Anahtar Kelimeler: Abstract

Transkript

1 Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 4 Sayı: 19 Volume: 4 Issue: 19 Güz 2011 Fall YER ZORBALII VE ÖRGÜT KÜLTÜRÜ LKS ÜZERNE SOSYOLOJK BR ARATIRMA A SOCIOLOGICAL RESEARCH ON THE RELATIONSHIP BETWEEN WORKPLACE BULLYING AND ORGANIZATIONAL CULTURE Pınar Çalar KUCU Özet Aratırmamızın amacı i yeri zorbalıı ile örgüt kültürü arasındaki ilikiyi sosyolojik olarak deerlendirmektir. yeri zorbalıı, çalıanların üstleri, meslektaları ve nadiren de olsa astları tarafından sistematik bir ekilde olumsuz davranılara maruz kalma durumudur. yeri zorbalıını dier olumsuz davranılardan ayran en önemli özellikler, bu tür olumsuz davranıların sistematik bir ekilde sürekli ve tekrarlanır olmasıdır. Bu anlamda zorba davranılar çalıanlar üzerinde psikolojik baskı yaratan, baskı derecesine göre ruhsal ve fiziksel rahatsızlıklara yol açan, çalıanların performansını olumsuz etkileyen ve özgüvenlerini zedeleyen, etik dıı ve kaba olan olumsuz davranılardır. Aratırmamızla ilgi bir dier kavram olan örgüt kültürü, örgütün deerlerinden, normlarından, politika ve hedeflerinden, ii yürütme ve organize olma biçimlerinden meydana gelmektedir. Aratırmamızda rekabetçi deerler çerçevesinde oluturulan 4 farklı örgüt tipi sınıflanmasından faydalanılmıtır: Klan, Adhokrasi, Hiyerari ve Pazar. Örgüt kültürü i yerinde zorbalık yaanmasında örgütsel faktörlerin açıklaması olarak tasarlanmıtır. Kuramsal olarak örgüt kavramı genel sistem teorisi ve yapısalfonksiyonalist bir yaklaım çerçevesinde ele alınarak yapı/sistem olarak kabul edilmitir. Çalıanların davranılarına rehberlik edecek normatif düzenlemeler olmadıında, sistemin dengesinde bir bozulma meydana gelmektedir. yerinde zorbalık, bu sistemlerin dengesinde meydana gelen bozulmalardan biri olarak tanımlanmıtır. Çalımamızda nicel yöntemler kullanılarak iki farklı sektördeki çalıanlara anket uygulanmıtır. Buna göre uygulama birimleri belirlenirken özel sektörde faaliyet gösteren örgütün Pazar, kamuda faaliyet gösteren örgütün ise hiyerarik özelliklere sahip olduu öngörülmütür. Aratırma ilikisel türden bir aratırmadır ve toplamda 707 çalıana anket uygulanmıtır. Örgüt kültür tipini belirlemek için Cameron ve Freeman tarafından gelitirilen ölçek kullanılırken, zorba davranıların türünü belirlemek üzere, Einarsen ve arkadaları tarafından gelitirilen Olumsuz Eylem Anketi (NAQ- Negative Act Questinnaire) kullanılmıtır. Buna göre aratırmanın 2 ana hipotezi ve alt hipotezleri bulunmaktadır: (1) Örgüt kültür tipleri ile zorba davranı türleri arasında iliki vardır. Buna göre: (1a) Örgütün (klan, adhokrasi, pazar ve hiyerari) özellii ile zorba davranı türleri arasında iliki vardır. (1b) Örgüt liderinin (klan, adhokrasi, pazar ve hiyerari) özellii ile zorba davranı türleri arasında iliki vardır. (1c) Örgütte çalıanların yönetim ekli (klan, adhokrasi, pazar ve hiyerari) ile zorba davranı türleri arasında iliki vardır. (1d) Örgütteki ba türü (klan, adhokrasi, pazar ve hiyerari) ile zorba davranı türleri arasındaki iliki vardır. (1e) Örgütün öncelikleri (klan, adhokrasi, pazar ve hiyerari) ile zorba davranı türleri arasında iliki vardır. (1f) Örgütteki baarı kriteri (klan, adhokrasi, Dr., Türkiye Kurumu.

2 pazar ve hiyerari) ile zorba davranı türleri arasında iliki vardır. (2) Zorba davranı türleri, örgüt kültür tipine göre farklılık göstermektedir. Kamu sektöründe faaliyet gösteren örgüt çalıanları, sırasıyla 488 ile hiyerari ve 373 ile Klan kültür tiplerine daha yatkındır. Çok az bir farkla hiyerarik örgüt kültür tipi Klana göre kamuda daha çok görülme eilimdedir. Dier taraftan özelde faaliyet gösteren örgüt, öncelii 618 ile Hiyerarik kültüre vermitir. Özelde yer alan çalıanlar ise, ikinci olarak, iyerlerinin 270 ile pazar kültürüne yatkın olduuna inanmaktadır. Örgüt kültürü ile zorba davranılar arasında anlamlı; ama, zayıf bir iliki bulunmutur. kinci olarak da çalıanların i-ilikili zorbalık yaaması açısından Klan ve Hiyerari örgüt kültür tipleri arasında fark vardır. Klan örgüt kültür tipinde i-ilikili zorbalık yaamaya ilikin verilen ortalama puan, Hiyerari örgüt kültür tipine verilenden daha düük olduundan Hiyerari örgüt kültür tipinde çalıanların i-iliki zorbalık yaama sıklıı Klan örgüt kültür tipine göre daha fazladır. Anahtar Kelimeler: Yeri Zorbalıı, Örgüt Kültürü. Abstract The study s aim is to evaluate the relationship between bullying and organizational culture sociologically. Workplace bullying is systematical exposure of workers to Negative behaviours by their chiefs, co-workers and seldom by their underlings. Most important features separating workplace bullying from other negative behaviours is the continuity and systematical performance of these negative behaviours. In this sense bullying behaviours are putting pressure psychologically; they give rise to mental and physical illnesses depending on its degree, affecting workplace performance negatively and damages self confidence, intimidating, disgusting are negative behaviours which are non-ethical and rude. Another notion related to the study organizational culture, consist of organization s values, norms, policies and aims, operating and organizing types of works. In this study, 4 different - classified organization culture types is used that is developed within the competing value framework: Klan, adhocracy, hierarchy and market. Organizational culture is designed as the explanation of organizational factors in workplace bullying. Theoretically, the organization is presumed as structure/system within general system theory and structural-functionalist approach. When there aren t any normative regulates guiding to workers, balance of the system occurs disruption. According to this, bullying in workplace is defined as disruption of these systems. During our study, a survey is applied in two different sectors by using quantitative methods. Accordingly, while execution units are determining, organization in private sector is predicted as market and organization in public sector is predicted as hierarchy. The research is a relational type of research and the survey is applied to 707 workers. To specify organizational type, the scale which is developed by Cameron and Freeman is used. On the other hand, to evaluate type of bullying, Negative Act Questionnaire (NAQ) which is developed by Einarsen and his friends is used. According to this. The research has 2 main hypothesis and 6 sub hypotheses: (1) there is a relationship between bullying and organizational culture.: (1a) there is a relationship between dominant characteristics of organization (for klan, adhocracy, hierarchy and market) and types of bullying. (1b) there is a relationship between organizational leadership (for klan, adhocracy, hierarchy and market) and types of bullying. (1c) there is a relationship between management of employees (for klan, adhocracy, hierarchy and market) and types of bullying. (1d) there is a relationship between organization glue (for klan, adhocracy, hierarchy and market) and types of bullying. (1e) there is a relationship between strategic emphasis (for klan, adhocracy, hierarchy and market) and types of bullying. (1f) there is a relationship between criteria of success (for klan, adhocracy, hierarchy and market) and types of bullying. (2) Type of bullying behaviour differs in organizational culture types. The workers in public sector are more tending towards Hierarchy (488 ) and Klan (373 ) respectively. The workers in private sector on the other hand, are more

3 tending towards primarily Hierarchy (618 ) and secondarily towards Market (270 ) respectively. According to the research data, a significant (meaningful) but poor relation is found in between organizational culture and bullying behaviours. Secondly, according to the workers exposure to work-related bullying, there is a difference in Hierarchy and Klan organizational culture types. The workers in Hierarchy expose to work-related bullying more than Klan Key Words: Workplace Bullying, Organizational Culture. Giri Toplumda bireysellemenin artmasıyla birlikte kolektif bilinç giderek etkisini kaybetmi ve bir tür toplumsal kontrol aracı ve toplumsal dengenin devamlılıında önemli etkisi olan moral ve deerlerin bireysel davranılar üzerindeki etkisi de azalmıtır. Bu anlamda bireysel deerler yükselmekte ve kolektif bilinç zayıflamaktadır. Durkheim için kolektif bilinç Bir toplumun ortalama üyelerinin ortak inanç ve duygularıdır (akt. Aron, 1994:227). Buna göre, kolektif bilinç bireylerin ortak inanç ve duygularından meydana gelse de ondan farklı, onu akın bir özellik göstermektedir(tolan, 1981:11-12). Adler e göre insanolu yeterli, baarılı ve üstün olma gibi bir duyguyla dünyaya gelmektedir (Adler, 1994:1). Böylece hayat boyunca gösterilen çaba aslında kendisini oluturma çabasıdır. Çalımak kiinin kendini gerçekletirmesi için bir araç, bir fırsat olmaktadır. nsanların kendini oluturma/gerçekletirme çabası, içinde bulundukları toplumun sosyokültürel balamından kopuk deildir. Üyesi olunan toplumun, topluluun veya grubun kültürel özellikleri, deerleri bireylerin kimliklerinin olumasında önemli bir rol oynamaktadır. Kültür aracılııyla sahip olunan deerler ve tutumlar, kiilerin karar alma ve davranıta bulunma süreçlerini etkilemektedir. Benzer ekilde çalıma hayatında örgütlerin sahip olduu deerler, normlar çalıan ilikilerini ve davranılarını ekillendirmektedir. Bireylerin ile ilgili davranılarını yönlendirecek yeterli normatif düzenlemeler olmadıında, örgütlerde gözlemlenen zorba davranıların, çalıanların performansını olumsuz etkiledii, çalıanlara hem zihinsel hem de bedensel açısından zarar verdii görülmütür. Literatür incelendiinde i yeri zorbalıı kavramının mobbing, psikolojik iddet, psikolojik terör, yıldırma, duygusal taciz, psikolojik taciz, bezdirme gibi ifadelerle çeitli ekillerde tanımlanmaya çalııldıı görülmektedir. Türk Dil Kurumu i yeri zorbalıına karılık gelen bezdiri kelimesini tanımlamıtır 1. Bu tanımlar kültür ve sosyal çevreye balı olarak deiebilir. Örnein skandinav literatürde mobbing kavramı zorbalık (bullying), taciz/bezme (harassment), kurban olma (victimization) ile aynı anlamda kullanılmaktadır (Einarsen, 2000:381). Aratırmamızda uygulama sırasında Einarsen ve arkadaları tarafından gelitirilen ölçek kullanıldıından i yeri zorbalıı (workplace bullying) kavramının kullanımı tercih edilmitir. 1. Kavramsal Çerçeve 1.1. Yeri Zorbalıı yeri zorbalıı, kurbanları psikolojik açıdan yıpratmayı amaçlayan bir tür iddet davranıını ifade eden bir kavramdır. Zorbalık abartılmı, artırılmı bir çatıma olarak görülebilir (Zapf ve Einarsen, 2001:372). Buna göre mobbing yeni ve yıpratıcı bir çatıma türüdür (Çobanolu, 2005:21; Tınaz, 2006:17). Çatımanın belli bir süre içerisinde evrimlemesi mobbing i meydana getirebilir (Leymann, 1996:169). 1 eriim tarihi

4 Leymann mobbing kavramını operasyonel bir ekilde tanımlamaya çalıır. Buna göre mobbing, i yaamında bir ya da birkaç kii tarafından sistematik bir ekilde kiiyi yardım alamayacaı, savunma yapamayacaı pozisyonlara iten dümanca ve etik dıı iletiimi içerir (Leymann, 1996:168). Bir baka tanımla mobbing/i yeri zorbalıı çalıanların meslektaları, üstleri veya astları tarafından sürekli saldırı ve kötü muameleye maruz kalmasıdır (Einarsen, Hoel ve Notelaers, 2009:24). yerinde zorba davranıların belli sıklıklarda (günde, haftada en az 1 kez gibi) ve uzun süren (en az 6 ay gibi) periyotlarda meydana gelmesi ve kiilerde psikolojik, psikosomatik rahatsızlıklara ve sosyal ızdıraplara yol açması mobbing/zorbalık ı çatımadan ayırır. Zorbalık, çatımadan ayrı olarak kiinin dılanmasını da içermektedir (Leymann, 1996:168). Zorbalık süre, sıklık ve yıkıcı sonuçlarından dolayı çatıma kavramından ayrılır. Dier taraftan, i yerinde çatıma belli koullar altında fonksiyonel olabilir ve performansın artmasıyla sonuçlanabilir (De Dreu ve Beersma, 2005). yerindeki olumsuz davranılardan hangilerinin zorba davranılar olarak tanımlanabileceini anlatan, ayrıt edici en önemli 2 kavram olumsuz eylemlerin tekrarlanırlıı ve sürekliliidir. Burada hedeflenilmi kii ya da gruba kasti bir ekilde sistematik olarak saldırılmakta ve iddet uygulanmaktadır (Einarsen, 2000:381). 1.2.Örgüt Kültürü Konuyla ilgili bir baka kavram olan örgütler, belirli amaçları gerçekletirmek için insan çabasının koordine edilmesidir (Etzioni 1959:43). Örgütler, bu amacı gerçekletirmek üzere belli bir anlayı ve yaklaım çerçevesinde örgütlenmi sosyal yapılardır. Örgütler çok geni bir kolektivite türüne dayanır (Parsons, 1956:63)..dıarıya kapalı ya da sınırlanmı bir sosyal iliki düzenine, özellikle bunu salamak üzere bir yönetici veya lider ve genellikle bir idari memurlar grubunun yetkili kılındıı sisteme örgüt denir (Weber 2006:23). Örgütler, kültür olarak anlaılabilir (Simircich, 1983:347). Örgüt kültürü bireysel bir olgu deildir; anlam, deer ve sembollerle birlikte sosyo-kültürel bir gerçekliktir. Dier taraftan kültür belli bir zamanda ve mekanda belli bir grup için ileyen alenen ve kolektif olarak kabul edilmi anlam sistemleridir (Pettigrew, 1979:574). Kültür, üyelerini dierlerinden ayıran insan zihninin kolektif programlamasıdır. Yani, kolektif olarak deerleri bir arada tutan bir sistemdir (Hofstede, 1981:24). Kültür, davranıların nedenlerini açıklamaktadır (Zucker, 1977:741). Kültüre, bir örgütün olduu ey gibi bakılmalıdır, sahip olduu ey gibi deil: kültür baımsız bir deiken deildir; ne yaratılabilir, ne kefedilebilir, ne de yönetimin kaprisiyle yıkılabilir (Meek, 1988:470). Bir örgütün kültürel düzeyini tanımlarken örgütün fonksiyonlarını tanımlayan deerler sistemi, hedef-baarısı, koullara uyum ve sistem bütünlemesi önemli ipuçlarıdır. Parsons için herhangi bir sosyal sistem yapısının analizi için temel dayanak noktası, o sosyal sistemin, bizim için örgütün, deer örüntüsü dür. Bu deer sistemi, daha üst bir sistemin alt-deer sistemi olarak tanımlanmalıdır. Örgüt kültürü üyelerine, olan eylerin nedenlerini anlamasında yardımcı olan, paylaılmı deer ve inançlar örüntüsüdür ve böylece üyelerine örgütteki davranı normlarını öretir (Deshpande ve Webster, 1989:4). Örgüt deerleri örgütün amacının gerçeklemesinde önemli olan eylerdir ki bunlar örgütün hayatta kalmasına ve gelimesine yardım etmektedir (Scott, 2002:36). Sosyal yapıda mit ve ritüeller önemli bir yere sahiptir. Mit gibi somut semboller dayanıma için zorunludur. Karmaık bir sosyal gerçekliin sembolik temsilcileri, örgüt kültürü

5 çalımalarında geni bir etkiye sahip olan kolektif yaam için esastır (Ouchi ve Wilkins, 1985:462). Daha geni olan ve örgütü çevreleyen toplumun deerleri örgütlere nüfuz eder. Bu bütünleme örgütün hedef ve faaliyetlerinin meruluu için gereklidir. Ancak, her örgüt genel olarak toplumun devamı için bir ilevi yerine getirdiinden dolayı toplumun deeriyle bütünlese de kendi içinde farklı sosyal sistemlerin ve buna balı olarak farklı deerlerin, ideolojilerin veya karakterlerin oluumu engellenemez. Örgütün geçmii ve liderlik özellikleri örgütte meydana gelen bu farklıkların olumasında etkilidir (Allaire ve Firsirotu, 1984:201). ekil 1: Rekabetçi deerler açısından örgüt kültür tipileri için gelitirilen dörtlük aracı Organik süreçler (Esneklik, katılımcı, bireysellik, spontanlık) nsan likileri Modeli ESNEKLK Açık Sistem Modeli KLAN/TAKIM/UZLAMI KÜLTÜR Baskın nitelikler: Birbirine balılık, paylaımcılık, takım çalıması, biz bir aileyiz hissi Liderlik tarzı: Akıl hocası, çevresindekilerin ilerlemesini kolaylatırıcı, aile büyüü figürü Deerler ve Sınırlar: Sadakat, gelenekler, kiiler arası balılık Stratejik vurgular: nsan kaynaını gelitirmeye, balılıa ve birliktelik gibi maneviyata yönelik stratejiler Araçlar: Birbirini tutma, moral Amaçlar: nsan kaynaklarının geliimi Hissetme B L G ADHOKRAS/GRMC Hissetme KÜLTÜR Baskın nitelikler: Giriimcilik, yaratıcılık, uyum yetenei Liderlik tarzı: Giriimci, yenilikçi, risk üstlenici Deerler ve Sınırlar: Giriimcilik, esneklik, risk, yenilik ve gelime Stratejik vurgular: Yenilie, büyümeye ve yeni kaynaklara yönelik stratejiler Araçlar: Esneklik, hazır olu Amaçlar: Büyüme, yeni kaynaklar edinme Anlama B L G T O P L A M A Sezgi çsel konumlandırma (Düzenli faaliyetler, sistemik metotlar bütünleme, kısa dönem odaklı) BÜROKRATK/HYERARK KÜLTÜR Baskın nitelikler: Emir-komuta, kural ve düzenlemeler, tekbiçimlilik Liderlik tarzı: Düzenleyici, örgütleyici, yönetici Deerler ve Sınırlar: Kurallar, politikalar, prosedürler Stratejik vurgular: Duraanlıa, öngörülebilirlie ve engelsiz ileyie yönelik stratejiler, kalıcılık Araçlar: Bilgi yönetimi, iletiim Amaçlar: Denge, kontrol D E E R L E N D R M E Düünme Dısal konumlandırma (Geni perspektif, farklılama yaratıcı, rekabet, hayal gücü, ideoloji) PAZAR/REKABETÇ KÜLTÜR Baskın nitelikler: Rekabetçilik, amaçlara ulama Liderlik tarzı: Kararlı, amaçlara odaklanmı Deerler ve Sınırlar : Aynı amaçlar dorultusunda çalımak ve yeni gelenlerin de çalımasını salamak, üretmek, rekabet etmek Stratejik vurgular: Rekabetçi üstünlüe ve pazar üstünlüüne yönelik stratejiler Araçlar: Planlama, hedef oluturma Amaçlar: Üretkenlik, verimlilik çsel Süreç Modeli DÜZEN Rasyonel Hedef Modeli Mekanik süreçler (Kontrol, düzen, denge, dorusallık, rasyonalite, öngörülebilirlik) Kaynak: Quinn and Rohrbaugh, 1983:369; Quinn, Hildebrandt, Rogers ve Thompson, 1991:216; Fjortoft ve Smart, 1994:431; Howard,1998:235; Lund, 2003:221; Deshpandé ve Farley, 2004:5) Bu kadran (dörtlük aracı) örgütsel yaamın çatıan veya rekabet eden deerlerini gösteren bir modeldir. Yukarıdaki 4 farklı örgüt kültür tipi birbirini dılamaktadır (Quinn, Hildebrandt, Rogers ve Thompson, 1991:217).

6 Performansa göre dıa yönelimli kültürler Giriimci (Adhokrasi) ve Rekabetçi (Pazar) kültürlerdir. Dier taraftan içsel yönelimi çok daha iyi baaran kültürler ise Klan (Takım/Uzlamı) ve Bürokrasi (Hiyerari) kültürleridir (Deshpandé ve Farley, 2004:5). lk boyutta düzenin karısında esneklik yer almaktadır. Örgütsel düzen, faaliyetlerin bir bütünlüüne ve kontrolün merkezilemesine neden olan en üstün deerdir (Quinn ve Rohrbaugh 1983:178). Benzer ekilde, faaliyetlerin farklılamaya ve deiime cevap verebilmesi açısından örgütsel esneklik en üstün deerdir (Quinn ve Rohrbaugh, 1983:178). kinci boyutta ise içselin karısında dısal yer almaktadır. Buna göre içsel odaklanma bir örgütün sosyal ve teknik sistemlerinin devamlılıına vurgu yapmaktadır (Quinn ve Rohrbaugh, 1983:178). Dısal odaklanma ise, örgütün dıarıyla olan balantısının önemini vurgular. Çevre, tehdittir; ama, aynı zamanda fırsatlar için kaynaktır. Çevreyle uyumlu bir balantı örgütün hayatta kalması için bir anahtardır (Quinn ve Rohrbaugh, 1983:178). Klan ve Adhokrasi kültür tiplerinde özgürlük, bilinçli seçim ve içsel balılık daha çok vurgulanırken Hiyerari ve Pazar kültürlerinde rasyonellik ve amaçların baarılması ön plandadır (Smart ve John, 1996:221). Kültür çok farklı boyutlarda deerlendirilebilir. nsanlar ve birimler arasındaki izolasyona karılık ibirliinin gelimesi, kontrolün önemi ve kontrolün younlatıı yerler veya örgütün oryantasyon zamanlamasının uzun ve kısa dönem olması buna örnek olarak verilebilir. Yukarıdaki ekilde belirtilen kültür tiplemeleri 2 boyutta ele alınarak sınıflama yapılmıtır. Birincisi rekabetçi çevrenin esneklik ve denge isteme derecesine göredir. kinci boyut ise örgüt stratejisinin odak ve gücünün içsel ve dısal olma derecesine göredir (Daft, 2004:36). Söz konusu bu 4 farklı kültür, örgütlerdeki kültür özelliklerini sınıflamak üzere gelitirilmi tipolojilerdir; gerçek hayatta böyle saf biçimleriyle bu kültürleri gözlemek mümkün deildir. Örgütlerde bu kültür özelliklerinin aırlık payları deimektedir ve baskın olan kültür özelliine göre örgütler sınıflandırılmaktadır (Ouchi, 1980:140; Scherer, 1988: 483). Bu kültür tiplerinin bireyin i yaamının nitelii üzerinde etkisi söz konusudur. Kültür örgüt üyelerinin motivasyonunu, performansını, i tatminini ve stres düzeyini etkilemektedir (Goodman, Zammuto ve Gifford, 2001:61). 2. Kuramsal Çerçeve Aratırmamızda örgütler sistem olarak kabul edilmitir. Bu çerçevede kuramsal olarak örgütler, genel sistem teorisi ve yapısal fonsksiyonalizme dayandırılmıtır. Genel sistem teorisinde doal ve sosyal dünyanın bütün özellikleri sistem olarak tanımlanır. Buna göre, bütün sistemler daha büyük bir sistemin parçasıdır. Dier taraftan sosyolojik olarak yapısal-fonskiyonalist yaklaımda ise her sistem bir yapıdır ve kendi içinde bir bütündür, denge durumundadır ve bunu koruma eilimi göstermektedir. Buna göre örgüt kültürü sosyo-kültürel bir yapı olarak görülmektedir: Örgüt kültürü çalıanların davranılarının nedenlerini açıklamakta ve bu anlamda bilisel boyuta karılık gelmektedir ve çalıanların örgüt kültürünün olumasında etkileimsel bir süreçte rol alması ise sosyal boyutu içerdiinden davranısal boyuta karılık gelmektedir. Bu anlamda örgüt kültürü, sosyal bir yapının dolayısıyla sosyal bir sistemin bütün özelliklerini taımaktadır: denge/uyum, bütünleme, amaca ulama ve gizil kalıpların korunması. Belli spesifik bir amaca ulama, bir örgütü dier sosyal sistemlerden ayıran farklı bir özelliktir. Bu, hem örgütün içindeki ilikileri hem de örgütün dıarıyla olan ilikisini ve

7 bunların etkileimlerini içinde barındıran bir süreçtir (Parsons, 1956:64). Örgütler genel sistemin düzenli ileyiine katkıda bulunacak sosyal araçlar olarak düünülebilir; çünkü, örgütler çevresiyle deiim sürecinde bulunarak meydana gelen organizmalardır (Smircich, 1983:342). Parsons için böyle örgütler kurumsallamı bir deer sistemine göre analiz edilir(parsons, 1956:63-64); çünkü örgüt deerleri, bir sistem olarak onun mevcudiyetini merulatırır (Parsons, 1956:68). Çalıanların kendi aralarındaki etkileimi örgütün kültürel özelliklerinden geldii gibi etkileimin genel özellikleri de örgüt kültürünü meydana getirmektedir. Çalıanların davranılarına rehberlik edecek normatif düzenlemeler yapılmadıında, sistemin dengesinde bir bozulma meydana gelmektedir. Bu durum sistemin her zaman dengede olmadıına çok iyi bir örnektir. Benzer ekilde Merton da sosyal ve kültürel yapıların her zaman dengede olmadıına inanmaktadır (akt. Saini ve Krush, 2008:849). Çalımamızda bir sistem olarak örgütlerin dengesindeki bozulma durumu, karımıza i yeri zorbalıı olarak çıkmaktadır. Bu çerçevede örgütlerin dengede olmayıı, çalıanların davranılarını yönlendirecek deerlerin, anlam kodlarının olmayıı anlamına gelmektedir. Böyle bir boluk ise örgüt çalıanları tarafından yorumlanarak doldurulmaktadır. yeri zorbalıı örgütlerdeki bu dengesizlikten kaynaklanan boluklardan domaktadır. 3. Yöntem 3.1. Aratırmanın Problemi Bu aratırmanın temel problemi, i yerinde zorbalık yaanmasında örgüt kültür tipinin nasıl bir rol oynadııdır Aratırmanın Konusu ve Amacı yeri zorbalıının yaanmasında bir çok faktörün etkisi söz konusu olabilir. Örnein zorbanın kiisel özellikleri gibi bireysel faktörler veya iyerinde cinsiyet oranlarındaki eitsizliklerden kaynaklı durumsal faktörler veya toplumdaki iddet suçlarının düzeyi, ekonomik ve hızlı sosyal deiim gibi sosyal faktörler etkili olabilir. Dier taraftan i yerindeki liderlik, yönetim tarzı, statü-rol yapılanması, rol belirsizlii, özerk görevler ve iin nitelei, iin denetimi, çalıanlar arasındaki ilikiler, çatıma, ödül-ücret sistemi, i güvencisi, i akıındaki düzenlemeler, deiim, yeniden yapılanma, çalıma koulları gibi örgütsel faktörler de zorbalıın yaanmasını rol oynamaktadır. Çalımamızda zorbalıın yaanmasında rol oynayan ve bu çerçevede örgütsel faktörleri de içine alan örgüt kültürünün, i yerinde zorbalık ile olan ilikisi aratırılacaktır. Bu nedenle birbirinden tamamen farklı olduu düünülen iki farklı kurum çalıanları uygulama birimi olarak belirlenmitir. Söz konusu iki farklı örgütten birisi kamu sektöründe dieri ise özel sektörde faaliyet göstermektedir. Kamu ve özel sektöre baktıımızda kamu sektörünün daha çok kâr amacı gütmeyen hizmet içerikli faaliyetlerde, özel sektörün ise kâr amacıyla ticari faaliyetlerde bulunduu görülmektedir. Aynı zamanda bu örgütlerde, örgütün kültürel özelliklerini anlatan ödül-ücret sistemi, i güvencesi, i akı eması, sosyal haklar, iin nicelii ve nitelii açısından önemli farklılıkların olduu düünülmektedir. Bu farklılıklardan dolayı özel ve kamuda zorba davranıların tür ve sıklıının yaanmasında da önemli farklılıklar olacaına inanılmaktadır. Yukarıdaki çerçeve ııında aratırmanın konusu kamuda faaliyet gösteren KUR ile özel sektörde faaliyet gösteren ORS örgütlerinde çalıanların algıladıkları örgüt kültür tipi ile zorbalık yaama düzeylerinin sosyolojik açısından deerlendirilmesidir. Türkiye Kurumu (KUR), Çalıma ve Sosyal Güvenlik Bakanlıına balı genel müdürlük olarak faaliyet gösteren bir istihdam kurumudur. Ortadou Rulman Sanayi (ORS) ise rulman üreterek yurtiçinde ve yurtdıında faaliyette bulunmaktadır. lgili yazın incelendiinde örgüt kültürü ve zorbalık konularının daha çok iletme, eitim bilimleri, kamu yönetimi gibi alanlarda çalııldıı görülmütür. Örgüt ve örgüt kültürünün örgüt sosyolojisinin içinde yer alması ve zorbalıın ise kültürel ve sosyal yapılarda meydana gelen sosyal bir olgu olması açısından bu deikenlerin sosyolojik olarak deerlendirilmesi amaçlanmıtır. Bu aratırmanın amacı;

8 Çalıanların algıladıkları örgüt kültür tipleri ile i yerinde zorbalık yaama arasındaki ilikiyi göstermek, Örgütlerde yaanan zorbalık olgusunu sosyolojik bir düzeyde tartımaktır Aratırmanın Hipotezleri Aratırmamızda ilgilenilen balıca deikenler, örgüt kültür tipi ve zorba davranı türleridir. Aratırmanın amacında da belirtildii gibi örgüt kültür tipinin, i yerinde zorbalık olarak nitelendirilebilecek davranıları ne derecede etkiledii, çalıanların, çalıtıkları örgütün kültür tipini nasıl algıladıkları, aynı örgütte çalıanların ne tür zorba davranılara maruz kaldıının tespit edilmesi için aaıdaki hipotezler sınanmıtır: Buna göre; 1. Örgüt kültür tipleri ile zorba davranı türleri arasında iliki vardır. Buna göre: a) Örgütün (klan, adhokrasi, pazar ve hiyerari) özellii ile zorba davranı türleri arasında iliki vardır. b) Örgüt liderinin (klan, adhokrasi, pazar ve hiyerari) özellii ile zorba davranı türleri arasında iliki vardır. c) Örgütte çalıanların yönetim ekli (klan, adhokrasi, pazar ve hiyerari) ile zorba davranı türleri arasında iliki vardır. d) Örgütteki ba türü (klan, adhokrasi, pazar ve hiyerari) ile zorba davranı türleri arasındaki iliki vardır. e) Örgütün öncelikleri (klan, adhokrasi, pazar ve hiyerari) ile zorba davranı türleri arasında iliki vardır. f) Örgütteki baarı kriteri (klan, adhokrasi, pazar ve hiyerari) ile zorba davranı türleri arasında iliki vardır. 2. Zorba davranı türleri, örgüt kültür tipine göre farklılık göstermektedir Aratırmanın Modeli Aratırma ilikisel türden bir aratırma olup iki deiken arasındaki iliki betimlenmitir. Buna göre örgüt kültür tipi ve zorba davranılar aratırma deikenlerini oluturmaktadır. Aratırmamızda nicel yöntemler aracılııyla anket teknii kullanılmıtır. Farklı özellikler gösterdii öngörülen iki farklı örgüt çalıanları üzerinde uygulama yapılmıtır. Zorba davranılarının tür ve sıklıını ölçmek için Einarsen ve arkadaları tarafından gelitirilen Olumsuz Eylem Anketi (NAQ- Negative Act Questinnaire) kullanılmıtır. Aratırmamızda 2001 yılında gözden geçirilen anketin önerilen versiyonu kullanılmıtır. Örgüt kültürünü belirlemek amacıyla rekabetçi deerler yaklaımı çerçevesinde gelitirilen bir model kullanılmıtır (Cameron ve Quinn, 2006). Ölçekleri gelitiren ilgili kiilerden e-posta aracılııyla izin alınmıtır. Söz konusu bu ölçekler aratırmacı tarafından Türkçeletirilmitir. Verilerin analizde SPSS 15 Windows paket programı kullanılmıtır Aratırmanın Evreni, Örneklemi ve Geçerlik Çalıması Olumsuz Eylem Anketi Türkiye Kurumu Genel Müdürlüü (KUR) ile söz konusu Genel Müdürlüe balı Ankara l Müdürlüü ve Ortadou Rulman Sanayi (ORS) çalıanlarına uygulanmıtır. Anketin uygulandıı 2009 yılı Mart-Temmuz ayları için KUR un Ankara daki çalıan sayısı 640 tır. Buna göre KUR dan belirlenen evren 640 tır. Evreni temsil eden örneklem sayısı %95 güvenirlik ve %5 duyarlılıkta (hogörü miktarı) 240 olarak belirlenmitir yılı Mart-Temmuz aylarında Ortadou Rulman Sanayi de Genel merkez ile birlikte fabrikada çalıan sayısı 1100 kiidir. Buna göre 1100 kiilik bir evreni temsil edecek olan örneklem sayısı %95 güvenirlik ve %5 duyarlılıkta 285 olarak belirlenmitir. Aratırmamızın toplam örneklem sayısı 707 dir. Mart-2009 yılında yapılan pilot-geçerlilik çalımasında 106 çalıandan yardım alınmıtır. Ankete katılanların 18 i Ortadou Rulman Sanayi merkez çalıanlarından oluurken, 88 i Türkiye Kurumu Genel Müdürlüündendir. Aratırmamızda konusu gerei iki farklı

9 ölçek kullanılmıtır. Örgüt kültürünü belirlemeye yönelik sorularda yer alan her bir ıkkın 100 üzerinden deerlendirilmesi istenmitir. Zorba davranıların tür ve sıklıını ölçmeye yardımcı olan 22 soru ise 5 li likert ölçei ile deerlendirilmitir. Toplamda 54 sorudan oluan 79 geçerli anket için cronbach-alfa deeri %83 güvenirliliktedir Aratırmanın Veri Toplama Araçları ve Analizi Cameron ve Freeman nın 1991 yılında gelitirdii ve dana sonra güncellenen Örgüt Kültürü Deerlendirme Ölçei ne göre 4 farklı örgüt kültür tipi bulunmaktadır. Örgüt kültür tipini belirlemek için cevaplayıcılara, her biri 4 ıktan oluan 6 soru sorulmutur. Birinci soru örgütte hakim olan özellikleri, 2. soru örgütteki liderlik tipini, 3. soru çalıanların yönetim eklini, 4. soru örgütsel baı, 5. soru örgütteki stratejik öncelikleri, 6. soru baarı kriterlerini ölçmektedir. Her bir soru altında yer alan 4 ık, 4 farklı örgüt kültür özelliini ölçmektedir. Buna göre A ıkkı için Klan, B ıkkı için Adhokrasi, C ıkkı için Pazar ve D ıkkı için Hiyerari kültürü karılık gelmektedir. Örgütte hakim olan genel kültürel özellii belirlemek için A lar kendi arasında, B ler kendi arasında, C ler ve D ler kendi arasında toplanmıtır. 4 farklı kategoride toplanan sayılar, aırlıklı olan kültür özelliini belirlemeye yardımcı olmaktadır. Örgütlerin (kamu ve özel sektör) hangi örgüt kültür tiplerine (Klan, Adhokrasi, Pazar ve Hiyerari) uygunluk gösterdiinin belirlenmesi için Uyum Analizi (Correspondence Analaysis) uygulanmıtır. Çalımada sektör deikeni sınıflama ölçme düzeyinde ölçülürken, örgüt kültür tipi deikenine ilikin deerler puanlama yani sürekli deiken olarak elde edilmitir. Çalıanların, örgüt kültür tiplerine verdikleri puanları kategorik hale getirmek için öncelikle her bir çalıanın örgüt kültür tiplerine verdikleri puan ortalamaları alınmı, daha sonra bu puan ortalamaları içinde en yüksek olana bakılmıtır. Puan ortalaması en yüksek olan Klan örgüt kültür tipi ise, o bireyin verdii cevap Klan örgüt kültür tipi olarak kabul edilmi ve 1 olarak kodlanmıtır. Benzer ekilde en yüksek ortalama puan Adhokrasi örgüt kültür tipine aitse 2, Pazar örgüt kültür tipine aitse 3 ve Hiyerari örgüt kültür tipine aitse 4 olarak kodlanarak, örgüt kültür tipine verilen puanlar kategorik hale getirilmitir. (Sektör ve örgüt kültür tipine ait çapraz tablo Tablo? de verilmitir. ) Uyum analizi sonucunda deikenlerin oranlanmı ki-kare deerlerinden faydalanılmıtır. yerinde yaanan zorba davranıların sıklılıı, frekans daılımlarının hesaplamasıyla belirlenmitir. Einarsen ve arkadaları tarafından gelitirilen Olumsuz Eylem Anketi (NAQ- Negative Act Questinnaire) nde zorba davranılar, 5 li likert tipinde sıralama ölçme düzeyine göre oluturulmutur. Buna göre zorba davranılar toplam 22 maddeden oluan soru yardımı ile ölçülmütür. Bu 22 maddenin içinde zorbalık deikeni, i-ilikili zorbalık, kii-ilikili zorbalık ve fiziksel gözdaı veren zorbalık olmak üzere 3 farklı alt faktörde/ölçekte ele alınmıtır. Çalımada sektör deikeni sınıflama ölçme düzeyinde ölçülmütür. -ilikili zorbalık verisinin sürekli hale getirilmesi için, ve 21. maddeler, kii-ilikili zorbalık verisinin sürekli hale getirilmesi için ve 20. maddeler, fiziksel gözdaı veren zorbalık verisinin sürekli hale getirilmesi için ise 8-9 ve 22. maddeler toplanmıtır. Örgüt kültürü ile zorbalık arasındaki ilikiyi ölçmek için ρ Pearson Korelasyon Katsayısından yaralanılmıtır. -ilikili, kii-ilikili ve fiziksel gözdaı veren zorba davranıların, örgüt kültür tiplerine göre deiip deimediini ölçmek için Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) yapılmıtır. Tek yönlü varyans analizinde homojenlik varsayımı salanmadıında tek yönlü varyans analizinin parametre dıı karılıı olan Kruskal Wallis testi uygulanmıtır. Varyansların homojenlii testi Levene testi ile yapılmı, bu varsayım salandıında ise Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) uygulanmıtır.

10 Tek yönlü varyans analizi sonucunda, örgüt kültür tipleri arasında farklılık var ise hangi örgüt kültür tipleri arasında fark olup olmadıına ilikin karılatırılma için Tukey testi kullanılmıtır. Deikenlerden biri sınıflama ya da sıralama dieri ise eit aralık ya da oranlama ölçme düzeyinde ölçüldüünden, iki deiken arasındaki iliki için eta (η ) iliki katsayısı kullanılmıtır. η katsayısı 0 ile 1 arasında deer alan bir iliki katsayısı olduundan η deeri, 0 a yaklatıkça iki deiken arasındaki ilikinin zayıf olduu 1 e yaklatıkça iki deiken arsındaki ilikinin yüksek olduu eklinde yorumlanmıtır. η katsayısı ile ilgili hipotezlerde, F istatistii > F tablo deeri ise iki deiken arasında iliki olduu kabul edilmi ve bu ilikinin zayıf ya da kuvvetli bir iliki olup olmadıı yorumlanmıtır. F istatistii < F tablo deeri ise iki deiken arasında iliki olmadıı için η katsayısı yorumlanmamıtır. Ayrıca; karılatırmalarda anlamlılık düzeyi α =0.05, güvenilirlik düzeyi 1 α = olarak alınmıtır. Aratırma sorularında zorba davranıların ölçümlerinde mobbing, zorbalık, psikolojik taciz, yıldırma gibi aratırmacıyı olumsuz etkileyecek herhangi bir kavram kullanılmamıtır. 4. Bulgular Tablo 1: Çalıılan sektör deikenine ait frekans daılımı Çalıılan Sektör Frekans Yüzde (%) Özel sektör ,3 Kamu ,6 Cevapsız 1 0,1 Toplam Tablo 1 de görüldüü üzere, ankete katılan 707 kiinin %57,3 ü özel sektörde, %42,6 sı ise kamuda çalımaktadır. Ankete katılan 707 kiiden %0,1 si çalıtıı sektörü belirtmemitir. Çalıılan sektör deikenine ait frekans daılımına bakıldıında, ankete katılanların yarısından fazlası özel sektörde çalımaktadır Örgüt Kültür Tipini Belirlemeye Yönelik Bulgular Kamu ve özel sektörde çalıan toplam 707 kiiye, çalıtıkları sektörün hangi örgüt kültür tipini benimsediini deerlendirebilmek amacı ile her biri 4 ıktan oluan ve her bir sorunun A ıkkı Klan, B ıkkı Adhokrasi, C ıkkı Pazar ve D ıkkı Hiyerari örgüt kültürüne karılık gelen toplam 6 soru sorulmutur. Sektör çalıanları soruları cevaplarken, ıkları kendilerine uygunluklarına göre 100 üzerinden deerlendirmilerdir. Ankete katılan 707 kiiden 9 u örgüt kültür tipinin deerlendirilmesine yönelik 6 soruya cevap vermemitir. 698 çalıanın örgüt kültür tiplerine verdikleri puanlara ilikin tanımlayıcı istatistikler aaıdaki gibidir. Tablo 2: Sektöre göre örgüt kültür tipine ilikin tanımlayıcı istatistikler Sektöre göre Örgüt Kültür Tipleri Klan Adhokrasi Pazar Hiyerari N Minimum Maksimum Ortalama( x ) Standart Sapma( s ) Özel sektör ,94 25,91 Kamu sektörü ,35 28,18 Toplamda her iki sektör ,07 27,12 Özel sektör ,14 25,51 Kamu sektörü ,69 27,40 Toplamda her iki sektör ,26 26,40 Özel sektör ,31 25,00 Kamu sektörü ,33 43,06 26,27 Toplamda her iki sektör ,71 26,36 Özel sektör ,23 19,59 Kamu sektörü ,98 23,42 Toplamda her iki sektör ,01 21,44

11 Örgüt kültür tipini belirlemeye ilikin 698 kiinin verdii cevaplar dorultusunda elde edilen betimsel istatistikler Tablo 2 da verilmitir. Tablo 2 de verilen deerler, cevaplayanların her bir örgüt kültür tipine karı gelen ıklara verdikleri puanların ortalaması alınarak elde edilmitir. Örnein anketi cevaplayan bir birey, 1.sorunun A ıkkına 70, 2.sorunun A ıkkına 50, 3.sorunun A ıkkına 100, 4.sorunun A ıkkına 45, 5.sorunun A ıkkına 86 ve 6.sorunun A ıkkına 75 verdi ise bu bireyin Klan örgüt kültür tipine verdii ortalama puan 71 olarak alınmıtır. Buradan, sektör ayırımı yapmazsızın, anketi cevaplayanların Klan örgüt kültür tipine verdikleri en düük puan 0, en yüksek puan 100, ortalama puan 49,07 ve bu ortalama puanların standart sapması 27,12, Adhokrasi örgüt kültür tipine verdikleri en düük puan 0, en yüksek puan 100, ortalama puan 45,26 ve bu ortalama puanların standart sapması 26,40, Pazar örgüt kültür tipine verdikleri en düük puan 0, en yüksek puan 100, ortalama puan 50,71 ve bu ortalama puanların standart sapması 26,36, Hiyerari örgüt kültür tipine verdikleri en düük puan 0, en yüksek puan 100, ortalama puan 62,01 ve bu ortalama puanların standart sapması 21,44 dir. Özel sektörde çalıanların Klan örgüt kültür tipine verdikleri en düük puan 0, en yüksek puan 100, ortalama puan 45,94 ve bu ortalama puanların standart sapması 25,91, Adhokrasi örgüt kültür tipine verdikleri en düük puan 0, en yüksek puan 100, ortalama puan 47,14 ve bu ortalama puanların standart sapması 25,51, Pazar örgüt kültür tipine verdikleri en düük puan 0, en yüksek puan 100, ortalama puan 56,31 ve bu ortalama puanların standart sapması 25, Hiyerari örgüt kültür tipine verdikleri en düük puan 0, en yüksek puan 100, ortalama puan 64,23 ve bu ortalama puanların standart sapması 19,59 dur. Kamuda çalıanların Klan örgüt kültür tipine verdikleri en düük puan 0, en yüksek puan 100, ortalama puan 53,35 ve bu ortalama puanların standart sapması 28,18, Adhokrasi örgüt kültür tipine verdikleri en düük puan 0, en yüksek puan 100, ortalama puan 42,69 ve bu ortalama puanların standart sapması 27,40, Pazar örgüt kültür tipine verdikleri en düük puan 0, en yüksek puan 98,33, ortalama puan 43,06 ve bu ortalama puanların standart sapması 26,27, Hiyerari örgüt kültür tipine verdikleri en düük puan 0, en yüksek puan 100, ortalama puan 58,98 ve bu ortalama puanların standart sapması 23,42 dir. En yüksek ortalama puan ile hem özel sektöre hem de kamu sektörü için örgüt kültür tipi, Hiyerarik bir özellik göstermektedir; ancak, örgütlerin örgüt kültür tipi hiyeraridir diyemeyiz. Çalıanların her bir örgüt kültür tipi için vermi olduu puanların ortalaması uyum analizine tabi tutularak örgüt kültür tipi belirlenmeye çalıılmıtır (bkz. Tablo 4). Tablo 3: Sektör ile örgüt kültür tiplerine verilen cevapların frekans daılımı Sektör Örgüt Kültür Tipi Klan Adhokrasi Pazar Hiyerari Toplam Özel Kamu Toplam Tablo 3 te de görülecei gibi 698 kiiden, özel sektörde çalııp en yüksek puanı Klan örgüt kültür tipine veren 20 kii, özel sektörde çalııp en yüksek puanı Adhokrasi örgüt kültür tipine veren 25 kii, özel sektörde çalııp en yüksek puanı Pazar örgüt kültür tipine veren 109 kii, özel sektörde çalııp en yüksek puanı Hiyerari örgüt kültür tipine veren 249 kii bulunmaktadır. Benzer biçimde, kamuda çalııp en yüksek puanı Klan örgüt kültür tipine veren 110 kii, kamuda çalııp en yüksek puanı Adhokrasi örgüt kültür tipine veren 17 kii, kamuda çalııp en yüksek puanı Pazar örgüt kültür tipine veren 24 kii, kamuda çalııp en yüksek puanı Hiyerari örgüt kültür tipine veren 144 kii bulunmaktadır. Uyum analizi sonucunda, deikenlerin oranlanmı ki-kare deerleri yardımı ile elde edilen inertia (deikenlik, farklılama, kategori olasılıı) deerleri Tablo 4 de verilmitir. Tablo 4: Sektörlerde görülen örgüt kültür tiplerine ilikin kategori olasılıklar Örgüt Kültür Tipi Klan Adhokrasi Pazar Hiyerari Toplam Özel 0,050 0,062 0,270 0,618 1,00 Sektör Kamu 0,373 0,058 0,081 0,488 1,00

12 Tablo 4 de elde edilen uyum analizi sonuçlarından görülecei gibi, özel sektörde en çok (kategori olasılıı en yüksek olan) örgüt kültür tipi Hiyerari ve daha az bir olasılıkla olsa da Pazar örgüt kültür tipidir. Özel sektörde, Klan ve Adhokrasi örgüt kültür tipleri yok denecek kadar azdır. Kamu sektöründe ise, Klan ve Hiyerari örgüt kültür tipleri yaklaık olarak aynı olasılıklarla görülmektedir. Kamuda, Adhokrasi ve Pazar örgüt kültür tiplerinin görülme olasılıkları yok denecek kadar azdır Zorba Davranılara Yönelik Veriler Tablo 5: Sektör Türüne Göre Zorba Davranılara likin Betimsel statistikler ve t Testi Sonuçları Özel Sektör Türü Kamu Davranılar N x s N x s sd t p 1 Kiilerin performans etkileyecek bilgi saklaması 392 1,75 0, ,99 1, ,05 0,002 2 le ilgili küçük düürülme ve alay edilmesi 396 1,37 0, ,42 0, ,74 0,455 3 Becerilerin altında i verilmesi 396 1,91 1, ,23 1, ,50 0,000 4 Sorumluluk alanlarının elinden alınması ve gereksiz, mutsuz edici görevler 395 1,58 0, ,88 1, ,05 0,000 verilmesi 5 Dedikodu ve söylenti yayılması 395 1,59 0, ,70 1, ,46 0,143 6 Umursanmama, dılanma ve arkadalık ilikilerinin engellenmesi 397 1,33 0, ,45 0, ,01 0,044 7 Kiilie, tutuma veya özel yaama hakaret ve saldırı 397 1,20 0, ,29 0, ,73 0,083 8 Baırılma ve ani öfkenin hedefi olma 397 1,43 0, ,37 0, ,02 0,305 9 Kiisel alana saldırı, itme, yol kesme gibi gözdaı davranıları 398 1,14 0, ,14 0, ,21 0, Mesai arkadaları tarafından iten ayrılmanız gerektii konusunda ima 396 1,24 0, ,19 0, ,06 0,289 veya uyarı 11 Yaptıınız yanlı veya hataların tekrar tekrar hatırlatılması 398 1,56 0, ,42 0, ,36 0, Samimiyetin umursanmaması veya dümanca karılanması 396 1,24 0, ,30 0, ,17 0, iniz ve çabanızın sürekli eletirilmesi 399 1,48 0, ,54 0, ,94 0, Düünce ve görülerinizin göz ardı edilmesi 399 1,94 1, ,20 1, ,07 0, Anlaamadıınız insanların el akası yapması 398 1,21 0, ,18 0, ,80 0, Makul olmayan, imkânsız hedefler ve görevlerin verilmesi 399 1,43 0, ,63 0, ,35 0, Size yönelik suçlamalar ortaya atılması 398 1,32 0, ,28 0, ,73 0, yaparken gereinden fazla izlenme 400 2,33 1, ,66 1, ,45 0, Size tanınan hakları iddia etmemeye yönelik baskı 398 1,59 0, ,38 0, ,91 0, Aırı alay ve ineleyici söze maruz kalma 396 1,30 0, ,28 0, ,35 0, Altından kalkılamayacak i yüküne maruz kalma 398 1,32 0, ,49 0, ,99 0, iddet tehdidi alma veya fiziksel olarak suiistimal edilme 398 1,11 0, ,10 0, ,26 0,790 * N :Ankete katılan kii sayısı, x : Ortalama, s : Standart sapma, sd :Serbestlik derecesi, t: Hesaplanan t istatistii deeri, p: p deeri Zorba davranıların sektöre göre farklılaıp farklılamadıını test etmek için yukarıdaki tablodan faydalanılmıtır. Tablo 5 da görüldüü üzere madde için p deeri<α =0,05 olduundan bu maddelerde yer alan zorba davranılar sektöre göre farklılık göstermektedir.

13 Buna göre madde ve 21 de yer alan davranılar için özel sektöre ait ortalama ( x ), kamuya ait ortalamadan ( x ) daha az olduundan, özelde kamuya göre daha ö K az görülmektedir. Dier taraftan madde ve 19 da yer alan davranılar için özel sektöre ait ortalama ( x ), kamuya ait ortalamadan ( x ) daha fazla olduundan, bu maddelerde yer alan ö davranılar özelde kamuya göre daha fazla görülmektedir. K 4.3. Örgüt Kültür Tipleri le Zorba Davranı Türleri Arasındaki likiye Yönelik Hipotezin Sınanması Örgütün özellii ile zorba davranı türleri, örgüt liderinin özellii ile zorba davranı türleri, çalıanların yönetim ekli ile zorba davranı türleri, örgütteki ba türü ile zorba davranı türleri, örgütün öncelikleri ile zorba davranı türleri, örgütteki baarı kriteri ile zorba davranı türleri arasında iliki aranırken bu deikenler,normal daılım varsayımını saladıı için Pearson korelasyon katsayısı ρ katsayısı kullanılmıtır. Örgütün Özellii Klan Adhokrasi Pazar Hiyerari Tablo 6: Örgütün Özellii le Zorba Davranı Türleri Arasındaki liki Zorbalık Türleri N ρ p deeri Karar - ilikili 671-0,219 0,000 liki vardır. Kii-ilikili 663-0,196 0,000 liki vardır. Fiziksel gözdaı veren 685-0,138 0,000 liki vardır. - ilikili 671-0,239 0,000 liki vardır. Kii-ilikili 663-0,188 0,000 liki vardır. Fiziksel gözdaı veren 685-0,108 0,005 liki vardır. - ilikili 671-0,139 0,000 liki vardır. Kii-ilikili 663-0,113 0,003 liki vardır. Fiziksel gözdaı veren 685-0,032 0,396 liki yoktur. - ilikili 671-0,141 0,000 liki vardır. Kii-ilikili 663-0,102 0,009 liki vardır. Fiziksel gözdaı veren 685-0,011 0,770 liki yoktur. Klan tipi örgüt özellii ile zorba davranı türleri arasındaki ilikiye baktıımızda p deeri < α = 0, 05 olduundan klan tipi örgüt özellikleri ile zorba davranı türleri arasında ters yönlü bir iliki bulunmaktadır. Buna göre örgütler klan tipi örgüt özellii gösterdikçe zorba davranı türleri azalmaktadır. Adhokrasi tipi örgüt özellii ile zorba davranı türleri arasındaki ilikiye baktıımızda p deeri < α = 0, 05 olduundan adhokrasi tipi örgüt özellikleri ile zorba davranı türleri arasında ters yönlü bir iliki bulunmaktadır. Buna göre örgütler adhokrasi örgüt özellii gösterdikçe zorba davranı türleri azalmaktadır. Pazar tipi örgüt özellii ile zorba davranı türleri arasındaki ilikiye baktıımızda iilikili ve kii ilikili zorba davranı türleri için p deeri < α = 0, 05 olduundan Pazar tipi örgüt özellikleri ile i-ilikili ve kii ilikili zorba davranı türleri arasında ters yönlü bir iliki bulunmaktadır. Buna göre örgütler Pazar tipi örgüt özellii gösterdikçe i-ilikili ve kii-ilikili zorba davranı türleri azalmaktadır. Ancak fiziksel gözdaı veren zorba davranı türü için p deeri > α = 0, 05 olduundan pazar tipi örgüt özellii ile fiziksel gözdaı veren zorba davranı türü arasında bir iliki bulunmamaktadır. Hiyerari tipi örgüt özellii ile zorba davranı türleri arasındaki ilikiye baktıımızda i-ilikili ve kii ilikili zorba davranı türleri için p deeri < α = 0, 05 olduundan hiyerari tipi örgüt özellikleri ile i-ilikili ve kii ilikili zorba davranı türleri arasında ters yönlü bir iliki bulunmaktadır. Buna göre örgütler hiyerari tipi örgüt özellii gösterdikçe i-ilikili ve kiiilikili zorba davranı türleri azalmaktadır. Ancak fiziksel gözdaı veren zorba davranı türü için p deeri > α = 0, 05 olduundan hiyerari tipi örgüt özellii ile fiziksel gözdaı veren zorbalık arasında bir iliki bulunmamaktadır.

14 Buna göre birinci hipotezimiz altında yer alan Klan ve Adhokrasi örgüt kültür tipleri için örgütün özellii ile zorba davranı türleri arasında iliki vardır hipotezi dorulanmıtır. Benzer ekilde Pazar ve Hiyerari tipi örgütlerin özellii ile i-ilikili ve kii ilikili zorba davranı türleri arasında iliki olduu hipotezi dorulanmıtır. Ancak Pazar ve Hiyerari tipi örgütlerin özellii ile fiziksel göz daı veren zorba davranı türü arasında iliki olmadıından bu hipotezimiz yanlılanmıtır. Tablo 7: Örgüt Liderinin Özellikleri le Zorba Davranı Türleri Arasındaki liki Örgüt Liderinin Özellikler Klan Adhokrasi Pazar Hiyerari Zorbalık Türleri N ρ p deeri Karar - ilikili 670-0,308 0,000 liki vardır. Kii-ilikili 662-0,232 0,000 liki vardır. Fiziksel gözdaı veren 685-0,152 0,000 liki vardır. - ilikili 670-0,265 0,000 liki vardır. Kii-ilikili 662-0,208 0,000 liki vardır. Fiziksel gözdaı veren 685-0,132 0,001 liki vardır. - ilikili 670-0,236 0,000 liki vardır. Kii-ilikili 662-0,208 0,000 liki vardır. Fiziksel gözdaı veren 685-0,111 0,004 liki vardır. - ilikili 670-0,229 0,000 liki vardır. Kii-ilikili 662-0,209 0,000 liki vardır. Fiziksel gözdaı veren 685-0,113 0,003 liki vardır. Klan tipi lider özellii ile zorba davranı türleri arasındaki ilikiye baktıımızda p deeri < α = 0, 05 olduundan klan tipi lider özellikleri ile zorba davranı türleri arasında ters yönlü bir iliki bulunmaktadır. Buna göre örgütler klan tipi lider özellii gösterdikçe zorba davranı türleri azalmaktadır. Adhokrasi tipi lider özellii ile zorba davranı türleri arasındaki ilikiye baktıımızda p deeri < α = 0, 05 olduundan adhokrasi tipi lider özellikleri ile zorba davranı türleri arasında ters yönlü bir iliki bulunmaktadır. Buna göre örgütler adhokrasi tipi lider özellii gösterdikçe zorba davranı türleri azalmaktadır. Pazar tipi lider özellii ile zorba davranı türleri arasındaki ilikiye baktıımızda p deeri < α = 0, 05 olduundan Pazar tipi lider özellikleri ile zorba davranı türleri arasında ters yönlü bir iliki bulunmaktadır. Buna göre örgütler Pazar tipi lider özellii gösterdikçe zorba davranı türleri azalmaktadır. Hiyerari tipi lider özellii ile zorba davranı türleri arasındaki ilikiye baktıımızda p deeri < α = 0, 05 olduundan hiyerari tipi lider özellikleri ile zorba davranı türleri arasında ters yönlü bir iliki bulunmaktadır. Buna göre örgütler hiyerari tipi lider özellii gösterdikçe zorba davranı türleri azalmaktadır. Buna göre bütün örgüt kültür tipleri için örgüt lideri ile zorba davranı türleri arasında iliki olduundan bu hipotemiz dorulanmıtır. Tablo 8: Örgütün Yönetim ekli le Zorba Davranı Türleri Arasındaki liki Klan Örgütün Yönetim ekli Adhokrasi Pazar Hiyerari Zorbalık Türleri N ρ p deeri Karar - ilikili 671-0,292 0,000 liki vardır. Kii-ilikili 663-0,216 0,000 liki vardır. Fiziksel gözdaı veren 685-0,123 0,001 liki vardır. - ilikili 671-0,263 0,000 liki vardır. Kii-ilikili 663-0,167 0,000 liki vardır. Fiziksel gözdaı veren 685-0,098 0,010 liki vardır. - ilikili 671-0,152 0,000 liki vardır. Kii-ilikili 663-0,084 0,031 liki vardır. Fiziksel gözdaı veren 685-0,047 0,223 liki yoktur. - ilikili 671-0,180 0,000 liki vardır. Kii-ilikili 663-0,166 0,000 liki vardır. Fiziksel gözdaı veren 685-0,092 0,016 liki vardır.

15 Klan tipi yönetim ekli ile zorba davranı türleri arasındaki ilikiye baktıımızda p deeri < α = 0, 05 olduundan klan tipi yönetim ekli ile zorba davranı türleri arasında ters yönlü bir iliki bulunmaktadır. Buna göre örgütler klan tipi yönetim ekli gösterdikçe zorba davranı türleri azalmaktadır. Adhokrasi tipi yönetim ekli ile zorba davranı türleri arasındaki ilikiye baktıımızda p deeri < α = 0, 05 olduundan adhokrasi tipi yönetim ekli ile zorba davranı türleri arasında ters yönlü bir iliki bulunmaktadır. Buna göre örgütler adhokrasi tipi yönetim ekli gösterdikçe zorba davranı türleri azalmaktadır. Pazar tipi yönetim ekli ile zorba davranı türleri arasındaki ilikiye baktıımızda iilikili ve kii ilikili zorba davranı türleri için p deeri < α = 0, 05 olduundan Pazar tipi yönetim ekli ile i-ilikili ve kii ilikili zorba davranı türleri arasında ters yönlü bir iliki bulunmaktadır. Buna göre örgütler pazar tipi yönetim ekli gösterdikçe i-ilikili ve kii-ilikili zorba davranı türleri azalmaktadır. Ancak fiziksel gözdaı veren zorba davranı türü için p deeri > α = 0, 05 olduundan pazar tipi yönetim ekli ile fiziksel gözdaı veren zorbalık arasında bir iliki bulunmamaktadır. Hiyerari tipi yönetim ekli ile zorba davranı türleri arasındaki ilikiye baktıımızda p deeri < α = 0, 05 olduundan hiyerari tipi yönetim ekli ile zorba davranı türleri arasında ters yönlü bir iliki bulunmaktadır. Buna göre örgütler hiyerari tipi yönetim ekli gösterdikçe zorba davranı türleri azalmaktadır. Klan, Adhokrasi ve Hiyerari örgüt kültür tipleri için örgütün yönetim ekli ile zorba davranı türleri arasında iliki olduundan bu hipotezimiz dorulanmıtır. Benzer ekilde Pazar örgüt kültür tipi için örgütün yönetim ekli ile i-ilikili ve kii-ilikili zorba davranı türleri arasında iliki bulunduundan bu hipotezimiz de dorulanmıtır; ancak, Pazar örgüt kültür tipi için yönetim ekli ile fiziksel gözdaı veren zorba davranı türü arasında bir iliki bulunamadıından bu hipotezimiz yanlılanmıtır. Örgütteki Ba türü Klan Adhokrasi Pazar Hiyerari Tablo 9: Örgütteki Ba Türü le Zorba Davranı Türleri Arasındaki liki Zorbalık Türleri N ρ p deeri Karar - ilikili 671-0,252 0,000 liki vardır. Kii-ilikili 663-0,213 0,000 liki vardır. Fiziksel gözdaı veren 685-0,104 0,006 liki vardır. - ilikili 671-0,258 0,000 liki vardır. Kii-ilikili 663-0,171 0,000 liki vardır. Fiziksel gözdaı veren 685-0,093 0,015 liki vardır. - ilikili 671-0,234 0,000 liki vardır. Kii-ilikili 663-0,171 0,000 liki vardır. Fiziksel gözdaı veren 685-0,090 0,019 liki vardır. - ilikili 671-0,127 0,001 liki vardır. Kii-ilikili 663-0,106 0,006 liki vardır. Fiziksel gözdaı veren 685-0,085 0,026 liki vardır. Klan tipi ba ile zorba davranı türleri arasındaki ilikiye baktıımızda p deeri < α = 0, 05 olduundan klan tipi ba ile zorba davranı türleri arasında ters yönlü bir iliki bulunmaktadır. Buna göre örgütler klan tipi ba özellii gösterdikçe zorba davranı türleri azalmaktadır. Adhokrasi tipi ba ile zorba davranı türleri arasındaki ilikiye baktıımızda p deeri < α = 0, 05 olduundan adhokrasi tipi ba ile zorba davranı türleri arasında ters yönlü bir iliki bulunmaktadır. Buna göre örgütler adhokrasi tipi ba özellii gösterdikçe zorba davranı türleri azalmaktadır.

16 Pazar tipi ba ile zorba davranı türleri arasındaki ilikiye baktıımızda p deeri < α = 0, 05 olduundan Pazar tipi ba ile zorba davranı türleri arasında ters yönlü bir iliki bulunmaktadır. Buna göre örgütler Pazar tipi ba özellii gösterdikçe zorba davranı türleri azalmaktadır. Hiyerari tipi ba ile zorba davranı türleri arasındaki ilikiye baktıımızda p deeri < α = 0, 05 olduundan hiyerari tipi ba ile zorba davranı türleri arasında ters yönlü bir iliki bulunmaktadır. Buna göre örgütler hiyerari tipi ba özellii gösterdikçe zorba davranı türleri azalmaktadır. Buna göre, bütün örgüt kültür tipleri için örgütteki ba türü ile zorba davranı türleri arasında iliki olduu hipotezimiz dorulanmıtır. Örgütün Öncelikleri Klan Adhokrasi Pazar Hiyerari Tablo 10: Örgütün Öncelikleri le Zorba Davranı Türleri Arasındaki liki Zorbalık Türleri N ρ p deeri Karar - ilikili 670-0,301 0,000 liki vardır. Kii-ilikili 662-0,205 0,000 liki vardır. Fiziksel gözdaı veren 684-0,104 0,007 liki vardır. - ilikili 670-0,247 0,000 liki vardır. Kii-ilikili 662-0,145 0,000 liki vardır. Fiziksel gözdaı veren 684-0,067 0,080 liki yoktur. - ilikili 670-0,169 0,000 liki vardır. Kii-ilikili 662-0,101 0,009 liki vardır. Fiziksel gözdaı veren 684-0,019 0,618 liki yoktur. - ilikili 670-0,205 0,000 liki vardır. Kii-ilikili 662-0,148 0,000 liki vardır. Fiziksel gözdaı veren 684-0,062 0,104 liki yoktur. Klan tipi örgüt öncelikleri ile zorba davranı türleri arasındaki ilikiye baktıımızda p deeri < α = 0, 05 olduundan klan tipi örgüt öncelikleri ile zorba davranı türleri arasında ters yönlü bir iliki bulunmaktadır. Buna göre örgütlerde klan tipi örgüt öncelikleri artıkça zorba davranı türleri azalmaktadır. Adhokrasi tipi örgüt öncelikleri ile zorba davranı türleri arasındaki ilikiye baktıımızda i-ilikili ve kii ilikili zorba davranı türleri için p deeri < α = 0, 05 olduundan Adhokrasi tipi örgüt öncelikleri ile i-ilikili ve kii ilikili zorba davranı türleri arasında ters yönlü bir iliki bulunmaktadır. Buna göre örgütler, Adhokrasi tipi örgüt önceliklerine aırlık verdikçe i-ilikili ve kii-ilikili zorba davranı türleri azalmaktadır. Ancak fiziksel gözdaı veren zorba davranı türü için p deeri > α = 0, 05 olduundan Adhokrasi tipi örgüt öncelikleri ile fiziksel gözdaı veren zorbalık arasında bir iliki bulunmamaktadır. Pazar tipi örgüt öncelikleri ile zorba davranı türleri arasındaki ilikiye baktıımızda iilikili ve kii ilikili zorba davranı türleri için p deeri < α = 0, 05 olduundan Pazar tipi örgüt öncelikleri ile i-ilikili ve kii ilikili zorba davranı türleri arasında ters yönlü bir iliki bulunmaktadır. Buna göre örgütler pazar tipi örgüt önceliklerine aırlık verdikçe i-ilikili ve kii-ilikili zorba davranı türleri azalmaktadır. Ancak fiziksel gözdaı veren zorba davranı türü için p deeri > α = 0, 05 olduundan pazar tipi örgüt öncelikleri ile fiziksel gözdaı veren zorba davranı türü arasında bir iliki bulunmamaktadır. Hiyerari tipi örgüt öncelikleri ile zorba davranı türleri arasındaki ilikiye baktıımızda i-ilikili ve kii ilikili zorba davranı türleri için p deeri < α = 0, 05 olduundan Hiyerari tipi örgüt öncelikleri ile i-ilikili ve kii ilikili zorba davranı türleri arasında ters yönlü bir iliki bulunmaktadır. Buna göre örgütler Hiyerari tipi örgüt önceliklerine aırlık verdikçe i-ilikili ve kii-ilikili zorba davranı türleri azalmaktadır. Ancak fiziksel gözdaı veren zorba davranı türü için p deeri > α = 0, 05 olduundan Hiyerari tipi

17 örgüt öncelikleri ile fiziksel gözdaı veren zorba davranı türü arasında bir iliki bulunmamaktadır. Klan örgüt kültür tipi için örgütün öncelikleri ile zorba davranı türleri arasında iliki olduu dorulanmıtır. Benzer ekilde Adhokrasi, Pazar ve Hiyerari örgüt kültür tipleri için örgütün öncelikleri ile i-ilikili ve kii-ilikili zorba davranı türleri arasında iliki olduundan hipotezlerimiz dorulanmıtır; ancak yine Adhokrasi, Pazar ve Hiyerari örgüt kültür tipleri için örgütün öncelikleri ve fiziksel gözdaı veren zorba davranı türleri arasında bir iliki olmadıından, bu hipotezimiz yanlılanmıtır. Örgütteki Baarı kriteri Klan Adhokrasi Pazar Hiyerari Tablo 11: Örgütteki Baarı Kriteri le Zorba Davranı Türleri Arasındaki liki Zorbalık Türleri N ρ p deeri Karar - ilikili 671-0,273 0,000 liki vardır. Kii-ilikili 663-0,199 0,000 liki vardır. Fiziksel gözdaı veren 686-0,147 0,000 liki vardır. - ilikili 671-0,245 0,000 liki vardır. Kii-ilikili 663-0,193 0,000 liki vardır. Fiziksel gözdaı veren 686-0,091 0,017 liki vardır. - ilikili 671-0,134 0,000 liki vardır. Kii-ilikili 663-0,079 0,043 liki vardır. Fiziksel gözdaı veren 686-0,001 0,971 liki yoktur. - ilikili 671-0,065 0,091 liki yoktur. Kii-ilikili 663-0,092 0,018 liki vardır. Fiziksel gözdaı veren 686-0,020 0,608 liki yoktur. Klan tipi baarı kriterleri ile zorba davranı türleri arasındaki ilikiye baktıımızda p deeri < α = 0, 05 olduundan klan tipi baarı kriterleri ile zorba davranı türleri arasında ters yönlü bir iliki bulunmaktadır. Buna göre örgütler klan tipi baarı kriterlerini kullandıkça zorba davranı türleri azalmaktadır. Adhokrasi tipi baarı kriterleri ile zorba davranı türleri arasındaki ilikiye baktıımızda p deeri < α = 0, 05 olduundan adhokrasi tipi baarı kriterleri ile zorba davranı türleri arasında ters yönlü bir iliki bulunmaktadır. Buna göre örgütler adhokrasi tipi baarı kriterlerini kullandıkça zorba davranı türleri azalmaktadır. Pazar tipi baarı ile zorba davranı türleri arasındaki ilikiye baktıımızda i-ilikili ve kii ilikili zorba davranı türleri için p deeri < α = 0, 05 olduundan Pazar tipi baarı kriterleri ile i-ilikili ve kii ilikili zorba davranı türleri arasında ters yönlü bir iliki bulunmaktadır. Buna göre örgütler pazar tipi baarı kriterleri kullandıkça i-ilikili ve kiiilikili zorba davranılar azalmaktadır. Ancak fiziksel gözdaı veren zorba davranı türü için p deeri > α = 0, 05 olduundan pazar tipi baarı kriterleri ile fiziksel gözdaı veren zorbalık arasında bir iliki bulunmamaktadır. Hiyarari tipi baarı kriterleri ile zorba davranı türleri arasındaki ilikiye baktıımızda i-ilikili ve fiziksel göz daı veren zorba davranı türleri için p deeri > α = 0, 05 olduundan hiyerari tipi baarı kriterleri ile i-ilikili ve fiziksel göz daı veren zorba davranı türleri arasında bir iliki bulunmamaktadır. Ancak kii-ilikili zorba davranı türü için p deeri < α = 0, 05 olduundan hiyerari tipi örgütün baarı kriterleri ile kii-ilikili zorba davranılar arasında ters yönlü bir iliki bulunmaktadır. Buna göre örgütler hiyerari tipi baarı kriterleri kullandıkça kii-ilikili zorba davranı türleri azalmaktadır. Klan ve Adhokrasi örgüt kültür tipleri için örgütteki baarı kriterleri ile zorba davranı türleri arasında iliki olduu hipotezi dorulanmıtır. Benzer ekilde Pazar örgüt kültür tipi için örgütün baarı kriteri ile i-ilikili ve kii-ilikili zorba davranı türleri arasında iliki olduundan bu hipotezimiz dorulanmıtır; ancak, bu örgüt kültür tipi için örgütün baarı kriteri ile fiziksel gözdaı veren zorba davranı türü arasında bir iliki olmadıından bu

18 hipotezimiz yanlılanmıtır. Dier taraftan hiyerari örgüt kültür tipi için örgütteki baarı kriteri ile kii-ilikili zorba davranı türü arasında iliki bulunduundan bu hipotezimiz dorulanmıtır; ancak bu örgüt kültür tipi için örgütteki baarı kriteri ile i-ilikili ve fiziksel gözdaı veren zorba davranı türü arasında bir iliki olmadıından bu hipotezimiz yanlılanmıtır Zorba Davranı Türlerinin Örgüt Kültür Tipine Göre Farklılık Gösterip Göstermediine Yönelik Hipotezin Sınanması Tablo 12: Zorba Davranı Türlerinin Örgüt Kültür Tipine Göre Farklılık Gösterip Göstermediine Dair Leneve statistii Zorba Davranı Türleri Levene statistii p deeri Karar -ilikili 1,965 0,118 Varyanslar homojendir. Kii-ilikili 2,332 0,073 Varyanslar homojendir. Fiziksel gözdaı veren 1,760 0,154 Varyanslar homojendir. Zorba davranı türleri için varyansların homojenlii salandıından Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) sonuçları Tablo 13 te verilmitir. Tablo 13: Zorba Davranı Türlerinin Örgüt Kültür Tipine Göre Farklılık Gösterip Göstermediine Dair ANOVA ANOVA Sonuçları sd Zorba davranı türleri 1 sd 2 F istatistii p deeri Karar -ilikili zorbalık ile örgüt kültür tipi farkı Kii-ilikili zorbalık ile örgüt kültür tipi farkı Fiziksel gözdaı veren zorbalık ile örgüt kültür tipi farkı ,011 0,008 Fark vardır ,638 0,051 Fark yoktur ,379 0,248 Fark yoktur. p deeri < α = 0, 05 olduundan çalıanların i-ilikili zorba davranı türü örgüt kültür tiplerine göre farklılık göstermektedir. Kii-ilikili ve fiziksel gözdaı veren zorba davanı türleri için p deeri > α = 0, 05 olduundan çalıanların kii-ilikili ve fiziksel gözdaı veren zorbalık yaaması örgüt kültür tiplerine göre farklılık göstermemektedir. -ilikili zorba davranılar için hangi örgüt kültür tipleri arasında fark olup olmadıını görmek için Tukey testi sonuçları Tablo 14 te verilmitir. Tablo 14: likili Zorba Davranıların Örgüt Kültür Tipine Göre Farklılık Gösterip Göstermedii Örgüt Kültür Tipi Örgüt Kültür Tipi Ortalama farkı p deeri Karar Adhokrasi -0,22 0,993 Fark yoktur. Klan Pazar -1,16 0,167 Fark yoktur. Hiyerari -1,48 0,007 Fark vardır. Adhokrasi Pazar -0,94 0,641 Fark yoktur. Hiyerari -1,26 0,310 Fark yoktur. Pazar Hiyerari -0,31 0,901 Fark yoktur. Tukey testi sonucuna göre, çalıanların i-ilikili zorbalık yaaması açısından Klan ve Hiyerari örgüt kültür tipleri arasında fark vardır. Klan örgüt kültür tipinde i-ilikili zorbalık yaamaya ilikin verilen ortalama puan, Hiyerari örgüt kültür tipine verilenden daha düük olduundan Hiyerari örgüt kültür tipinde çalıanların i-iliki zorbalık yaama sıklıı Klan örgüt kültür tipine göre daha fazladır. Yorum/Tartıma Zorbalıın örgütsel nedenleri iin doasının deimesi, örgüt kültürü, iin kötü örgütlenmesi, örgütün kötü yönetilmesi, aırı rekabetçi ortam, aırı i yükünden kaynaklanan i

19 tatminsizlii, i yerindeki monotonluk, örgüt büyüklüü, küçülme veya yeniden yapılanma, örgütteki düük ahlaki standartlar, örgüt liderlerinin duygusal zekadan yoksun olması, yetersiz liderlik, yönetimin mükemmellik arayıı, geçmi deneyimlerden ders alınmaması, i tasarısındaki belirsizlik, madurun sosyal açıdan yetersizlii, statü endiesi, rol çatıması, rol belirsizlii, hiyerarik yapının fazlalıı, çalıma gruplarındaki cinsiyet, din ve ırk gibi farklılıklardan dolayı grup içi uyumsuzluklar ve çatımalar, takım çalımasının azlıı ve tacizin örgüt içi disiplinin salanması, verimin artırılması ve buna balı olarak artlı reflekslerin oluturulmasında bir araç olarak kullanılması gibi nedenler eklinde sıralanabilir (Einarsen vd., 1994; Lewis, 2004:284; Çobanolu, 2005:40-50; Kök, 2006:439; Tınaz, 2006: ; Gökçe, 2006: 48-52). Bulgaristan da yapılan bir aratırmaya katılanların %15 i zorbalık nedeni olarak örgütsel faktörleri görmektedir. Buna göre yönetim stili, i yerinde ilikiler, iin örgütlenmesi ve çalıma koulları, güvenlik önlemleri ve kontrol eksiklii ve özel yapılanma ve prosedürlerinin olmayıı örgütsel nedenler olarak görülmektedir (Martino, 2002:23). Kötü yönetimin göstergeleri aırı disiplin, verimlilii artırma baskısı, aırı biçimde sonuçlara odaklanma, açık politikaların olmayıı, ekip çalımasının yetersizlii, eitim eksiklii, yanlı görev daılımı eklinde özetlenebilir. Örnein Kök, örgütsel faktörlerin etkilerine göre sırasıyla youn i stresi, verimlilie yönelik baskı, ahlaki ilke ve deerlere balı kalınmaması, zayıf bir yönetim ve liderlik anlayıı, rol belirsizlii ve rol çatıması ve son olarak da sosyal iklim olduunu belirtmektedir (Kök, 2006:443). Yine Bulgaristan daki aratırmaya göre yönetim stilindeki yanlılardan dolayı psikolojik iddete maruz kalanların oranı %23 tür. Bu oran örgütsel nedenler içerisinde en yüksek orandır. yerindeki ilikiler ile iin örgütlenmesi ve çalıma koulları %16.3 ile ikinci sırada gelmektedir (Martino, 2002:23). Zorbalık ile farklı deikenlerin ilikisine bakıldıında gücün kötüye kullanılması, otoriter ve zayıf iletiimi içeren liderlik arasında olumlu yönde ilikiler bulunmutur (Einarsen vd., 1994: ; Zapf vd., 1996:217; Lewis ve Orford, 2005:31). Hodson ve arkadaları bir i yerinde ilikisel anlamda güçsüz olmanın, i güvenliinin olmayıının ve kaos ortamının yaanmasının zorbalık üzerinde çok ciddi etkileri olduuna inanmaktadır. Zorbalıı önlemede örgütlerin sadece zayıf olanı koruması yeterli görülmemektedir. Kurum yönetiminin mevcut kaosu ortadan kaldıracak bürokratik bir ileyii, yönetimdeki ve uygulamalardaki tutarlıı salaması gereklidir; çünkü, kaos çalıma ilikilerinde gücü kötüye kullanacak yeni ortamlara yol açabilir (Hodson, Roscigno ve Lopez, 2006). Tengilimolu ve Mansur un aratırmasına göre cevaplayıcıların %68 i stresli bir i ortamından, %54 ü kötü yöneticilerden, %47 si madurun baarılı ve nitelikli olmasından, %41 i zorbanın kiilik problemlerinden ve %43 ü ise zorbanın yöneticisinin gözüne girme çabasından kaynaklı olarak i yerinde zorbalık yaandıına inanmaktadır (Tengilimolu ve Mansur, 2009:78). Kırel çalıanlar arasında rekabetin artmasını, yükselme ve ödül sistemindeki adaletsizlikleri, yetki ve sorumluluk daılımındaki eitsizlikleri ve çatımaları i yerinde zorbalık yaanmasına yol açan etkenler olarak sıralamaktadır (Kırel, 2007:318). Dier taraftan Gökçe, ilköretim okulu öretmen ve yöneticileri üzerine yaptıı aratırmasında hem özel hem de kamuda çalıan öretmen ve yöneticilerin zorbalık nedeni olarak madurun kendisini gördüklerini ortaya koymutur (Gökçe 2006:186). Crawford, katı hiyerarik yapılı örgütlerde, zorbalıın geliebilecei bir kültürün olma olasılıının yüksek olduunu belirtmektedir. Böyle yapılarda güç, insancıl kullanılmamaktadır (Crawford, 1997:223).

20 Cortina ve arkadaları için zorbalık etkileimsel haksızlıktan gelmekte ve onu amaktadır. Bu anlamda i yerinde zorbalık kiisel iliki olmaktan çıkmakta ve örgüt prosedürleri ve politikalarının uygulanmasındaki adaletsizlik ve duyarsızlıa dayanmaktadır (Cortina vd., 2001:65). Wimbush ve arkadaları (1997), Victor ve Cullen nin 1988 deki örgütsel etik iklim sınıflamasını kullanarak etik dıı davranıların Ouchi (1980) nin örgüt tiplerine göre deiip deimediini aratırmılardır. Bu çalıma bizim aratırmamızla benzerlik gösterdii gibi örgüt kültür tipleri ile zorbalık arasındaki ilikinin yorumlanmasına yardımcı olacak niteliktedir. Buna göre Klan kültüründe çalıanlar arasındaki uyumun ve çalıanların örgütle bütünleme derecelerinin yüksek olduu söylenebilir. Ayrıca çalıanlar arasında birincil ilikilerin yaanması çalıanın yalnızlamasını engellemektedir. Çalıan, çalıma arkadalarından kendisini ayrı görmemektedir. Örgütün örgüt hedeflerini gerçekletirmek için sunduu araçlar, çalıanlar arasından yeterli görüldüünden onaylanmayan baka davranılara gerek kalmamaktadır. Görevde yükselme, performans ölçümü, çalıanlar arasında rekabet yaratmamaktadır; çünkü örgütsel sosyalizasyon sürecinde örgüt deerleri ve deerleri gerçekletirme araçlarının yeterlilii çalıanlara kazandırılmıtır (Wimbush vd., 1997; Tsahuridu, 2006). Pazar tipi örgütlere baktıımızda ikincil ilikilerin hakim olduu görülmektedir. Yüksek olan örgüt hedeflerini gerçekletirme yönünde yönetim tarafından büyük baskı vardır. Hedeflere yapılan vurgu hedeflerin nasıl gerçekletirileceine yapılan vurgudan çok daha yüksek olduundan, çalıanlar hedefleri gerçekletirmede tanımlanmamı yöntem ve araçları kullanma eilimindedir. Böyle örgütlerde Merton ın araç-amaç uyumsuzluunu görmek mümkündür. Özellikle de hedeflerin öncelikliinden dolayı çalıanlar üzerinde denetimin ve illegal araçların kullanım kontrolünün zayıf olması zorba davranıların görülme olasılıını artırmaktadır (Wimbush vd., 1997; Tsahuridu, 2006). Hiyerarik örgütlerde ikincil ilikilerin yaygın olduu görülmektedir. Bu da örgütsel bütünlemeyi engellemektedir. Dier taraftan bu tür örgütlerde örgüt hedefleri, açık bir ekilde tanımlıdır. Hedeflerin baarılma yöntemleri açık açık tanımlanmı olsa da, yeterli deildir. Kazanılmı statülerin kültürel hedefleri gerçekletirmede yetersiz olduu görüldüünde, sosyal yapıların bireyler üzerindeki baskısı artmaktadır. Bu baskı tatminsizlie ve hayal kırıklıına yol açmaktadır (Wimbush vd., 1997; Tsahuridu, 2006). Bu nedenle çalıan kendisine rakip olarak gördüü bir çalıma arkadaına etik dıı, onaylanmayan bir ekilde davranarak onu bertaraf etmek isteyebilir. Durkheim ın toplumdaki normsuzluk olarak tanımladıı anomide olduu gibi, çalıma arkadaları ile ilikileri düzenleyen bir düzenleme olmadıında zorba bu isteini gerçekletirebilecek uygun bir ortam bulmaktadır. Ferris örgütlerin zorbalıı yaklaamını, örgütsel özellikler balamında sınıflamaya çalımıtır. Buna göre orta ölçekli rekabet endüstrisinde sıklıkla deime durumunda olan, kar amaçlı özel sektörde faaliyet gösteren örgütler zorbalıı inkar etmektedir. Bu tür firmalar zorbalıın kötü sonuçlarını kabul ettii için bilinçli bir ekilde zorbalıı görmezlikten gelmekte ve olumsuz davranıları normal kabul etmektedir. Daha büyük örgütler, devlet ve eitim kurumları bu grupta yer almaktadır. Buralarda genelde zorbalık yanlı anlaılmaktadır. Zorbalık, kiiler arasında bir çatıma olarak görülmektedir ve tarafların sorunlarını dıarıda halletmeleri beklenmektedir. Zorbalık madurlarından cinsel taciz, ırk ayrımı gibi konularda ise yasal yollardan haklarını aramaları istenmektedir. Bu tür örgütlerin kültürel özellikleri kural odaklı olmaları ve bürokratik bir karakter göstermeleri. Üçüncü grup ise orta ölçekli rekabet endüstrisindeki kar amaçlı irketlerdir. Zorbalık uygun olmayan zararlı bir davranı olarak kabul edilmektedir. Bu tür firmalar zorbalık için gerekli önlemleri almakta; personelini bu konuda eitmekte ve çalıanların ikayetleri dinlenmektedir (Ferris, 2004: ). Kamu sektörüne ve özel sektöre baktıımızda farklılık gösteren deikenlerden birisi de i güvencesidir. güvencesinin olmayıı da çalıanın gücünü zayıflatmakta ve zorbalıın yaanmasına yol açmaktadır; çünkü, yöneticiler kendilerini güvence altına almak için