Politik ktisadn lkeleri. David Ricardo

Transkript

1 Politik ktisadn David Ricardo Çeviren Yahya Sezai Tezel çindekiler: DEER ÜSTÜNE 2 RANT ÜSTÜNE 23 DI TCARET ÜSTÜNE 32 Doal Fiyat ve Piyasa Fiyat Üstüne 44 Ücretler Üstüne 47 Kârlar Üstüne 55 1

2 DEER ÜSTÜNE 1 KISIM I Bir maln deeri ya da mübadele edilecei herhangi bir baka maln miktar [onu üreten] emek için ödenen ücretin azlna ya da çokluuna deil, onu üretmek için gerekli olan emein nispî miktarna dayanr. Adam Smith tarafndan "deer sözcüünün iki farkl anlam olduu ve [deerin] bazen belirli bir nesnenin faydasn bazen da o nesneye sahip olmann ta'd, dier mallar satn alma gücünü ifade ettii, [bunlardan] birine kullanmdaki deer dierine de mübadeledeki deer denebilecei" gözlemlenmi'tir. [Adam Smith] devam etmi' [ve demi'tir ki], "en büyük kullanmdaki deere sahip olan 'eyler çok kere ya çok az mübadele deerine sahiptir ya da [mübadele deerleri] hiç yoktur 2 ; ve bunun aksine mübadeledeki deeri en büyük olan 'eyler çok kere ya çok az kullanm deerine sahiptir ya da hiç kullanm deerleri yoktur." Su ve hava bol miktarda faydaldr; gerçekten de varolu'u[muz] için vazgeçilmezdirler ama ne var ki srdan ko'ullar altnda [bir mübadele ili'kisi içinde] bunlarn kar'lnda hiç bir 'ey elde edilemez. Aksine, hava ve su ile kar'la'trldnda çok az yararll olsa da altn,dier mallarla [her birinden] çok miktarlarda [olmak üzere], mübadele edilecektir. Böylece fayda [mübadele edilebilir deer için] gerekli olsa da, mübadele edilebilir deerin ölçüsü deildir. Eer bir mal hiç bir 'ekilde faydal deilse, ya da ba'ka sözcüklerle [ifade edersek istekler ve ihtiyaçlarmzn] doyurulmasna hiç bir 'ekilde bir katk yapamyorsa ne kadar kt olursa olsun ya da onu üretmek için ne kadar çok emek gerekirse gereksin o mal mübadele edilebilir deerden yoksun olacaktr. Faydaya sahip olarak mallar, mübadele edilebilir deerlerini iki kaynaktan elde eder: ktlklarndan ve onlar üretmek için gereken emein miktarndan. Deerleri sadece ktlklar ile belirlenen baz mallar vardr. [Ne kadar] emek [kullanrsanz kullann] böyle mallarn miktarn arttramaz[snz] ve bu nedenle bunlarn deeri arzlarndaki bir art'la azaltlamaz. Baz nadide heykeller ve tablolar, kt kitaplar ve paralar, ancak [dünyada] çok az miktarda olan belirli bir toprak üstünde yeti'tirilen [belirli] üzümlerden yaplabilen özel bir kaliteye sahip 'araplar, bunlarn hepsi bu türden [mallardr]. Bunlarn deerleri, onlar üretmek için ilk ba'ta gerekmi' olan emek miktarndan bütünüyle bamszdr ve bunlara sahip olmak isteyenlerin zenginliklerindeki ve [tercih] eilimlerindeki dei'melerle birlikte dei'ir. Ne var ki bu mallar, piyasada her gün mübadele edilen mallar bütününün çok küçük bir bölümünü olu'turur. [nsanlarn] arzu[larnn nesnesi olan] mallarn kesinlikle en büyük bölümü emekle elde edilir ve eer bunlar elde etmek için gerekli olan emei tahsis etmeyi göze alrsak; bunlar[n miktar] sadece bir ülkede deil fakat bir çok ülkede, neredeyse hiç bir belirlenebilir snr olmadan arttrlabilir. Böylece mallardan, mallarn mübadele edilebilir deerinden ve mallarn nispî fiyatlarn düzenleyen yasalardan söz ederken, insann çal'ma gücünün kullanlmas ile miktar 1 Çev.notu: David Ricardo On the Principles of Political Economy and Taxation (3. Edisyon) 1. Bölüm: (On value). Bu bölüm, hem iktisat teorisinin tarihinde, deer teorisi meselesi ekseni üstünde, kendi içinde bütünlüü olan bir metindir, hem de Ricardo nun Principles nn tamamndaki analitik çaty büyük ölçüde özetler. Ricardo nun Principles nn tamamnn çevirisini ksa bir süre içinde yaymlamay istiyorum. 2 Çev.notu: ngilizce deki noktalama kurallar ile Türkçe deki noktalama kurallar arasnda farklar vardr. Çeviride ngilizce deki noktalama sakl tutulmu'tur. 2

3 arttrlabilen ve üretimleri üstünde rekabetin snrlama olmadan etkili olduu türden mallar kastederiz. [nsan] toplumlarn[n] erken a'amalarnda bu mallarn mübadele edilebilir deerini ya da bir mal kar'lnda öteki maldan ne kadar verileceini belirleyen kural, a'a yukar, sadece her bir mal için harcanan emein kar'la'trmal miktarna dayanr. Adam Smith demektedir ki; "her 'eyin gerçek fiyat, onu elde etmek isteyen insana her 'eyin gerçekten maliyeti, onu elde etmenin [gerektirdii] zahmet ve skntdr. Onu elde etmi' olan ve onu elinden çkartmak isteyen ya da onu bir ba'ka 'eyle mübadele etmek isteyen insan açsndan her 'eyin ifade ettii deer, o 'eye sahip olmann insana tasarruf ettirecei ve ba'ka insanlara zorlayaca zahmet ve skntdr. 3 " "Emek ilk fiyatt bütün 'eyler için ödenmi' olan özgün satn alma parasyd." "Hem stokun birikimi hem de arazinin sahiplenilmesinden önce gelen toplumun o erken ve kaba halinde, farkl nesneler elde etmek için gerekli olan emek miktarlarnn arasndaki orant bu [nesneleri] birbirleri kar'lnda mübadele etmek için herhangi bir kural ayakta tutabilecek tek ortamsal ko'ul 4 gibi görünmektedir. Mesela, eer avclar[dan olu'an bir] ulusta, genellikle, bir kunduzu öldürmek bir geyii öldürmeye göre iki kat [daha çok] emee mal oluyorsa, bir kunduz doal olarak iki geyikle mübadele edilmelidir ya da iki geyik deerinde olmaldr. Genellikle iki gün ya da iki saat[lik emein] ürünü olan [bir 'eyin], genellikle bir günlük ya da bir saat[lik bir emein] ürünü olan bir 'eye göre iki kat deerli olmas doaldr." 5 nsann çal'mas ile [miktar] arttrlamayacak olan [mal]lar d'ndaki bütün her 'eyin mübadele edilebilir deerinin temelinin gerçekten bu olduuna dair [önerme], politik ekonomide hayati öneme sahip bir doktrindir; çünkü bu bilimde ortaya çkan birçok yanl'[n ortaya çkmas] ve bu kadar çok kanaat farkll[nn olmas], deer kelimesine ili'tirilen mulak fikirlerden olduu kadar ba'ka hiç bir konudan kaynaklanmaz. Eer mallarn içinde gerçekle'mi' olan emein miktar bu [mallarn] mübadele edilebilir deerini düzenliyorsa, bu emek miktarndaki her art' bu emein üstünde uygulanm' olduu maln deerini mutlaka arttrmaldr, her azal'n [maln deerini] mutlaka azaltmas gibi. Mübadele edilebilir deerin özgün kaynan bu kadar doru ve tam 6 bir 'ekilde tanmlam' olan ve üretimleri üstünde uygulanm' olan emek miktarnn fazla ya da daha az olmasyla orantl olarak bütün her 'eyin daha fazla ya da daha az deerli hale geldiine [dair] önermeyi tutarl bir 'ekilde salama balayan Adam Smith, bir ba'ka deer ölçme standard olu'turdu ve 'eylerin, bu 'eylerin bu standart ölçüden daha fazla ya da daha az ile mübadele edilmesi ile orantl olarak, daha çok ya da daha az deeri olmasndan söz etti. [Adam Smith] standart bir ölçü olarak bazen tahldan bazen da emekten söz eder; [ama kastettii emek] herhangi bir nesnenin üretimi için ona harcanm' olan emein miktar deil, o nesnenin piyasada hükmedebilecei [emein miktardr]: Sanki bunlar, Adam Smith e göre, iki e' deerli ifadedir gibi ve sanki bir insann emei iki kat daha etkili ve bu nedenle de o maln iki katn üretebilir hale geldiinde, [o insan o emekle] zorunlu olarak o mal kar'lnda daha önce [ald] 'eyin miktarnn iki katn alabilecektir. Eer bu gerçekten doru olsayd, eer emekçinin ödülü her zaman ürettii ile orantl olsayd, bir mal üstünde harcanm' olan emein miktar ve o maln satn alaca emein miktar e'it olurdu ve bunlarn ikisinden biri, dier 'eylerdeki dei'melerin doru ve tam 3 Çev.notu: Burada kastedilen ba'ka insanlarn o 'eyi elde etmek için katlanmaya raz olduklar zahmet ve skntdr. 4 Çev.notu: Ortamsal ko'ul: Circumstance. 5 Kitap 1. Bölüm 5. 6 Çev.notu: Doru ve tam: Accurate 3

4 ölçüsü olabilirdi: Ama bunlar e'it deildir; birincisi, bir çok ko'ul altnda, dier 'eylerdeki dei'meleri doru bir 'ekilde i'aret eden dei'mez bir standarttr, ikincisi [ise] onunla kar'la'trlan mallarn maruz kald kadar çok dalgalanmann öznesi olur. Adam Smith altn ve gümü' gibi dei'ebilir bir varln ba'ka 'eylerin dei'en deerini belirleme açsndan yetersizliini, çok muktedir bir 'ekilde gösterdikten sonra, kendisi, [dikkatini] tahln ya da emein üstünde younla'[tr]arak, [altn ve gümü'ten] daha az dei'ken olmayan bir ta'yc 7 varl seçti. Altn ve gümü' ku'kusuz ki yeni ve daha [altn ve gümü'] zengin madenlerin ke'fedilmesinden kaynaklanan dalgalanmalara maruzdur, ama bu türden ke'ifler seyrektir ve bunlarn etkileri güçlü de olsa kar'la'trmal olarak ksa süren dönemlerle snrldr. [Altn ve gümü'], madenlerin i'letildii makineler ve madencilik becerisindeki iyile'tirmelerden kaynaklanan dalgalanmaya da maruzdur. Bu türden iyile'tirmelerin sonucu olarak, ayn miktarda emek ile daha büyük miktarda maden elde edilebilir. [Altn ve gümü'], madenleri, birbiri ardna gelen dönemler boyunca dünyaya ürün verdikten sonra, üretimlerinin azalmasndan kaynaklanan dalgalanmadan da etkilenir. Tahl bu dalgalanma kaynaklarnn hangisinden muaftr ki? Tahln deeri, bir yanda, ba'ka ülkelerde ekime açlabilecek ve ithalatn serbest olduu her piyasada tahln deerini etkileyecek olan yeni verimli arazi alanlarnn ke'fedilmesinden olduu kadar, tarmdaki iyile'tirmelerden, çiftçilikte kullanlan geli'tirilmi' makineler ve gereçlerden ötürü dei'mez mi? Öte yanda, tahl, ithalat üstündeki yasaklardan, artan nüfus ve servetten ve daha dü'ük [kaliteli] arazilerin ekilmesinin gerektirdii ilave emek miktarndan ötürü tarm ürünlerindeki ek arz art'larn elde etmenin daha büyük güçlüünden kaynaklanan deer art'larna maruz kalmaz m? Emein deeri, sadece, bütün dier her 'eyin de [etkilendii] gibi, toplumun ya'ama ko'ullarndaki her dei'me ile tek biçimli bir 'ekilde dei'en, arz ve talep arasndaki nispetten deil, ama ayn zamanda emein elde ettii ücretlerin üstünde harcand gdann ve dier zorunlu ihtiyaç maddelerinin dei'en fiyatndan da e'it 'ekilde etkilenmez mi? Ayn ülkede, belirli bir zamanda, belirli bir miktarda gda ve zorunlu ihtiyaç maddeleri miktarn üretmek için bir ba'ka ve uzaktaki zamanda gerekli olan emek [miktarnn] iki katna ihtiyaç [duyuluyor] olabilir; ama buna ramen [böyle bir durumda] emekçinin ödülünün çok az azalm' olmas mümkündür. Eer ba'langçtaki dönemde emekçinin ücreti belirli bir miktarda gda ve zorunlu ihtiyaç maddeleri ise, bu miktar azaltlacak olsayd emekçi geçimini muhtemelen sürdüremezdi. Gda ve zorunlu ihtiyaç maddelerinin deeri, eer mübadele kar'lnda onlar için ödenecek olan emek miktar ile ölçülecek olsayd a'a yukar hiç artmam' olaca halde, eer onlarn üretimleri için gerekli olan emein miktar ile hesaplanm' olsayd bu durumda yüzde yüz yükselmi' olurdu. Ayn 'ey iki ya da daha çok sayda ülke hakknda da söylenebilir. Amerika ve Polonya'da ekime sokulan son arazi birimi üstünde, herhangi bir veri saydaki insann bir yllk emei ngiltere'de ayn ko'ullardaki [bir] arazi birimi üstünde [üretebileceinden] daha fazla tahl üretecektir 8. Iimdi, bu üç ülkede bütün dier zorunlu ihtiyaç maddelerinin e'it ölçüde ucuz olduunu varsayarsak, emekçiye ücret olarak verilen tahl miktarnn her bir ülkede üretimin kolaylk derecesiyle orantl olaca sonucuna varmak büyük bir hata olmaz m? Eer emekçinin ayakkablar ve elbisesi, makinelerdeki iyile'tirmeler sayesinde, üretimleri için 'u anda gerekli olan emein dörtte biri ile üretilebilse, bunlarn deeri muhtemelen yüzde 75 dü'ecektir; ama emekçinin böylece, kalc bir 'ekilde, bir [elbise] yerine dört elbise, [bir 7 Çev.notu: Ta'yan varlk: Medium 8 Çev.notu: Ricardo burada, içinde bulunduu dünya hakkndaki izlenim ve kanaatlerinden hareket ederek, olgusal bir varsaym yapyor ve ngiltere de Polonya ve Amerika dakine göre daha az verimli arazinin tarmsal üretime sokmu' olduunu söylüyor. 4

5 çift ayakkab yerine] dört çift ayakkab tüketme imkan elde etmesi mümkün deildir, muhtemeldir ki, [emekçinin] ücretleri fazla vakit geçmeden [emekçilerin arasndaki] rekabetin etkileri, ve [ücretlerin artm' olmasnn] nüfus [art'n] uyarmas nedeniyle, zorunlu ihtiyaç maddelerinin yeni deerine uyacaktr. Eer bu iyile'tirmeler emekçinin tükettii nesnelerin hepsine yaylsayd, bu mallarn mübadele edilebilir deeri, üretimlerinde bu türden iyile'melerin ortaya çkmad herhangi bir ba'ka malla kar'la'trldnda çok önemli bir dü'ü'e maruz kalm' olsa da ve [emekçilerin tükettii] bu mallar [eskiye göre] çok azalm' bir emek miktarnn ürünü haline gelmi' olsa da, bir kaç yl sonunda, emekçinin refahnn 9 miktarnn ya hiç artmadn ya da sadece çok az arttn görürdük. Bu durumda, Adam Smith ile birlikte, "emek mallardan bazen daha çok bazen de daha az miktarda satn alabilecei için, dei'en bu mallarn deeridir, yoksa onlar satn alan emein deeri deildir", ve bu nedenle "sadece emek, kendi deeri hiç bir zaman deimedii [için], tek ba'na bütün zamanlar ve bütün yerlerde, bütün mallarn deerinin hesaplanabilmesi[ni] ve kar'la'trlmasn [salayan] nihai ve gerçek ölçüttür" demek doru olamaz; fakat Adam Smith'in [ba'ka bir yerde] daha önce söyledii gibi, "farkl nesneleri elde etmek için gerekli olan emek miktarlar arasndaki orant, bunlar birbirleri kar'lnda dei'tirmek için herhangi bir kural salayabilen tek ko'ul gibi görünmektedir", ya da ba'ka bir ifade ile, mallarn bugünkü ve geçmi'teki nispî deerlerini belirleyenin, emekçiye emei kar'l verilen mallarn nispî miktarlar deil, emein üretecei mallarn nispî miktarlar olduunu söylemek dorudur. ki maln nispî deeri dei'ir ve [biz bu] dei'menin gerçekten bunlardan hangisinde meydana geldiini bilmek isteriz. Bunlardan birinin 'u andaki deerini ayakkablar, çoraplar, 'apkalar, demir, 'eker ve bütün dier mallara kar'la'trrsak, bu maln bütün bu dier mallardan eskiden [elde edilen miktarlarla] tam tamna ayn miktarlar kar'lnda mübadele edildiini görürüz. [Nispî fiyatnda dei'me olan mallardan] ötekisini bu dier mallarla kar'la'trdmzda, bu ikinci maln deerinin bu dier mallara göre dei'tiini görürüz: Böyle bir durumda dei'menin bu mal kar'la'trdmz mallar[n deerinde] deil, bu maln deerinde olduunu yüksek bir olaslkla çkarsayabiliriz. Bu dier çe'itli mallarn üretimleriyle balantl ko'ullar daha da özel bir 'ekilde incelediimizde ayakkablar, çoraplar, 'apkalar, demir, 'eker vs. nin üretimi için, [eskisiyle] tam tamna ayn miktarda emek ve sermaye gerektiini görür, ama nispî deeri dei'mi' olan bu tek mal üretmek için eskisi kadar emek ve sermaye gerekmediini görürsek çkarsamamzdaki olaslk kesinlie dönü'ür ve dei'menin söz konusu tek malda olduundan emin hale geliriz: Bu taktirde bu maln [deerinin] dei'mesinin sebebini de bulmu' oluruz. Eer bir ons altnn, [eskiye göre], yukarda sralanan bütün bu dier mallarn her birinden daha az miktar kar'lnda mübadele edildiini ve eer üstelik yeni ve daha üretken bir madenin bulunmas ya da büyük kolaylk salayan makinelerin kullanlmasyla veri bir miktarda altnn daha az miktarda emekle elde edilebildiini bulmu'sam, altnn deerinde dier mallara göre [meydana gelmi' olan] dei'menin sebebinin, bunun üretilmesinin daha kolay hale gelmesi ya da onu elde etmek için daha az miktarda emek gereksinilmesi olduunu söylemekte hakl olmam gerekir. Benzer bir 'ekilde eer emein deeri dier 'eylere göre önemli ölçüde dü'mü'se,ve eer bu dü'ü'ün tahl ve emekçinin tükettii dier zorunlu ihtiyaç maddelerinin daha kolay üretilmesinin te'vik ettii bir bol arzn sonucu olduunu bulmu'sam, tahl ve zorunlu ihtiyaç maddelerinin deerinin, bunlar üretmek için daha az emek gerekmesi sonucunda dü'tüünü ve emekçinin geçinmesini salamadaki bu kolayla'may emein deerinde bir azalmann izlediini söylemem, sanrm ki doru olacaktr. Ama Adam Smith 9 Çev.notu: Ricardo burada belirli miktarda mala atfta bulunarak, possesing... enjoyments demektedir ki, ben enjoyments ifadesini refah ifadesi kar'lamay yeledim. 5

6 ve Bay Malthus, [demektedir ki:] hayr, altn örneinde, altnn dei'mesine, deerinin dü'mesi demekte haklydn; çünkü o durumda, tahl ve emek dei'memi'ti; ve eskiden olduuna göre, altn bütün dier 'eyler yannda [tahl ve emekten], daha az miktarda [tahl ve emee] hükmedebilecei için bütün dier 'eylerin duraan halde kaldn ve sadece altnn dei'tiini söylemek doruydu; ama deerin standart ölçüsü olarak seçtiimiz 'eyler olan tahl ve emein deeri, bunlarn maruz kaldn kabul ettiimiz bütün dei'meler nedeniyle dü'tüünde, bunlarn deerinin dü'tüünü söylemek fevkalade yak'ksz olacaktr; doru ifade tahln ve emein duraan kald ve bütün dier 'eylerin deerinin yükseldiini söylemek olacaktr. Iimdi benim itiraz ettiim i'te bu anlatm dilidir. Altn örneinde olduu gibi, tahl ile dier 'eyler arasndaki dei'menin sebebinin, tahl üretmek için daha az emek gerekmesi olduu sonucunu kesinlikle bulurum ve bu nedenle tamam ile hakl bir akl yürütme ile, tahl ve emekte meydana gelen dei'meye, bunlarn kar'la'trld 'eylerin deerinde bir art' deil, tahln ve emein deerinde bir dü'ü' demek zorundaym. Bir emekçiyi bir hafta için i'e almak zorundaysam ve ona on yerine sekiz 'ilin ödersem, parann deerinde hiç bir dei'me meydana gelmemi'ken, emekçi sekiz 'iliniyle, muhtemelen, daha önce on 'ilinle aldndan daha fazla gda ve zorunlu ihtiyaç maddesi elde edebilir; ama bu Adam Smith'in ve daha yakn bir tarihte Bay Malthus'un söylediinin aksine, ücretinin gerçek deerindeki bir art'tan ötürü deil, ücretinin harcand 'eylerin deerindeki bir dü'ü'ten kaynaklanr ki, bu iki mesele tamamen seçiktir; ama buna ücretlerin gerçek deerinde bir dü'ü' dediim için bana bilimin hakiki iyle bada'mayan yeni ve sra d' bir dil benimsiyorsun denilmektedir. Bana, srad' ve gerçekten de tutarsz olan dil, kar'tlarmn kulland dildir gibi gelmektedir. Tahln fiyat çeyrek kile ba'na 80 'ilinken, bir emekçiye bir haftalk çal'ma kar'lnda bir kile tahl ödenmektedir ve tahln fiyat 40 'iline dü'tüünde 1¼ kile ödenmektedir. Gene diyelim ki [emekçi], haftada, bir kile tahln yarsn ailesi içinde tüketmekte ve geri kalann yakt, sabun, mum, çay, 'eker, tuz, vs. gibi dier 'eylerle dei'mektedir; eer bu iki durumdan birinde, elinde kalacak olan bir kilenin dörtte üçü, yukarda sözü edilen mallardan daha önce bir kilenin yars ile alnabilen miktarlar kadar elde edemiyorsa, ki ikinci durumda elde edemeyecektir, emein deeri yükselmi' midir yoksa dü'mü' müdür? Adam Smith yükselmi'tir demek zorundadr çünkü ölçütü tahldr ve emekçi bir haftalk emei kar'lnda daha çok tahl almaktadr. Ama ayn Adam Smith "'eylerin deeri o nesneye sahip olmann ta'd satn alma gücü olduu için" ve emek ['imdi] bu türden dier mallar satn almak için daha az güce sahip olduu için dü'mü'tür demek zorundadr. KISIM II Farkl nitelikleri olan emek farkl ödüllendirilir. Bu mallarn nispî deerlerinin farkl olmasnn bir sebebi deildir. Ne var ki, bütün deerin temeli [olarak] emekten ve mallarn nispî deerini a'a yukar tek belirleyenin emein nispî miktar olduundan söz ederken, emein farkl nitelikleri ve [bir istihdam alanndaki] saatlik ya da bir günlük emei bir ba'ka alandaki [bir saatlik ya da bir günlük] bir emekle kar'la'trmann zorluuna ilgi duymadm sanlmasn. Farkl nitelikteki emeklere biçilen deer, piyasada, ksa bir süre sonra, günlük hayatn bütün amaçlar için yeterli [saylabilecek bir] kesinlikle belirlenir 10 ve [bu deer], büyük ölçüde, emekçinin kar'la'trmal hüneri ve uygulanan emein [kar'la'trmal] younluuna baldr. [Farkl nitelikteki emeklerin birbirlerine göre deerlendirilmesinden olu'an] sralama bir kere ortaya çktktan sonra, çok az dei'meye maruz kalr. Eer çal'makta olan bir kuyumcunun bir 10 Çev.notu: Belirlenir adjusted kar'l olarak kullanlm'tr. 6

7 günlük emei, sradan bir i'çinin bir günlük emeinden daha deerli ise, [bu iki emek arasndaki nispet] çok önceleri ayarlanm' ve [her iki emein nispî deeri de, farkl emeklerin] deerlerinin [nispeti olarak] sraland dizide yerlerine yerle'tirilmi'tir 11. Bu nedenle ayn maln farkl zaman dilimlerindeki deerinin kar'la'trlmasnda bu belirli mal için gereken emein kar'la'trmal hünerliliini ve younluunu hesaba katmak, [bu hünerlilik ve younluk] zaman dilimlerinin hepsinde e'it 'ekilde etkili olduu için, nadiren gerekli olur. Bir zaman diliminde belirli bir 'ekilde betimlenmi' olan emek ba'ka bir zaman diliminde ayn 'ekilde betimlenmi' olan emekle kar'la'trlr; eer [farkl zaman dilimlerinden birinde, ötekisine göre, söz konusu mal üretmek için gerekli olan emek miktarna], bir onda bir, bir be'te bir, ya da bir dörtte bir [emek birimi] eklenmi' ya da [bu miktardan] çkartlm' ise, [söz konusu maln nispî deeri üstünde], sebeple orantl olan bir etki ortaya çkacaktr. Eer 'imdi, bir parça [yünlü] kuma' iki parça keten kuma' deerinde olursa ve eer bundan on yl sonra bir parça yünlü kuma'n sradan deeri dört parça keten kuma' haline gelirse, güvenli bir 'ekilde, ya yünlü kuma' üretmek için daha çok emek ya da keten kuma' üretmek için daha az emek [gerekir hale geldii] ya da her iki etkinin birlikte ortaya çkt sonucuna varabiliriz. Okuyucunun ilgisini çekmek istediim soru'turma, mallarn mutlak deerinde deil, nispî deerindeki farklla'malarn etkisiyle ili'kili olduu için, farkl insan emei türlerine biçilen deerlerin kar'la'trmal derecesini incelemek fazla yararl olmayacaktr. Fazla yanl' yapma ihtimali olmadan, ba'langçta, insan emeinin bu farkl türleri arasnda ki e'itsizlikler ne olursa olsun, bir el becerisini elde etmenin bir ba'ka el becerisini elde etmeye göre gerektirdii hüner ve zaman ne olursa olsun [bunlarn] bir ku'aktan ötekine fazla dei'meden sürdüü ya da en azndan, bir yldan ötekine bunlardaki dei'menin çok önemsiz kald ve bu nedenle, ksa dönemler için mallarn nispî deeri üstünde anlaml bir etki yapamayaca sonucuna varabiliriz. Emek ve stokun dei'ik kullanmlarnda, hem ücretin hem de kârn dei'ik düzeyleri arasndaki oran, daha önce görülüü gibi, toplumun zenginliinden ya da yoksulluundan; ilerleyen, duraklayan ya da gerileyen durumlarndan çok etkileniyor gibi görünmemektedir. Toplumun refahndaki bu türden devrimler, her ne kadar hem ücretin hem de kârn genel düzeyini etkilese de, sonunda bütün dei'ik istihdam [alanlarnda] bunlar e'it bir 'ekilde etkileyecektir. Bu sebeple, aralarndaki nispet ayn kalmak zorundadr ve [bu nispet], en azndan önemli bir süre için, bu türden herhangi bir devrimle dei'tirilemez Fakat, emek her ne kadar bütün mallarn mübadele edilebilir deerinin gerçek ölçüsü olsa da, bu mallarn deeri çounlukla emek cinsinden hesaplanamaz. Genelde farkl nitelikteki iki emek [türü] arasndaki nispeti belirlemek zordur. ki farkl i' türüne harcanan süre, her zaman, tek ba'na bu nispeti belirlemeyecektir. Katlanlan zorluun ve gösterilen becerinin farkl derecelerinin de benzer bir 'ekilde hesaba katlmas gerekir. Bir saatlik zor bir i'te, iki saatlik kolay bir i'e göre; ya da, örenilmesi on yl alan [bir beceriyi ta'yan emein] bir saat [süreyle] bir mala uygula[n]ma[s durumun]da, sradan ve kolay [örenilebilir bir beceri gerektiren] bir istihdam [alann]daki bir aylk bir çal'maya göre daha fazla emek [söz konusu] olabilir. Fakat ne [katlanlan] zorluun ne de [gösterile] becerinin kesin bir ölçüsünü bulmak kolay deildir. Gerçekte, farkl türdeki emeklerin farkl ürünlerini bir birleri ile mübadele ederken, yagn bir 'ekilde, her ikisi de bir ölçüde dikkate alnmaktadr. Ne var ki, [bu iki ürüne harcanan iki ayr türden emein nispeti] kesin bir ölçü tarafndan deil, fakat, [kendisi] tam [bir ölçü] olmasa da, günlük ya'anty sürdürmek için yeterli olan, o kaba e'itlie göre, piyasada [gerçele'en] pazarlk ve çeki'me ile ayarlanmaktadr. [Adam Smith.] Uluslarn zenginlii, kitap 1. bölüm Uluslarn Zenginlii, kitap 1. Bölüm 10. 7

8 KISIM III Sadece, mallara dorudan doruya uygulanan emek bu mallarn deerini etkilemez, [bu mallar üreten] emee yardm eden gereçler, aletler ve binalarn üstünde harcanm olan emek de [üretilen bu mallarn deerini etkiler.] Adam Smith in sözünü ettii o erken [kültürel ortam durumunda] dahi, avcnn avn öldürmesini mümkün klmak için, kendi yapp biriktirdii 'eylerden olu'sa da muhtemelen bir miktar sermaye gerekli olacaktr. Bir miktar silah olmadan ne kunduz ne de geyik avlanabilir ve bundan ötürüdür ki bu hayvanlarn deeri sadece bunlar avlamann [dorudan gerektirdii] zaman ve emekle deil fakat ayn zamanda avlanmasnda avcya yardmc olan sermayeyi, silah salamak için gereken zaman ve emekle de düzenlenir. Varsayalm ki kunduzu öldürmek için gerekli olan silah, geyiin [yanna yakla'maya] göre kunduzun yanna yakla'mann çok daha güç olmasndan ve sonuç olarak [kullanlacak silahn] hedefe çok daha isabetle ula'mas gereken [bir silah olmasndan] ötürü, çok daha fazla emekle imal edilmi' olsun; bir kunduzun doal olarak iki geyikten daha fazla edebil[mesi], [i'te] tam bu nedenden, yani genel olarak kunduzun öldürülmesinin daha fazla emek gerektirmesinden ötürüdür. Ya da varsayalm ki, her [iki hayvan öldürmekte kullanlan] silah için ayn miktarda emek gerekmi' olsun, ama bu silahlarn dayankllk süreleri farkl olsun; daha dayankl olan aracn deerinin sadece küçük bir ksm [bunu kullanarak üretilen mala] aktarlacaktr, [buna kar'lk] daha az dayankl aracn deerinin çok daha büyük bir ksm, üretimine katkda bulunduu maln [deeri] içinde vücut bulacaktr. Kunduzlar ve geyikleri öldürmek için gerekli olan araçlarn hepsi insanlarn [belirli] bir snfna ait olabilir ve [bu hayvanlarn avlanmasnda] istihdam edilen emein [hepsini] bir ba'ka snf salayabilir; [ama] gene de bu hayvanlarn kar'la'trmal, fiyatlar hem sermayenin olu'turulmas hem de hayvanlarn avlanmas üstünde uygulanan fiili emekle orantl olacaktr. Emekle kar'la'trldnda sermayenin farkl bolluk ya da ktlk ko'ullarnda, insann geçinmesi için gerekli gda ve zorunlu ihtiyaç maddelerinin farkl bolluk ya da ktlk ko'ullarnda, [bazen] bir istihdam alan [bazen de] bir ba'ka istihdam alan için e'it deerde sermaye salayanlar, elde edilen ürünün yarsn, bir çeyreini, ya da sekizde birini alabilecekler, geride kalan [ise] emei salayanlara ücret olarak ödenebilecektir; ama bu payla'ma bu mallarn nispî deerini etkileyemez; çünkü, sermayenin elde ettii [ kârlar] ister daha çok ister daha az olsun, isterse % 50, %20 ya da %10 orannda olsun, ya da emein elde ettii ücret ister yüksek ister dü'ük olsun, bu kâolar ve ücretler her iki istihdam alannda da e'it bir 'ekilde etkili olacaktr. Eer toplumdaki ura' [çe'idinin] geni'lediini, bazlarnn balkçlk için gereken kayklar ve malzemeleri, bazlarnn tarmda kullanlan tohumlar ve kaba makineleri saladn varsaysak bile, üretilen mallarn mübadele edilebilir deerinin onlarn üretimi üstüne uygulanan emekle orantl olacana; sadece hemen üretilmeleri için [dorudan gereken] deil, fakat ayn zamanda, [onlar] kullanan belirli bir emee etkililik salamak için gereken bütün o araçlar ve makineler üstünde uygulanan emekle de orantl olacana dair ayn ilke geçerliliini koruyacaktr. Daha büyük geli'melerin gerçekle'tirildii ve içinde sanatlarn ve ticaretin canl bir 'ekilde geli'ebildii bir toplumun durumuna baktmzda, mallarn deerinin bu ilkeyle uyumlu olarak dei'tiini görürüz: Mesela, çorabn mübadele edilebilir deerini hesaplarken, bunun ba'ka 'eylere göre deerinin çorab üretmek ve piyasaya getirmek için gerekli olan emein toplam miktarna bal olduunu görürüz. lk önce üstünde pamuun üretildii araziyi i'lemek için gerekli olan emek; ikinci olarak pamuu çoraplarn imal edilecei ülkeye aktarmak için gerekli olan emek, ki bu [pamuun] ta'nd geminin yapmna yansm' olan emein bir ksmn içerir ve mallarn ta'nmasnn [maliyeti olarak] tahakkuk ettirilir; üçüncü olarak [pamuk ipliini] eiren ve bükenin ve dokumacnn emei; dördüncü olarak, onlarn 8

9 yardmyla yaplm' olan binalar ve makineleri ortaya çkartan ustaba'larn, demirciler ve marangozlarn emeinin bir ksm; perakende ticaret yapann emei ve burada tek tek saylmas gerekmeyen bir çok ba'ka [insann] emeinin [tamam ya da bir ksm] söz konusudur. Bu çe'itli türdeki emeklerin hepsinin bir arada toplam, bu çoraplarn kar'lnda mübadele edilecei dier 'eylerin miktarn belirler ki, benzer bir 'ekilde ele alndnda, bu dier 'eylerin üstünde harcanm' olan çe'itli emek miktarlar da, çorap kar'lnda bunlardan ne kadarnn verileceini belirler. Bunun mübadele edilebilir deerin gerçek temeli olduu konusunda kendimizi ikna etmek için, imal edilmi' çoraplarn ba'ka 'eylerle mübadele edilmek üzere piyasaya getirilmesine kadar, ham pamuun mutlaka içinden geçmesi gereken çe'itli süreçlerden herhangi birinde uygulanan emei azaltan bir iyile'tirme yapldn varsayalm ve bu [geli'meyi] izleyecek sonuçlar gözlemleyelim. Ham pamuu üretmek için daha az sayda insan gerekiyor olsayd, ya da bu mal deniz üstünde ta'mak için daha az sayda gemici, ya da bu mallarn içinde ta'nd gemiyi in'a etmek için daha az sayda gemi yapmcs gerekseydi; binalar ve makineleri ortaya çkartmak için daha az sayda insan istihdam edilseydi, ya da bu binalar ve makineler yapldktan sonra daha etkili hale getirilselerdi, çoraplarn deeri, kaçnlmaz bir 'ekilde dü'erdi; ve sonuç olarak çoraplar dier 'eylerden daha azna hükmederdi. Üretimi için daha az emek miktar gerektiinden çorabn deeri dü'erdi ve bu nedenle çorap, [üretimlerinde] bu türden emek tasarruf eden geli'melerin gerçekle'medii mallardan daha az miktarlar kar'lnda mübadele edilirdi. [Bir mal üretmek için gerekli olan] emein kullanlmasndaki bu tasarruf, ister maln kendinin imal edilmesi için gerekli olan emekte olsun, isterse bu maln yardmyla üretildii sermayenin olu'turulmas için gerekli olan emekte olsun, hiç bir zaman [bu emeklerle üretilen] bir maln nispî deerini azaltmazlk etmez. ster, daha az sayda boyac, iplik eiricisi ve dokuyucu [gibi] mallarn imalatyla dorudan ili'kili olan ki'i gereksin, ya da, isterse daha az [sayda] gemici, ta'yc, ustaba' ve demirci [gibi, maln üretimiyle] daha dolayl olarak ili'kili ki'i daha az gereksin, her iki halde de çorabn fiyat dü'ecektir. Bir durumda, emek tasarrufunun tamam çoraplarn üstüne yansyacaktr, çünkü emein bu ksm tamamyla çorap [üretimiyle] snrldr; öteki durumda [emek tasarrufunun] sadece bir ksm çoraplara yansyacaktr; geri kalan [ise] binalarn, makinelerin ve ta'ma araçlarnn üretimine hizmet ettii dier mallar etkileyecektir. Diyelim ki, [insan] toplumunun erken a'amalarnda, avcnn yaylar ve oklar, balkçnn kay ve gereçleriyle, [avcnn kullandklar da balkçnn kullandklar da] ayn emek miktarnn ürünü olduu için e'it deerdedir ve e'it dayankllktadr. Bu ko'ullar altnda, avcnn bir günlük emeinin ürünü olan geyiin deeri, tam tamna, balkçnn bir günlük emeinin ürünü olan baln deeri ile e'it olacaktr. Balkla av etinin nispî deeri, bütünüyle, her birinin içinde vücut bulan emein miktar ile düzenlenecektir; üretilen miktar ne olursa olsun, ya da genel ücretler ya da kârlar ne kadar dü'ük olursa olsun. Eer, mesela, balkçnn kay ve gereçlerinin deeri 100 paundsa 13 ve bunlarn on yl dayanaca hesaplanm'sa; [balkç] yllk emek maliyeti 100 paund olan on insan istihdam etmi' ve bu on insan bir günde emekleriyle yirmi somon bal elde etmi'lerse; eer avcnn kulland silahlarn deeri de 100 paundsa ve on yl dayanacaklar hesaplanm'sa ve avc da yllk emek maliyeti 100 paund olan on insan istihdam etmi'se ve bu on insan bir günde on geyik avlam'larsa, bu takdirde ürünün tamamndan bu ürünü elde eden insanlara tahsis edilen ksm ister büyük ister küçük olsun, bir geyiin doal fiyat iki somon bal olacaktr. Ücretler için ödenebilecek olan ksm, kârlarn ne olaca sorusunda hayati önem ta'r, çünkü hemen görülebilecei gibi, 13 Çev.notu: Ses olarak paund diye okunan ngiliz para biriminin, Türkçe de yerle'ik bir yazl' biçimi olmadndan ngilizce deki yazl' biçimi kullanlm'tr. 9

10 kârlar, tam tamna, ücretlerin dü'ük ya da yüksek olmasyla orantl olarak, dü'ük ya da yüksek olacaktr; ama her iki istihdam alannda da ücretler ayn zamanda yüksek veya dü'ük olaca için ürünün ne kadarnn ücret olarak ödenecei, hiç bir 'ekilde, balk ve av etinin nispî deerini etkileyemeyecektir. Eer avc, balkçy, av eti kar'lnda ona daha çok balk vermeye ikna etmek için, [avn] yüksek bir ksmn [istihdam ettii insanlara] ödediini bir 'ikayet gibi öne sürerse, balkç da ona, [kendinin de] ayn nedenden ayn 'ekilde etkilediini söyleyecektir; bu nedenle ücretler ve kârlardaki bütün farklla'malarda, sermaye birikiminin bütün etkileri altnda, bir günlük emekle elde edilebilecek ürün miktar, srasyla, ayn miktarda balk ve ayn miktarda av eti olarak kald sürece, doal mübadele haddi iki somon bal kar'lnda bir geyik olacaktr. Ayn emek miktaryla daha az miktarda balk ya da daha fazla miktarda av eti elde edilmi' olsayd, baln deeri av etininkine göre yükselirdi. Eer aksine, ayn emek miktaryla daha az miktarda av eti ya da daha çok miktarda balk elde edilmi' olsayd, av etinin [doal mübadele haddi] bal[n doal mübadele haddine] göre yükselirdi. Deeri dei'mez olan herhangi bir ba'ka mal olsayd, baln ve av etinin deerini bu malla kar'la'trarak, bu dei'menin ne kadarnn baln deerini etkileyen bir sebebe, ne kadarnn da av etinin deerini etkileyen bir sebebe atfedilebileceini belirleme imkanmz olurdu. Parann, [i'te] bu mal olduunu varsayalm. Eer bir somon bal 1 paund ve bir geyik 2 paund deerinde ise, bir geyik iki somon deerinde olacaktr. Ama, bir geyii elde etmek için daha fazla ya da bir somonu elde etmek için daha az emek gereksinilebilecei için, ya da bu nedenlerin her ikisi de birlikte ortaya çkabilecei için, bir geyik üç somon eder hale gelebilir. Eer [böyle bir] dei'mez standarda sahip olsaydk, bu [iki] sebepten hangisinin hangi derecede etkili olduunu doru bir 'ekilde belirleyebilirdik. Eer bir geyik 3 paunda çkarken, somon 1 paund kar'l satlmaya devam etseydi, geyii elde etmek için daha çok emek gerekir hale geldii sonucuna varabilirdik. Eer geyik ayn 2 paundluk fiyatn sürdürürken, somon 13 'ilin 4 pense [yakla'k olarak 0.66 paunda] 14 satlsa bu taktirde somonu elde etmek için daha az emek gereksinilir hale gelindiinden emin olabilirdik; ve eer geyik 2 paund 10 'iline [2.5 paunda] yükselirken somon 16 'ilin 8 pense [yakla'k olarak 0.83 paunda] dü'mü' olsayd, her iki nedenin de [yani, hem geyii elde etmek için gereken sürenin artmasnn, hem de somonu elde etmek için gereken sürenin azalmasnn], bu mallarn nispî deerindeki dei'meyi ortaya çkartmakta etkili olduu konusunda ikna olmu' olmamz gerekirdi. Emein ücretlerindeki hiç bir dei'me, bu mallarn nispî deerinde herhangi bir dei'me ortaya çkartamaz; çünkü diyelim ki [emein ücretleri] artsn; [bu durumda] bu ura' alanlarndan herhangi birinde, daha büyük bir miktarda emek hiç gereksinilmeyecektir, ama [bu ura' alanlarnda kullanlan emee] daha yüksek bir fiyatla ödeme yaplacaktr ve avcya ve balkçya, av etleri ve balklarnn deerlerini yükseltmeyi dü'ündürtmesi gereken ayn nedenler [parann üretildii altn] madeninin sahibinin [de] altnnn deerini yükseltmesine yol açacaktr. Bu üç ura' alannn hepsinin üstünde ayn güçle etki yapan bu uyarc ve bu ura' alanlarnda çal'makta olanlarn nispî durumlar, ücretlerin yükselmesinden önce ve sonra ayn olduu için, av eti, balk ve altnn nispî deerleri dei'meden devam edecektir. Ücretler, söz konusu mallarn nispî deerinde en ufak bir dei'iklik ortaya çkarmadan, [mesela] yüzde yirmi artabilir ve kârlar bunun sonucu olarak daha yüksek ya da daha az bir nispette dü'ebilir. 14 Çev.notu: Türkiye deki okuyucu eski ngiliz para sistemine al'k olmad için buradaki parasal deerler ondalkl olarak pound cinsinden de gösterilmi'tir. Eski ngiliz para sisteminde 1 pound =20 'ilin ve 1 'ilin = 12 pens dir. 10

11 Iimdi ayn emek ve sabit sermaye ile daha fazla balk üretilebildiini ama daha fazla altn ya da av eti üretilemediini varsayalm; bu taktirde baln nispî deeri altn ya da av eti kar'snda dü'ecektir. Eer, bir günlük emein ürünü yirmi yerine yirmi be' somon olsayd, somonun fiyat bir paund yerine on alt 'ilin olurdu ve bir geyik kar'lnda iki somon deil iki buçuk somon verilirdi; ama bir geyiin fiyat eskiden olduu gibi 2 paund olmaya devam ederdi. Ayn 'ekilde eer ayn sermaye ve emekle daha az sayda balk yakalansayd, baln kar'la'trmal deeri yükselirdi. Öyleyse, baln mübadele edilebilir deeri, sadece veri bir [balk] miktarn elde etmekte daha çok ya da daha az emek gereksinildii için yükselecek ya da dü'ecektir ve [baln mübadele edilebilir deeri] hiç bir zaman gereksinilen emein miktarndaki art' ya da azalmann nispetini a'an [bir 'ekilde] artamayacak ya da azalamayacaktr. Bu taktirde eer ba'ka mallardaki dei'meleri ölçebileceimiz bir dei'mez standarda sahip olsaydk, varsaylan ko'ullar altnda üretildiklerinde, [mallarn mübadele edilebilir deerlerinin] kalc bir 'ekilde yükselebilecei nihai snrn, üretimleri için gereksinilen ilave emek miktar ile nispetlendirildiini; ve üretimleri için daha fazla emek gereksinilmedii taktirde, [mübadele edilebilir deerlerinin], hiç bir 'ekilde, az ya da çok yükselmeyeceini bulmu' olmamz gerekirdi. Ücretlerdeki bir art', bu dier mallar parasal deer [ifadesiyle] yükseltmeyecektir; ve üretimi hiç bir ilave emek miktar gerektirmemi', ayn sabit ve dola'an sermaye nispetini ve ayn dayankllk süresine sahip sabit sermayeyi kullanm' olan herhangi ba'ka bir mala nispetle yükseltmeyecektir. Eer öteki maln üretiminde daha fazla ya da daha az emek gereksinilseydi, bunun hemen, [bu öteki maln] nispî deerinde bir dei'meye yol açacan, ama bu dei'menin ücretlerin art'ndan deil, gereksinilen emein miktarnn dei'mi' olmasndan kaynaklanm' olacan zaten ifade etmi'tik. KISIM IV Mallarn üretimi üstünde harcanm olan emek miktarnn [bu mallarn] nispî deerini düzenlediine dair ilke, makineler ve dier sabit ve dayankl sermaye [mallarnn] istihdam [nedeniyle] önemli ölçüde deiir. Bir önceki ksmda, geyik ve somon baln öldürmek için gerekli silahlar ve gereçlerin ayn ölçüde dayankl olduu ve ayn miktarda emein sonucu olduunu varsaym'tk ve geyik ve somon balnn nispî deerlerindeki dei'melerin, sadece ve sadece, bunlar elde etmek için gereken emek miktarlarndaki dei'meye dayandn görmü'tük, - ne var ki toplumun her durumunda, farkl i' dallarnda istihdam edilen aletler, gereçler, binalar ve makinelerin dayankllk derecesi farkl olabilir, ve bunlar üretimlerinde farkl miktarlarda 15 emek gerektirebilirler. Emei geçindirecek olan sermaye ile, aletler, makineler ve binalara yatrlm' olan sermaye, [aralarndaki] oransal ili'ki [açsndan] da, [farkl mallarn üretiminde] dei'ik [nispetlerde] bir araya getirilmi' olabilir. Sabit sermayenin dayankllk derecesindeki bu fark ve iki farkl sermaye türünün bir araya getirildii nispetlerdeki bu çe'itlilik, mallarn nispî deerlerindeki dei'meler için, bu mallar üretmek için gerekli emek miktarnn daha çok ya da daha az olmasnn yannda, [ayrca] bir ba'ka sebeb[i] daha önümüze getirir - [ki] bu sebep emein deerindeki art' ya da dü'ü'tür 16. 'çinin tükettii gda ya da giysi, içinde çal't binalar ve onun emeine yardmc olan gereçlerin hepsi, dayanksz bir doaya sahiptir [yani zaman içinde yok olabilir.] Ne var ki, bu farkl sermaye [mallarnn] her birinin dayanaca sürelerde büyük farklar vardr: Bir buharl motor bir gemiden, bir gemi i'çinin giysisinden ve i'çinin giysisi tükettii gdadan daha uzun süre dayanacaktr. 15 Çev.notu: ngilizce metinde portions denilmi'tir. 16 Çev.notu: Bu cümledeki ifadedeki uyumsuzluk ngilizce metinden kaynaklanmaktadr. 11

12 Sermayenin hzl bir 'ekilde yok olmas ve sk sk yeniden üretilmeyi gerektirmesi, ya da yava' tüketilmesine bal olarak, sermaye, dola'an ya da sabit sermaye ba'lklar altnda snflandrlr 17. Binalar ve makineleri deerli ve dayankl olan bir bira üreticisinin büyük bir miktarda sabit sermaye istihdam ettii; [ve bunun] aksine sermayesi büyük ölçüde, gda ve giysi [gibi] binalar ve makinelerden daha dayanksz olan mallara harcanan ücretlerin ödenmesinde kullanlan bir ayakkabcnn, sermayesinin büyük bir ksmn dola'an sermaye halinde istihdam ettii söylenir 18. Dola'an sermayenin [farkl i' dallarnda, farkl kullanm alanlarnda] çok e'itsiz sürelerde dola't, ya da onu kullanana geri döndüü de gözlemlenecektir. Bir çiftçi tarafndan ekilmek için satn alnan buday, bir frnc tarafndan ekmek yapmak için satn alnan budayla kar'la'trldnda bir sabit sermayedir. Biri buday topran içinde brakr ve bir yl boyunca [bundan] bir getiri elde edemez; öteki, buday un halinde öütebilir ve mü'terilerine ekmek olarak satabilir ve bir hafta içinde sermayesini ayn i' yeniden yapmak ya da herhangi bir ba'ka i'e ba'lamak için serbest hale getirebilir. Böylece iki i' alannda ayn miktarda sermaye istihdam edilebilse de, bu sermaye, sabit sermaye ve dola'an sermaye parçalar açsndan çok farkl 'ekillerde bölünmü' olabilir. Bir i' dalnda, dola'an sermaye, yani emein geçindirilmesinde kullanlan sermaye olarak çok az sermaye kullanlabilir - sermaye esas olarak makineler, gereçler, binalar vb kar'la'trmal olarak sabit ve dayankl nitelie sahip sermaye [mallarna] yatrlm' olabilir. Bir ba'ka i' dalnda ayn miktarda sermaye kullanlyor olabilir, ama bu, büyük ölçüde emein geçindirilmesinde kullanlm' ve gereçler, makineler ve binalara çok az sermaye yatrlm' olabilir. Emein ücretlerindeki bir art'n, bu türden farkl ko'ullar altnda, üretilen mallar e'it olmayan bir 'ekilde etkilemesi kaçnlmazdr. Gene, iki imalatç ayn miktarda sabit ve ayn miktarda dola'an sermaye istihdam etse de sabit sermayelerinin dayankllk süreleri çok e'itsiz olabilir. Birinin 10,000 paund deerinde buhar motorlar olabilir dierinin ayn deerde gemileri olabilir. Eer insanlar üretimde hiç makine kullanmadan sadece emek istihdam etmi'ler ve ürünlerini piyasaya getirmelerinden önce ayn zaman süresi geçmi'se, mallarnn mübadele edilebilir deerlerinin nispeti tam tamna istihdam edilen emek[lerin] miktarlarnn nispetine e'it olacaktr. Eer insanlar ayn deerde ve ayn dayankllkta sabit sermaye istihdam etmi'lerse, bu durumda, üretilen mallarn deerleri ayn olacaktr ve bu mallarn deerleri üretilmelerinde istihdam edilen emek miktarlarnn daha çok ya da daha az olmasna göre dei'ecektir. Ama, her ne kadar benzer ko'ullar altnda üretilen mallarn deerleri bunlardan biri ya da dierini üretmek için gerekli olan emek miktarnn artmas ya da azalmasndan ba'ka hiç bir nedenle, bir birlerine göre dei'meyecek olsa da, ayn oransal sabit sermaye miktar ile üretilmemi' olan dier mallarla kar'la'trldnda, daha önce sözünü ettiim öteki sebepten ötürü, yani bunlarn herhangi birinde daha çok ya da daha az emek istihdam edilmedii halde, emein deerindeki bir art'tan ötürü bu mallarn deeri dei'ecektir. Ücretlerdeki herhangi bir dei'me durumunda, arpa ve yulaf birbirleriyle ayn ili'kiyi sürdürecektir. Pamuklu mallar ve kuma'ta da, [eer bunlar] tam tamna birbirleriyle ayn ko'ullar altnda üretilmi' iseler, ayn 'ey söz konusu olacaktr; ama ücretlerdeki bir art' ya da bir dü'ü'le birlikte, pamuklu 17 Asli olmayan ve ayrm çizgisi kesin bir 'ekilde çizilemeyen bir snflandrma. 18 Çev.notu: Ricado employ a large portion of fixed capital derken sermayenin büyük bir ksmnn sabit sermaye olarak kullanldn kastetmektedir. Buradaki büyük bir ksm mutlak bir büyüklüü deil oransal bir büyüklüü i'aret etmektedir. 12

13 mallarla kar'la'trldnda arpa ve kuma'la kar'la'trldnda yulaf daha çok ya da daha az deerli hale gelebilecektir. Diyelim ki, iki ki'i olsun ve her biri kedileri için birer makinelerin imalatnda yüz adam bir yl için istihdam etsin ve ba'ka bir ki'i ayn miktarda insan tahl yeti'tirmekte istihdam etsin; bu [bir] yln sonunda, makinelerin her biri tahlla ayn deerde olacaktr; çünkü bunlarn her biri ayn emek miktar ile üretilmi' olacaklardr. Diyelim ki, çiftçi yüz insan daha önce olduu gibi tahl yeti'tirmekte istihdam etmeye devam ederken, makinelerden birinin sahibi bu [makineyi] bir sonraki yl yüz ki'inin yardm ile kuma' üretmekte, öteki makinelerin sahibi de gene yüz ki'inin yardm ile pamuklu mallarn yapmnda kulansn. Hepsi ayn miktarda emei istihdam etmi' olacaktr ama tahl için yüz adamn bir yllk emei ile üretilirken, kuma' yapmcsnn ve pamuklu [mallar] imalatçsnn [ürettii] mallar ve bunlarn üretiminde [dorudan istihdam edilen emek ve kullanlan] makineler, bir arada [dikkate alndnda], bir yl için istihdam edilmi' iki yüz adamn emeinin 19, ya da ba'ka türlü ifade edersek, iki yl boyunca [istihdam edilmi'] yüz adamn emeinin sonucu olacaktr; bunun sonucu olarak eer tahln deeri 500 paund ise kuma'çnn makinesi ve kuma'nn birlikteki deeri 1000 paund olmak zorundadr; ve pamuklu [mallar] imalatçsnn pamuklu mallarnn ve makinesinin deeri de tahln deerinin iki kat olmak zorundadr. Ama bunlarn deeri tahln deerinin iki katndan daha fazla olacaktr, çünkü çiftçinin [bir önceki üretim döneminde elde ettii] kâr harcanm' ve tad çkarlm' iken 20, kuma'çnn ve pamuklu [mallar] imalatçsnn birinci ylda sermayeleri üstünde [elde ettikleri] kâr sermayelerine eklenmi'tir. Sermayelerinin farkl dayankllk derecelerinden ötürü, ya da bununla ayn anlama gelen, bir mal kümesinin pazara getirilebilmesinden önce geçmesi gereken zaman[n bir ba'ka mal kümesininkinden farkl olmasndan] ötürü, [farkl üretim dallarnda üretilen mallarn] deeri, onlarn üstünde harcanm' olan emein nispetine tam tamna e'it olmayacaktr - bu nispet bire iki olmayacaktr, en deerli olan [maln] pazara getirilebilir hale gelmesinden önce geçmesi gereken zamann daha uzun olmas [durumunu] telafi etmek için daha fazla olacaktr. Diyelim ki her bir i'çinin emei için ylda 50 paund ödenmi' ya da 5000 paundluk sermaye kullanlm'tr, ve kârlar yüzde 10 dur; 21 birinci yln sonunda tahln olduu kadar makinelerin her birinin de deeri 5500 paund olacaktr. kinci ylda imalatçlarn her biri ve çiftçi gene [cari yl içinde istihdam ettikleri] emei geçindirmek için 5000 paund kullanacaktr ve bu nedenle mallarn gene 5500 paunda satacaktr; ama [üretimde] makine kullanan ki'iler çiftçiyle e'it durumda olmak için, sadece emek üstünde kullanlm' olan 5000 paundluk e'it [deerdeki] sermayeleri için 5500 paund elde etmekle yetinmeyip ayn zamanda mutlaka, [bir önceki ylda] makinelere yatrm' olduklar 5500 paund üstündeki kâr için de 550 paundluk ilave bir tutar elde etmelidir; ve bunun sonucu olarak mallar 6050 paunda satlmaldr. Bu durumda, burada kapitalistler [yani imalatçlar ve çiftçi], mallarnn üretimi üstünde yllk olarak tam tamna ayn emek miktarn istihdam etmektedirler; ama, buna ramen, her biri 19 Çev.notu: Ricardo nun the goods and machine together...will be the result of the labour of two hunderd man employed for a year ifadesi kastn vermeyen, sorunlu bir ifadedir. 20 Çev.notu: Ricardo burada davran'sal bir varsaym yapyor. Çiftçilerin tasarruf yapmadn, imalatçlarn, sanayicilerin tasarruf yaptn varsayyor, bu Ricardo nun analizinde, fizyokratlara kadar geri giden snfsal davran' özellikleri hakkndaki ön kabullerin devam ettirildiini gösteriyor. Arazi sahipleri, arazilerinden elde ettikleri rant gelirlerini aylak bir 'ekilde tüketen insanlar gibi tasarlanyor. Belki de, bunun uzants olduu söylenebilecek bir 'ekilde Ricardo, tarmsal üretimi organize eden çifçilerin de -ki bunlar giri'imci rantiyer deil - arazi sahipleri gibi tasarruf yapmadklarn varsayyor. Bunu böyle varsaymas, analizin mantki mimarisinden deil, tarihi tecrübe hakkndaki izlenimleri, sanlarndan kaynaklanyor. 21 Çev.notu: Aksiyomatik iktisatçln kurucusu saylan Ricardo da bile, aksiyomatik ifade de tutarllk açsndan önemli eksikler, kusurlar görülmektedir. Ricardo aslnda kâr haddinden söz ettii ve profit rate demesi gerektii halde, kârlarn mutlak deeri anlamna gelebilecek profits ifadesini kullanm'tr. 13

14 srasyla farkl sabit sermaye ya da birikmi' emek miktarlar kulland için, ürettikleri mallar farkl deerdedir 22. Kuma' ve pamuklu mallar ayn deerdedir; çünkü bunlar e'it miktarlarda emek ve e'it miktarlarda sabit sermayenin ürünüdür; fakat tahl bu mallarla ayn deerde deildir; çünkü sabit sermaye söz konusu olduu ölçüde farkl ko'ullar altnda üretilmi'tir. Ama bu üç maln nispî deerleri emein deerindeki bir art'tan nasl etkilenecektir? Kuma'n ve pamuklu mallarn nispî deerlerinin hiç bir dei'iklie uramayaca a'ikârdr; çünkü varsaylan ko'ullar alnda birini etkileyen her 'ey ötekisini de e'it bir 'ekilde etkiler: Ne de buday ve arpann birbirlerine göre nispî deerleri herhangi bir dei'iklie urar; çünkü sabit ve dola'an sermaye söz konusu olduu ölçüde ayn ko'ullar altnda üretilirler; fakat tahln kuma'a göre ya da pamuklu mallara göre nispî deeri, emein deerindeki bir art'tan ötürü mutlaka dei'melidir. Kârlarda bir dü'ü' olmadan emein deerinde bir art' olamaz. Eer tahl çiftçi ile emekçi arasnda bölünecekse, ikincisine verilen nispî pay ne kadar büyük olursa birincisine o kadar daha az kalacaktr. Böylece, kuma' ya da pamuklu mallar i'çi ve onu istihdam eden arasnda bölünürse birincisine verilen nispî pay ne kadar büyük olursa ikincisi için o kadar az kalr. Bu durumda, diyelim ki ücretlerdeki bir art'tan ötürü kârlar 23 yüzde 10 dan yüzde 9 a dü'sün, imalatçlar sabit sermayeleri üstündeki kârlar için mallarnn ortak fiyatna (5500 paunda) 550 paund eklemek yerine, bu miktarn üstüne sadece ve sadece yüzde 9 ya da 495 paund ekleyeceklerdir; bunun sonucu olarak fiyat 6050 paund yerine 5995 paund olacaktr 24. Tahl 5500 paunda satlmaya devam edecei için, [üretimleri için] daha çok sabit sermaye kullanlm' olan mallarn nispî deeri tahla ya da [üretimine] emee nispetle daha az sabit sermaye miktar girmi' olan herhangi bir ba'ka mala göre dü'ecektir. Emein [deerindeki] bir art' ya da dü'ü'ten ötürü, mallarn nispî deerindeki dei'menin derecesi, sabit sermayenin kullanlan sermayenin tamamna nispetine bal olacaktr. Büyük ölçüde emekle üretilmi' olan ya da piyasaya hzl bir 'ekilde getirilebilen bütün mallarn nispî deeri yükselirken, çok deerli makinelerle ya da çok deerli binalar içinde üretilen ya da pazara getirilmelerinden önce uzun bir zaman süresi gerektiren bütün mallarn nispî deeri dü'ecektir. Ne var ki, okuyucu mallar[n deerindeki] dei'menin bu sebebinin; sonuçlar açsndan kar'la'trmal olarak hafif olduunu öne sürmelidir. Kârlarda yüzde birlik bir dü'ü'e yol açmas gereken ücretlerdeki böyle bir art' sonucunda varsaydm ko'ullar altnda üretilen mallarn deeri, sadece yüzde bir orannda dei'ir; [bu yüzde birlik dü'ü'], 6050 paundluk fiyatn 5995 paunda dü'mesine e'lik eden, kârlarda 550 paunddan 495 paunda dü'ü' gibi, çok büyük bir dü'ü'le birlikte görülür 25. Ücretlerdeki bir nedeniyle bu mallarn nispî fiyatlar üstünde meydana getirilebilecek en büyük etkiler, yüzde 6 ya da 7 yi a'amaz; çünkü kârlar hiç bir ko'ul altnda, muhtemelen, bu [yüzde 6 ya da 7 lik] miktarn daha altna inen genel ve kalc bir çöküntüyü kabul etmeyecektir. 22 Çev.notu: Ricardo daha önce sabit sermaye e'ittir birikmi' emek tanm yapmam't. Burada böyle bir tanm yapyor ve sabit sermayenin deerinin birikmi' emein deerine e'it olduunu söylüyor. 23 Çev.notu: Baknz 20 nolu dipnotu. 24 Çev.notu: Eer kâr oranna k, ve ücrete de w dersek, tahln fiyat F t yi 'u 'ekilde ifade edebiliriz: F t = k*w+w. Ricardo nun örneinde w artmakta ve bu sebeple k azalmaktadr ama tahln fiyat dei'memektedir. Ricardo nun verdii bu örnein doru olabilmesi için kâr haddinin yüzde 9 a dü'mesinin, ücretlerdeki art'tan kaynaklanan maliyet art'n telafi etmesi gerekmektedir, eer böyle olmazsa, tahln fiyat dei'ir. 25 Çev.notu: ngilize metinde bu son ifade 'öyledir :... they fall with so great a fall of profits from 6050 l. to 5995 l.. Ricardo burada kârlardaki 550 poundan 495 pounda dü'ü'ü kast ettii halde metinde bu rakamlar yerine fiyat rakamlarn kullanm'tr. 14

15 Bu durum, mallarn deerindeki dei'menin öteki büyük sebebinde, yani onlar üretmek için gerekli emek miktarnn artmas ya da azalmasnda böyle deildir. Eer tahl üretmek için yüz yerine seksen ki'i gerekseydi, tahln deeri yüzde 20 [orannda] ya da 5500 paunddan 4400 paunda dü'erdi. Eer kuma' üretmek için, ['imdi], yüz yerine seksen ki'inin emei yetiyorsa kuma'n deeri 6050 paunddan 4950 paunda dü'erdi. Mallar üretmek için gerekli olan emein miktarndaki dei'meler her gün kar'la'tmz olgular olduu halde, [arzi dei'ikliklerin arkasnda yatan] kalc kâr haddinde, herhangi büyüklükteki bir dei'iklik, etkisini yllara yaylarak gösteren [nedenlerin] sonucudur. Makinelerde, aletlerde, binalarda ve hammaddelerin çkarlmasn[n ko'ullarn]daki her iyile'tirme emek tasarruf eder; ve bize bu iyile'tirmenin uyguland mal daha kolaylkla üretme imkan verir; ve bunun sonucunda o maln deeri dei'ir; böylece mallarn deerindeki dei'melerin sebeplerini hesaplarken, her ne kadar emein deerindeki bir art'n yol açt etkiyi dikkate almay bütünüyle ihmal etmek yanl' olacaksa da, buna çok fazla önem vermekte e'it bir 'ekilde yanl' olacaktr; ve bunun sonucu olarak, bu çal'mann bunda sonraki ksmnda, [mallarn nispî deerindeki] dei'menin bu sebebine gerektiinde, arada bir, yollama yapacaksam da, mallarn nispî deerinde meydana gelen bütün büyük dei'melerin, bunlar üretmek için gereken emein miktarnn zaman dilimleri arsnda daha az ya da daha çok olmasndan ötürü meydana geldiini dü'üneceim. Üretimleri üstünde ayny miktarda emek harcanmy' olan mallaryn, eer piyasaya ayn zamanda getirilmezlerse, mübadele edilebilir deðerlerinin farkly olacayny söylemek, [aslnda kolay anla'labilir bir gerçeklii ifade etmek olur]. 26 Diyelim ki, bir maln üretiminde bir yl için 1000 paundluk bir harcama ile yirmi adam istihdam edeyim ve bu yln sonunda ayn mal bitirmek ya da kusursuzla'trmak için, bir ba'ka 1000 paundluk masrafa [katlanarak], bir yl için daha yirmi adam istihdam edeyim; ve bu mal iki[nci] yln sonundu piyasaya getireyim. Eer kârlar 27 %10 ise malm 2310 paunda satlmaldr; çünkü 1000 paundluk sermayeyi bir yl ve 2100 paundluk sermayeyi bir yl daha istihdam ettim. 28 Bir ba'kas tam tamna ayn miktarda sermaye istihdam etsin, ama bunun hepsini birinci ylda istihdam etsin; bu adam 2000 paundluk bir masrafla krk adam istihdam eder ve birinci yln sonunda [ürettii mal] yüzde 10 kârla ya da 2200 paunda satar. Ki burada üzerlerinde tam tamna ayn miktarda emek harcanm' olan iki mal vardr, biri 2310 paunda satlr ötekisi 2200 paunda. Bu durum öncekinden farkl gibi görünmektedir, ama gerçekte ayndr. Her iki durumda da maln daha yüksek fiyat, bu maln piyasaya getirilebilmesinden önce geçmesi gereken sürenin daha uzun olmasndan kaynaklanmaktadr. Önceki durumda [makine ve elbisenin] üstünde [msrn üstünde harcanann] sadece iki kat emek harcanm' olduu halde, makine ve elbisenin deerleri, msrnkinin iki katndan daha fazla idi. kinci durumda o maln üretiminde daha fazla emek istihdam edilmedii halde, bir mal ötekinden daha deerlidir. Her iki durumda da deerdeki fark, kârlarn sermaye olarak birikmesinden 29 kaynaklanr ve kârlarn, [maln üretilebilmesi için sermayesini tahsis etmi' olan ki'inin] eline geçmedii süre için adil bir tazminattyr. 26 Çev.notu: " It's hardly necessary to say", kar'l olan "söylemek pek de gerekli deildir" ifadesi metnin anla'lmasn güçle'tireceinden yukarda ki ifade kullanlm'tr. 27 Çev.notu: Baknz 21 nolu dipnotu. 28 Çev.notu: Birinci ylda kullanlan 1000 pound birinci yln sonunda %10 luk kâr haddine göre 100 poundla birlikte ikinci yla ta'nmaktadr. 29 Çev.notu: Ricardo birikim ifadesiyle, üretilmekte olan maln piyasaya getirilip satlmasna kadar süre içinde sermaye üstünde tahakkuk ettirilen kâr haddine göre hesaplanan kârn sermayeye eklenmesini kastetmektedir. 15

16 Böylece, farkl i' dallarnda kullanlan sermayenin farkl sabit ve dola'an sermaye nispetlerine bölünmü' olmas, neredeyse sadece ve sadece, emein [dorudan mal] üretiminde istihdam edildii durumda evrensel geçerlilii olan kuralda, yani üretimleri üstünde daha çok ya da daha az bir emek miktar harcanmam'sa mallaryn deerlerinin hiç bir zaman dei'meyecei [kuralnda] önemli bir düzeltmeyi gündeme getirdii görülür. Ki, emek miktarnda herhangi bir dei'me olmadan emein deerinin yükselmesinin, sadece, üretimlerinde sabit sermaye kullanlan öteki mallarn mübadele edilebilir deerinde bir dü'ü'e yol açaca, bu bölümde gösterilmi'ti; sabit sermaye [dola'an sermayeye göre] ne kadar büyükse dü'ü' de o kadar büyük olacaktr. KISIM 5 Deerin ücretlerdeki art ya da düüle deimeyeceine dair ilke, ayn zamanda, sermayenin eit olmayan dayankllk süresi ve onu kullanann eline geri dönmesinin eit olmayan hz [nedeniyle de] düzeltilir. Bir önceki bölümde, iki farkl i' dalnda [istihdam edilen] iki e'it sermayede; sabit ve sabit olmayan sermaye nispetlerinin farkl olduunu varsaym'tk; 'imdi bunlarn ayn nispette olduunu ama dayankllk sürelerinin e'it olmadn varsayalm. Sabit sermaye, daha az dayankl olmasyla orantl olarak, dola'an sermayenin doasna yakla'r. malatçnn sermayesini korumak için, [dayankllk süresi fazla uzun olmayan sabit sermaye] daha ksa bir süre içinde tüketilecek ve deeri yeniden üretilecektir. 30 Hemen biraz önce gördük ki, bir imalat dalnda sabit sermaye olarak arlk ta'masyla orantl olarak, ücretler yükseldiinde, o imalat dalnda üretilen maln deeri, dola'an sermayenin arlk ta'd imalat dallarnda üretilen mallarnkine göre nispî olarak azalr. Sabit sermayenin daha az dayankl olmas ve dola'an sermayenin doasna yakla'masyla orantl olarak ayn sonuç ayn sebep tarafndan üretilecektir. Eer sabit sermaye dayankl bir doaya [sahip deilse, sermayeyi] ilk ba'taki etkililik düzeyinde tutabilmek için her yl büyük bir miktarda emek gereksinilecektir; ama bu 'ekilde harcanan emek gerçekte, [üretimde kullanlan] emekle orantl bir deer ta'mas gereken bir 'ekilde, imal edilmi' mala harcanm' saylabilir 31. Eer benim paund deerinde, ve çok az emekle mallarn üretiminde etkili olan bir makinem olsayd; ve böyle bir makinenin a'nmas ve ypranmas önemsiz bir miktarda olsayd; ve genel kâr haddi %10 olsayd, makinemin istihdamndan ötürü mallarn fiyatna 2000 paunddan daha fazla [bir] meblaa ihtiyacm olmas gerekirdi; ama eer makinemin ypranmas ve a'nmas çok olsayd, bunu etkili halde tutmak için gereken emek miktar ylda 50 adam [gibi nispî olarak büyük bir emek miktar olu'tursayd] mallarm için, ba'ka mallarn üretiminde hiç makine kullanmayyp 50 adam istihdam etmi' olan herhangi bir ba'ka imalatçnn istemi' olaca meblaa e'it olan ek bir fiyat istemem gerekecekti. Fakat emein ücretlerindeki bir art', hemen tüketilen makinelerle üretilen mallar ile, yava'ça tüketilen makinelerle üretilen mallar e'it bir 'ekilde etkilemeyecektir. Birincisinin üretiminde, üretilen mala [sermaye ile üretilmekte olmasndan ötürü] sürekli olarak büyük bir miktarda emek aktarlacaktr ötekinin [üretiminde ise] çok az [emek] aktarylacaktyr. Bu 30 Çev.notu: Ricardo deerin yeniden üretilmesi ile, bir maln üretiminde kullanlan sermayenin o maln satlmas ile o sermayeyi kullanann eline yeniden geçmesi, yeniden kullanlabilir hale gelmesini kastetmektedir 31 Çev.notu: Bugünkü ifadelerimizle, Ricardo, amortisman harcamalarn, dola'an sermaye içinde ele almaktadr. 32 Çev.notu: Hzl bir 'ekilde tüketilen sabit sermaye malnn yenilenmesi nedeniyle. 16

17 nedenle, ücretlerin her art', ya da [bununla] ayn 'ey olan, kârlarn her dü'ü'ü, dayankl bir doaya sahip olan bir sermaye ile üretilmi' olan mallarn nispî deerini alçaltacaktr; ve daha dayanksz [sabit] sermaye ile üretilmi' olanlarn deerini orantl olarak yükseltecektir. Ücretlerdeki bir dü'ü' tam tamna aksi yönde etkili olacaktr. Sabit sermayenin farkl dayankllk derecelerine sahip olduunu zaten söyledim - 'imdi herhangi bir i' alannda bir yl için yüz adamn i'ini yapacak bir makine [olduunu] varsayalm ve bu makine sadece bir yl dayansn. Ayrca varsayalm ki makine 5000 paunda malolsun ve yllk olarak yüz adama ödenen ücretler [de] 5000 paund olsun; böyle bir durumda imalatçnn makineyi satn almakla i'çileri çal'trmak arasnda kaytsz kalaca a'ikârdr. Ama diyelim ki eme[in deeri] yükselsin ve bunun sonucunda da, bir yl için yüz adamn ücreti 5500 paund tutsun, imalatçnn artk tereddüt etmeyecei [ve] çkarnn makineyi satn alp i'in 5000 paunda yaplmasn salamakta yataca a'ikârdr. Ama eme[in deerinin] yükselmesinin bir sonucu olarak makinenin fiyat da yükselmez, [makine] 5500 paund etmez mi? Eer bu makinenin in'asnda hiç stok kullanlmam' olsayd ve bu makinenin yapmcsna hiç kâr ödenmemi' olsayd, [makinenin] fiyat da yükselirdi. Eer, makine, mesela, her biri 50 paundluk ücretlerle, bir yl boyunca bu makinenin üstünde çal'an yüz adamn emeinin ürünü olsayd ve fiyat bunun sonucunda 5000 paund olsayd; bu ücretler 55 paunda yükselseydi, [makinenin fiyat] 5500 paund olurdu; ama durum böyle olamaz, [makinenin fiyatnn 5000 paund, i'çi ücretlerinin 50 paund olduu bir ortamda bir makine üretilmi'se], yüzden daha az sayda adam istihdam edilmi' olmaldr yoksa [mal] 5000 paunda satlmazd; çünkü bu 5000 paundun içinden bu adamlar istihdam etmi' olan stokun kârlar da ödenmi' olmaldr 33. Bu nedenle, her biri 50 paundluk harcama ile ya da ylda toplam 4250 paundla sadece seksen be' ki'inin istihdam edildiini ve makinenin sat' ile, istihdam edilenlere avans olarak verilen ücretlerin ötesinde ve üstünde olarak elde edilen 750 paundun imalatç ustann 34 stokunun kârlarn olu'turduunu varsayalm. Ücretler yüzde 10 yükseldiinde bu usta 425 paundluk ek bir sermaye istihdam etmek zorunda kalacak ve bu nedenle 4250 paund yerine 4675 paund istihdam edecektir ki, eer makinesini 5000 paunda satmaya devam ederse, bu sermaye üstünde sadece 325 paundluk bir kâr elde edecektir; ama bu tam tamna bütün imalatçlar ve kapitalistlerin durumudur, ücretlerin art' bunlarn hepsini etkiler. Bu nedenle eer makinenin yapmcs, ücretlerdeki bir art'n sonucunda, makinenin fiyatn yükseltirse bu tür makinelerin yapmnda, bunlarn fiyatlar sadece ortak kâr haddini salar [hale gelinceye] kadar, olaan d' bir sermaye miktar kullanlacaktr Böylece ücretlerdeki bir art'nn bir sonucu olarak makinelerin fiyatnn yükselmeyeceini görürüz. Ne var ki, ücretlerin genel olarak artt [bir ortamda] maln üretiminin maliyetini arttrmayacak bir makineye ula'abilme imkanna sahip olan bir imalatç, mallar için [eskisiyle] ayn fiyat tahakkuk ettirmeyi sürdürebilirse, bu özel imkândan kaynaklanan 33 Çev.notu: Makina kapitalistik bir organizasyonla, yani giri'imcilerin belli bir sermaye fonunu kullanarak i'çileri istihdam etmesiyle üretildii için, makinann ücret art'ndan önceki fiyatnn, i'çilerin ücretlerini olduu kadar, giri'imci-sermaye sahibinin kârlarn da kapsamas gerekir. 34 Çev.notu: Engineer kar'l olarak imalatç usta kullanlm'tr. Ricardo nun bu ifadesi; Ricardo nun, üretimin organizasyon ortam ve giri'imci-sermaye sahibinin oynadklar rol, yerine getirdikleri i'lev konusundaki dü'üncelerinin fazla berrak olmadn ve üretime kendi emeiyle dorudan katlmayan, yönetici-i'vereni dü'ünmediini ima eder. 35 Burada, neden, hep, eski ün makina ve yeni ün emek istihdam etmeye itildiklerini görüyoruz. nsanlarn varlnn sürdürülmesinin salanmasnda [ortaya çkan] her güçlükte, emein [deeri] artar ve emein fiyatndaki her art'la birlikte makina kullanm için [ortaya] yeni çekici nedenler [çkar]. nsann varln sürdürmesinin salanmasnn zorluk [derecesi] eski ülkelerde hep [ayndüzeyde] sürer; [ama] yeni [ülkelerde] emek ücretlerinde en küçük bir art' olmadan [bile] çok büyük bir nüfus art' meydana gelebilir. 7, 8 ve 9 milyonuncu insan saamak 2, 3, ve 4 milyonuncuyu salamak kadar kolay olabilir. 36 Çev.notu: Bir sonraki paragrafta da belirtildii gibi, bir sektörde ortalama kâr haddinin üzrinde kâr elde edildii zaman o sektöre sermaye ak' olaca için kâr haddi ortalama hadde doru dü'meye ba'lar. 17