ÇOK KRİTERLİ BULANIK GENETİK ALGORİTMA İLE DALGIÇ ASENKRON MOTORLARIN TASARIM OPTİMİZASYONU

Transkript

1 Gaz Üv. Müh. M. Fa. er. J. Fac. Eg. Arch. Gaz Uv. Clt 3, No 3, , 008 Vol 3, No 3, , 008 ÇOK KRİTERLİ BULANIK GENETİK ALGORİTMA İLE ALGIÇ ASENKRON MOTORLARIN TASARIM OPTİMİZASYONU Mehet ÇUNKAŞ ve Abdullah ÜRKMEZ * Eletro-Blgayar Eğt, Te Eğt Faülte, 4003, Selçu Üverte, Koya cua@elcu.edu.tr * Eletr-Eletro Mühedlğ, Mühedl Marlı Faülte, 403, Selçu Üverte, Koya urez@elcu.edu.tr (Gelş/Receved: ; Kabul/Accepted: ) ÖZET Bu çalışada, dalgıç aero otorları taarı optzayou ço rterl geet algorta ullaılara gerçeleştrld. Motor taarıı, bulaı üeler ve bulaı arar yapa avralarıda faydalaara ço rterl bulaı optzayo proble olara forüle edld ve geet algortalar le çözüldü. Optal taarıı geçerllğ doğrulaa ç boyutlu Solu Elealar Yöte (SEY) ullaıldı. Optzayo ouçları aaçlaa yöte et ve başarııı göterd. Aahtar Keleler: Ço rterl optzayo, dalgıç otor, geet algortalar, olu elealar yöte. ESIGN OPTIMIZATION OF SUBMERSIBLE INUCTION MOTORS by MULTIOBJECTIVE FUZZY GENETIC ALGORITHM ABSTRACT Th paper preet ultobectve fuzzy geetc algorth optzato approach to a uberble otor deg. Utlzg the cocept of fuzzy et ad covex fuzzy deco ag, the otor deg ta forulated a a ultobectve fuzzy optzato proble ad olved ug a geetc algorth. The two-deoal Fte Eleet Method (FEM) the ued to cofr the valdty of the optal deg. The optzato reult how the effectvee ad acheveet of the propoed ethod. Keyword: Multobectve fuzzy optzato; uberble otor; geetc algorth; fte eleet ethod.. GİRİŞ (INTRUUCTION) Eletr aeler taarııda aa oular eletr, deletr, aget, teral ve ea olara ıılara ayrılablr. Çoğu otor paraetreler otor perforaıı leer olaya br şelde etleetedr. Bu yüzde taarı ürec hala araşılığıı ürdüretedr []. Böyle durularda tadart leer olaya progralaa teler ullaılaı he ço zaa alıcı ve he de yeterz alatadır. Bazı araştıracılar tadart progralaa teler ullaara aero otor taarı optzayouu gerçeleştrşlerdr [-4]. So zaalarda eletr aeler taarı optzayouda geet algortalar etl br şelde ullaılaya başladı [5-8]. Geet algortaları tadart leer olaya progralaa telere göre br ütülüğü yerel u yere üreel uu bulabledr. ğer br ütülüğü e ateat foyolarda, her zaa olay elde edleeye türeve gere duyaaı olara belrtleblr [9]. Eletr aeler taarı optzayou, farlı aaçları ayı ada date alıara gerçeleştrleldr. Öreğ otor boyutları üçü olalı, alyet düşü olalı, ver ve güç fatörü yüe olalı gb aaçlar ıralaablr. Bütü bular

2 M. Çuaş ve A. Ürez Ço Krterl Bulaı Geet Algorta İle algıç Aero Motorları Taarı Optzayou düşüüldüğüde ço rterl optzayou öe ortaya çıatadır. Lteratürde, eletr otorlarıı taarııda bazı ço rterl optzayo yalaşıları aaçladı. K ve ar.[0] eletrl ulaşı araçlarıda ullaıla düyo otoru ço rterl optal taarııı, lerletlş evr trate ullaara gerçeleştrdler. Mrzaea ar. [] aahtarlaalı relüta otor ç aaç foyou ullaara, ye br ço rterl optzayo etodu udular. Optzayo ürecde, aaç foyou değerler bulaı uza te ullaara belrledler. Luzz ar. [] ye gelştrdler ço rterl optzayo yöte düyo otorlarıa uyguladılar. Eletr aeler taarııda he ııtlar he de aaç foyoları; eştl, eştzl ve bulaı ııtları arışııda oluşatadır. Bu aalede dalgıç aero otoru ço rterl optzayouda ee ve y çözüler ürete aacıyla, aaç foyoları bulaı üeler le fade edld. Böylece geet optzayo ürecde e y roozou gelece popülayoda yer alaı ç avata ağladı. Motor perforaı ve paraetreler heaplaaıda eşdeğer devre odel ullaıldı. Bu odellerde bazı abuller ullaılara heaplaalar yapıldığıda heaplaalarda br tar apalar eydaa geletedr. Bu yüzde aaçlaa yöte tet ete ç olu elealar yöte ullaıldı. Gerçeleştrle bu çalışada, Ço Krterl Bulaı Geet Algortaı (ÇBGA) otor taarııda y ouçlar verdğ görüldü.. ÇOK KRİTERLİ BULANIK OPTİMİZASYON (MULTIOBJECTIVE FUZZY OPTIMIZATION) Bella ve Zadeh [3], bulaı aaç, bulaı ıır ve bulaı arar gb üç teel avraı dle getrere, arar yapa ürecde bu avraları uygulaablrlğ göterdler. aha ora, bazı araştıracılar [4,5], ühedl taarııda ço rterl bulaı optzayou ulladılar. Bu bölüde ço rterl bulaı optzayo proble fade edlere bulaı arar yapa prepler taılaacatır. Geel olara ço rterl optzayo proble aşağıda gb fade edleblr. Aaç foyou f(x) aşağıda ııtları arşılayaca şelde ze edlr. M f(x), h (X)=0, =,,..,, g ( X ) 0, =,,,J, () u l X X X, =,,.,K, Burada f X ) = { f ( X ), f ( X ),..., f ( )} ( X h (X ve g (X ) aaç foyou vetörü, ) ıraıyla eştl ve eştzl ııt foyolarıdır. ıraıyla paraetre alt ve üt ıırlarıdır. u X ve l X Aaç foyoları ve ııtları bulaılaştırılaı ç üyel foyolarıa htyaç vardır. Çoğu uygulaalarda, üyel foyou şeller proble çözüüde öel değşller eydaa getredğ öyleeblr. Yapıla br çalışada[6], Leer, taat ve üel gb değş üyel foyoları ullaıldı. Çözü ouçlarıı üzerde etler celed. Aca bu foyoları farlı olaıı ouçlar üzerde ço fazla et oladığı görüldü. Bulaı aaç foyou aşağıda üyel foyou ullaılara taılaablr. Eger f( X ) f f ( ) X f ( ) av Eger f ax < f X f f f ( X ) = f f ( X) f ax av ax Eger f f ( X ) f ax < f f ax 0 Eger f( X ) > f Burada (X) : R [0,] f f (X), reel ayı üe ola () ve üyel foyou R [0,] apalı aralığıda fade edle deetr. ax av f, f ve f değerler. aaç foyouu ıraıyla au, ortalaa ve u değerlerdr ve aşağıda gb taılaır. * ax * f = f ( X ), f = ax f ( X ) f f ax av + ve f = (3) Burada X *, her br aaç foyouu ede özgü çözüüdür. Kııtlar ç bulaı leer üyel foyou aşağıda gb taılaır[4]. 0 Eger g ( X ) > b + d g( X) b ( X) = Egerb g( X) b d g + d Eger g ( X ) < b Burada (X ) : R [0,] g (4) ve üyel foyou g (X ), reel ayı üe ola R [0,] apalı aralığıda fade edle deetr. Eğer g (X ), e eşt e üyel derece e üt ertebe tel eder ve g (X ), 0 a eşt e üyel derece e alt ertebe 646 Gaz Üv. Müh. M. Fa. er. Clt 3, No 3, 008

3 Ço Krterl Bulaı Geet Algorta İle algıç Aero Motorları Taarı Optzayou M. Çuaş ve A. Ürez tel eder. Böylece. ııt foyou üyel derece 0 ve aralığıda fade edlş olur. Burada d her br bulaı ıır ç z verle tolera değerdr. Bulaı arar yapa (Fuzzy deco ag) Üyel foyoları ullaılara aaç foyoları ve ııtlar bulaı alt üeler le taılaır. üyel foyou le araterze edle bulaı arar uzayıda () e y çözü eçlere optal arar yapılır. Bu arar aşağıda gb taılaır [4]. * ( X ) = ax ( X ), (5) [0,]. Bu aşaada arar vere preplerde br ullaılablr. Bu çalışada terch edle yöte dış büey(covex) arar yapa prepler oluştur. Aşağıda fade edldğ gb, dış büey arar [7] artet ortalaa avraıı ullaır ve aaç foyoları le ııtları bağıl öee göre brleştrere br çatı oluşturur. = α f ( X ) + βg( X ), (6) Burada α ve β aşağıda şartları ağlaya ağırlı fatörlerdr. α +β= α 0 β 0 Herhag br bulaı optu üe otaları ç α ve β ağırlıları, leer olara ağırlıları toplaaı le oluşur. f α = ve = f g β = (7) = Böylece dış büey arar ç üyel foyou aşağıda gb taılaır. = ( X) = α f + β, (8) g Burada gerer. = α 0 β 0 α + = α ve β = = g β aşağıda şartları yere getre =,,..., =,,..., (9) ele (9) da ço rterl bulaı optzayo proble aşağıda verle te rterl optzayo problee döüştürülüş olur. ax ( X ) = α ( X ) + β ( X ), (0) = f = g ( X ) b + d =,, TASARIM OPTİMİZASYONUNUN GERÇEKLEŞTİRİLMESİ (IMPLEMENTATION OF THE ESIGN OPTIMIZATION) 3.. Taarı Optzayou (The eg Optzato) Öcelle taarıı y olup oladığıa arar vereble ç aaç foyouu taılaaı gerer. Aaç foyou otoru bütü fzel ve geoetr boyutlarıı apayaca şelde taılaalıdır. Ayrıca aaç foyoua, taarıı geel tadartları ve üşter teler doğrultuuda belrleece ııtlar da dâhl edleldr. Bu çalışada dalgıç aero otoru alyet ve oet aaç foyou olara ullaıldı. Brc aaç foyou: Motor alyetdr. Malyet teşl ede uurlar aç, argı baırları, otor blez ve ota alyetler olara düşüüleblr. Bua göre otoru geoetr yapıı date alıara alyet heabı aşağıda gb yapılablr[8]. er ağırlığı, W Fe, : LSF P 4 o fe W = () Fe Stator argıları ağırlığı, W w, Ww LS A = f P, () ew w ve rotor leteler ağırlığı, W rw, W rw = P rw π w ( ( w ) + SA( L w) a r r r b a } g (3) olara heaplaır. Mota alyet topla alyet %0 olara düşüüleblr. Böylece otoru topla alyet ya aaç foyou aşağıda gb fade edleblr. C = W Fe + ( W + W ) Cu + C (4) total Fe co t w rw co t p İc aaç foyou: Noal oettr ve aşağıda gb fade edletedr [9]. Gaz Üv. Müh. M. Fa. er. Clt 3, No 3,

4 M. Çuaş ve A. Ürez Ço Krterl Bulaı Geet Algorta İle algıç Aero Motorları Taarı Optzayou T 60 = π V R R + τ + X + X ( τ ) R (5) aşağıda ııtları ağlayaca şelde yede oluşturulur. ax α C α T = + (8) Burada τ düzelte fatörü, ero hız ve faz ayııdır. Yuarıda verle aaç foyoları göre yapılaca taarı optzayoda alyet ze edlece ve oal oet e aze edlecetr. Bulaı aaç foyoları olara fade edlece ola oet ve alyet üyel foyoları aşağıda gb taılaablr. Eger C 693 C 693 Eger 693 < C = C C 945 Eger 89 < C Eger C > 945 T = 0 Eger T 5 T 5 Eger 5 < T T 00 Eger.5 < T Eger T > 00 (6) (7) Ço rterl bulaı optzayou dış büey (covex) ararı ç dele (0) ullaılacatır. Burada bulaı ıırlar oladığı varayılara ( β = 0 ), ço rterl optzayo proble Kııtlar; Kaya, Stator boyuduruğuda aı yoğuluğu, By. 6 T Stator boyuduruğuda aı yoğuluğu, Bry. 6 T Stator dşlerde aı yoğuluğu, Bt T Stator dolgu fatörü, F f 0. Kalış aııı oal aıa oraı, I tart I 4. 5 Güç Fatörü, Coϕ evrle oet oal oete oraı, T.9 p T Optze edlece dalgıç aero otoru özelller Tablo de verlştr. Lteratürde ullaıla ve otor geoetr brc derecede etleye değşeler taarı paraetreler olara eçlştr.[6]. Bu paraetreler alt ve üt ıır değerler le çözüürlüğü Tablo de verlştr. Tablo. algıç aero otor özelller (Specfcato of uberble ducto otor) Tp 8 c Faz ayıı 3 Gerl 380V Kutup ayıı Bağlatı tp Güç 75 hp Frea 50 Hz Sero hız 3000 d/d Burada ele (8) de görüleceğ üzere, ço rterl optzayo proble te aaç foyolu optzayo problee döüştürülüş oldu. Elde Tablo. Taarı paraetreler ve ıırları (eg paraeter ad ther lt value) Taarı paraetreler Alt ıır Üt Sıır Çözüürlü(bt) x N Br faz arı ayıı 8 44 x L Stator der uzuluğu(c) x w a Blez geşlğ () x Stator ç çapı (c) 8 0,5 4 x h Stator oyu yüelğ () x w Stator oyu geşlğ () x 7 g Hava aralığı (c) 0,04 0,08 Kapalı rotor oyuğuu hava x 8 e 0,03 0,065 8 aralığıa ola eafe (c) x r b Rotor çubu çapı () 7, x o Stator dış çapı (c) Gaz Üv. Müh. M. Fa. er. Clt 3, No 3, 008

5 Ço Krterl Bulaı Geet Algorta İle algıç Aero Motorları Taarı Optzayou M. Çuaş ve A. Ürez edle bu aaç foyou değş optzayo teler ullaılara çözüleblr. algıç aero otoru leer olaya yapıı edeyle araşılaşa bu proble çözüü geet algortalarla daha olay yapılablr. Bu edele proble çözüüde geet algortalar terch edld. Ço rterl bulaı geet algortaı (ÇBGA) aış dyagraı Şel de verlştr. Aşağıda algortaı her br adıı açılaacatır. Adı 3 Uygulu foyou popülayo çerde her br ferd uyguluğuu ölçer. Bu çalışada uygulu foyou aşağıda gb taıladı. Pg ( ( x)) Eger Px ( ) > 0 ' = (9) 0 Eger P( x) 0 Burada. popülayou üyel derece dr ve P (x) ceza foyoudur. Ceza foyou ullaılara ıırlar aldırılır ve ııtlı probleler ııtız problelere döüştürülür. Bua göre ceza foyou aşağıda gb taılaır. P ( x) = C T (0) r Burada r topla ııt ayııı ve C T ıırı aşa topla ııt ayııı göteretedr. Sıırı aşa herhag br ııt oladığı zaa ele (9) da ceza foyou et değldr. Aca ıırı aşa herhag br ııt olduğu duruda et hale gelr. Böylece ııtları aşa ııda eydaa gele çözülerde de popülayoa dâhl edlere daha y ouçlar alıaya çalışılatadır. Adı 4 Popülâyoda her br brey uygulu değer br öce adıda heapladı. Bu adıda e eç eazaı şletlr. Geet algortalarda eçde aaç, popülayo çerde y breyler br ora elde yer alaıı ağlaatır. Başa deyşle tabat şartlarıa uyu ağlaya hayatta alır, ağlayaaya ölür. Bu çalışada eç yöte olara Rulet teerleğ ullaıldı. Şel. Ço rterl bulaı geet algorta (ÇBGA) optzayou (The flowchart of ultobectve fuzzy GA optzato) Adı Başlagıçta Motor özelller ve taarı paraetreler ıırları belrtlr. Ayrıca popülayo ayıı, utayo ve çaprazlaa oraı gb geet algorta paraetreler de grlere optzayo ürec başlatılır. Başlagıç popülâyou ratgele l ayılarla oluşturulur. Tablo de göterle her br taarı paraetre popülayo çde yer alatadır. Br popülayoda br brey topla uzuluğu 00 bt de oluşatadır. Adı Stator ve rotor taarı değşeler heaplaır. ele (6), (7) ve (8) ullaılara her br popülayoda breyler üyel dereceler belrler. Ayrıca ııtlara baılara her br popülayoda aç tae ıır aşıı eydaa geldğ tept edlr. Adı 5 Seç şle yapıldıta ora çaprazlaaya geçlr. Çaprazlaa geet algortaı öel br operatörüdür. Mevcut popülayoda adet brey alıır ve ratgele br çaprazlaa otaı belrler. Bu otada tbare breyler bt ler arşılılı olara yer değştrr. aha ora oluşa bu ye brey popülayoa dâhl edlr. Bu çalışada te otalı çaprazlaa yöte ullaıldı. Adı 6 Çaprazlaada şlede ora geet algortaı başa br operatörü ola utayo uygulaır. Popülayo çderde breyler herhag br bt ratgele eçlr. Seçle bt e 0 yapılır veya 0 e yapılır. Ayı breyde brde fazla utayo eydaa geleblr. Bu çalışada bt utayou ullaıldı. Adı 7 Bu aşaada ye br popülayo eydaa getrlş oldu. Terar c adıı date alara her br brey uyguluğu değerledrlr. Optzayo Gaz Üv. Müh. M. Fa. er. Clt 3, No 3,

6 M. Çuaş ve A. Ürez Ço Krterl Bulaı Geet Algorta İle algıç Aero Motorları Taarı Optzayou proedürü, yaıaa tet yapılara veya öcede verlş terayo ayııa ulaşıp ulaşadığı otrol edlere durdurulur. Adı 8 Ço rterl bulaı geet algorta (ÇBGA) optzayou taaladıta ora elde edle otor paraetrelere göre olu elealar etodu ullaılara otoru aget aalz yapılır. ÇBGA optzayouda otor paraetreler ve perforaı heaplaaları eşdeğer devre odel ullaılara yapılatadır. Aca bu odel ullaılaı bazı teel abuller edeyle heaplaalarda braz apalar oluşturabletedr. Ayrıca olu elealar yöteyle otoru aget davraışı haıda daha gerçeç blgler elde ete üüdür. Bu edele elde edle ouçları tet ete aacıyla otoru aget aalz ANSYS paet prograı ullaılara gerçeleştrld. Bu aşaada ora taarıı uygu olup oladığı otrol edlere ÇBGA optzayo ürec yede başlatılıp başlatılayacağıa arar verlr. 3.. algıç Aero Motoru Solu Elealar Aalz (Fte Eleet Aaly of Suberble Iducto Motor) Motor perforaıı etleye paraetreler ve ullaıla alzeeler leer olaya yapıı gb edelerde dolayı eletr aeler taarı optzayou tabatıyla zordur. Optzayoda aalt olara heaplaa otor ayıpları ta doğruyu yaıtayablr. Aca olu elealar yöte ullaılara yapıla aalz etcede otor ayıpları haıda daha doğru verler elde edleblr. Solu elealar aalz; tator argılarıı dağılıı, aget doyu ve aı dağılıları haıda eş zaalı olara celee âı uar [0,]. İ boyutlu aget ala dağılııı belrlee ç geel br eştl aşağıda gb fade edlr. A A ν + ν = J + ωσa x x y y () Burada A; aget potayel vetörü, σ ; letel, ω ; açıal hız, J ; aı yoğuluğu ve ν dreçtr (reluctvty). Açıal hızı aya ya bağlı olara fade edp ( ω ) ele () aşağıda gb yede düzeleeblr. A A ν + ν = J + ωσa x x y y () Rotor aıları ayaya bağlı olara değşre, tator aılarıı freaı le aya aılarıı freaı ayı olduğu ele () de alaşılatadır. Ayrıca aya gerl, aya freaı ve argı epedaları ayaya bağlı olara ölçeledrlr. Böylece tator paraetreler rotor ııa atarılara olu elaalar aalz gerçeleştrlr. Bu çalışada boyutlu olu elealar yöte, dalgıç aero otora, ANSYS tcar yazılı paet ullaılara uyguladı. Stator argı ou ve blezler epedaları aalt olara heaplaara odele dâhl edld. Aı yoğuluğu bütü tator boyuca heapladı. Brc derecede üçge eleetler ullaıldığıda her br eleette aı yoğuluğu abttr. Stator der ayıpları bütü eleetlerde ayıplar toplaara buludu. Her br eleette aı yoğuluğua bağlı olara eydaa gele güç ayıpları, üretc verler teel alıara heapladı. Rotorda der ayıpları rotor freaı ve hızı değştğde abt değldr. Bu yüzde rotorda eydaa gele der ayıpları freala oratılı olara değştğ varayılara tatorda olduğu gb heap edld. 4. SONUÇLAR VE TARTIŞMA (THE RESULTS AN ISCUSSION) algıç aero otoru ço rterl bulaı geet algorta optzayou başarılı br şelde gerçeleştrlş ve elde edle ouçları tat edc olduğu görülüştür. Optzayo ürecde ullaıla paraetrelerde lteratürde öerle değerler eçlş [5,6] ve yapıla celeelerde popülayo ayıı 00 la 00, çaprazlaa oraı 0,5 la 0,9 ve utayo oraı 0,0 la 0,05 araıda değerler aldığı görülüştür. Bu blgler ışığıda, optu çözü elde ete ç aşağıda verle geet algorta paraetreler ullaılıştır. Popülayo ayıı : 50 Çaprazlaa tp : Te otalı Çaprazlaa oraı : 0,7 Mutayo tp : bt utayo Mutayo oraı : 0,0 İterayo ayıı : 000 Gerçeleştrle ülayoları ouda uygulu foyou e yüe üyel derece ola, = da e y çözü elde edlştr. Mevcut otor ve ÇBGA optzayo ouçları Tablo 3 ve Tablo 3. Taarı paraetreler optzayo ouçları (The deg paraeter optzato reult) Mevcut ÇBGA otor Br faz arı ayıı 36 (paralel) 36 Stator der uzuluğu(c) Blez geşlğ () Stator ç çapı (c) Stator oyu yüelğ () Stator oyu geşlğ () Hava aralığı (c) Kapalı rotor oyuğuu hava aralığıa ola eafe (c) Rotor çubu çapı () Stator dış çapı (c) Gaz Üv. Müh. M. Fa. er. Clt 3, No 3, 008

7 Ço Krterl Bulaı Geet Algorta İle algıç Aero Motorları Taarı Optzayou M. Çuaş ve A. Ürez Tablo 4. Taarıları arşılaştırılaı (Coparo of the dfferet deg) Mevcut otor ÇBGA SEY Malyet ($) Ta yü oet (N) evrle oet (N) Kalış oet (N) Güç Fatörü Ver (%) Noal aı (A) Kalış aıı (A) Stator dş aı yoğuluğu (T) Rotor dş aı yoğuluğu (T) Stator boyuduru aı yoğuluğu (T) Rotor boyuduru aı yoğuluğu (T) Rotor aı yoğuluğu (A/P ) Sıcalı ( 0 C) Kaya 0,05 0,05 0,05 Stator argı dolgu fatörü de verld. Tablolarda ouçlarda görüldüğü gb, otor alyet %7 oraıda azalıre otoru alıa oet ve ta yü oet ıraıyla %5 ve %9 oraıda artatadır. Mevcut otor date alıdığıda elde edle bu ouçları ayda değer olduğu görületedr. algıç aero otoru ANSYS de gerçeleştrle ı br odel Şel de göterlştr. Motor yülü duruda e aget aı yoğuluğu dağılıı e Şel 3 de verlştr. Şelde de görüldüğü gb aget aı dağılıı düzgü ve hooedr. Solu elealar aalz ayıal ouçları ayı zaada Tablo 4 de verlştr. Burada ÇBGA ve SEY de elde edle aget aı yoğuluları brbrde farlı olduğu görületedr. aha öcede belrtldğ gb ÇBGA heaplaaları eşdeğer devre ea alıara yapıldığıda ta güvel ouç vereyebletedr. Şel 3. Ta yüte aget aı yoğuluları (trbuto of agetc flux dete full load ) (a) (b) Şel. algıç aero otoru ANSYS odelde br et a) Hava aralığı b) Yarı utup (Cro ecto of ehed uberble otor a) Meh ar gap b) Meh a half pole ptch) Gaz Üv. Müh. M. Fa. er. Clt 3, No 3,

8 M. Çuaş ve A. Ürez Ço Krterl Bulaı Geet Algorta İle algıç Aero Motorları Taarı Optzayou Bu edele aget aı heaplaalarıda, SEY aalzde elde edle ouçları daha geçerl olduğu düşüületedr. Geel olara Şel 3 de aget aı yoğuluları abul edleblr br evyede olup herhag br aget doyu öz ouu değldr. ÇBGA optzayou ve SEY aalzde elde edle ouçlar uyu çerde olduğu görületedr. Motor perfora aratertler Şel 4 de verlştr. Graflerde görüleceğ gb otoru farlı hız değerler her br ç SEY aalz yapılış ve oet, aı, güç fatörü ve ver değerler heaplaıştır. Yapıla bu heaplaalarda ÇBGA ve SEY ouçları brbre olduça yaı değerler aldığı şelde alaşılatadır. Böylece evcut otora göre optze edlş otor araıda perfora lerleeler açıça görületedr. 5. SONUÇLAR (CONCLUSIONS) Bu aalede ço rterl bulaı geet algorta optzayou uuldu ve başarılı br şelde dalgıç aero otoru taarı optzayoua uyguladı. Elde edle ouçları doğrulaa aacıyla otoru olu elealar aalz gerçeleştrld. Ço rterl bulaı geet algorta optzayou ve olu elealar aalz ouçlarıı brbryle uyulu olduğu görüldü. algıç aero otor alyet %7 oraıda azalıre, ta yü oet % 9 oraıda arttığı görüldü. Bu ouçlar otor perforaıda yleştreler olduğuu göteretedr. Böylece aaçlaa yöte eletr otorlarıı taarı optzayouda etl olduğu görüldü. SİMGELER (SYMBOLS) A, A b A r, A g Cu cot Fe cot f ew g L, L P fe P w, P rw r ew SF S, S wa, wr Stator ve rotor leteler ıraıyla et alaı Blez ve hava aralığıı ıraıyla et alaları Baır br alyet er br alyet Sargı ou fatörü Hava aralığı Stator ve rotoru ıraıyla eeel uzuluğu er br yoğuluğu Stator ve rotor leteler ıraıyla br yoğuluğu Ortalaa argı ou uzuluğu olgu fatörü Stator ve rotor oyularıı ıraıyla ayıı Rotor blezler ıraıyla eeel ve radyal uzuluğu (a) (b) (c ) (d) Şel 4. Perfora aratertler a) Moet-Hız, b) Aı -Hız c) Güç fatörü-hız ve d) Ver-Hız eğrler. (MM: Mevcut Motor, ÇBGA: Ço rterl bulaı geet optzayou, SEY: Solu elealar yöte) (Perforace Charactertc; a) Torque-peed, b) Curret-peed, c) Power factor-peed ad d) Effcecy-peed curve) 65 Gaz Üv. Müh. M. Fa. er. Clt 3, No 3, 008

9 Ço Krterl Bulaı Geet Algorta İle algıç Aero Motorları Taarı Optzayou M. Çuaş ve A. Ürez KAYNAKLAR (REFERENCES). Boldea I., Naar, S.A., The Iducto Mache Hadboo, CRC Pre, 00.. Appelbau J., Fuch E.F., Whte J.C., Optzato of three-phae ducto otor deg, Part I, Part II: forulato of the optzato techque, IEEE Tra. o Eergy Cov, Vol., pp , Fc R., Fuch E.F., Huaugh H., Coparo of two optzato techque for the deg of a three-phae ducto otor deg, IEEE Tra o Eergy Cov, 4(4):65-9, Faz J., Sharfa M.B.B., Optal deg of a ducto otor for electrc vehcle, Europa Tra. o Electrcal Power, Vol. 6, pp. 5-33, Bach N., Bologa S., eg optzato of electrc otor by geetc algorth, IEE Proc. Electr. Power Appl., Vol.45, pp , Weczore J.P., Göl Ö., Mchalewcz Z., A evolutoary algorth for the optal deg of ducto otor, IEEE Tra. O Magetc,Vol. 34, pp , Çuaş M., Aaya R., Blg O., Cot optzato of uberble otor ug a geetc algorth ad a fte eleet ethod, It. J of Adv. Mauf. Techol., vol.33, pp. 3-3, I C.H., Jug H.K., K Y.J., Hybrd geetc algorth for electroagetc topology optzato, IEEE Tra. O Magetc, Vol. 39, pp.63-69, Pllay P., Nola R., Haquue T., Applcato of geetc algorth to otor paraeter deterato for traet torque calculato, IEEE Tra. O Id. Appl., Vol. 33, pp. 73-8, K M.K, Lee C.G, Jug H.K., Multobectve optal deg of three-phae Iducto otor ug proved evoluto trategy, IEEE Tra O Magetıc, Vol. 34, pp , Mrzaea B., Moalle M., Taha V., Luca C., Multobectve optzato ethod baed o a geetc algorth for wtched reluctace otor deg, IEEE Tra. o Magetc, Vol. 38, pp , 00.. Luzz G., Lucd S., Paralt F., Vlla M., «Multobectve optzato techque for the deg of ducto otor, IEEE Tra. o Magetc, Vol. 39, pp. 6-64, Bella R.E., Zadeh L.A., eco ag a fuzzy evroet, Maageet cece, Vol.7, pp. 4-64, Treb-Olleu A., Whte B.A., Multobectve fuzzy geetc algorth optzato approach to olear cotrol yte deg, IEE Proc.-Cotrol Theory Appl., Vol.44, pp. 37-4, Huag H.Z., Gu Y.K, u X., A teractve fuzzy ult-obectve optzato ethod for egeerg deg, Eg. Appl. of Artfcal Itellgece, Vol. 9, pp , Che L., Multobectve deg optzato baed o atfacto etrc, Egeerg Optzato, Vol.33, pp , Mghua Y., Chagwe X., Multobectve fuzzy optzato of tructure baed o geeralzed fuzzy deco-ag, Coputer & Structure, pp. 4-47, Faz J., Sharfa M.B.B, Keyha A., Proca A., Perforace coparo of optally deged ducto otor wth aluu ad copper qurrel-cage, Elect. Machery ad Power Syte, Vol. 8, pp , Veott C.G., Theory ad deg of all ducto otor, McGraw-Hll, New Yor, e Weerdt H.R., Tua E., Fte eleet aaly of teady tate behavor of qurrel cage ducto otor copared wth eaureet, IEEE Tra. o Magetc, Vol. 33, pp , Bach N., Bologa S., Coelato G., Fte eleet aaly of three phae ducto otor: coparo of two dfferet approache, IEEE Tra. o Eergy Cov, Vol. 4, pp , 999. Gaz Üv. Müh. M. Fa. er. Clt 3, No 3,