DI KAYNAK KULLANIMININ (OUTSOURCING) MAKROEKONOMK ETKLER

Transkript

1 DI KAYNAK KULLANIMININ (OUTSOURCING) MAKROEKONOMK ETKLER Prof.Dr.Ahmet Erdinç TUTAR Yard.Doç.Dr.Hüsamettin NAÇ Dr.Ümit GÜNER*** ÖZET Outsourcing kavram, literatüre ilk defa ngiltere de, 20. yüzyln ikinci yarsnda girmi ve maliyetleri düürme üzerindeki olumlu etkisi, personel tasarrufu ve temel faaliyet için atl personel yaratmas gibi etkilerinden dolay geleneksel biçimde organizasyonlar içinde gerçekletirilen çeitli faaliyetlerin, d irketlerden tedarik edilmesi yoluyla d kaynaklardan kullanm uygulamalar yaygnlamtr. Outsourcing kavram; bir iletmenin baka bir iletme için mal veya hizmet sa$lama uygulamasn belirtmek amacyla kullanlmtr. Böylelikle, d kaynak kullanm ya da d kaynaktan yararlanma biçimlerinde Türkçe ye çevrilen bu uygulama, literatürdeki yerini almtr. Bu çalmada küreselleme ve evrenselleme ba$lamnda, sosyal mali ve ekonomik alanlarda d kaynak kullanmnn farkl tanmlamalar sunulmutur. Çalmamzda outsourcing kavramnn farkl bak açlarna göre tanmlar yaplm, farkl türleri tantlm ve uygulama alanlar üzerinde durulmutur. Tanmlamalardan sonra d kaynak kullanmnn makroekonomik parametreler üzerindeki etkilerine yo$unlalmtr. ABSTRACT The concept of outsourcing was first used in Britain in the second half of the 20th century in order to decrease the cost of production, save the employment and create the leisure employess for the main activities. The organizations traditionally applied outsourcing by using the resources of exterior firms for different activities and the term outsourcing meant the provision of goods and services for *** Ni$de Üniversitesi..B.F., ktisat bölümü Dumlupnar Üniversitesi..B.F., Kamu Yönetimi Bölümü Dumlupnar Üniversitesi..B.F., ktisat bölümü Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII, S.2, 2006) 279

2 another firm. Thus, the consept is translated to Turkish and established in the literature as the usage of an external resource or benefiting from the services of the other firms. In this study we presented different definitions of outsourcing in social, financial and economic fields in related to globalization and universalization.in this context, we provided serious definations of Outsourcing in different respects, and introduced the different types and applications of outsourcing. After the definations, concentrates on effects of the outsourcing on macroeconomic parameters. GR Küresellemenin sonucu olarak, irketlerin birbirlerine yaknlamas, aralarnda kullandklar üretim teknikleri, bavurduklar organizasyon modelleri, uyguladklar istihdam politikalar konularnda etkileimin do$masna neden olmutur. Bu ba$lamda, dünyann farkl co$rafyalarnda bulunan ve farkl üretim alanlarna sahip olan irketler; kendi örgüt felsefeleri, içinde bulunduklar toplumlarn kültürleri, üretim yaptklar alann kendine özgü gerekliliklerini dikkate alarak d kaynak kullanm olgusunu farkl biçimlerde anlam ve uygulamlardr. Tabii ki, kaçnlmaz olarak, bu alann teorisyenleri ve ekonomistler bu farkl uygulamalar ve farkl bak açlarn temel alarak farkl d kaynak kullanm tanmlar yapmlardr. 1 Bazen birbirleriyle çelien ve farkl eyleri tanmlayan/tanmlyormu gibi görülebilecek kavramsal analizler, geni açdan bakld$nda, çok geni kullanm alan olan ve esasen irketlerde esnekli$i esas alan bu kavramn çok geni boyutlu oldu$unu göstermektedir. 2 Bu açdan bakld$nda esneklik öngörüsünde bulunan, çeitlilik ve farkllama esasna dayanan bu kavramn, dar çerçevede, de$imez ifadelerle ve bir anlamsal çerçevede tanmlanmasnn imkanszl$ kendili$inden ortaya çkm olacaktr. Ancak biz çalmamzn amacna ulamas açsndan bu 1 Ahmet BU7DAYCI, Outsourcing Eve de Girecek, Kapital Dergisi, Mays 1998, s Van MIEGHEM, J.A.V., Coordinating Investment, Production and Sub- Contracting, Management Science, C. 45, S.7, 1997, p Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII, S.2, 2006)

3 bölümde, d kaynak kullanmna yönelik farkl tanmlamalar ele alacak, zaten çok karmak ve çok yönlü bir etkileim alannda eksik kalacak bir tanmlama yapmak yerine, bunlarn en uygun olann sosyal, ekonomik gerekçelerini de ortaya koyarak belirlemeye çalaca$z. Outsourcing kavram, outside resource using kavramnn ksaltlmdr. 3 Detaylar görmek için bu olgunun üç parçasn ayr ayr analiz etmemiz gerekir: Buradaki outside kavram, bir kiinin kendine ait olan irketinin snrlar dahilinde olmayan de$erleri yaratmas ba$lamnda kullanlmtr. Bu dsal yaklam açsndan bakld$nda irketin snr gittikçe artan bir önem tamaktadr. Snrsz örgüt fikri en son sradaki müteriye eklenen katma de$erle yaratlan de$erlerin d ortaklarla bütünlemesidir 4 (Picot ve di$erleri, 1996). Bunun üzerine stratejik iletiim a$ meydana gelir. lk arzcnn ilgisi, irketin aratrma ve ilerleme stratejisinin merkezi bileeni haline gelir. Bu dsallk, iin bizzat en nihai noktasna kadar odaklanmaz ki bu nokta dsal kayna$n stratejik perspektifi anlamna gelir. Kayna$a dayal bak açsna dayanarak irket, kaynaklarn ve bilginin tek bileeni olarak anlalabilir (Penrose, 1959). Bu kaynaklar çevreden almakszn, rekabet ortamnda varl$n sürdürmek mümkün de$ildir. Zira çevrenin deste$i olmakszn kaynaklar sa$lamak rekabet avantaj elde etmek için yöneticiye kaynaklama piyasasn yönetme görevini yükler. Bundan dolay, satn alm, stratejiden hareket eden arzcnn gelitirebilece$i uygun bir araç olmaldr. Bu dsal kaynaklar hakknda bilgi sahibi olmak yeterli de$ildir. Ancak bu bilgiler irketin rekabet ortamndaki konumunu güçlendirdi$i ölçüde de$er tar. Arz zincirinin yönetimi, irketlerin bu kaynaklar kendi bireysel amaçlar için kullanmasna imkan verecek yaklamdr. Yukarda belirtti$imiz gibi, tanm yapan her kii, konunun belirli bir boyutunu betimlemek amacn gütmü ve sadece kendi bak 3 BÜHNER R.,TUSCHKE, A., Outsourcing, Die Betriebswirtschaft, S. 57(1), ss ; Quinn, J.B., Hilmer, F.G., Strategic Outsourcing, 1994, Sloan Management Review, S. 35, p WOODRUFF,D.,v.d. VW s Factory of The Future,Business Week, Vol 7,October 1996, p Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII, S.2, 2006) 281

4 açsna yönelik tanmlamalar yapmtr. Örne$in, yukarda ele ald$mz tanmlama, üretim sürecinde kaynak, do$a, çevre ve irketin küresel rekabette yerini korumas bak açlarn ele almtr. Ancak bunun yan sra, endüstri toplumunun hakim oldu$u dönemlerde bir irketin üretim anlay olan toptan ve bütüncül üretim tarzyla, enformasyon toplumunu yaayan bir irketin kendi uzmanlk alannn dndaki hizmet ve üretim alanlarn tasfiye ederek darya brakmasn temel alan Lacity ve Hirschheim, d kaynak kullanmn; daha önceden organizasyon içinde sa$lanan bir mal veya hizmetin satn alnmas ilemi eklinde tanmlamladr 5. Ancak Gibson d kaynak kullanmn irketin rutin ve tekrarl ilerin bir d tedarikçiye transfer edilmesi olarak tanmlar 6. Olaya finansman açsndan bakan bir di$er yaklam ise bu tanmdan, iin tümü ya da bir parçasnn yaplmas için di$er firmalara ödeme yaplmasn anlamaktadr 7. Bu ba$lamda, finansal transfer açsndan baary sa$lamak amacyla bir irket öncelikle kendi ilgi alanndaki ii en iyi ekilde ve hiç kimseye muhtaç olmadan yapmal, ancak yan ve d deste$i gerektiren üretim alanlarnda ilevsel ileyii darya brakmaldr. Nitekim Olgun, bu anlay 21. yüzyln ar rekabetçi i ortamnda yaam ansn sürdürmenin tek yolu olarak görerek bu gereksinimi biraz sloganist bir söyleyile, do your best and outsource rest (yapabildi$inin en iyisini yap, geri kalann d kayna$a brak) söylemiyle açklamaktadr 8. Konuya üretimde verimlilik ve performans açsndan bakan Düren e göre, d kaynaklardan yararlanma, rekabet edebilirli$i yükseltmek için, firmalar tarafndan, esneklik kazanma, zaman ve kadrolar kstlama yöntemi olarak görülmektedir. Giderek daha çok sayda firma, çeitli alanlarda, eskiden kendi kadrolaryla gerçekletirdikleri ileri, performanslarn do$rudan etkilemeyen ikincil iler olarak de$erlendirmekte ve bu yükten kurtulmak için, 5, Mary C LACITY.;,Rudy Hirscheim; The nformation systems Outsourcing Bandwagon ;Sloan management Review,C.35,S.1, 1993b, p , V. M GBSON.; Outsourcing Can Save Money and Increase Efficiency,Benifit Administration, Mart,1996, p ,P.R EMBLETON.;,P.C Wright.; A Pratical Guide to Succesfull Outsurcing,Empowerment in Organisations, C. 6, S. 3,1998, p Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII, S.2, 2006)

5 danmanlk irketlerine, fason imalatçlara ve yan sanayi kurulularna kaynak transferi yapmaktadrlar. Böylece, hizmet ve üretim sektörlerinde, destek faaliyetlerini yerine getiren çok sayda küçük outsource hizmeti veren firma daha aktif ve etkin rol almaya balamaktadr 9. Drucker, d kaynaktan yaralanmann sosyal boyutuna da dikkat çekmekte, Outsourcing ilevini yerine getiren firmalarda çalanlarn yükselme frsatnn yüksek oldu$unu, yöneticilerin ise hrsl ve disiplinli olarak daha fazla verim ve daha çok rekabet için çaltklarn ifade eder 10. Bir de d kaynaktan yaralanma hususunda en önemli nokta, iin sözlemeye dayanan boyutudur. Bu ba$lamda ele alnd$nda outsource, bir kuruluun, iç ileri kapsamnda baz fonksiyonlarn yürütme ve bu fonksiyonlar hakknda karar verme yetkisini, belirli bir sözleme kapsamnda, d kaynakl baka bir kurulua devretmesi ilemidir 11. Yukarda yapt$mz sralamaya ba$l kalarak farkllklar dile getirirsek; stratejik ittifak, bir ksmdan di$er bir ksma tek yönlü kaynak transfer etmeyi içerirken, d kaynak kullanm, bir departmann satlmasndan veya üretim ya da hizmetin elden çkarlmasndan farkldr 12. Ortak giriim açsndan bakld$nda ise, ortak giriimde hem tedarikçi ve hem de alc birbirlerine yakn çalabilmek için tüm kaynak ve taahhütlerini birlikte oluturma yoluna giderken, d kaynak kullanmnda, faaliyet alannn snrlarn ve taahhütleri d kaynaktan faydalanan iletme ile outsource hizmeti veren firmann birlikte oluturduklar sözleme belirler 13. Taeronluk konusu, bir firmann taahhüdünü belirli bir komisyon ücreti alarak baka bir firmaya tamamen devretmesi olgusunu ifade eder. Ancak yukarda da belirtti$imiz gibi, d kaynaklama, bir firmann kendi 9 Zeynep DÜREN, 2000 li y.llarda yönetim, Alfa, stanbul 2000, ss Peter DRUCKER, Kapitalist Ötesi Toplum, (Çev. Belks Çorakç), nklap Kitabevi,stanbul,1994,s L LOOFF.;Informations Systems Outsourcing Decision Making: A Managerial Approach, Idea Group Publishing, United Kingdom, 1997.p D. J BRYCE, M. USEEM; The mpact of Corprate Outsourcing on Company Value,Europen Managment Journal. C. 16, S. 6, 1998, p Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII, S.2, 2006) 283

6 uzmanlk alan dnda, ihtiyaç duydu$u baz faaliyet alanlarn bu alanlarda uzman olan bir firmaya devretmesi ileminden ibarettir. I. DI KAYNAK KULLANIMININ MAKROEKONOMK PARAMETRELER ÜZERNE ETKLER A) ENFLASYON ktisat teorisine göre mal ve hizmet üretimindeki maliyetlerin yükselmesi, daha sonra bu maliyet artlarnn mal ve hizmetlerin fiyatlarna yansmas nedeniyle önce üretim faktörlerinin talebinin ve daha sonra toplam talebin artmas sonucu fiyatlarn genel düzeyinin sürekli art trendine girmesi süreci maliyet enflasyonu olarak adlandrlmaktadr. 14 Bir ekonomide maliyet artlar, üretim faktör fiyatlarnn ve özellikle bunlardan ücretlerin yükselmesine, girdi fiyatlarnn artmasna, baz mal ve hizmetlerin fiyatlarnn artmasna v.s. ba$l olarak ortaya çkabilir. 15 letmeler temel yeteneklerine konu olan faaliyetleri uzman ve deneyimli elemanlar sayesinde minimum maliyet düzeyinde yaparlar. Ancak her iletme mal veya hizmet üretimi sürecini tamamlamak için temel yetenek konular dndaki alanlarda da faaliyetlerde bulunmak zorundadr. Söz konusu alanlardaki faaliyetlerin her biri için iletmeler ayr ayr yatrm harcamalarnda bulunmak ve uzman igücü istihdam etmek zorunda kalacaklardr. Bu yatrm harcamalar ve igücünün istihdam için yaplan harcamalar üretim sürecinin maliyetini arttracaktr. letmelerin mal veya hizmet üretim süreçlerinin maliyetlerinin art, yukarda açkland$ gibi maliyet enflasyonunun oluum sürecinin balamasna sebep olur. letmelerin d kaynak kullanmna gitmelerinin en önemli sebeplerinden biri maliyet tasarrufu sa$lamaktr. D kaynak kullanm, iletmelerin temel yetenek konularna giren faaliyetlerin dnda kalan faaliyetleri; iletme dndaki, söz konusu faaliyetlerde uzmanlam d kaynak satcs iletmelere devretmesidir. D kaynak 14 Nejat C. BERBERO7LU, Makro Ekonomi Teorisi, Birlik Ofset Yaynclk, Eskiehir, 2000, s BERBERO7LU, a.g.e., s Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII, S.2, 2006)

7 kullanmna giden iletmelerin temel yetenek konusu olmayan faaliyetler, d kaynak satcs taeron iletmelerin temel yetenek konularn oluturur. Bu taeron iletmeler de d kaynak kullanmna giden iletmeler gibi temel yetenek konusu olan faaliyetleri minimum maliyet düzeyinde yaparlar. Taeron firmalarla iletmeler arasnda d kaynak kullanm uygulamasna gidilmesi durumunda d kaynak kullanmna giden iletmenin tüm faaliyetleri minimum maliyet düzeyinde gerçekleir. Böylece iletmelerde maliyet tasarrufu sa$lanr. D kaynak kullanm önce endüstriler bünyesinde ve daha sonra endüstriler arasnda ve tüm ekonomide yaygnlarsa ekonomide maliyet artlarnn ve dolaysyla maliyet enflasyonunun büyük ölçüde önüne geçilmi olur. B) STHDAM VE ÜCRET DÜZEY D kaynak kullanm uygulamalarnn iletmelerde personel says üzerinde azaltc bir etkisinin oldu$unu, d kaynak kullanmnn mikro ekonomik etkileri kapsamnda incelemitik. Bu ba$lamda, d kaynak kullanmnn bir endüstride yaygnlamas, söz konusu endüstrideki emek arz sabit iken emek talebinin azalmas ile bir emek fazlasn ortaya çkarr. D kaynak kullanmnn yaygnlamasyla oluan bu emek fazlas o endüstrideki ücret düzeyi üzerinde azaltc bir etki yapar. D kaynak kullanmnn ekonomideki tüm endüstrilerde yaygn bir ekilde kullanlr hale gelmesi de ayn ekilde ekonomide istihdam ve ücret düzeyini azaltc bir etki yapar. Cranfield irketinin yapt$, Uluslararas Stratejik nsan Kaynaklar Yönetimi aratrmasna göre yllar arasnda d kaynak kullanm uygulamalarnn sonucu igücü saysndaki azaln toplam çalanlarn % 5 inin üzerinde oldu$u sonucuna varlmtr. Türkiye de de d kaynak kullanm, iletmelerin personel saylar azaltmak için en sk kullanlan yöntemlerden biridir. D kaynak kullanm ile personel saysn azaltma oran Türkiye de % 11, ngiltere de % 20, sveç te % 32 düzeyindedir. Tüm az gelimi ve gelimekte olan ülkelerde oldu$u gibi ülkemizde de ekonomik faaliyetlerin yürütüldü$ü her alanda kaçak veya geçici içilerin çaltrlmas söz konusu olmutur. Kaçak içi kavram, herhangi bir i veya toplu i sözlemesiyle istihdam edilmemi, ne sosyal güvencesi ne de bir sendika üyeli$i bulunan, Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII, S.2, 2006) 285

8 hatta yasal olarak varl$ bile olmayan igücünü ifade eder. Kaçak içi uygulamalar daha çok organize olmam içilik iletmelerinde, kaçak içi çaltrmann çok a$r yaptrmlarnn bulunmasna ra$men, oldukça yaygn durumdadr. Bunun sebebi söz konusu iletmelerin denetiminin çok zor olmasdr. Ancak içilik faaliyetinin organize oldu$u büyük iletmelerde de d kaynak kullanm ile d kaynak satcs taeron iletmeler aracl$yla kaçak igücü istihdam yaanmaktadr. Türkiye de igücünün organize oldu$u iletmelerde, d kaynak satcs taeron iletmeler aracl$yla % 30 -%50 orannda kaçak içi kullanm söz konusudur. 16 C) EKONOMK BÜYÜME Ekonomik büyüme, mal ve hizmet üretiminde ve üretim kapasitesinde yaanan artlardr. Baka bir ifade ile büyüme, ülkenin üretim imkanlar e$risinin sa$a do$ru kaymas demektir. 17 Ülkenin üretim imkanlar e$risinin sa$a do$ru kaymas, ya ülkenin üretim faktörleri miktarnda bir artla ya üretim teknolojilerindeki bir ilerlemeyle ya da üretim faktörlerinin verimliliklerinin artyla mümkün olur. D kaynak kullanm, daha önceki bölümlerde açkland$ gibi, iletmelerin üretim faktörlerinden maksimim verim sa$ladklar temel yetenek konular dndaki faaliyetleri için yönlendi$i uygulamalardr. Bu ekilde, iletmeler, üretim faktörlerini maksimum düzeyde verimle kullanamad$ faaliyetleri, söz konusu faaliyetleri üretme sürecinde üretim faktörlerini maksimum verimlilikle kullanan d kaynak satcs iletmelere devrederler. Böylece d kaynak kullanm ile mal veya hizmet üretim süreci kapsamndaki tüm faaliyetlerde üretim faktörleri maksimum düzeyde verimlilikle kullanlr. D kaynak kullanm uygulamalarnn tüm ekonomide kullanlmas halinde üretim faktörlerinin kullanmnda sa$lanacak 16 mdat BÜBER, nsan Kaynaklar Yönetiminde D Kaynaktan Yararlanma ve Seçilmi Sektörler tibariyle çi veren Sendikalarnn Görümelerine Yönelik Bir Aratrma, Yaynlanm Yüksek Lisans Tezi,.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü letme Fakültesi nsan Kaynaklar Yönetimi Anabilim Dal, stanbul, Ümit GÜNER ve Zeki YILMAZ, Ekonomik Büyüme ve Kalk.nma Teorileri Ders Notlar., Kütahya, 2003,s Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII, S.2, 2006)

9 olan verimlilik art, ülkenin üretim imkanlar e$risini sa$a do$ru kaydracak, mal ve hizmet üretim miktar ve kapasitesini ve ekonomik büyüme orann arttracaktr. Ayn ekilde, iletmelerin teknoloji seviyelerine bakld$na, iletmeler, üretim temel yetenek konularndaki faaliyetlerinde yakaladklar ileri teknoloji düzeyini di$er konulardaki faaliyetlerinde yakalayamazlar ya da yakalamalarnn maliyeti çok yüksek olacaktr. Ancak iletmeler, bu faaliyetleri, ilgili konularn temel yetenek konusu olan d kaynak satcs arac iletmelere devrederse, bu iletmelerin ileri teknoloji seviyesine ulam olmakla birlikte, iletmenin üretim sürecinin ortalama teknoloji düzeyinde de art sa$lanm olur. D kaynak kullanm uygulamalarnn tüm ekonomide kullanlmas halinde, ekonominin ortalama teknoloji düzeyinde sa$lanacak olan artlar, ülkenin üretim imkanlar e$risini sa$a doru kaydracak, mal ve hizmet üretim miktar ve kapasitesini ve ekonomik büyüme orann arttracaktr. D) FAZ ORANLARI letmelerin birçok faaliyetleri için d kaynak kullanmna yönlenmesinin en önemli sebeplerinden biri, iletmelerin temel yetenek konularna girmeyen faaliyetleri sa$lamak için yatrm harcamalarndan kurtulmalardr. D kaynak kullanmna giden iletmeler, bu sayede, temel yetenek konular iletmelerin ihtiyac olan faaliyetler olan d kaynak satcs iletmelerin sermaye mallar ve kaynaklar sayesinde ihtiyaçlarn karlar. 18 Bu ekilde d kaynak kullanmnn endüstrilerde ve ekonominin genelinde yaygnlamas, iletmelerin yatrm harcamalarnn temel yetenek konularna ilikin üretim ölçe$ini arttrc veya yatrmlar üzerinde azaltc bir etki yaanmasna neden olacaktr. letmelerin yatrmlarnn azalmas finansal piyasalardan kredi taleplerini azaltacaktr. Kredi taleplerinde meydana gelen azalma faiz oranlarn aa$ çekecektir. 18 Perihan TÜLÜCE, Türkiye de nsan Kaynaklar. Yönetiminde D.8 Kaynaklardan Yararlanma Uygulamas., Alternatif nsan Kaynaklar Politika ve Uygulamalar Dersi Dönem Aratrmas, stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Program, stanbul Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII, S.2, 2006) 287

10 D kaynak kullanmnn kamu kurulularnda yaygnlamas, bu kurulularn yatrm harcamalarnn da azalmasn sa$layacaktr. Kamu kurulularnn hemen hemen tüm harcamalarnn oldu$u gibi yatrm harcamalar da bütçeden ve dolaysyla hazineden karlanmaktadr. Bu durum, hazinenin finansman yükünü biraz daha arttracaktr. Hazinenin, bir finansman kayna$ olarak borçlanma yoluna gitmesi, finansal piyasalardaki faiz oranlar üzerinde arttrc bir etki yapar. Ayrca hazinenin iç borçlanma yoluna giderek faiz oranlarn yükseltmesi, reel sektördeki firmalarn finansal piyasalardan dlanmasna da (crowding out) sebep olur. E) VERG GELRLER letmeler, üretim süreci sonunda katma de$er olarak nihai mal veya hizmet üretirler ve yaptklar bu üretim sonucunda elde ettikleri kar üzerinden kurumlar vergisi ve yarattklar katma de$er kadar dolayl vergi ödemeleri yaparlar. Bir hammadde, nihai mal haline gelene kadar, birçok iletmede katma de$er artna maruz kalabilir. Bu nedenle, maln katma de$erindeki artn geliimi, yani söz konusu mal için ödenmesi gereken dolayl vergi miktar daha do$ru bir ekilde hesaplanabilir. Örne$in, tekstil sektöründe faaliyet gösteren bir entegre iletmeye girdi olarak giren yün, kazak olarak çkar ve bir defa katma de$er kazanm olur. Ancak d kaynak kullanmnn yaygnlat$ bir tekstil sektöründe, yün; iplik üretimi yapan iletmeye girdi olarak girer iplik olarak çkar; çkan iplik, kuma üretimi yapan bir iletmeye girdi olarak girer, kuma olarak çkar; çkan kuma, takm elbise üretimi yapan iletmeye girdi olarak girer ve takm elbise olarak çkar. Böylece üç defa katma de$er art yaanm olur ve nihai mal için ödenecek dolayl vergi miktarnn do$ru olarak hesaplanma ihtimali artar. Ayrca nihai maln üretim süreci birden çok iletmede yapld$ için kayt dna çkma ihtimali azalr. D kaynak kullanmnn vergi gelirleri üzerindeki arttrc di$er bir etkisi de hemen hemen her d kaynak kullanm ilikisinin bir sözlemeye dayanmasndan kaynaklanr. Yaplan d kaynak kullanm anlamalar ayn zamanda yaplan ekonomik faaliyeti kayt 288 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII, S.2, 2006)

11 altna ald$ndan dolay verginin tahakkuk ve tahsil edilme olasl$n arttrr. 19 F) ARBTRAJ Uluslararas d kaynak kullanm, aslnda, ülke içindeki d kaynak kullanmnda oldu$u gibi, baz mal, ara mal ve faaliyetlerin üretimindeki maliyet, dolaysyla fiyat farkllklarndan yararlanmak için yaplr.günümüzde, küreselleme hareketlerinin dünyada hz kazanmas arbitraj kavramnn önemini arttrmtr. Küreselleme hareketlerinin maksimum düzeye ulamas sonucu, mallar ve faktörler için farkl yerlerde uzun süre farkl fiyatlar oluamaz. 20. yüzyln sonunda, ikinci ekonomik küreselleme dalgasn, 100 yl önceki birinci dalgadan ayran iki temel farkllk vardr: Birincisi, iyi tanmlanm bir üretim yönetimi ile yönetmek yerine, uluslararas arbitraj prensibini ara mallarn küçük parçalarna kadar uygulamaktr. Di$er bir ifadeyle ara mallarn küçük parçalarnda dahi farkl yerlerde ortaya çkan fiyat farkllklarnn de$erlendirildi$ini göstermektedir. Bu da, uluslar aras d kaynak kullanm diye anlan yeni uygulamann artna neden olmaktadr. kinci olarak, özel faaliyetlerin dünya çapndaki arbitraj tarafndan yönetildi$i bir dünyada,ulusal hükümetlerin e zamanl ve ba$msz bir ekilde bu duruma müdahale edebilmeleri, yaplan uluslar aras antlamalarla oldukça kstlanmtr. 20 Arbitraj geliri elde etmek amacyla, ara mallar ya da faaliyetler için tek tek d kaynak kullanm uygulamalarna giderek, bir ülkedeki iletmelerin uluslararas farkllklar kullanarak faktör fiyatlarn ya da genellikle kendilerinin d ticaretlerini yapmadklar girdi ya da faaliyetlerin fiyatlarn, bu ara mallar ya da faaliyetlerin üretimini di$er ülkelere tayarak ürettikleri nihai mal veya hizmetin maliyetlerini düürmeye çalrlar. 19 Osman ALTU7, Kay.t D.8. Ekonomi, Türkmen Kitabevi, stanbul, 1999, s Douglas A. IRWIN, The United States n a New Global Economy? A Centuries Perspective, American Economic Review, Papers and Proceedings, S.86, 2001,s Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII, S.2, 2006) 289

12 G) YABANCI SERMAYE ÇEKME letmelerin, bir maln, hizmetin ve/veya üretim faktörünün bulundu$u yerden dolay oluan fiyat farkllklarnn cazip kld$ uluslararas d kaynak kullanm yabanc sermaye ile son derece yakndan ilgilidir. Uluslararas d kaynak kullanm uygulamalar sonucunda, d kaynak kullanan iletmeden, d kaynak satcs iletmenin bulundu$u ülkeye bir sermaye transferi gerçekleecektir.bu tür d kaynak kullanm uygulamalar, d ticaret ve direkt yabanc yatrmlar için olan resmi engellerin azalmasndan çok, d kaynak arzcs iletmenin ara mallar ya da faaliyetler için arz fiyatlarnn düüklü$ü sayesinde nihai ürün veya hizmetin maliyetini azaltacak olmas sayesinde artmtr. H) ULUSLARARASI FAKTÖR FYATLARI letmelerin uluslararas d kaynak kullanm uygulamalarna yönelmesinin en önemli sebebi, ülke içindeki d kaynak kullanmnda oldu$u gibi, uluslararas d kaynak kullanmnn iletmelerin maliyet azaltma hedefleridir. Bu maliyet azalmas, uluslararas d kaynak kullanmnda, ülke içindeki d kaynak kullanmna göre daha yüksektir. Bu farkll$n temelinde de üretim faktörlerinin fiyatlarndaki farkllklar yatmaktadr. Ayn zamanda ülkeler arasndaki faktör fiyat farkllklar, ülke içindeki faktör fiyat farkllklarna göre daha yüksek düzeydedir. 21 Uluslararas faktör fiyat farkllklarnn olumasnn temel nedeni de ülkelerin faktör zenginliklerin farkl olmasdr. Uluslararas d kaynak kullanmn, çok fazla kstlayc varsayma dayanan Heckscher-Ohlin faktör fiyat eitli$i teorisi ile test edersek, uluslararas d kaynak kullanmnn uluslararas faktör fiyatlarn eitledi$ini görürüz.. Buna göre her ülkenin d kaynak satcs iletmeleri, ülkesinde bol olan üretim faktörünü daha çok kulland$ faaliyette ihtisaslar ve bu faaliyeti ihraç eder. hracat, bu faaliyetin üretiminde kullanlan faktörlere olan talebi arttrr. Di$er taraftan, ülkede nisbi olarak daha az bulunan faktörleri kullanarak üretilen faaliyetler için ülke iletmeleri, yabanc ülkelerden d kaynak 21 Richard G. HARRIS, Globalisation, Trade and Incone, Canadian Journal of Economics, S.26, 1993,s Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII, S.2, 2006)

13 kullanmna (ithalata) giderler ve dolaysyla bu faaliyetlerin üretiminde kullanlan faktörler ülke içinde daha az kt hale gelir. Ülkenin d kaynak sat (ihracat) ile ülke içinde bol olan üretim faktörüne talep artaca$ için söz konusu faktörün fiyatnda bir yükselme olur. Di$er taraftan, yabanc ülkelerden d kaynak kullanm ile ülke içinde kt ve pahal olan üretim faktörüne talep azalaca$ için, söz konusu faktörün fiyatnda düüler yaanr. 22 Yimdi, d kaynak kullanmnn sa$layaca$ faktör fiyat eitli$ini, denge analizinde, ekil 3.1 yardmyla açklamaya çalalm. Türkiye, emek yo$un olan yazlm faaliyetini, d kaynak satndan önce, motora göre daha ucuza üretmektedir. Di$er taraftan ngiltere, sermaye yo$un bir ülkedir ve sermeye yo$un mal olan motoru, yazlm faaliyetine göre daha ucuza mal etmektedir. Her iki ülke iletmeleri d kaynak kullanm uygulamalarnda kendilerinde ucuz olan mal veya hizmeti daha fazla üretip, satacaktr. Bu durumda Türk iletmeleri yazlm faaliyeti üretimini arttracak, bunun için daha fazla emek talep edecektir. Bu talep art, ücretleri yükseltecektir. Ayn ekilde, ngiliz iletmeleri, motor üretimini arttrd$nda, bu sefer, daha çok sermaye talep edecek ve bu talep art sermaye faktörünün fiyat olan faiz oranlarn yükseltecektir. 23 Yekil 3.1. de Türkiye de yazlm faaliyeti ihracat dolays ile emek talebi D1 den D2 ye çkacak, buna karlk sermaye talebi D1 den D2 ye düecektir. Bu sebeple Türkiye de ücret seviyesi W1 den W2 ye yükselirken sermayenin geliri R1 den R2 ye inecektir. Bu durumun tersi ngiltere de ortaya çkacak ve bu ülkede sermaye yo$un motor sat dolaysyla emek talebi düerken, sermeye talebi yükselecektir. Bu durumda, ngiltere de ücret talebi düerken, sermaye talebi yükselecektir. Bu durumda ngiltere de ücret seviyesi W1 den W2 ye düerken, sermayenin geliri olan faiz R1 den R2 ye çkacaktr. Her iki ülkede d kaynak kullanm uygulamalar faktör gelirleri üzerinde yaratm oldu$u ters yönlü etkiler sonucunda, faktör gelirlerinde eitli$e do$ru bir hareket söz konusu olacaktr S.Rdvan KARLUK, Uluslararas. Ekonomi, Beta Yayn Da$tm A.Y., 5. Bask stanbul, A.g.e., s A.g.e., s.34 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII, S.2, 2006) 291

14 Ücret Türkiye Faiz S D 1 D 2 S R 1 W 2 W 1 R 2 D 1 D 2 0 Ücret L 1 L 2 8çi Say2s2 ngiltere 0 Faiz K 2 K 1 Sermaye Miktar2 S D 2 S W 1 W 2 R 2 R 1 D 1 D 1 D 2 0 L 2 L 1 8çi Say2s2 0 K 1 K 2 Sermaye Miktar2 ekil 3.1. Faktör Fiyat Eitli$i Kaynak: S. Rdvan Karluk, Uluslararas2 Ekonomi, Beta Yayn Da$ym A.Y., 5. Bask, stanbul, 1998, s.33 I) BA7IMLILIK ETKS Küreselleme hareketlerinin son derece hzland$ günümüz artlarnda, hemen hemen her ülkede uluslararas d kaynak kullanm uygulamalar hzla artar hale gelmitir. letmelerin çeitli sebeplerle bu uygulamalara gitmesinin ülkelere birçok olumlu ekonomik etkilerinin oldu$unu açklamtk. Ancak belirli bir endüstrideki iletmelerin belirli baz faaliyetler için d kaynak kullanm uygulamalarna gitmeleri ve zamanla bu uygulamalarn faaliyet 292 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII, S.2, 2006)

15 konular artarsa, belirli bir süre sonra söz konusu ülkenin söz konusu endüstrisinin içi boalacaktr. Bir ülkedeki bir endüstrinin içinin boalmas demek, o ülkenin o endüstri konusu kapsamndaki mal ve/veya hizmetler konusunda yabanc ülkelere ba$ml olmas demektir. Bir ülkenin baz mal ve/veya hizmetlerde yabanc ülkelere ba$ml hale gelmesi de bata d denge olmak üzere birçok ekonomik parametreler üzerinde olumsuz etkiler gösterecektir. Hemen belirtmek gerekir ki, birçok iktisatçya göre, bu durum küreselleme ortamnda bir sorun olarak görülmemektedir. 25 )KÜRESELLEYME Dünya ekonomisinde 1980 li yllarn sonlarnda yaygnlamaya balayan küreselleme kavram, günümüzde, devaml olarak etkisini arttrmaktadr. Küreselleme, dünya devletlerinin ekonomilerinin bütünlemesini ve ülkeler aras snrlarn etkisinin azalmasn, böylelikle de mal, hizmet ve sermaye aknn kolaylkla sa$lanmasn ifade etmektedir. Dünyada ve ksmen ülkemizde, liberal hükümet politikalar, iletiim ve ulam hizmetlerinin gelimesi, çok uluslu iletmeler ve bölgesel entegrasyonlarn gelimesi, optimal kaynak da$lmnn öneminin artmas ve gelimi ülkelerin çkarlar ve pazar geniletme çabalar küreselleme kavramnn ortaya çkn ve yaygnlamasn sa$layan balca önemli faktörlerdir yüzylda ülkelerin kar karya kaldklar en önemli sorun yurtiçi ve yurt d yabanc iletmelerle nasl rekabet edecekleridir. Artan bu rekabet ve küreselleme koullar, iletmelerin d kaynak satcs iletmelerini birer ortak olarak görmelerini, yakn bir ibirli$i içinde müterilerine kaliteli ürün veya hizmet sunmaya çalmalarn sa$lamakta, bu noktada d kaynak kullanmn, global bir rekabet arac haline getirmektedir. 27 Bu ekilde küreselleme nedeniyle artan d kaynak kullanm uygulamalar da küreselleme sürecini hzlandracaktr. Sonuç olarak d kaynak kullanm ile küreselleme 25 Tamer KOÇEL, 8letme Yöneticili;i, 7. Bask, Beta Yayn Da$tm A.Y., Yayn No:405, stanbul S.Rdvan KARLUK, Uluslararas. Ekonomik Mali ve Siyasal Kurulu8lar, Turan Kitabevi, 4. Bask, Ankara, 1998, s KOÇEL, a.g.e., s.279 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII, S.2, 2006) 293

16 kavramlar karlkl etkileim sürecine girerek bir sirkülasyon oluturacaktr. SONUÇ Outsourcing kavram, literatüre ilk defa ngiltere de, 1980 lerde girmi ve bir iletmenin baka bir iletme için mal veya hizmet sa$lama uygulamasn belirtmek amacyla kullanlmtr. D kaynak kullanm yada d kaynaktan yararlanma biçimlerinde Türkçe ye çevrilen bu uygulama, literatürdeki yerini almtr. Yirmibirinci yüzyldaki hzl sosyal,. ekonomik ve teknolojik gelime, küreselleme e$ilimlerini arttrmtr. Uluslararas ulam ve iletiimin bu paraleldeki geliimi uluslararas ticaret ve sermeye hareketlerindeki engellerin azalmas, yeni pazar araylar ve çok uluslu irketlerin faaliyetlerinin artmas küreselleme e$ilimlerinin ivmesini arttran temel nedenlerdir. Küreselleme, 1980 sonras uluslararas rekabetin artt$, verimlilik ve etkinli$in önem kazand$ bir döneme geçiin yaand$ srada ortaya çkmtr. Sermeye hareketleri, yabanc yatrmlar ve teknoloji transferinin uluslarüstü (supranational) bir nitelik kazanarak dünyaya hzla yaylmas devletlerin ve iletmelerin iradelerinin dnda, kendi kendini besleyen bir hale gelmitir. Küreselleme hareketlerinin beraberinde getirdi$i rekabete dayanan piyasa yapsnda, verimi ve kaliteyi elinde tutan iletmeler ve ülkeler ekonomik anlamda baarl olmaktadr. letmelerin ihtiyac olan faaliyetlerin tamamn veya belirli bir ksmn, bir veya daha fazla iletmeye bir sözlemeyle yaptrmas eklinde de tanmlanan, d kaynak kullanm uygulamalar, iletmelere önemli faydalar sa$lar. letmelerin çeitli faaliyetleri için d kaynak kullanm uygulamalarnn önemli faydalar bulunmakla beraber, bu konuda yeterli bilinç düzeyine ulaamayan ve uygun strateji belirlemeyen iletmeler için önemli riskleri de bulunmaktadr. Bu ekilde faydalar ve riskleri bulunan d kaynak kullanm uygulamalarnn söz konusu fayda ve/veya sakncalarna göre birçok ekonomik etkilerinin olumas kaçnlmazdr. Bu etkiler mikro makro ve uluslararas düzeyde olabilir. Bu etkilerin bazlar kaynaklarn etkin kullanm, maliyetleri ve riskleri azaltma, sa$lkl küçülmeyi sa$lama, verimlili$i arttrma, ürün ve hizmet kalitesini yükseltme, rekabet gücünü arttrma gibi olumlu niteliktedir. Bunlarn yannda d kaynak 294 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII, S.2, 2006)

17 satclarna ba$mllk, iten çkarmalar, iletmelerin içlerinin boalmas, stratejik yeteneklerin ve yönetimdeki kontrolün kaybedilmesi gibi olumsuz nitelikte de olabilir. Söz edilen bu olumlu ve olumsuz etkilerden kaynaklanan makro düzeyde, enflasyon, istihdam ve ücret düzeyi, büyüme, faiz oranlar, vergi gelirleri, yabanc sermaye, uluslararas faktör fiyatlar gibi makroekonomik parametreler üzerinde çeitli dolayl etkiler de yaanacaktr. KAYNAKÇA Ahmet BU7DAYCI, Outsourcing Eve de Girecek, Kapital Dergisi, Mays 1998, s. 186 Van MIEGHEM, J.A.V., Coordinating Investment, Production and Sub-Contracting, Management Science, C. 45, S.7, 1997, p BÜHNER R.,TUSCHKE, A., Outsourcing, Die Betriebswirtschaft, S. 57(1), ss ; Quinn, J.B., Hilmer, F.G., Strategic Outsourcing, 1994, Sloan Management Review, S. 35, p WOODRUFF,D.,v.d. VW s Factory of The Future,Business Week, Vol 7,October 1996, p Mary C LACTY.;,Rudy Hirscheim; The nformation systems Outsourcing Bandwagon ;Sloan management Review,C.35,S.1, 1993b, p V. M GBSON.; Outsourcing Can Save Money and Increase Efficiency,Benifit Administration, Mart,1996, p P.R EMBLETON.;,P.C Wright.; A Pratical Guide to Succesfull Outsurcing,Empowerment in Organisations, C. 6, S. 3,1998, p Zeynep DÜREN,2000 li y.llarda yönetim,alfa, stanbul 2000,s Peter DRUCKER, Kapitalist Ötesi Toplum, (Çev. Belks Çorakç), nklap Kitabevi,stanbul,1994,s Mary F. COOK, Outsourcing Human Resources Functions:Strategies for Providing Enhanced HR Services at Lower Cost, American Managent Assocation, 1998, s.17 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII, S.2, 2006) 295

18 L LOOFF.;Informations Systems Outsourcing Decision Making: A Managerial Approach, Idea Group Publishing, United Kingdom, 1997.p.31 D. J BRYCE, M. USEEM; The mpact of Corprate Outsourcing on Company Value,Europen Managment Journal. C. 16, S. 6, 1998, p Nejat C. BERBERO7LU, Makro Ekonomi Teorisi, Birlik Ofset Yaynclk, Eskiehir, 2000, s.219 mdat BÜBER, nsan Kaynaklar Yönetiminde D Kaynaktan Yararlanma ve Seçilmi Sektörler tibariyle çi veren Sendikalarnn Görümelerine Yönelik Bir Aratrma, Yaynlanm Yüksek Lisans Tezi,.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü letme Fakültesi nsan Kaynaklar Yönetimi Anabilim Dal, stanbul,1999. Ümit GÜNER ve Zeki YILMAZ, Ekonomik Büyüme ve Kalk.nma Teorileri Ders Notlar., Kütahya, 2003,s.2 Perihan TÜLÜCE, Türkiye de nsan Kaynaklar. Yönetiminde D.8 Kaynaklardan Yararlanma Uygulamas., Alternatif nsan Kaynaklar Politika ve Uygulamalar Dersi Dönem Aratrmas, stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Program, stanbul Osman ALTU7, Kay.t D.8. Ekonomi, Türkmen Kitabevi, stanbul, 1999, s.2-6 Douglas A. IRWIN, The United States n a New Global Economy? A Centuries Perspective, American Economic Review, Papers and Proceedings, S.86, 2001,s Richard G. HARRIS, Globalisation, Trade and Incone, Canadian Journal of Economics, S.26, 1993,s S.Rdvan KARLUK, Uluslararas. Ekonomi, Beta Yayn Da$tm A.Y., 5. Bask stanbul, Tamer KOÇEL, 8letme Yöneticili;i, 7. Bask, Beta Yayn Da$tm A.Y., Yayn No:405, stanbul S.Rdvan KARLUK, Uluslararas. Ekonomik Mali ve Siyasal Kurulu8lar, Turan Kitabevi, 4. Bask, Ankara, 1998, s Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII, S.2, 2006)