A EKONOM S NDE TEKNOLOJ K ETK LE M MODELLEMES : TÜRK OTOMOT V SANAY Prof.Dr. Recep Kök 1 Dr. Abdulvahap Özcan 2

Transkript

1 . Ulusal tsat Kongres / 0- ubat 008 / DEÜ BF tsat Bölümü / zmr -Türe A EKONOM S NDE TEKNOLOJ K ETK LE M MODELLEMES : TÜRK OTOMOT V SANAY ÖRNE Prof.Dr. Recep Kö Dr. Abdulvahap Özcan Özet: Blg toplumuna geç" sürec eonom haat& her alanda etleren, frmalar&n/endüstrlern reabete ba&" aç&lar& da de)"m"tr. Özellle reabet alan&nda o)un blg ullan&m&na ve Ar-Ge faaletlerne temel olma üzere gel"en blg/enl reabet, frmalar&n sürel olara tenoloj enl apmalar&na daanmatad&r. A) eonomsnn temel özell) çerçevesnde tenoloj enller, frmalar/endüstrler aras&nda ar"&l&l& etle"me daanan a) örgütlenmeler le art&msal br "elde gerçele"metedr. Buradan hareetle bu çal&"mada a) eonomsnde tenoloj etle"m model urgulanm&"; bu urgu çerçevesnde üle eonomler aç&s&ndan sürdürüleblr büüme le sürdürüleblr reabet aç&lamaa önel endüstrel gel"menn temel dnam), a) eonomlerle (tenoloj etle"m) aç&lanan talep çe"l ve tenoloj t"l enller oldu)u hpotez test edlm"tr. Tür Otomotv Endüstrsnde tenoloj de)"me aç&lamaa önel olara ger ba)lant&l& oldu)u setörlerde tenoloj de)"me referans al&nm&"t&r. Çal&"mada, otomotv endüstrsnde tenoloj de)"me, hem setörün ends hem de a) etle"m çnde bulundu)u ger ba)lant&l& setörlerde tenoloj de)"mele aç&lanablmetedr. Ar&ca otomotvde tenoloj de)"me se ger ba)lant&l& oldu)u setörlerde tenoloj de)"me de etleere br ar"&l&l& etle"m l"s oldu)u tespt edlm"tr. Teore ugun olara otomotv endüstrsnde tenoloj de)"menn ger ba)lant&l& oldu)u setörlerde tenoloj de)"meden etlenmes, tenoloj t"l enl; otomotvn ger ba)lant&l& setörlerde tenoloj de)"mee neden olmas& se talep çe"l enl olara de)erlendrlm"tr. D)er taraftan setörde tenoloj de)"menn, ne setörün reabet gücüne ets ncelend)nde, tenoloj de)"me le reabet gücü aras&nda ar"&l&l& br etle"m oldu)u görü"ü do)rulanm&"t&r. Setörde reabet gücünün, tenoloj de)"menn an& s&ra d&"sal de)"enler taraf&ndan aç&lanablece) görü"ü se ads&nmamal&d&r. Anahtar Kelmeler: A) Eonoms, Tenoloj Yenl, Tenoloj Etle"m Model, Otomotv Endüstrs, VZA ve VAR Modeller, JEL S n flamas : C4, C, D85, L, L, O33 Abstract: Whle the process of enterng the nowledge based socet affects econom n all aspects, the opnon of the frms/ndustres about competton has changed. Partcularl the nowledge/nnovaton competton developed as a bass to the actvtes of usng nformaton ntensvel n the feld of competton and of research and development depends on mang technologcal nnovaton of frms consstentl. Technologcal nnovatons wthn the framewor of the basc feature of the networ econom eventuate n parallel wth networ organzatons based on the mutual nteracton among frms/ndustres. At ths pont, n ths stud, technologcal nteracton model n the networ econom has been edted and the hpothess of the man dnamc of ndustral development amng at explanng sustanable growth and sustanable competton s demand-pull and technolog-push nnovatons arose from networ economes (technologcal nteracton) n terms of natonal economes has been tested wthn the framewor of the so-called edtng. In order to explan the technologcal changes n automotve ndustr n Ture, the technologcal alteratons n the sectors whch have bacward lnage wth the aforesad ndustr has been taen nto account. To the fndngs obtaned, the technologcal change n automotve ndustr arses from both sectors tself and the technologcal changes n the sectors whch have bacward lnage wth automoble sector n the networ nteracton. Besdes the change n the automotve sector affects also the sectors whch have bacward lnage wth the automotve sector. So, t can be sad that there s a mutual nteracton among the sectors n queston. In accordance wth theoretcal framewor, t has been evaluated as technolog-push nnovaton when the technologcal change n the automotve sector s affected b the sectors whch have bacward lnage wth the so-called sector and t has been evaluated as demand pulled nnovaton when the changes n the automotve Douz Elül Ünverstes HHBF Htsat Bölümü, recep.o@deu.edu.tr Pamuale Ünverstes HHBF Htsat Bölümü, aozcan@pau.edu.tr

2 A% Eonomsnde Tenoloj Etle(m Modellemes: Tür Otomotv Sana Örne% sector cause technologcal changes n the sectors whch have bacward lnage wth t. Otherwse, t has been verfed that there s a mutual nteracton between technologcal change and competton power b studng the effects of technologcal changes n automotve sector to ts own competton power. Another pont not to be sneezed at all s the opnon that competton power of the automotve sector can be explaned b the exogenous varables besdes the technologcal change. Ke Words: Networ Econom, Technologcal Innovaton, Technologcal Interacton Model, Tursh Automotve Industr, DEA and VAR Models,. Gr- JEL Classfcaton: C4, C, D85, L, L, O33 Tarhsel süreç ncelend)nde gere sana eonomsnde gerese de blg toplumuna dönü"ümün ba"lam&" oldu)u günümüzde endüstrlern ve bresel olara da frmalar&n tenoloj enller onusuna a&ts&z almad&lar& görülmetedr. Frmalar&n temelde tenoloj enller tap etmeler ve sürel olara tenoloj enl onusunda faalette bulunmalar&n&n temel amaçlar&ndan br, üle ve düna pasalar&nda eonom ar&"tan daha fazla pa alablme ve varl&lar&n& sürdüreblme çabas& oldu)u görülür. Sana toplumunda bu temel amaç çerçevesnde tenoloj enllern do)rusal br süreç "elnde ortaa ç&t&)& görülür. Faat blg toplumunun eonomsnde esne üretm sstemler saesnde tenoloj enller, frma çnde ve frmalar aras&nda a) örgütlenmeler çnde ger beslemel çevrmsel br süreç "elnde ortaa ç&matad&r. Çevrmsel enl model ve a) örgütlenmeler, enll)n sürell ve a) brmler aras&nda ar"&l&l& etle"mne daanmatad&r. D)er taraftan dünan&n üresel br pazara dönü"tü)ü günümüz endüstrel a"am&nda, "letmelern reabete ba&" aç&lar& da ne tenoloj enl)e odalanm&" durumdad&r. Endüstrler aras&nda reabet üstünlü)ü art& belrl br tenoloje sahp olmaa de)l; tenoloj enllern ne adar h&zl& gerçele"t)ne ba)l& olara tenoloj enl apablme etene)ne ba)l& hale gelm"tr. Buradan hareetle çal&"man&n temel amac&; Recep KÖK 3 taraf&ndan urulmu" olan a"a)&da daralt&lm&" hpotez analt (eonometr) öntemlerle test etme ve Türe eonoms aç&s&ndan seçlm" endüstrlern analzlernden ararlanara polta önerler gel"treblmetr. Çal&"maa referans al&nan hpotez; üle eonomler aç&s&ndan sürdürüleblr büüme le sürdürüleblr reabet aç&lamaa önel endüstrel gel"menn temel dnam), a) eonomlerle (tenoloj etle"m) aç&lanan talep çe"l ve tenoloj t"l enllerdr. Ugulama, Tür Otomotv Setörü olara belrlenm"tr. Otomotv setörü, Türe nn bulundu)u co)rafada en ler tenoloje sahp olan ler ve ger ba)lant& atsa&s& üse olan br setör oldu)u çn terch edlm"tr.. L TERATÜR Blg toplumunun eonom ap&s& en eonom, djtal eonom, blg eonoms ve a) eonoms gb farl& smlerle an&lmatad&r. Bu çal&"mada a) eonoms sm ullan&lmas&, çal&"man&n genel araterne de ugun oldu)u çn taraf&m&zdan terch edlen sm olmu"tur. Van Alstne(997), a) eonomsn a) organzasonlar& olara ele almata ve a) organzasonlar&n&n olu"turdu)u eonom ap&& blgsaar blmler, tsad ve sosoloj araçlarla aç&lamaa çal&"matad&r. Ona göre a) organzasonu, orta br amaç çn br araa gelen ve "letme varl&lar&n& büü ölçüde bu amaç çn brle"tren ve orta br ontrolün sa)land&)& ap&d&r. Bu ap&n&n sa)l&l& br "elde "leeblmes, esnel ve etnl)e büü ölçüde ba)l&d&r. Avram (003) se çal&"mas&nda a) eonomsnde a) etsnn düzenlec rolüne vurgu apmatad&r. A) eonomsnn pasa düzenlemesne ard&m eden devlet d&"& br meanzma oldu)unu savunmatad&r. Dura (005), Denzl Testl H"letmelernn "ebee (a)) organzasonlar& apsam&nda neden fason üretm apt&lar&n& ve fason üretmn sa&ncalar&n& ara"t&rm&"t&r. 3 Prof. Dr, DEU BF Öretm Ües.

3 . Ulusal tsat Kongres / 0- ubat 008 / DEÜ BF tsat Bölümü / zmr -Türe A) eonomsnde tenoloj enllern önemnn artmas& ve enllern ana)&n&n sadece tenoloj t"l de)l bunun an&nda talep çe"l özell)nn de büü ölçüde öne ç&mas& ap&lan teor ve ugulamal& çal&"malarda ortaa onmatad&r. Bunlardan Talor ve d)erler (00) çevresel tenoloj enller onusunu ele ald&lar& çal&"malar&nda enllern ana)&n& tenoloj t"l ve talep çe"l enller olara e a&rmatad&rlar. Çevresel tenoloj enller üzernde amu poltalar&n&n tenoloj ve talep çe"l enller üzernde ne gb etlernn oldu)unu ara"t&rm&"lard&r. Apsen Ensttüsü Blg ve Hlet"m Tenolojler onusunda apt&)& çal&"mada BHT nn eonom, sosal ve urumsal ap&da medana getrd) de)"ller tart&"&lm&", BHT devrmnde braç on &l öncesne daal& merez br ap&& temsl eden t"l tenolojden merez olmaan br ap&lanma çnde A) a daal& çe"l tenolojlere do)ru br ama a"and&)& sonucuna var&lm&"t&r. Bauer (003), çal&"mas&nda talep çe"l tenoloj transfern ncelem"tr. Tenoloj transfernn artan reabet bas&s& nedenle amudan özel setöre, özel setörden özel setöre, ara"t&rma urumlar&ndan özel setöre ve tenoloj catç&s&ndan üretce transfer olara tenoloj transfern s&n&fland&rmatad&r. Hagel ve Brown (005) un çal&"mas&nda, ara"t&rmalarda en ve ana dalga olan talep çe"l öntemn ba"lam&" oldu)u ortaa onmata ve farl& aç&lardan ele al&nan talep çe"l öntemn tenoloj t"l öntemle ar"&la"t&rmas& ap&lmatad&r. Kolodovs (00) RISO çn apm&" oldu)u çal&"mas&nda, blmsel enllern ar& ol zled)n belrtere bunlar&n tenoloj t"l ve talep çe"l enl öntemler oldu)unu belrtmetedr. Her öntemn de lteratürde üzernde çoça tart&"&lan öntemler oldu)una vurgu apmatad&r. Rovn (007) se talep çe"l enl ve tenoloj t"l enl aras&nda temel far&n, talep çe"l enllerde ortaa ç&an enl)n art&msal enller oldu)unu buna ar"&n tenoloj t"l enllerde se radal enllern daha ço görüldü)ünü belrtmetedr. Pva and Vvarell (007), dönemne at verlerle Htalan Hmalat Sana frmas&nda balanced panel öntem le talep çe"l hpotez eonometr olara test etm"ler ve ugulama sonucunda enl)n talep çe"l oldu)u sonucuna ula"m&"lard&r. Ulusal enl sstemler çerçevesnde Lee ve Par (00) &n apm&" oldu)u ugulamal& çal&"mada ara mal& üretm apan frmalarda, Ar-Ge temell br enl sstemnde enl türler ve enl analar& ara"t&r&lm&"t&r. Ende and Dolfsma (00), blgsaar tenolojsn ele alara tarhsel gel"m ser çnde tenoloj gel"menn talep önlü mü osa blg(tenoloj t"l) önlü mü oldu)unu ara"t&rm&"lard&r. Elde edlen bulgularda blgsaar tenolojsnn gel"m evres üç döneme ar&lmatad&r. Hl dönem olan &llar&nda talep çe"l gel"me etl oluren sonra evrelerde tenoloj t"l gel"menn etn oldu)u sonucuna ula"&lm&"t&r. Marendahl and Werdng (007) Teleom setöründe apt&)& ugulamal& çal&"mada talep çe"l ve tenoloj t"l tenoloj gel"me ncelem"tr. Elde edlen bulgularda özellle enl)n pasaa l sunuldu)u ve üse standartlar ta"&an özelller çermes durumunda tenoloj t"l enllern etl oldu)u bulgusu elde edlren, d)er setörlern özellle malet dü"ürücü ets ve gel"m üzernde talep çe"l enl)n öne ç&t&)& gözlemlenm"tr. Chdamber and Kon (994) farl& çal&"malar& nceleere, ba"ar&l& br tenoloj enl çn tenoloj t"l ve talep çe"l enl analar&n&n brbrnn ar"&t& de)l asne brbrlernn tamamla&c&s& oldu)u sonucuna ula"m&"lard&r. Benzer sonuca Kng ve d).(994) de ula"m&" ve tenoloj t"l ve talep çe"l enl)n ürün ve süreç enllernde brbrnn tamamla&c&s& oldu)una arar verm"lerdr. Munro and Noor, (988) se en br tenolojnn zaman tasarrufu ve malet azalt&c& önlernn gel"trlmesnde tenoloj t"l enl ana)&n&n öneml oldu)una buna ar"&n pazarda tüetclern taleplernn ar"&lanmas&nda, mevcut tenolojnn es önlernn gderlmesnde se talep çe"l tenoloj enl ana)&n&n rolüne vurgu apmatad&r. Neuberger(997) Almana da banac&l& setöründe a"anan enl faaletlern çal&"mas&na onu etm" ve setörde enl analar&n&n hem tenoloj t"l hem de talep çe"l enller oldu)unu tespt etm"tr. 3

4 A% Eonomsnde Tenoloj Etle(m Modellemes: Tür Otomotv Sana Örne% 3. UYGULAMANIN VER TABANI VE YÖNTEM Çal&"man&n bu a"amas&nda gr" &sm&nda belrtlen amaç do)rultusunda ugulamaa onu olan de)"enlere l"n ver taban& ve bu verlern analz edlece) öntemler tan&t&lacat&r. 3.. Ugulaman n Ver Taban ve De-enlern Tan m Ugulamada frma ölçe)nde ver taban& olu"turman&n güçlü)ünden dola& analzler, endüstr ölçe)nde ele al&nmatad&r. Bu çal&"man&n amac&na önel olara araçsal de)"enler elde edeblme çn grd ve ç&t& de)"enlerne htaç duulmu"tur. Bu nedenle çal&"mada dönemne at eme, sermae stou ve ç&t& de)"enler le hracat ve thalat de)"enler ullan&lm&"t&r. Eme de)"en, üretmde ullan&lan toplam "gücü mtar&n& fade etmetedr. Ç&t& se üretm sonucunda ortaa ç&an fzsel üretmn car pasa de)ern göstermetedr. Eme ve ç&t& de)"enler, çe"tl &llara at TUHK Hstatst Y&ll&lar&ndan elde edlm"tr. Sermae stou de)"en se, OECD nn Structural Statstcs for Industr and Servces adl& ver taban& CD nden elde edlen &ll& at&r&m tutarlar&ndan hareetle taraf&m&zdan hesaplanm&"t&r 4. Çal&"mada ullan&lan verler, malat sana ISIC REV. s&n&flamas& esas al&nara düzenlenm"tr. Eme ve ç&t& de)"enler ISIC REV. taban&na göre a&nland&)& çn, sermae stou de)"en de TUHK n ver taban& dönü"üm tablosu temel al&nara ISIC REV.3 ten ISIC REV. e taraf&m&zdan dönü"türülmü"tür. Hhracat ve thalat de)"enler se TUHK statst &ll&lar&ndan elde edlm"tr. Ar&ca de)"enlern car de)erlerler enflasonun etsnden ar&nd&r&lara (99400 TEFE endes) reel verlere dönü"türülmü"tür. Burada ullan&lan de)"enlerden eme (L), sermae (K), ç&t& (O), hracat (X) ve thalat se (M) le gösterlm"tr. 3.. Ugulaman n Yöntem: A Eonomlernde Tenoloj Etle-m Model Bu çal&"man&n temel amac& çerçevesnde a) eonomlernde tenoloj etle"m model, bu çal&"maa referans olaca "elde urgulanm&"t&r 5. Buna göre otomotv endüstrs, ger ba)lant&l& setör olara belrlenm"tr. Otomotv endüstrs le otomotv endüstrsnn ger ba)lant&l& oldu)u setörler (last, cam, mane ve motor malat&, plast ve mesle ve lm aletler setörü) aras&nda a"a)&da model referans alan br a) eonoms tan&m& ap&lm&"t&r. Bu modele göre; a) etle"m modelnde cam endüstrs grdsn tenoloj sürecnden geçrere Y ve Y gb farl& ürün elde etmetedr. Y, do)rudan tüetm çn a da d)er endüstrler çn pasaa sunulan ç&t&lar& göstermetedr. Last endüstrs se X grdsn ullanara P tenoloj süreç sonucunda Y ve Y ç&t&s&n& üretmetedr. Y pasaa sunulan ç&t&& temsl etmetedr(d)er setörler çn de benzer orumlar ap&lablmetedr). S&ras&la her be" setörden elde edlen Y, Y, 3 Y, 4Y ve 5Y ç&t&lar& otomotv endüstrs çn ara grd olara ullan&lmatad&r. Otomotv endüstrs, ger ba)lant&l& oldu)u endüstrlerden ald&)& ara grdlern an&nda grdsn ullanara P tenolojs le Y ç&t&s&n& üretmetedr. Otomotv endüstrsnn de ürett) ürünler ba"a br setör grd olara ullanablr. Anca bu durumda a) etle"m model çolu br ap&a dönü"ecetr. Bu çal&"mada sadece otomotv endüstrs le ger ba)lant&l& olan endüstrler aras&nda a) etle"m ncelend) çn tel ap&da br a) etle"m modellenm" ve amaç çerçevesnde analz edlm"tr. X X P 4 Gen blg çn bz: Sag)l) vd., 005; 5; Tuncer ve Özuurlu, 004; Bu model, Prof. Dr. Recep KÖK taraf)ndan önerlm ve urgulanm)t)r. 4

5 . Ulusal tsat Kongres / 0- ubat 008 / DEÜ BF tsat Bölümü / zmr -Türe el-3.:a Eonomsnde Tenoloj Etle-m Model Y4 Y3 P3 M.H.A. Y P4 Plast Y Y 3- Y4- X3 X4 P Last Y - P Otomotv Y Y X P Cam Y - Y 5- P5 M.M.H X X X5 Kana: Fâre ve Grossopf, 005, s. dan ararlan&lara taraf&m&zdan düzenlenm"tr. 5

6 A% Eonomsnde Tenoloj Etle(m Modellemes: Tür Otomotv Sana Örne% Otomotv endüstrsnn ger ba)lant&l& oldu)u setörlerle olu"turdu)u bu a) ap&lanmas& çnde setörler aras&nda grd al&"ver" sürecnde tenoloj etle"m ortaa ç&matad&r. Her setör, end üretm sürecn masmzason o"uluna ugun hale getrren; bu süreçte tenoloj de)"mde ortaa ç&matad&r. Söz onusu tenoloj de)"m, setörler aras& grd al&"ver"nde br setörden d)erne atar&lablmetedr. Burada otomotv setöründe tenoloj de)"m, üretm sürec çersnde ger ba)lant&l& oldu)u setörlerde medana gelen tenoloj de)"menn otomotv setöründe tenoloj de)"mee ans&mas& "elnde ortaa onulablr. Yan otomotv setörünün ger ba)lant&l& oldu)u setörlerde d&"sal olan tenolojnn, otomotv setörünün bu setörlerden ara grd ullan&m&la çselle"trld) dü"ünülmetedr. Yuar&da "elde fade edlen a) etle"m model, "u "elde do)rusal programlama modelne dönü"türülmü"tür : Hler ba)lant&l& setörlern amaç denlem; P st x z * n * ( + z x ; m 0 ) K,..., ((,,, 3, 4, 5 ). j z K * K z x, z + n * *... ) +,... : m,,... j,..... n m,..., j,...,...,,..., K N M J (3.) A etlem model, Fare vegrossopf, 005; 7-9 dan bu çal)maa uarlanm)t)r

7 . Ulusal tsat Kongres / 0- ubat 008 / DEÜ BF tsat Bölümü / zmr -Türe 7 Ger Ba)lant&l& setörün amaç denlem; ). 0,,...,....,... 0,...,..,... * *,...,,... * *...,,... * ; : ( ), ( K n n K j j K m m z K z N n x z x J j z M m z Kst x P (3.) A) model çnde frmalar&n amaç denlem se; x x x x p x p st x P ), ( ) ( ), ( ;, ) ( (3.3) A) etle"m modelnn olmad&)& br durumda ler ve ger ba)lant&l& setörler çn uar&da farl& amaç denlem er almatad&r. Hem ler ba)lant&l& hem de ger ba)lant&l& setörler brbrnden ba)&ms&z olara masmzason o"ullar&n& sa)lamaa çal&"matad&rlar. Do)rusal programlama denlemlernde ç&t&s&n&, x grds le masmze etme amaçlan&ren bu p tenolojs le gerçele"metedr. Denlemde z o)unlu de)"en tenoloj de)"en olara modellenmetedr. Lambda ve delta se grd ve ç&t&n&n dspossal an ullan&lmama atsa&s&n& fade etmetedr. Bu çal&"mada geçm" dönem grd ve ç&t& verler ullan&ld&)&ndan burada as&l hedeflenen çal&"man&n ler bölümünde ullan&lma üzere z le gösterlen tenoloj atsa&s&n& elde etmetr. A) etle"m çnde ler ve ger ba)lant&l& setörlern masmzasonu, brbrlerle ba)lant&l& olara gerçele"metedr. Bu o"ul 3. do)rusal programlama denlem le fade edlmetedr.

8 A% Eonomsnde Tenoloj Etle(m Modellemes: Tür Otomotv Sana Örne% A) eonomsnde tenoloj etle"m modelnde tenoloj de)"me endes, Ver Zarflama Analz(VZA) öntem ve Malmqust endes ard&m&la elde edlm", sonuçlar VAR model le s&nanm&"t&r. Çal&"man&n bu a"amas&nda bu öntemlere &saca er verlmes ararl& olacat&r. Bunlardan l ver zarflama analz (VZA) ve malmqust vermll endesdr. Etnl ölçümü le benzer arar brmler aras&nda ar"&la"t&rma apma, etnlte de)"mn önünü belrleme ve etnl parametrelernn le"trlmesne önel poltalar gel"trme çn ag&n br "elde ullan&lan etnl ölçüm öntemlernden br ver zarflama analzdr. VZA, parametr olmaan matematsel (do)rusal programlama) öntemler ullanmatad&r. VZA, frmalar&n her zaman tam etn olmaableceler varsa&m& alt&nda analzler apmatad&r. VZA nn en öneml özell), referans br faalet ortaa oara her br grd ve ç&t& çn referans tenoloj düzelern tan&mlamas&d&r. VZA le etnl ölçümünde br frman&n etnl), d)er frmalar&n ula"t&lar& etnl düzeler le ar"&la"t&rma ap&ld&)& çn nsp sonuçlar vermetedr. Bunun sonucunda se arar al&c& brmler olan frmalar a etn s&n&rlar üzernde a da etn olmaan s&n&rlar üzernde er al&rlar. VZA, grd önelml ve ç&t& önelml öntemler olma üzere temelde farl& "elde ugulanmatad&r. Grd esenl ala"&mda ver br ç&t&& en az grd le üretme çn grdlern ne adar azalt&lmas& a da artt&r&lmas& geret)n ortaa omatad&r. Ç&t& esenl VZA öntemnde se ver grd set le üretmn ne adar artt&r&lmas& a da azalt&lmas& geret)n belrleen etnl ölçümüdür. Bu farl& öntem, ölçe)e göre sabt getrler alt&nda an& sonuçlar& verren; ölçe)e göre de)"en getrlern söz onusu oldu)u durumda sonuçlar farl&la"ablmetedr (Kö ve Delta", 003; 9 ). VZA öntem le Malmqust toplam fatör vermll endes de ölçüleblmetedr. Far fonsonlar& le tan&mlanablen bu endes, orta tenoloje göre her br ver notas&n&n uzal&lar&n&n oran&n& hesaplaara ver notas& aras&nda toplam fatör vermll)n ölçmetedr. Malmqust endes, tenoloj çn fonsonel form tan&mlanmas&na htaç dumamatad&r. Malmqust üretm endes "u "elde tan&mlanmatad&r: M t, t + t+ t t t+ / 0 [[( D0 ( xt+, t+ ) / D0 ( xt, t )]*[ D0 ( xt+, t+ ) / D0 ( xt, t )]] t+ Burada D 0 ( xt, t++ ) (3.4), t+ dönem gözlemnden t dönem tenolojsne olan uzal&)& göstermetedr. Yuar&da er alan denlem gen"letlm" al&pla a"a)&da gb gösterleblmetedr: M t+ t t t+ t t+ / 0 D0 ( xt +, t+ )/ D0 ( xt, t )*[( D0 ( xt+, t+ )/ D0 ( xt +, t+ ))*( D0 ( xt, t )/ D0 ( xt, t ))] (3.5) t+ t Etnlte de)"me D 0 ( xt+, t+ ) / D0 ( x, tt ) (3.) t t+ t t+ / TenolojDe)"me [( D0 ( xt +, t+ ) / D0 ( xt +, t+ ))*( D0 ( xt, t ) / D0 ( xt, t ))] (3.7) bçmnde ar&"t&r&lablmetedr. Malmqust üretm endes, VZA ullan&lara hesaplanablmetedr. Toplam fatör vermll)nn tenoloj de)"me olara fade edlen &sm& t ve t+ dönemlernde tenolojde aman&n geometr ortalamas&d&r 7. Etnlte de)"me se, t ve t+ dönemnde nsp ten etnl) an ten lerleme göstermetedr (Kö ve Delta", 003; 40 43). 7 Tenoloj deme endes DEA-SOLVER 4.. PRO. paet program) ullan)lara elde edlmtr. 8

9 . Ulusal tsat Kongres / 0- ubat 008 / DEÜ BF tsat Bölümü / zmr -Türe Ar&ca çal&"man&n temel amac&na önel, malat sana genelnde taraf&m&zdan seçlm" endüstrlerden hareetle otomotv endüstrs özelnde tenoloj etle"m aç&laan a) eonomsnden güvenlr parametreler elde edld)n göstereblme çn, denlem sstemnn en ft veren tahmncler elde edlmesne mân sa)lamas& geremetedr. Dola&s&la tenoloj etle"m sürecnn önemn ortaa oablme çn Vetör Atoregresf Analz (VAR) modelnden de ararlan&lm&"t&r. Bu ba)lamda, bu önteme özel &sa aç&lamalarda bulunma ararl& olacat&r. VAR analz eonometr analzlerde de)"enlern çsel vea d&"sal oldular&n&n belrlenmesne önel olara Sms (980; 48) taraf&ndan gel"trlm" e" anl& denlem sstemnden olu"an br öntemdr. P adar de)"enden olu"an ve gecmel br VAR model "u "elde az&lablr: Y t A 0 +A Y t- +A Y t- +.+A p Y t- +U t (3.8) VAR öntemnde de)"enler aras&nda l"nn do)ru tespt edlmes, sstemn gecme atsa&s& olan n&n do)ru belrlenmesne ve VAR strar o"ulunun sa)lanmas&na ba)l&d&r. Bu o"ullar erne getrldten sonra et-tep ve varans ar&"t&rmas& güvenlr br bçmde ap&lablmetedr. Gecme sa&s&n&n ne olaca)& onusunda temel ölçüt se VAR sstemnde er alan denlemlern otoorelasona ol açmaaca adar br gecme uzunlu)udur. Bunun an&nda gecme uzunlu)u belrlenren en üçü areler öntemnn normall, sabt varans gb varsa&mlar& le temel dognast statstler date al&nmal&d&r. Katsa&lar matrsnn her br araterst öü, brm çember çnde er ald&)&nda VAR strar o"ulu sa)lanm&" olmatad&r. VAR sstemnde her gecme sa&s& ssteme en br atsa&lar matrs eleece)nden dola&, gecme sa&s& artt&ça araterst ö sa&s& da artacat&r. Hstrar o"ulunun sa)lanmas& çnde her br brm öün brm çember çnde olmas& an mutla olara den üçü olmas& geremetedr. Hstrar o"ulunun sa)land&)& VAR modelnde her br de)"en e" ovarans dura)an özell)e sahp olmatad&r (Enders, 004; 4 8). Denlem 3. da er alan Y t de)"en matrs hareetl ortalama sürec le modellend)nde denlem (VMA) a"a)&da gb fade edlmetedr: t + ut 0 Y µ (3.9) Lteratürde et-tep analz olara blnen önteme göre denlem 3.9 da matrs, denlem sstem çnde er alan hata termlernde medana gelen "olar&n, zaman bounca, modelde er alan ba)&ml& de)"enler üzernde etsn ortaa omatad&r. Ettep analznde tespt edlen "olar&n hang de)"enden ne adar analand&)&n&n belrlenmes varans ar&"t&rmas&la ortaa onmatad&r. 3.9 denlemnde Y t de)"enler vetörü, Y t ve Y t gb de)"enden olu"uorsa, n dönem sonras& çn ap&lan öngörümlemeden elde edlece öngörümleme hatalar&n&n varans& "u "elde formüle edleblmetedr (Enders, 004;73): ( n) [ (0) + () ( ) ] + [ (0) + () ( n ) ] (3.0) 4. nolu denlemden hareetle öngörümleme hatalar&n&n varans&n&n, her br "oa göre pa& "u "elde formüle edlmetedr: (3.) [ nn [ (0) + () ( ) ]]/ ( ) [ nn [ (0) + () ( ) ]]/ ( ) (3.) 9

10 A% Eonomsnde Tenoloj Etle(m Modellemes: Tür Otomotv Sana Örne% Bölece br de)"enn zaman çersnde hareetnn ne adarl& br bölümünün d)er de)"ende olu"aca br "otan analand&)& oransal olara belrleneblecetr. 3.9 denlemnden elde edlece de)er s&f&r oldu)unda, t de)"ennn öngörümleme hatas&n&n varans&, d)er de)"enn hata termnden etlenmeece ve d&"sal olacat&r. E)er denlemden elde edlen de)er bre e"t olursa d)er de)"enn hata termnde medana geleblece "olardan tamamen etlenece ve çsel olacat&r 8 (Enders, 004;78 80). Teor çerçevee ugun olara ve çal&"man&n amaç bölümünde varsa&m do)rultusunda tenoloj enllern, reabet olgusunun belrleenlernden br oldu)unu ortaa oablme çn tenoloj de)"me ve reabet gücü aras&nda VAR model öntem le et tep analz ap&lm&"t&r. VAR analznde ullan&lan tenoloj de)"me endesnn an&nda reabet de)"en çn otomotv endüstrsnn reabet gücü endes elde edlm"tr. Söz onusu endes Aç&lanm&" Kar"&la"t&rmal& Üstünlüler (AKÜ) ala"&m&na daal& olara elde edlm"tr. Buna göre: AKÜ(X,t /X t )/(M,t /M t ) (3.3) X, t dönemnde otomotv endüstrsnn hracat& X, t dönemnde üle hracat& toplam& M, t dönemnde otomotv endüstrsnn thalat& M se t dönemnde ülenn toplam thalat&n& göstermetedr. 4. A EKONOM LER VE TEKNOLOJ K ETK LE M ANAL Z SONUÇLARI Ugulamaa l"n ver taban& ve analz araçlar&n&n belrlenmesnden sonra otomotv setörü, a) eonomsnde tenoloj etle"m model çerçevesnde analz edlm"tr. Elde edlen bulgular a"a)&da aç&lanmatad&r. 4.. A Eonoms Modelne Yönel O.Ü.F. ve Tenoloj De-me A) eonomsnde tenoloj etle"m ba)lam&nda ara"t&rmaa onu olan otomotv setörü ve bu setörle ger ba)lant&l& l" çnde olan malat sana ISIC REV. s&n&flamas& 3 basama düzende on setörde orta üretm fonsonu (O.Ü.F.) ve söz onusu setörlerde tenoloj de)"me olup olmad&)&n& belrlemee önel olara e" bütünle"me öntem ugulanmatad&r. Çal&"mada ullan&lan O, K ve L de)"enlernn her br setör çn ar& ar& aç&nc& dereceden dura)an oldular& Augmented Dce Fuller (ADF) öntemle test edlm"tr. ADF testne göre; on setörün tamam&nda her üç de)"ende düze de)ernde dura)an de)ldr. Brm ö test sonuçlar&n&n t statstler, MacKnnon t statstler le ar"&la"t&r&lm&"t&r. ADF testle hesaplanan t statstler, MacKnnon t statstlernden daha üçü de)ere sahp oldu)u çn anlams&z oldu)u görülmetedr. Ar&ca ADF test sonuçlar&n&n p olas&l& de)erler de abul edleblr düze olan %5 den daha büütür. Olas&l& de)erlernn %5 den büü olmas&, sonuçlar&n güvenlr olmad&)&n& göstermetedr. De)"enlern anca d. dereceden far& al&nd&)&nda dura)an oldular& gözlenmetedr. d. far al&nd&)&nda ADF test le hesaplanan t statstler, MacKnnon t statstlernden büü ç&mata ve anlaml& sonuçlar vermetedr. Ar&ca p olas&l& de)erlernn %5 ve daha dü"ü ç&mas&, de)"enlern d. farlar& al&nd&)&nda ADF testnn sonuçlar&n&n güvenlr oldu)unu göstermetedr. On setörde de her üç de)"enn dura)anl& düzelernn an& oldu)u (I ) belrlendten sonra, ugulamal& çal&"malarda s&l&la ullan&lan douz farl& üretm 8 Çal)mada VAR analz sonuçlar) Evews-5 program)la elde edlmtr. 0

11 . Ulusal tsat Kongres / 0- ubat 008 / DEÜ BF tsat Bölümü / zmr -Türe fonsonuna göre (EK 4.) modellenere regresona tab tutulmu" ve her br modele at hata termlernn dura)an olup olmad&)& ara"t&r&lm&"t&r. Ugulamal& çal&"malarda s&l&la ullan&lan ADF brm ö öntem, hata termlernn dura)anl&)& söz onusu oldu)unda an& düzede güvenlr sonuç vermed) çn, parçal& brm ö test öntem ugulanm&"t&r. Parçal& brm ö testnde dura)anl& dereces olan d, 0<d<0,5 o"ulunu sa)lad&)&nda, hata termnn dura)an oldu)u abul edlmetedr. Ar&ca t statst de)ernn de den büü olmas& test sonucunun güvenlrl) çn gerel "artt&r. d>0,5 olmas&na ar"& t statst de)er den üçü se sonucun anlams&z ve s&f&rdan fars&z oldu)u anlam&na gelmetedr. Bu durumda da söz onusu hata termnn düzede dura)an oldu)u abul edlmetedr. O, K ve L de)"enler d.dereceden dura)an en hata termler de dura)an olan bu modeller, e" bütünle"me öntemnn ugulanablece) modeller olara brm ö testlern geçm" olmatad&r. Söz onusu test geçen bu modellerde Full Modfed Phllps Hansen (PH) E" bütünle"me öntem le de)"enler aras&nda e" bütünle"me test ap&lm&"t&r. Bu öntem sonucunda brm ö testlern geçen setörlerde orta üretm fonsonu ve bu modeller çerçevesnde söz onusu setörlerde tenoloj de)"menn olup olmad&)& ara"t&r&lm&"t&r. Bu parametrelern statstî ve tsad aç&dan anlaml& sonuçlar verd) modellern e" bütünle" oldular& söleneblr. PH e" bütünle"me öntemnde elde edlen sonuçlarda de)"en varans, otoorelason ve çolu do)rusall& gb eonometr hastal&lar bulunmamatad&r. E" bütünle"me testn geçen setörler Otomotv Setörü, Testl Setörü, Boa ve D)er Kmasal Ürünler Setörü, Teerle Last) Setörü, Plast Ürünler Setörü, Cam ve Cam E"a Ürünler Setörü, Mane-Motor Hmalat& ve Montaj& Setörü, Mesle ve Hlm Aletler ve Ölçme-Kontrol Chazlar& Setörlerdr. E" bütünle"me test sonuçlar& ve e" bütünle"me geçen setörlern orta üretm fonsonlar&n&n er ald&)& tablo EK 4. de gösterlmetedr. Test geçen setörlerden 7 snn orta üretm fonsonu nolu model olan sabt getrl CD tp üretm fonsonu olara belrlenm"tr. Bu setörlerden Teerle Last) Setörü, 5 nolu üretm fonsonuna sahp oldu)u görülmetedr. Teerle Last) setörünün üretm fonsonunun farl& ç&mas&, setörün endne özel ap&s&la aç&lanablr. Bu nedenle analzde setörler çn belrlenen orta üretm fonsonundan sapma& engelleme çn, bu setörün dâhl edld) analzde ula (Dumm) de)"en modele dâhl edlm"tr. Ar&ca sez setörde de tenoloj de)"me oldu)u tespt edlm"tr. E" bütünle"me testlernde tenoloj de)"en olara regreson denlemlernde er alan t de)"en anlaml& ç&m&"t&r. 4.. A Eonomsnde Tenoloj Etle-m Model Analz: Otomotv Endüstrs ve Ger Balant l Endüstrler A) etle"m çnde olan setörlerde orta br üretm fonsonu ve tenoloj de)"menn varl&)& stoast olara belrlendten sonra, a) eonomlernde tenoloj etle"m modelnde ullan&laca olan bu setörlerde tenoloj de)"me endeslern olu"turma geremetedr. Bunun çn VZA analznden ararlan&lm&"t&r. VZA öntemnde se sabt getrl Malmqust toplam fatör vermll) metodu ullan&lm&"t&r. Malmqust endesnde sabt grdl endes öntem seçlm"tr. Çal&"mada belrlenen orta üretm fonsonu, ölçe)e göre sabt getrl CD üretm fonsonu oldu)u çn, grd esenl a da ç&t& esenl Malmqust sonuçlar& aras&nda br far olmaacat&r. Malmqust sonuçlar&ndan fronter shft (ama) olara er alan sonuçlar, tenoloj de)"me göstermetedr. Alt& setör çn grup halnde bu öntemle tenoloj de)"me endesler elde edlm"tr. Bu endesler EK 4.3 ve EK 4.4 VZA Malmqust Sonuçlar& tablosunda er almatad&r. Tabloda er alan tenoloj de)"me endesler de)er ölçüt al&nara de)erlendrlmete ve orumlanablmetedr. Endes de)ernn den büü oldu)u dönemlerde tenoloj de)"menn poztf önde oldu)unu, buna ar"&n endes de)ernn den üçü de)erler ald&)& dönemlerde se tenoloj de)"menn negatf oldu)unu an tenoloj br gerlemeden söz edleblece)n

12 A% Eonomsnde Tenoloj Etle(m Modellemes: Tür Otomotv Sana Örne% göstermetedr. Tenoloj de)"menn negatf olmas&, mevcut tenoloj düzen oruma çn gerel olan enleme at&r&mlar&n&n ble ap&lamad&)&n& göstermetedr. Tüm setörler çn elde edlen tenoloj de)"me endesler ncelend)nde, tenoloj de)"me endesnn dalgal& br trend zled) görülmetedr. Endesn bu "elde br trend zlemes, onjontürel dalgalanmalardan analand&)& söleneblr. Çal&"maa onu olan dönem ortalamalar& tbarle tenoloj de)"me endes brnc VZA Malmqust endes sonuçlar& ncelend)nde (EK 4.3); last setöründe %, cam sanande %, otomotv endüstrsnde %5 ve mesle ve lm aletler ve ölçme ve ontrol chazlar& sanande se % l br tenoloj de)"me oldu)u görülmetedr. EK 4.4 de se nc VZA Malmqust endes sonuçlar& er almatad&r. Buna göre; ortalama olara last setöründe %, mane ve motor malat& ve montaj& sanande %7, otomotv endüstrsnde %8 ve mesle ve lm aletler ve ölçme ve ontrol chazlar& sanande se %3 tenoloj de)"me oldu)u görülmetedr Otomotv Endüstrs ve M A, Last ve Cam Sana Analz VZA Malmqust öntemle elde edlen tenoloj de)"me endesler ullan&lara, VAR öntemle a) eonomlernde tenoloj etle"m belrlenmee çal&"&lm&"t&r. Anca VAR öntemnde tüm setörlern brlte ele al&nmas&, serbestl dereces sorununa ol açt&)& çn, dört de)"enl ar& VAR analz ap&lm&"t&r. Hl ap&lan VAR analznde otomotv setörü le do)rudan ba)lant&l& oldu)u dü"ünülen üç setör (Mesle ve Hlm Aletler ve Ölçme ve Kontrol Chazlar& Setörü, Cam Sana ve Last Setörü) ve Otomotv Setörü, VAR analz de)"enler olara ele al&nm&"t&r. Hnc olara ap&lan VAR analznde se Otomotv, Mesle ve Hlm Aletler ve Ölçme ve Kontrol Chazlar& Setörü, Plast Sana ve Mane-Motor Hmalat& ve Montaj& setörler seçlm"tr. Anca e" bütünle"me testn geçen 3 nolu testl setörü le 35 nolu Boa ve D)er Kmasallar Setörü le ap&lan VAR analzlernde anlams&z sonuçlar ç&t&)& çn analz d&"& b&ra&lm&" ve a) model alt& setörlü br model olara analz edlm"tr. A&rca Mesle ve Hlm Aletler Setörü, blg ve let"m tenolojlern temsl ett) çn her VAR analzne de dâhl edlm"tr. Hl ap&lan VAR analznde de)"enlerden br Last Setörüdür. Bu setörün üretm fonsonu ölçe)e göre de)"en getrl (VES) üretm fonsonu oldu)u ve d)er setörlern tümünün üretm fonsonu CD üretm fonsonu oldu)u çn bu farl&l&)& ortadan ald&rmaa önel olara VAR modelne ula (Dumm) de)"en d&"sal olara elenm"tr. VAR öntem ugulanmas&nda sonuçlar&n güvenlrl)nn belrlenmes çn VAR strar o"ulunun sa)lanmas& ve resdual testlernn anlaml& ç&mas& geremetedr. Gecme ap&s& brm çember çnde ç&m&" ve strar o"ulu sa)lanm&"t&r. EK 4.5 de VAR strar o"ulu ve resdual testlerne l"n sonuçlar& er almatad&r. Analz sonuçlar& brm çember çnde oldu)u çn VAR strar o"ulu sa)lanm&"t&r. VAR analznn güvenlrl)n test etme çn resdual testler ap&lm&"t&r. Bu testler otoorelason LM test, de)"en varans ve normall testdr. VAR analznde de)"enler aras&nda otoorelasonun olup olmad&)& LM test le s&nanm&"t&r. LM test statstler ve olas&l& de)erler anlaml& ç&m&"t&r. Bu sonuçlara göre VAR analznde de)"enler aras&nda otoorelasona rastlanmam&"t&r. VAR analznde da)&l&m&n normal da)&l&m özell)ne sahp olup olmad&)&n& belrlemee önel olara da normall test ap&lm&"t&r. Sewness, Kurtoss ve Jarque-Bera statst de)erlernn ve p olas&l& de)erlernn anlaml& olmas&, bu teste göre da)&l&m&n normal da)&l&m oldu)unu göstermetedr. Ar&ca analzde de)"en varans olup olmad&)& da ara"t&r&lm&"t&r. Ara"t&rma sonucunda Ch-sq statstler ve olas&l& de)erlernn anlaml& oldu)u görülmü" ve de)"en varansa rastlanmad&)&na arar verlm"tr. Bu testler, ap&lan VAR analz sonuçlar&n&n güvenlr oldu)unu ortaa omatad&r. Daha sonra et-tep (Impulse response) ar&"t&rmas& ap&lara hata termlernde "olar&n al&c& etlernn aç dönem sonunda ortaa ç&t&)& belrlenmee çal&"&lm&"t&r. Hata termlernde medana gelen "olar&n &ll& br zaman dlm sonunda al&c& olara ortaa ç&t&)& görülmü"tür. EK 4. nolu tablo, et-

13 . Ulusal tsat Kongres / 0- ubat 008 / DEÜ BF tsat Bölümü / zmr -Türe tep analz sonuçlar& graf)dr. De)"enlern hata termlernde "olar&n al&c& etlernn ala"& dönem sonunda ortaa ç&t&)& zleneblmetedr.. dönem sonunda et de)erlernn s&f&ra ala"t&)& görülmetedr. Daha sonra varans ar&"t&rmas& ap&lara ba)&ml& de)"enn (otomotv endüstrs) hata termnde "olar&n oransal olara ne adar&n&n endnden ve neadar&n&n da aç&la&c& de)"enlern (otomotv setörünün ger ba)lant&l& oldu)u setörler) hata termlernde "olardan analand&)& belrlenmee çal&"&lm&"t&r. Varans ar&"t&rmas& sonucunda otomotv setörünün hata term, ger ba)lant&l& oldu)u setörlern hata termlernde ortaa ç&an "olardan &ll& br zaman dlm sonucunda al&c& olara etlenmetedr (EK- 4.7). Hata termlernde "olardan etlenme, sadece ger ba)lant&l& olan setörlerden otomotv setörüne do)ru de)l, an& zamanda otomotv setöründen de ger ba)lant&l& setörlere do)ru çft önlü br etdr. VAR analznde ullan&lan de)"enler, setörlerden elde edlen tenoloj de)"me endesler (Malmqust Endes) oldu)u çn, br setörde medana gelen tenoloj de)"menn d)er setörde tenoloj de)"mee etsn test etmede ullan&lm&"t&r. Yöntemn uguland&)& otomotv setörünün ger ba)lant&l& oldu)u setörler, otomotv setöründe tenoloj de)"mee neden oluren; otomotv setöründe tenoloj de)"me de, ger ba)lant&l& oldu)u setörlerde tenoloj de)"mee neden olmatad&r. Bu nedensell Varans ar&"t&rmas& sonuçlar&la ncelend)nde; otomotvn ger ba)lant&l& oldu)u setörlerde tenoloj de)"me, hem endsnde hem de otomotv setöründe tenoloj de)"me aç&lad&)& görülmetedr. Brnc VAR analzne göre (EK 4.7); otomotv setöründe tenoloj de)"menn %9.90 & otomotv setörünün ends taraf&ndan belrlenren %5.3 ü mesle ve lm aletler ve ölçme-ontrol chazlar& setöründen, %0.75 cam sananden ve %7.70 se last setöründe tenoloj de)"meden etlenmetedr. Ar&ca otomotv setörü, mesle ve lm aletler ve ölçme-ontrol chazlar& setöründe tenoloj de)"mee %., cam setöründe Tenoloj de)"mee %.54 ve last setöründe tenoloj de)"mee se %5.30 oran&nda et apmatad&r Otomotv Endüstrs ve M..A., M.M.. ve Plast Sana Analz Hnc olara ap&lan VAR analznde, öncelle analzn statstî ölçütler sa)la&p sa)lamad&)& ara"t&r&lm&"t&r. Yuar&da a"amalar burada da terarlanm&"t&r. EK 4.8 nolu tabloda VAR strar o"ulu ve resdual testlerne l"n sonuçlar er almatad&r. Burada Var strar o"ulu sa)lanm&" ve test sonuçlar&na göre VAR analznde de)"en varansa ve oto orelasona rastlanmazen, da)&l&mda normal da)&l&m özell) sergled) tespt edlm"tr. VAR analznde de)"enlern hata termnde "olar&n al&c& etlernn aç dönem sonunda ortaa ç&t&)&n& görme çn et-tep analz ap&lm&" ve &ll& br dönem sonucunda al&c& etlern ortaa ç&t&)& EK 4.9 nolu grafte zleneblmetedr. Yap&lan nc VAR analzne göre (EK 4.0); Otomotv setöründe tenoloj de)"menn %4.5 s otomotv setörünün ends taraf&ndan belrlenren %9.7 mesle ve lm aletler ve ölçme-ontrol chazlar& setörü, %7.9 s plast sananden ve %7.83 ü se mane ve motor malat& ve montaj& setöründe tenoloj de)"meden analanmatad&r. Otomotv setörünün ends se d)er setörlerde tenoloj de)"mee s&ras&la; mesle ve lm aletler ve ölçme-ontrol chazlar& setöründe %4.94, plast setöründe %8.43, mane ve motor malat& ve montaj& setöründe se %7.94 oran&nda et apmatad&r. Otomotv setörünün ger ba)lant&l& oldu)u setörlerde medana gelen tenoloj de)"menn otomotv setöründe tenoloj de)"mee ol açmas&, tenoloj t"l enl olara tan&mlanablmetedr. Buna ar"&n otomotv endüstrsnn ger ba)lant&l& oldu)u 3

14 A% Eonomsnde Tenoloj Etle(m Modellemes: Tür Otomotv Sana Örne% setörlerde tenoloj de)"me aç&lamas& se talep çe"l tenoloj enl olara adland&r&lmatad&r. Çal&"man&n br d)er amac& çerçevesnde tenoloj de)"me le reabet olgusunu aç&lama üzere ap&lan VAR analznden de güvenlr sonuçlar elde edlm"tr. EK 4. de VAR strar o"uluna l"n sonuç ncelend)nde; VAR strar o"ulunun sa)land&)& ve gecme ap&s&n&n da brm çember çnde er ald&)& görülmetedr. Resdual testlernden otoorelason ve de)"en varans testlerne l"n statst ve olas&l& de)erler anlaml& ç&m&"t&r. Normall testnde se Sewness ve Kurtoss de)erler le olas&l& de)erler anlaml& ç&mas&na ar"&n Jarque-Bera sonuçlar&, s&n&ra a&n ç&m&"t&r. Anca Sewness ve Kurtoss sonuçlar&n&n anlaml& ç&mas&, analz sonuçlar&n&n normal da)&l&m özell) göstermes aç&s&ndan eterl abul edleblr. Et tep analznde se ba)&ml& ve ba)&ms&z de)"enlern hata termlernde medana gelen "olar&n etlernn 8 dönem sonunda al&c& olara ortaa ç&t&)& görülmetedr(ek 4.). Varans ar&"t&rmas& sonucunda hata termlernde "olar&n ne adar&n&n ba)&ml& de)"enn ends taraf&ndan ortaa ç&t&)&n& ve ne adar&n&n ba)&ms&z de)"enden analand&)&n& belrleme mümün olmu"tur. EK 4.3 de sonuçlara göre; tenoloj de)"menn reabet gücü üzernde %5. l br ets oldu)u görülmetedr. Bunun an&nda reabetn de tenoloj de)"me üzernde %9.79 gb öneml br ets söz onudur. Bu sonuçlar, tenoloj de)"me le reabet aras&nda ar"&l&l& br etle"mn oldu)unu göstermetedr. 5.SONUÇ VE ÖNER LER Özetle çal&"man&n ugulama bölümünden elde edlen analt bulgular, teor bölümde öngörülen a) örgütlenmeler çnde tenoloj etle"m sürecn aç&lamata ve tenoloj enller le reabet aras&nda etle"mn önemn do)rular nteltedr Anca çal&"man&n as&l öneml önü, elde edlen sonuçlar&n polta önerler gel"trme önünde tutaca)& &"& olmas&d&r. Özelle onu, üle al&nmas& aç&s&ndan ele al&nd&)&nda otomotv setörünün eonomnn bütünü üzernde ets analz edleblr. Ntem gel"m" ve gel"mete olan üleler aras&nda tenoloj aç&)&n gdere büüdü)ünü date al&)&m&zda, bu aç&)&n azalmas&, an gel"mete olan üleler avantaj&na dönü"mes, atma de)er üse mallar üretere bunlar& gel"m" ülelere pazarlaablmelerne ba)l&d&r. Ucuz eme a da do)al analara daal& üretmden tenoloj o)un br üretme geç" çn tenoloje at&r&m ap&lmas& ve endüstr çnde Ar-Ge faaletlernn artt&r&lmas& zorunlu hale gelmetedr. Otomotv setörü 000 &l& tbarle malat sanande arat&lan atma de)ern %8.9 una sahptr. Otomotv setörü ve çal&"man&n ugulama bölümünde nceleme onusu olan ger ba)lant&l& oldu)u d)er setörlerle brlte aratt&)& atma de)er, malat sanande arat&lan atma de)ern %8.40 &n& olu"turmatad&r. Yne an& &l çn otomotv setörü, malat sana çnde sthdamda pa& %4.33 ve ger ba)lant&l& oldu)u setörlerle brlte %8.45 l br paa sahp oldu)u görülmetedr. Gere te ba"&na otomotv setörünün gerese de ger ba)lant&l& oldu)u setörlerle brlte aratt&)& atma de)er ve sthdam hacm aç&s&ndan setörün Türe eonomsnde er aç&s&ndan önem ortaa ç&matad&r. Bu analt bulgular referans al&nara üle eonomsnde setörel analzlern ap&lmas&, Türe eonomsnn daha reel göstergelerle ncelenmesne ve reabet gücüne önel bulgulara ula"&lmas&na mân haz&rlamatad&r. Üle eonomsnde sürülec br setörün belrlenmes ve bu setörün ler ve ger ba)lant&l& oldu)u setörlern olu"turdu)u a) örgütlenmesnn br sana ümes "elnde br bölgede o)unla"mas&, dengesz al&nma model çerçevesnde üle al&nmas&na at&da bulunablr. Çal&"man&n s&n&rland&r&lm&" amac& çerçevesnde ler ve ger ba)lant&l& setörlerde 4

15 . Ulusal tsat Kongres / 0- ubat 008 / DEÜ BF tsat Bölümü / zmr -Türe at&r&mlar&n artmas& ve Ar-Ge faaletlerne önel seçlm" amaçlar&n gerçele"trlmesle tenoloj enllere br tür vme azand&rablece)n ve endüstrlern reabet gücünü üselteblece)n söleme mümündür. Bu ba)lamda Türe eonoms aç&s&ndan sürülec setör a da setörlern belrlenmes, büü önem ta"&matad&r. Dola&s&la setörel l"lern ortaa onmas&, tenoloj de)"menn ve görel ger tenoloj ullanan setörlern tenoloj düzelernn üseltleblmes, farl& setörlerde bulunan ve ler ve ger ba)lant&larla a) l"s çnde er alan endüstrlerden hareetle sürülec setörlern belrlenmes büü br önem azanmatad&r. Ulusal ve uluslararas& alanda reabet gücü üse setörler ve frmalar&n pasada sa&lar&n&n artmas& çn tenoloj enllern de h&zla artmas& geremetedr. Tenoloj enllern se temel ana)&n&n Ar-Ge faaletler oldu)u göz önüne al&nd&)&nda, AR-Ge faaletlernn özel ve amu setöründe artmas& gerell) ortaa ç&matad&r. Özellle % 0.5 düzelernde olan ülemzde Ar-Ge faaletlerne mll gelrden ar&lan pa&n h&zl& br "elde %-3 lere adar üseltlmes geremetedr. Ar-GE faaletlerne ba)l& olara da blm adam& ve d)er ten personel ullan&m& artacat&r. Potansel olara var olan be"er sermaenn atf ullan&m& bunun sonucunda sa)lanm&" olacat&r. Bölece ülemzde eternce ullan&lmaan ben gücümüzü üretme dönü"türmü" ve verml fatörlern urtd&"&na transfer önlenm" olacat&r. Tenoloj enllern h&zlanmas& çn devletn gerel urumsal ve madd altap&& haz&r hale getrmes ve tenoloj enl önünde çal&"ma apan frmalar&n ullan&m&na sunmas& geremetedr. Yenl çal&"malar&n&n sonucunun belrsz olmas& nedenle enllern fnansman&nda rs sermaes sunan fnansal urumlar&n olu)u öneml br alt ap& esl) olara de)erlendrleblmetedr. Bu nedenle gerel asal ve urumsal düzenlemelern ap&lara rs sermaes veren fnansal urumlar&n faalete geçmes, setörlern endlern enden ap&land&rmas&na at& sa)laacat&r. Ar-Ge faaletlerne önel olma üzere ünverste-sana "brl)ne urumsal düzede "lerl azand&r&lmas& gerer. Ülemzde malat sanande faalet gösteren frmalar&n a)&rl&l& olara KOBH ntell frmalardan olu"tu)u date al&nara, özellle uluslararas& reabetle ar"& ar"&a alan büü ölçel frmalar ar"&s&nda enl apma etenelernn artt&r&lmas& ve ulusal sanann güçlendrlmes çn at&l&mc& gr"mcl) çne alan enden ap&lanmaa htaç vard&r. Bu çal&"man&n analt bulgular& br bütün olara de)erlendrld)nde, büü endüstrlern blg ve enl eonomsnn dnamlernden ararlanmas& olduça önemldr. 5

16 A% Eonomsnde Tenoloj Etle(m Modellemes: Tür Otomotv Sana Örne% KAYNAKÇA Marshall Van Alstne (997), The State Of Networ Organzaton: A Surve In Three Framewors, Forthcomng n Journal of Organzatonal Computng (997), 7(3), pp Amta Avram(003), Regulaton b Networs, John M. Oln Law & Economcs Worng Paper, No. 8, March 003, pp.-0. Dura, Hbrahm (005), Küreselle-me Sürecnde ebee Organzasonlar ve Denzl Testl -letmeler Ugulamas, AÜ. SBE (Bas&lmam&" Dotora Tez), Anara. Margaret Talor Edward S. Rubn Gregor F. Nemet (00), The Role of Technologcal Innovaton n Meetng Calforna s Greenhouse Gas Emsson Targets, Managng Greenhouse Gas Emssons n Calforna (ed: W. Mchael Hanemann and Alexander E. Farrell), The Calforna Clmate Change Center at UC Berele, Januar 00, pp.-35 Davd Boller (00), When Push Comes To Pull The New Econom and Culture of Networng Technolog, The Apsen Insttute, Washngton. Stephen M. Bauer (003), Demand Pull Technolog Transfer Appled to the Feld of Assstve Technolog, Journal of Technolog Transfer, 8, pp John Hagel and John Seel Brown, From Push to Pull- Emergng Models for Moblzng Resources, Worng Paper, October 005, pp er"m: Andre Kolodovs (00), Push Pull Thnng, RISO Natonal Laborator Puplcaton, Denmar, December 00, pp.-9. J. Rovn, Benefts of research actvtes ncorporaton nto the core busness of smaller TSOs, Nuclear Regulator Authort of the Slova Republc Publcaton, IAEA-CN n.doc er"m: Maracrstna Pva and Marco Vvarell, Is demand-pulled nnovaton equall mportant n dfferent groups of frms?, Cambrdge Journal of Economcs Advance, (n pres), June 007, pp-0. Jeong-dong Lee_, Chansoo Par (00), Research and development lnages n a natonal nnovaton sstem: Factors affectng success and falure n Korea Technovaton:, pp Jan van den Ende and Wlfred Dolfsma, Technolog Push, Demand Pull and The Shapng of Technologcal Paradgms - Patterns n The Development of Computng Technolog, ERIM Report Seres Research n Management, No:ERS ORG, October 00, pp.. Jan Marendahl, Jan Werdng, Local access provsonng drven b Suppl-push or b Demand-pull? - Intal fndngs from ntervews wth maret actors, Project of NAP and VINNOVA, pp %0drven%0b%0Suppl-Push%0or%0Demand-Pull.pdf er"m:

17 . Ulusal tsat Kongres / 0- ubat 008 / DEÜ BF tsat Bölümü / zmr -Türe Munro, H., Noor, H. (988) Measurng Commtment to New Manufacturng Technolog: Integratng Technologcal Push and Maretng Pull Concepts, IEEE Transactons on Engneerng Management, 35 (), pp Chdamber, S.R., Kon, H.B. (994), A Research Retrospectve of Innovaton Incepton and Success: The Technolog-push, Demand-pull Queston Internatonal Journal of Technolog Management, 9 (), pp.94. Kng, J.L., Gurbaxan, V., Kraemer, K.L., McFarlan, F.W., Raman, K.S., Yap, C.S. (994. ) Insttutonal Factors n Informaton Technolog Innovaton, Informaton Sstems Research, 5 (), pp Dors Neuberger (997), Drect Banng A Demand Pull and Technolog Push Innovaton, Thünen-Seres of Appled Economc Theor Worng Paper, No. 5, pp.-. 7

18 A% Eonomsnde Tenoloj Etle(m Modellemes: Tür Otomotv Sana Örne% EKLER EK : Üretm Fonsonlar. lnob 0 +b t+b lnk+b 3 lnl+ (Cobb Douglas Üretm Fonsonu-Ölge)e Göre De)"en Getrl). In(0/L) b 0+ b t + b ln(k/l)+ (Cobb Douglas Üretm Fonsonu -Ölçe)e Göre Sabt Getrl) 3. lno b 0 + b lnk+ b lnl+ b 3 (lnk-lnl) + (CES Üretm Fonsonu) 4. lno b 0 + b lnk+ b lnl+ b 3 (ln(k/l)) + b 4 t + (Zaman Trendl Kmenta Yala"&ml& CES Üretm Fonsonu) 5. ln(0/l)lnat+cln(k/l)+ bk/l+ (VES Üretm Fonsonu ). lnoat+clnk+blnl+0,5c(lnk) +0,5b(lnL) + c(lnklnl) (S&n&rlamal& Translog Üretm Fonsonu) 7. ln(0/l)at+ cln(k^)+0,5(ln(k^)) (Translog Üretm Fonsonu) 8. (0/L) At+ c lnk+ b lnl+c (LlnK)+ b (KlnL) (Do)rusal Olmaan Elemel Üretm Fonsonu) 9. 0 At+ clnk+ blnl (Do)rusal Elemel Üretm Fonsonu) EK : E" Bütünle"me Test Sonucu Setörlern Orta Üretm Fonsonu Modeller Setörler 5 Testl CD Boa CD CD Last VES Plast CD CD Cam CD CD Mane ve Motor malat Otomotv Mesle ve Um Meter ve Öl me-kontrol Chazlan CD CD CD CD *Tablolar taraf&m&zdan düzenlenm? tr. 8

19 . Ulusal tsat Kongres / 0- ubat 008 / DEÜ BF tsat Bölümü / zmr -Türe EK 3: VZA Malmqust Endes Fronter 975>9 97>9 977>9 978>9 979>9 980> Last Cam Otomot M..A Average Max Mn SD > 98> 983> 984> 985> 98> 987> >9 989> 990> 99> 99> 993> 994> >99 99>99 997>99 998>99 999>00 Average

20 A% Eonomsnde Tenoloj Etle(m Modellemes: Tür Otomotv Sana Örne% EK 4: VZA Malmqust Endes Fronter 975>9 97>9 977>9 978>9 979>9 980>98 Plast M.M Otomot M..A Average Max Mn SD >9 98>9 983>9 984>9 985>9 98>9 987> >9 989>9 990>9 99>9 99>9 993>9 994> >9 99>9 997>9 998>9 999>0 Average

21 . Ulusal tsat Kongres / 0- ubat 008 / DEÜ BF tsat Bölümü / zmr -Türe EK 4.5: Otomotv ve M.H.A., Cam, Last Endüstrler VAR strar Ko"ulu Otoorelason LM Test Gecme Sa s LM statst Olas l Sewness Kurtoss Jarque-Bera Normall Test Ch-sq Serbestl dereces Olasl De en Varans Test Ch-sq Serbestl dereces Olasl *Tablolar taraf)m)zdan düzenlenmtr.

22 A% Eonomsnde Tenoloj Etle(m Modellemes: Tür Otomotv Sana Örne% EK 4.: Otomotv ve M.H.A., Cam, Last Endüstrler Et-Tep Analz Sonuçlar Graf Gösterm

23 . Ulusal tsat Kongres / 0- ubat 008 / DEÜ BF tsat Bölümü / zmr - Türe EK 4.7: Otomotv ve M.LA., Cam, Last Endüstrler Varans Ar -t rmas Analz Sonuçlar Ba)&ml& De)"en Oto Dönem S.E. M.LA. CAM OTO LASTIK Ba)&ml& De)"en M.HA. Dönem S.E M.LA. CAM OTO LASTIK

24 A% Eonomsnde Tenoloj Etle(m Modellemes: Tür Otomotv Sana Örne% EK 4.7 nn Devam Ba)ml& De)"en Cam Dönem S.E. M..A. CAM OTO LASTIK Ba)&ml& De)"en Last Dönem S.E. Mes. ve Hlm Alet. Ve Ölgme- Kontrol Chaz. CAM OTO LASTIK