu dist le rin mi li tan lý ðý ný te tik le yen, týp ký af ga nis - tan'da ki mü ca hit le ri teþ vik et me si gi bi, So ðuk Sa - vaþ'ýn ken di si ol ma mýþ mýy dý? Ýþ te asýl me se le bu. Ford bu nok ta ya iþa ret eder ken, so ru nun ya ný tý ný ve - re me miþ ti. an cak, So ðuk Sa vaþ'ýn ge ri lim le ri hiç kuþ - ku yok ki da ha cid di bir si ya si bu dizm'i te tik le di ve Ford, po li ti ze ol muþ ke þiþ ler den ba zý la rý ný gün de me ge ti ri yor. bun lar dan bi ri, kit ti vud ho isim li tay land lý bir ke þiþ olup ken di si 1970'li yýl lar da ak tif ti ve ko mü - nist le rin öl dü rül me si ile ba lýk tu tul ma sý ný ký yas la ma - sýy la meþ hur du. "ba lýk av la ma nýn kö tü bir ya ný yok; ama biz onu bir ke þi þin ze kat ku tu su na yer leþ ti rip, çok da ha faz la ödül ka za ný yo ruz." (10 eylül 2017) r e k a b e t v e H a S i m L i ğ a d i n Ö rt ü S ü ABD, Komünizmle Mücadelede Budizmi Kullandı kaynak: li ti co.com/ma ga zi ne/story/2017/09/10/us-his tory-myan mar-com mu nism-budd hism Görünmez İmparatorluğun Başkenti Baştarafı 24. sayfada Bri tan ya da ki ver gi cen net le ri, Çin, Hin dis tan, Or - ta Do ğu ve Sah ra-al tı Af ri ka sı nda ye ni pi ya sa ola - nak la rı gö rü yor lar, an cak bu da muh te me len çok da - ha faz la ka ra pa ra ak la ma yı ve çok da ha faz la ver gi den ka çın ma yı ge rek ti re cek. Chris ten sen in gör dü ğü gi bi, so run, Bri tan ya nın on yıl lar dır en düs - tri yel çe şit len me pla nın da ba şa rı sız lı ğa uğ ra ma sı ve şim di ler de elin de sı nır lı kal kın ma se çe nek le ri nin ol - ma sı: Baş ba kan May ve onun ma li ye ba ka nı da ha şim di den Bri tan ya nın ver gi cen ne ti ro lü nün bir se - çe nek ol du ğu na işa ret et ti. Bu, bir za yıf lık ema re si, çün kü dü zen le me ler de, giz li lik te ve ku rum sal ver gi - len dir me de di be doğ ru bir ya rış, muh te me len Britan ya yı fi nan sal is tik rar ve ma li sür dü rü le bi lir lik le ala ka lı risk le re açık ha le ge ti re cek. Pe ki bu ka lı cı bir kal kın ma stra te ji si mi dir? Hiç kuş ku yok ki bu sü re - cin ka za nan la rı ola cak: Bri tan ya nın ver gi cen ne ti im - pa ra tor lu ğun dan ya rar sağ la yan oli gark lar, klep tok - rat lar, çe şit çe şit aris tok rat lar, ban ker ler, hu kuk çu lar, ga rip tip ler ve emek li po li ti ka cı lar. An cak Bri tan ya hal kı nın ezi ci ço ğun lu ğu açı sın dan, dün ya nın en ge niş ver gi cen ne ti ne ev sa hip li ği yap ma nın her han gi bir fay da sı yok ve sağ la dı ğı tek şey sos yal bö lün me ve gü cün gö re ce ola rak da ha da azal ma ola sı lı ğı. Bu, bel ge sel de araş tır dı ğı mız bir ko nu. ABD ve Bir le şik Kral lık ın du ru mun da, hiz met ler, en düs tri yel ka pa - si te de ki azal ma yı te la fi et mi yor. Mic ha el Hud son, kö ken le ri ol duk ça kri mi nal ni te lik te ola bi len ulus la ra - ra sı ser ma ye yi çek mek su re tiy le, bu nun ABD ve Birle şik Kral lık ta bir ola sı lık ha li ni al dı ğı nı açık lı yor. Kay nak: bal re se arch.ca/the-city-of-lon don-ca pi tal-of-an-in vi sib le-em pi re/ Rö por ta jın tü mü: uts che-wirts chafts-nac hrich ten.de/2017/09/18/city-lon don-ca pi tal-in vi sib le-em pi re/

28 28 ekim 2017 turque Diplomatique mültecilere nasıl davranılır: türkiye den bir ders In san lar ev le rin den kaç mak zo run da ka lı yor lar ve ar dın dan gel dik le ri yer de red de di li yor lar. Şa yet dün ya bu in san la rın ha yat la rı nı ye ni den kur ma la rı na, ger çek ev le re, bel li bir onu ra ve en azın dan bi raz umu da sa hip ol ma la rı na yar dım cı ol ma ya dik ka ti ni ver mez ise, bu or tam ra di kal leş me ye gi den yo lu dö şü yor yı lın dan be ri Su ri ye'de ki iç sa vaş ço ğun - luk la si vil olan 'i aş kın in sa nı öl dür dü. mil yon lar ca in san ye rin den edil di ve yak la şık beş mil yon Su ri ye li kaç tı. bu du rum ise, ikin ci dün - ya Sa va şı'ndan bu ya na en bü yük mül te ci kri zi nin doğ ma sı na yol aç tı. Su ri ye li mül te ci le ri ka bul et me - nin ağır lık lı yü kü nü sırt lan mak ise, abd ve ya av ru - pa'nın de ğil, Su ri ye'nin kom şu la rı olan tür ki ye, Lübnan ve ür dün'e düş tü. bu ül ke ler, bir lik te, beş mil yon Sür ya ni ni bü yük ço ğun lu ğu nu ağır lı yor lar. Her bi ri, fark lı ba şa rı de re ce le ri eş li ğin de, de va sa zor luk lar la mü ca de le edi yor lar. bu üç ül ke ye yap tı - ğım zi ya ret ler de, ür dün ve özel lik le Lüb nan ile kı - yas lan dı ğın da tür ki ye de ki Su ri ye li mül te ci le re ne ka dar bü yük bir önem at fe dil di ği ni gör mek, be ni hay ran lı ğa sü rük le di. 6 mil yon luk nü fu suy la Lüb nan uzun za man dır Fi lis tin li le re ku cak açı yor. bir leş miş mil let ler yar dım ve ba yın dır lık ajan sı na gö re, Lübnan da ka dar Fi lis tin li mül te ci ka yıt lı ve bunla rın bü yük kıs mı da kamp lar da ya şı yor. Lüb nan da do ğan üçün cü ku şak Fi lis tin li ler bi le mül te ci sta tü sün - de olup, va tan daş lık ola na ğı ol mak sı zın mül te ci kamp - la rın da ya şı yor lar ata la rı nın ge li şin den ne re dey se 70 yıl son ra bi le. Lüb nan ya sa la rı mül te ci le rin bir çok iş te ça lış ma sı nı r u L a J E B r E a L ya sak lı yor. Lüb nan, bu mül te ci nü fu su na, yakla şık 1,5 mil yon Su ri ye li ek le di. bu Su ri ye li le rin bü - yük kıs mı, te miz su ya kı sıt lı im ka nı olan ka la ba lık kamp lar da ki plas tik ça dır lar da ya şı yor lar, hü kü met-dı - şı ku rum la rın yap tı ğı yar dım lar la ayak ta ka lı yor lar. Lüb nan hü kü me ti Su ri ye li le rin Fi lis tin li ler gi bi ka lı cı yer le şim ci ol ma sı nı is te me di ği için kamp lar, bir leş miş mil let ler ta ra fın dan res mi ola rak ta nın mı yor ve ya yö - ne til mi yor. Su ri ye li mül te ci le re kar şı öf ke, alarm ve ri - ci dü zey le re ulaş tı. Önü müz de ki se ne se çim le rin beklen di ği bir or tam da ba zı Lüb nan lı po li ti ka cı lar, Su ri ye de ki sa vaş dur ma nok ta sı na ge lir gel mez bu mül te ci le ri sı nır dı şı et me sö zü ve ri yor lar. şu an için Su ri ye li ler, mer ha met gö rü yor lar, an cak iti bar de ğil. Son 10 ay da bu kamp lar dan ço ğu nu zi ya ret et tim. be kaa va di si nde ki bir kamp ta, 12 ya şın da ki no ur ve onun kız kar de şi aya ile bir fı rı nın dı şın da kar şı - laş tım. ra ma zan bay ra mı ve si le siy le tat lı al mak için bu ra da mo la ver miş tim ve no ur a ai le si ni sor dum. ken di si ve aya nın tüm ya kın la rı nı kaybet tik le ri ni söy le di ba - na. ken di si şim di ge ri - ye ka lan tek ak ra ba sı ile ya şı yor: yok sul ve yaş lı bir tey ze, üs te lik beş ta - ne de ço cu ğu var dı. no ur, sa vaş pat lak ver di ğin den be ri oku la git me di. Lüb nan da gün le ri ni so kak ta kız kar de şiy le di le ne rek ge çi ri yor. no ur ve aya, pe çe te, şe ker ve şi şe su sa ta rak so kak lar da ay lak ay lak do - laş mak zo run da ka lan bin ler ce Su ri ye li ço cuk tan iki si. di ğer le ri ise, ken di le ri ni ve ai le le rin den ge ri ye ka lan la rı ge çin dir mek için çift lik ler de ça lı şı yor lar. yi ne be kaa va di si nde bu lu nan tal Sar ho un mülte ci kam pın da, Su ri ye li ve Fi lis tin li ço cuk lar hü kü - met ka rar na me si çer çe ve sin de sa de ce öğ le den son ra bir leş miş mil let ler okul la rı na gi di yor lar. bu po li ti ka, mül te ci le ri Lüb nan lı ço cuk lar dan ay rı tut mak için ka - sıt lı bir gi ri şim. oku la git mek ye ri ne so kak ta oyun cak si lah lar la oy na yan çok faz la oğ lan ço cu ğu gör düm. bu genç le ri na sıl bir ge le cek bek li yor? ür dün, 1,3 mil yon Su ri ye li mül te ci ye yö ne lik da ha olum lu bir tu tum ser - gi le di. en bü yük kamp la rı olan Za ata ri, ku zey sı nı rı na ya kın bir nok ta da olup, ür dün içiş le ri ba kan lı ğı ve bir leş miş mil let ler mül te ci ler yük sek ko mi ser li ği ta - ra fın dan yö ne ti li yor; ulus la ra ra sı yar dım ajans la rın dan olu şan bir kon sor si yum la fi nan se edi li yor. bu na rağ men ha len ka dar ki şi, Su ri ye-ür - dün sı nı rın da tut sak kal mış du rum da lar. ür dün lü gü ven lik yet ki li le ri nin 2016 yı lın da işid ta ra fın dan ara bay la ger çek leş ti ri len bir bom ba lı sal dı rı so nu - cun da öl dü rül me si nin ar dın dan hü kü met bir baş ka kamp olan ruk ban a eri şi mi ka pat tı ve Su ri ye li le re sı nır dan gi ri şi ya sak la dı. bu du rum Su ri ye li le rin hen dek de nen bir alan da, çö lün or ta sın da kamp kur ma sı na yol aç tı. ora da bin ler ce ki şi ha va sal dı rı la - rı kar şı sın da sa vun ma sız du rum da lar, zor lu ko şul lar - da ya şı yor lar ve çok kıt kay nak lar la ha yat ta kal ma ya ça lı şı yor lar. Sal gın has ta lık lar ya şa nı yor, an cak ür - dün lü yet ki li ler, yar dım ve tıb bi te da vi ye eri şi mi en - gel le di ler ve bu böl ge yi ka pa lı bir as ke ri böl ge ola rak be lir le di ler. bu bo ğu cu in san cıl kri zin or ta sın da trump yö ne ti mi, Su ri ye li mül te ci le re yar dım eden ulus la ra ra sı yar dım ku ru luş la rı nın fi nans man mus lu - ğu nu ka pat ma teh di din de bu lun du. bir leş miş mil let - ler kü re sel li der lik ro lü nü yi ti rir ken, tür ki ye gi bi böl - ge sel güç ler bu boş lu ğu dol dur ma ya yö ne li yor lar. tür ki ye ve 80 mil yon luk nü fu su, 3 mil yo nu aş kın Su ri ye li mül te ci ye ev sa hip li ği ya pı yor. tür ki ye de afad baş ka nı nın ba na söy le di ği gi - bi: Su ri ye li mül te ci ler çö zü le cek bir so run de ğil; yö ne ti le cek bir ger çek lik. tür ki ye nin ga zi an tep şeh ri, mül te ci le re in san ca mu ame le de bu lun ma nın bir ör ne ği ni ser gi li yor. Su ri ye-tür ki ye sı nı rın da ki bu gü zel kent, Su ri ye li ye ku cak aç mış du rum - da. bun lar dan yak la şık i, ken tin beş ay rı kam pın da ya şı yor lar. bu kamp lar, tür ki ye afet ve acil du rum yö ne ti mi baş kan lı ğı ta ra fın dan yö ne ti li - yor. ge ri ka la nı bun la rın ezi ci bir ço ğun lu ğu- ken - tin için de ya şı yor lar. mül te ci le rin ça lış ma sı na izin ve ri li yor ve sağ lık hiz met le ri ve okul la ra üc ret siz eri - şim le ri var. Hü kü met sü rek li ola rak bu mül te ci le re türk va tan daş lı ğı ver me nin önü nü aç ma sö zü ver di yı lın dan be ri ga zi an tep bü yük şe hir be le di ye baş ka nı olan Fat ma şa hin, mül te ci hak la rı nın ko - run ma sı nı, ken di si ni ta nım la yan bir po li ti ka ha li ne ge tir di. ken ti, sa vaş mağ dur la rı nı ku cak la ma ko - nu sun da kü re sel bir mo del ha li ne gel di. ken tin kamp la rın da ki ba zı ge çi ci ev le re yap tı ğı zi ya ret te ba yan şa hin e eş lik et tim. bu ra da Su ri ye li mül te - ci ler bi zi, san ki uzun za man dır bir bi ri mi zin izi ni kay bet miş ak ra ba lar mı şız gi bi kar şı la dı lar. baş ka ko şul lar al tın da aşa ğı la nan in san la rın umu du nun bu den li can lı ol du ğu gör mek, il ham ve ri ciy di. tür ki ye nin mül te ci po li ti ka sı sı nır la rın da so na er mi yor. Su ri ye de geç ti ği miz se ne türk or du su ta - ra fın dan işid in kon tro lün den kur ta rı lan Ce rab lus ken ti ni zi ya ret et tim. an ka ra nın ge rek çe le ri çok çe şit li ol sa da, so mut bir so nuç, sı nır dan mül te ci ge - çi şi nin azal tıl ma sı ve bir çok mül te ci nin ev le ri ne ge - ri dö ne bil me ola sı lı ğı nın doğ ma sı ol du. işid in ace - le gö rü len ada le ti ve hal kın or ta sın da ka fa kes me si ye ri ne ar tık için de do ğum ser vi si olan bir has ta ne var. okul lar ye ni den in şa edi li yor. şe hir, ye ni bir ye rel kon sey kur muş. Her ne ka dar ken di için de zor luk lar ya şa sa da bir se ne ka dar ön ce ya şa nan as ke ri dar be gi ri şi mi gi bi- tür ki ye kom şu la rıy la kı yas lan dı ğın da çok da ha in san cıl bir mül te ci po li ti ka sı iz le me yi ba - şar dı. av ru pa, tür ki ye nin mül te ci le rin kur ta rıl ma - sın da bu ön cü ro lü üst len me si ne mem nu ni yet le izin ver di. Cum hur baş ka nı re cep tay yip er do ğan ın hü - kü me ti, mül te ci le rin av ru pa kı yı la rı na ulaş ma sı nı ön le mek kar şı lı ğın da av ru pa nın tür ki ye nin mül te - ci prog ra mı nı fon la dı ğı bir an laş ma yap tı. tür ki ye nin mül te ci kri zi ne ya nı tı, cum hur baş ka - nı nın böl ge sel pres ti ji ni ve gü cü nü cid di an lam da ar - tır dı. bay er do ğan, an ka ra nın baş kent ol du ğu ye ni bir os man lı im pa ra tor lu ğu kur ma ha ya li ni uzun za - man dır el üs tün de tu tu yor. tür ki ye nin güç lü mül te ci po li ti ka sı, bu he ve si mad di açı dan da ile ri ta şı dı. Öte yan dan, Su ri ye de ki sa vaş du ru lu yor ve Su ri - ye li ler ev le ri ne ge ri dön me ye baş lı yor. ulus la ra ra sı göç Ör gü tü nün kı sa sü re ön ce yap tı ğı açık la ma ya gö re, bu se ne Su ri ye li ev le ri ne ge ri dön dü. an cak bu sü reç ha len ter si ne çev ri le bi lir. Cum hur - baş ka nı be şar esad ın acı ma sız şid de ti ye ni bir mül te ci dal ga sı ya ra ta bi lir; ke za ken di si, di ğer tar - tış ma lı alan lar ara sın da id lib ken ti ni ge ri al ma yı plan lı yor. geç ti ği miz ni san ayın da ora da ki si vil le re yö ne lik ola rak sa rin ga zı kul lan. bun dan son ra ki sal dı rı sı ise, bu ka dar ölüm cül ola bi lir. bel li bir ge çi ci an laş ma ya va rıl sa bi le, he nüz kim - se Su ri ye li mül te ci le rin gü ven li ği ne yö ne lik tat min edi ci bir plan öner me di ge ri dö nen ler ve dö ne me yen - ler de da hil. ya ban cı müt te fik ler ola rak iran ve rus - ya nın yar dı mıy la, bay esad bu tüy ler ür per ti ci ça tış - ma nın fi ili ka za na nı ola cak ve ik ti dar da kal ma yı plan lı yor. bir çok mül te ci açı sın dan sa vaş so na er dik ten son ra bi le, esad ın kon tro lün de ki Su ri ye ye ge ri dö nüş, idam hük mü ile eş de ğer. re ji min me za li mi ne ba kıl dı - ğın da, Su ri ye nin kom şu la rı nın yıl lar bo yu ve bel ki de son ra ki ku şak lar bo yun ca çok faz la sa yı da mül te ci nü - fu su na ev sa hip li ği ya pa ca ğı na ke sin gö züy le ba kı lı yor. mül te ci kamp la rı na yap tı ğım se ya hat ler sı ra sın da ko - nuş tu ğum bir çok Su ri ye li ba na ev sa hi bi ül ke le rin de - ki or du ve po lis güç le ri nin or tak bir su iis ti mal kül tü - rün den söz et ti ler. (new york ti mes-27 ey lül 2017)