The Investigation of Strategies to Cope with Students Misbehaviors According to Teachers and Students Perspectives *

Transkript

1 Elementary Education Online, 7(2), , lköretim Online, 7(2), , [Online]: The Investigation of Strategies to Cope with Students Misbehaviors According to Teachers and Students Perspectives * Fatma SADIK ** ABSTRACT. This study is a descriptive/case study investigating the strategies that teachers used to deal with the misbehavior in terms of both students and teachers perspectives. The data was obtained by various techniques such as critical incident, observation, interviews and personal information forms which were conducted on teachers and students. One of the participant teachers was female and four of them were male. Three teachers were teaching fourth grade and two teachers were teaching fifth grade. The participant students consisted of 75 girls and 97 boys (fourth grade and fifth grade). The results can be summarized as in the following; the teachers found strategies dealing with misbehaviors positive as preventive and repairing, whereas students determined their teachers behaviors as punishing, threatening, and unfair. During the classroom observations, the most common strategies used by the teachers were verbal warning (shouting), ignoring, warning by gestures, dressing down and threatening. Key words: Classroom Management, Misbehaviors, Deal with Misbehaviors SUMMARY Purpose and significance: As the misbehaviors increase the need of management and discipline, managing students undesirable behaviors has become one of the main focuses of classroom management recently. In the related literature, it is obvious that this issue has been approached from only the teachers perspective. In this respect, this study aims at investigating the perspectives of teachers and students on students classroom misbehaviors and strategies used to deal with these misbehaviors. Methods: This study is a descriptive/case study in which five teachers and 172 students from the same school participated One of the participant teachers was female and four of them were male. Three teachers were teaching fourth grade and two teachers were teaching fifth grade. The participant students consisted of 75 girls and 97 boys (fourth grade and fifth grade). The critical incident technique was conducted by the participant students and they were asked to write some notes about the misbehaviors in their classes. The participant teachers were interviewed and their classes were observed for 45 teaching hours in terms of teachers strategies to cope with possible misbehaviors. Personal information form was used for both groups. Results: The teachers found strategies dealing with misbehaviors positive as preventive and repairing, whereas students determined their teachers behaviors as punishing, threatening, and unfair. During the classroom observations, the most common strategies used by the teachers were verbal warning (shouting), ignoring, warning by gestures, dressing down and threatening. The teachers reported that they followed a hierarchical order while they had to give punishment and they used the physical treatment as for the last solution, while the students reported that their teachers were usually tense and they punished them without warning. It was found that the strategies that the participant teachers used to deal with the misbehaviors were different according to the gender of the students and it was observed that they behaved stricter to male students. Discussion and Conclusions: The results of the study reveal that the participant teachers had a tendency to use warning signs (asking students not to do something rather than asking students to do something), shouting, threatening and criticizing negatively, but they did not use strategies such as praising, encouraging, giving feedback. It can be concluded that the teachers usually used external control focused strategies when they encountered misbehaviors in their classes. * This study is part of a PhD thesis, which was supported by Cukurova University, The Research Funds Office (SOSBE.2003.D8). ** Ört. Gör. Dr., Çukurova Üniversitesi, Eitim Fakültesi, fsadik@cu.edu.tr

2 stenmeyen Davranılarla Ba Etme Stratejilerinin Öretmen ve Örenci Görülerine Göre ncelenmesi Fatma SADIK ** ÖZ. Bu aratırma, örencilerin sınıf içinde istenmeyen davranılarıyla ba edilmede kullanılan stratejiler hakkında öretmen ve örenci görülerini aynı okulda inceleyen nitel bir çalımadır. Aratırma için belirlenen ilköretim okulu alt sosyo-ekonomik düzeyde bir okuldur. Aratırma verilerinin toplanmasında eletirel olay, görüme, gözlem ve kiisel bilgi formları kullanılmıtır. Aratırmaya katılan öretmenlerden biri kadın, dördü erkektir. Be öretmenin üçü 4. sınıf, ikisi 5. sınıf öretmenidir. Örenci grubu 4 ve 5. sınıfa devam eden, 75 i kız, 97 si erkek olmak üzere toplam 172 örenciden olumaktadır. Aratırma bulgularından elde edilen sonuçlar u ekilde özetlenebilir. Öretmenler, istenmeyen davranılarla ba etme stratejilerini önleyici ve iyiletirici bir dier ifadeyle olumlu algılamakta, örenciler ise öretmenlerinin davranılarının cezalandırıcı, korkutucu ve adaletsiz olduunu düünmektedir. Sınıf gözlemleri sırasında öretmenlerin en yaygın kullandıı stratejiler sözlü uyarı (yüksek sesle baırma), görmezden gelme, beden diliyle uyarı, azarlama ve gözdaı verme olmutur. Anahtar Sözcükler: Sınıf Yönetimi, Problem Davranılar, Problem Davranılarla Ba Etme GR Okullarda öretim, benzer ya grubunda, benzer bilgi ve becerilere sahip örencilerle birlikte yürütülmektedir Özçelik (1992) in vurguladıı gibi örenciler her ne kadar benzer bilgi ve becerilere sahip olsalar da birbirlerinin özdei deillerdir ve toplumun okullardan bekledii, tüm örenmelerin yüksek nitelikte bir öretim hizmeti eliinde gerçekletirmesidir. Bu önemli görevin verimli bir ekilde yerine getirilmesi ise uygun örenme-öretme ortamının yaratılmasına ve yönetilmesine balıdır. Ornstein (1990, Akt: Karaolu, 1998, 32), Van Der Sijde, Tomic (1993) ve Harmer (1983) e göre öretmenler, öretmek için örencilerini yönetebilmelidirler (Akt: Turanlı,1995). Öretmenler, sınıfta potansiyel olarak önemli sayılan birçok özellie sahip olsalar bile, eer sınıfta düzeni salayamıyorlarsa örenciler çok az öreneceklerdir. Bu durum, öretim ve yönetimin birbiriyle balantısını ortaya koymaktadır (Edwards, 1993; Lewis, 2001). Sınıf yönetimi ile örenci baarısı arasındaki ilikiyi inceleyen aratırmalarda iyi yönetilen sınıflarda örenci baarısının arttıı ve öretimsel amaçların gerçeklemesini engelleyen davranıların gözlenmedii ile ilgili sonuçların elde edilmesi bu görüü desteklemektedir (Evertson ve Emmer, 1982; Veenman, 1984; Evertson ve Harris, 1992; Tulley ve Chiu, 1995; Veenman ve Raemakers, 1995; Merreet ve Wheldall, 1988). Demirel (1999, 188) ise dikkati, sınıfta öretme-örenme etkinliklerinde düzeni kurma ve koruma ihtiyacı duyan öretmenlerin disiplin rollerinin önemine çekmektedir. Çünkü istenmeyen örenci davranıları ile sık karılaılan sınıflarda, sınıf düzeni de sık sık bozulur ve öretmenler zamanlarının çounu öretmenlik görevlerinden çok, bu davranıları kontrol etmek için harcamak zorunda kalırlar. Bu konuyla ilgili yapılan aratırmalar, öretmenlerin sınıf yönetiminde yaadıkları sorunların, çounlukla istenmeyen davranılarla ba etme ile ilgili olduu (Zuckerman, 2000; Glickman ve Tamashiro, 1980) ve öretmenlerin istenmeyen davranıların yönetimine, akademik davranıların yönetiminden daha fazla zaman ayırdıı sonuçlarını elde ederek, bu görüü desteklemektedir (Merrett, ve Wheldall, 1984,1988; Rosen, Taylor, O Leary ve Sanderson; 1990; Özyürek, 1996). Edwards (1993) a göre, sınıftaki örenmeleri en üst seviyede gerçekletirme amacına ulamak için gerekli sınıf disiplinini salamak, öretmenlerin en önemli görevi ve temel ** Ört. Gör. Dr., Çukurova Üniversitesi, Eitim Fakültesi, fsadik@cu.edu.tr 233

3 sorumluluudur. Evertson, Emmer ve Worsham (2003) ile Weber, (2003), amaçlanan sınıf disiplininin; örencilerin istenmeyen davranıları ile ba etmede, davranıın amacını, süresini ve dier örenciler üzerindeki etkilerini dikkate alarak en uygun yöntemin seçilmesiyle mümkün olabileceini vurgulamaktadırlar. Konuyla ilgili aratırmalar incelendiinde problem davranıların tür ve iddeti, nedenleri, öretmenlerin problem davranılarla ba etmede kullandıkları stratejiler, öretmenlerin örenci davranıları ve disipline karı tutumları ve sınıf yönetim yeterliliklerinin disiplinin farklı yönleri olarak odak nokta olduu görülmütür. Merret ve Wheldall (1984), genel olarak deneyimi az olan öretmenlerin, örencilerin istenmeyen davranılarını daha ciddi algıladıklarını bulurken, Sokal, Smith ve Mowat (2003) ise eitim tecrübeleri daha fazla olan öetmenlerin tutumlarının daha müdahaleci olduunu bulmutur. Borg ve Falzon (1989) ve Boldurmaz (2000) ise, üst sınıflardaki öretmenlerin istenmeyen örenci davranılarına karı daha hogörülü ve hazırlıklı oldukları sonucunu elde etmilerdir. Öretmenlerin davranı yönetim stratejilerine okul türü ve okulun bulunduu yerleim yeri deikenleri açısından yaklaan aratırmaların sonuçları, bu deikenlerin öretmenin yöntem seçiminde etkili olduunu göstermektedir. Özel okul öretmenleri uygulamada daha etkili olduklarını ve daha az sorunlar yaadıklarını, kırsal kesim öretmenleri ve kentin kenar mahallerinde görev yapan öretmenler ise, disiplin olaylarının gittikçe kötületiini ve problem davranıların yönetimine daha çok zaman harcadıklarını ifade etmilerdir (Boldurmaz; 2000; Gottfredson ve Gottfredson, 2001; Brown ve Payne, 1992). Sonuç olarak ilgili literatürde, örencilerin istenmeyen davranıları ve bu davranılarla ba etme stratejileri ile ilgili aratırmaların, çounlukla öretmen algılamaları açısından yapıldıı görülmektedir. Örenci görülerine bavuran ve bu konuda genellikle ortaöretim ve üniversite düzeyinde yapılan sınırlı sayıdaki aratırmalar örencilerin, öretmenlerinin disiplini salamaya yönelik davranılarını bazen etkili bulurken, bazen aırı hogörülü, katı ya da etkisiz bulduklarını göstermektedir (Tulley ve Chiu, 1998; King, Gullone ve Dadds,1990; Terzi, 2001). Elde edilen bu sonuçlara göre örencilerin, öretmenlerinin istenmeyen davranılarla ba etme stratejileri ile beklentileri, okul düzeylerine, okul türlerine ve cinsiyete göre deimektedir. Nitekim Ergün ve Duman (1998) tarafından yapılan aratırmada, üniversite örencilerinin lise örencilerine ve kız örencilerin erkek örencilere göre, öretmenin daha hogörülü olmasını bekledikleri sonucu elde edilmitir. Benzer bir aratırma da Turanlı (1995) tarafından yapılmı ve örencilerin öretmenlerinden; örencilerin ilgi ve ihtiyaçlarını dikkate alma, azarlamama ve arkadaça davranmayı bekledikleri görülmütür. Aynı okuldaki öretmen ve örencilerin istenmeyen davranılarla ba edilme stratejilerini algılayılarını karılatıran herhangi bir çalımaya ise rastlanmamıtır. Bu gerekçeler dorultusunda bir ilköretim okulunda görev yapan 4 ve 5. sınıf öretmenlerinin istenmeyen davranılarla ba etmede kullandıkları stratejilerin bu öretmenlerin örencileri tarafından nasıl algılandıını derinlemesine inceleyen bir nitel çalıma yapmaya gereksinim duyulmutur. Bu temel amaç dorultusunda aaıdaki sorulara yanıt aranmıtır. 1. Öretmenlerin, örencilerin sınıf içinde istenmeyen davranılarıyla ba etmede kullandıkları stratejiler nelerdir? 2. Öretmenlerin istenmeyen davranılarla ba etmede kullandıkları stratejiler, örencilerin cinsiyetine göre farklılamakta mıdır? 3. Örencilerin, öretmenin istenmeyen davranılarla ba etme stratejileri ile ilgili görüleri örencinin cinsiyetine göre farklılamakta mıdır? 4. Öretmenlerin istenmeyen davranılarla ba etme stratejileri, öretmen ve örenci görülerine göre farklılamakta mıdır? YÖNTEM Aratırmanın Modeli Bu aratırma, örencilerin sınıf içinde istenmeyen davranılarıyla ba edilmede kullanılan stratejiler hakkında öretmen ve örenci görülerini aynı okulda inceleyen nitel bir çalımadır. 234

4 Aratırmanın yürütülecei okulunun belirlenmesinde amaçlı örnekleme yöntemlerinden younluk, kritik durum ve kolay ulaılabilir durum örneklemesi birlikte kullanılmıtır. Aratırma için belirlenen ilköretim okulu alt sosyo-ekonomik düzeydeki bir mahallededir. Aratırma Grupları Grup 1: Bu grup, aratırmanın yürütüldüü ilköretim okulunun 4 ve 5. sınıflarında görev yapan sınıf öretmenlerini kapsamaktadır. Okulda 3 tane dördüncü sınıf ve iki tane beinci sınıf bulunması nedeniyle toplam be öretmenle çalıılmıtır. Öretmenlerden biri bayan dier dört öretmen erkektir. Bir öretmen, öretmen okulu, bir öretmen sınıf öretmenlii, iki öretmen eitim fakültesinin farklı bölümlerinden (Almanca ve Fransızca öretmenlii) ve bir öretmen de fen-edebiyat fakültesi kütüphanecilik bölümü mezunudur. Öretmenlerin biri 27 yıl, dördü ise 7 8 yıllık mesleki kıdeme sahiptir. Bir erkek öretmen 9, bir bayan öretmen 8 ve dier erkek öretmenler 1 3 yıldır aratırmanın yürütüldüü ilköretim okulunda görev yaptıklarını belirtmilerdir. Sınıflardaki örenci sayısı ise ortalama 36 dır. Grup 2: Bu grup, aratırmanın yürütüldüü ilköretim okulunun 4 ve 5. sınıflarına devam eden örencileri kapsamaktadır. Aratırmada örencilerden örneklem alma yoluna gidilmemi, toplam 172 örenci aratırmaya dâhil edilmitir. Aratırmaya katılan örencilerin %43.6 sı kız (75), % 56.4 ü erkektir (97). Örencilerin %58.1 gibi yarısından fazlası Adana doumludur, %41.9 unun ailesi ise Güneydou ve Dou Anadolu bölgelerinden göç eden ailelerdir. Örencilerin %66.8 inin annesi, %18.0 inin babası okuma-yazma bilmemektedir. Örencilerin %95.3 ünün annesi ev hanımı, %49.5 inin babası ise geliri düük deiik i alanlarında içi olarak çalımaktadır. Veri Toplama Araçları ve Verilerin Toplanması Aratırma verileri eitim-öretim yılında toplanmıtır. Uygulama yapılan gün sınıflarda bulunan örencilere sen ne yapmıtın, öretmen ne yaptı?, neler hissettin, davranıı tekrar yaptın mı? soruları sorularak tipik durum/olay teknii (critical incident) uygulanmı ve örencilerden disiplin olayları hakkında kısa bir yazı yazmaları istenmitir. Öretmenlerle yarı yapılandırılmı görüme formları kullanılarak görüme yapılmı, formların hazırlanmasında ilgili literatürün taranmasıyla elde edilen kuramsal bilgiler, bu konuda yapılan aratırmalarda kullanılan veri toplama araçları ile uzman görüleri esas alınmıtır. Görümeler sırasında katılımcıların izni alınarak ses kayıt cihazı kullanılmı ayrıca bazı sorular için görüme formları üzerinde kısa notlar alınmıtır. Böylece görüme sırasında soru sorma ve etkili dinleme ilevleri daha etkili bir biçimde yerine getirilmitir. Bu aratırmada dorudan katılımlı gözlemlerden; sınıf ortamında örencilerin hangi problem davranıları gösterdii ve öretmenlerin bu davranılarla nasıl ba ettiini görmek amacıyla yararlanılmıtır. Her sınıfta, her biri farklı gün ve saatlerde, arka arkaya 3 ders saati ve 3 kez olmak üzere aratırmacı tarafından toplam 45 ders saati sınıf gözlemi yapılmıtır. Kiisel bilgi formlarından ise çalıma gruplarının özelliklerini ayrıntılı bir ekilde belirlemek amacıyla yararlanılmıtır. Verilerin Analizi Aratırmanın nitel verilerinin analizinde kodlama, temaların bulunması, verilerin kod ve temalara göre organize edilmesi aamalarından oluan içerik analizi kullanılmıtır. Word ortamına aktarılarak elde edilen yazılı metinlerin satır satır okunması ve veriler arasında yer alan anlamlı bölümlerin (bir kelime, cümle, paragraf gibi) kodlanmasında (isim verilmesinde), aratırmacının veri analizine balamadan önce belirledii genel çerçeveden yararlanılmı, kodlama yapılan bölümlerin altı çizilmi ve kod yanına yazılmıtır. Kodlamada tekrar okuma ve alanyazına dönme ilemleri tekrar edilmi, bu süreçte yeni elde edilen veriler kod listesine eklenmi ve yeni kodlara göre eski kodlar deitirilmitir. Kodlamanın güvenirlii için rasgele seçilen örnekler üzerinde aratırmacı ve danıman ayrı ayrı kodlama yapmı ve sonuçlar karılatırılarak, kodlamanın önyargı ve yanlı anlamadan uzak, ortak bir anlayıa göre yapılması salanmıtır. Kodlar arasındaki ilikiler incelenerek, benzerlik ve farklılıklar saptanmı ve aratırma bulgularının ana hatlarını oluturacak temalar oluturulmutur. 235

5 Temaların iç tutarlılıı için bir tema altında yer alan kodların dier temalar altında yer alan kodlarla örtümemesine dikkat edilmitir. Elde edilen kodlar ve oluturulan temalar, etkili bir biçimde organize edilip edilmediinin incelenmesi için Çukurova Üniversitesi Eitim Fakültesinde görev yapan konu alanıyla ilgili öretim elemanlarına sunulmu, gelen öneriler dorultusunda gerekli düzeltmeler yapılarak yeniden düzenlenmitir. Ayrıca içerik analizi sonucunda elde edilen kategorilerde yer alan örenci ve öretmen davranılarının her birinin sınıf gözlemleri süresince gözlenme durumuna yönelik frekans daılımları belirlenmi, temalar ve altındaki kodlar sunulurken mümkün olduunca tanımlayıcı olunmaya dikkat edilerek, öretmen ve örencilerin ifadelerine dorudan alıntılarla tırnak içinde yer verilmitir. BULGULAR 1. Öretmenlerin, Örencilerin Sınıf çinde stenmeyen Davranılarıyla Ba Etmede Kullandıkları Stratejiler Nelerdir? 1.1. Öretmenlerin, Örencilerin Sınıf çinde stenmeyen Davranılarıyla Ba Etmede Kullandıkları Stratejiler le lgili Görüleri Aratırmaya katılan be öretmenin, sınıf içinde karılatıkları istenmeyen davranılarla ba etmede kullandıklarını ifade ettikleri stratejiler gruplandırıldıında; sözlü uyarı, beden diliyle uyarı, açıklama yapma-nasihat etme, azarlama ve gözdaı verme, örencinin notunu azaltma, örenciyi izole etme, sınıf çevresini yeniden yönlendirme, örenciyle anlama yapma, görmezden gelme, ödül ve pekitireç kullanma, sevdii bir eyden örenciyi mahrum bırakma, model olma, görev verme (sorumluluk verme), örencinin bedeninde güç kullanma (bedensel acı verme), aile ile iletiim kurma, davranıın nedenini aratırma, rehber olma ve dönüt-düzeltme verme kategorileri elde edilmitir. Görüme sırasında öretmenler tepkilerinin genellikle belli bir sıra izlediini, çounlukla ilk olarak ittttt konumayalım, lütfen sessiz oluyoruz, parmaksız konumayalım, arkadalarınızı dinleyin, yeter artık vb gibi sözel uyarılar yaptıklarını, davranı devam ederse örencinin ismini söyleyerek dorudan kiiyi uyardıklarını belirtmilerdir. Öretmenler genel olarak sözlü uyarının etkili olmadıı konusunda hem fikir olmuladır. Bir öretmen bu konudaki görüünü ona bakarak sesimi yükselttiimde gözleri dolan ve hatasını anlayan örenci de var, ne söylersen söyle sırıtan ve devam eden de eklinde belirtirken bir baka öretmen, önce ortaya konuuyorum, ama yapmaya devam ediyor, direk ona bakıyorum, sen ne yapıyorsun bak bunu herkese söylüyorum ama özellikle senin için diyorum, sanki ona demiyorum iki dakika sonra devam ediyor eklinde belirtmitir. Ders sırasında problem davranı gösteren örenciye doru yürüme, ona bakma (göz kontaı) ve onun yanında dersi anlatma (fiziksel yakınlık), yüksek sesle azarlama ve açıklama yapma, öretmenlerin sözlü uyarılar ie yaramadıı takdirde en fazla kullandıklarını belirttikleri stratejiler olmutur. Öretmenlerin açıklamalarına göre gürültü yapma, derse ilgisizlik ve ders dıında bir eylerle ilgilenme davranılarının sınıf genelinde çok fazla olması nedeniyle, en sık açıklamak durumunda kaldıkları ey neden okula gelmek ve eitim görmek gerektiidir. Küfür etme, yalan söyleme, kavga etme ve hırsızlık yapma öretmenlerin bire bir örenciyle görüme yaparak veya sınıf genelinde gündeme getirerek açıklama yapıp- nasihat ettiklerini belirttikleri dier sorun davranılar olmutur. Örencilerin genellikle açıklamaları dinleyip kabul ettiklerini ancak çou zaman aynı ekilde davranmaya devam etmeleri karısında çıtayı yükseltip azarlayıp-gözdaı verdiklerini belirten öretmenler çocuklarla iyi iletiim kurmaya, espri ile yaklamaya ve bilinçlendirmeye çalııp, her yolu denemelerine ramen, çocuk bir ey anlamıyorsa yapacak tek bir ey kaldıını onun da cezalandırmak (bedensel ceza) olduunu ifade etmilerdir. Öretmenler, genellikle kalem açma bahanesi ile çöp kutusunun yanında bekleme, kalem ya da silgi almak için kısa süreli yerinden kalkıp arkadaının yanına gitme ve dersi kaynatmak amacıyla yaptıkları kısa süreli komiklik ve gereksiz soru sorma davranılarını 236

6 görmezden geldiklerini belirtmilerdir. Üç öretmen, anlama yaparken, ödül ve pekitireci gündeme getirip, iki stratejiyi birlikte kullandıklarını ifade ederken, iki öretmen özellikle yerleri temiz tutma ve Türkçe dilbilgisi kurallarına uygun konuma konusunda model olmaya çalıtıklarını vurgulamıtır. Bunların yanı sıra iki öretmen sınıf çevresini yeniden yönlendirme, iki öretmen aile ile iletiim kurma ve bir öretmen problem davranıın nedenlerini aratırma ile rehberlik yapma (yardım etme) stratejilerini uyguladıını belirtmitir. Aaıda öretmenlerin bu stratejilerin kullanımlarıyla ilgili verdikleri örnek durumlar yer almaktadır. Öretmen-A: bir dönem tırnak makasıyla gezdim sınıfta, çocukların uzun tırnakları vardı, bu benim görevim deil ama ilgilendim. Alıkanlık kazansın diye model olmaya çalıtım (Model olma) Öretmen- C: sıraya girip çıkarken birbirlerini rahatsız ediyorlardı ve gürültü oluyordu, oturma düzenini deitirdim mesela (Sınıf çevresini yeniden yönlendirme) Öretmen-D: çocukları övmek lazım, tahtaya kaldırıp soru çözdürüyorum, yardım ediyorum, aferiiinnn, bravo, hadi alkılayalım arkadaınızı diyorum (Ödül ve pekitireç kullanma) Notunu azaltma, sevdii bir eyden mahrum bırakma, tek ayaküstünde bekletme, örenciyi sınıftan çıkarma, eve gönderme, örenciyle konumama, onu sınıfta yok sayma ve ilgilenmeme öretmenlerin ceza olarak belirttikleri ilk uygulamalar olmasına ramen, be öretmen de genellikle fiziksel ceza uyguladıklarını ifade etmitir. Nadiren ceza olarak yazı yazma ve fazladan ödev verme uygulaması da yaptıını belirten bir dier öretmen, bundan sonuç alamadıını biri yapıyor dieri yapmıyor, birbirlerinin gözünde sen yaptın ben yapmadım gibi enayi durumuna sokma durumları olabiliyor eklinde açıklamıtır. Be öretmende, yönetime okula devamsızlık dıında asla hiçbir sorun yansıtmadıını belirtmitir. Okul idaresinin ilgisizlii ve olumsuz uygulamaları nedeniyle öretmenler arasında gruplamalar olduundan dolayı meslektaları ile konumaya olumlu bakmadıklarını ifade eden öretmenler, aile ile iletiime önem verdiklerini ancak okuldaki yanlı tutumlar nedeniyle velilerin okula gelmediini ve sorunları kendi balarına çözmeye çalıtıklarını ifade etmilerdir Öretmenlerin Örencilerin Sınıf çinde stenmeyen Davranılarıyla Ba Etmede Kullandıkları Stratejiler le lgili Örenci Görüleri Örencilerden edilen verilerin analizleri sonucunda, öretmenlerin problem davranılarla ba etmede kullandıkları stratejilerle ilgili Tablo 1 de belirtilen kategoriler ve bu kategoriler içinde yer alan öretmen davranıları elde edilmitir. Örenciler, sınıf içinde istenmeyen bir davranıı ilk yaptıklarında öretmenlerinin çounlukla emir cümleleri ile sözel olarak onları uyardıını (susun, kapayın çenenizi, geç yerine, gir lan sıraya, fermuarları çekin, kaldır parmaını, kes sesini vb.), uyarıya ramen davranıı tekrar yaptıklarında ise çok sinirlenip dövdüünü belirtmilerdir. Öretmenlerinin sınıf kurallarını nadiren hatırlattıını belirten örenciler, öretmenlerinin her zamankinden daha fazla sinirli olduunda ise hiç uyarmadan dövdüünü ifade etmilerdir. Çou zaman sözel uyarı ve dayaın (tokat atma, saç çekme, kafasına vurma, cetvelle omzuna ya da sırtına vurma, ellerine sopayla vurma vb.) birlikte kullanıldıını belirten örenciler, öretmenlerinin dayak atarken çok kızgın ve sinirli olduunu, hakaret ettiini, ben sana yapma demedim mi lan, kes sesini zırlama diye baırıp, çaırdıını ifade etmilerdir. Öretmenlerinin dersi onlara bırakıp madem çok iyi biliyorsunuz siz anlatın dediini belirten örenciler, arkadalarımızdan biri bir ey yaptıında dersi anlatmayı bırakıp onu dövmeye gidiyor eklinde açıklama getirmilerdir. Öretmenlerinin çounlukla onları tehdit ettiini belirten örenciler, eer öretmenimiz çok sinirli deilse sınıftan atıyor, kapının önünde ya da çöpün yanında tek ayaküstünde bekletiyor, Beden Eitimi dersine çıkarmıyor, ters ters bakıyor, kalarını çatıyor, söz hakkı vermiyor, ceza olarak yazı yazdırtıyor vb. eklinde görü bildirmilerdir. Örencilerin görülerine göre, açıklama ve nasihat nadiren ve çounlukla dayak atıldıktan sonra yapılmakta, öretmenler dersi genellikle kitaptan okutturarak, yazı yazdırarak ilemekte, ödev verip, ödevleri nasıl yapacakları konusunda onlara yardım etmemektedir. Örencilerin açıklamalarında, küfür etme, zımba oynama (bir çeit kumar), kavga etme, yalan söyleme, ödevlerini yapmama, ders dıında 237

7 eylerle ilgilenme, gürültü yapma, arkadalarını rahatsız etme davranıları, öretmenlerinin çou zaman uyarmadan dövdükleri istenmeyen davranılar olarak görülmütür. Örencilerin görülerine göre, sıra dayaı eklinde grup cezalandırması genellikle sınıf toplu halde gürültü yaptıında, yazılıdan 1 ya da 2 aldıklarında, eksi (-) not ya da 1 verilmesi ise çounlukla dersi dinlemediklerinde ve kopya çektiklerinde uygulanan stratejilerdir. Ancak bazı örencilerin, zaten 1 veriyorsun, niye bir de dövüyorsun eklinde görü bildirerek, notu azaltma ve dayaın birlikte uygulandıını da ifade ettikleri görülmütür. Tablo 1. Örenci Görülerine Göre Öretmenlerin Problem Davranılarla Ba Etmede Kullandıkları Stratejiler Kategoriler Sözlü uyarı Beden diliyle uyarı Açıklama yapmanasihat etme Azarlama- gözdaı verme Notunu azaltma zolasyon Sevdii bir eyden mahrum bırakma Bedeninde güç kullanma (Bedensel acı verme) Aile ile iletiim kurma Zorla özendirme Aaılayıcı söz söyleme- alay etme Ceza olarak yazı yazdırma Kategorilerde Yer Alan Öretmen Davranıları Yüksek sesle baırma, örencinin adını söyleme, emir cümleleri (sessiz ol, bir daha yapma, susun, çeneni kapa vb.) ve dolaylı olarak kuralı hatırlatma, fermuarları çekin, çiçek olun, tamaaammm vb. ifadeler kullanma. Jest ve mimikleri kullanma (ters ters yüzüne bakma, kalarını çatma, göz kontaı kurma, parmaını dudaına götürerek sessizlik isteme, itttt vb.), boazını temizleme, ayaklarını yere vurma, örenciye doru yürüyerek ya da yanına durarak fiziksel yakınlık kullanma. Neden-sonuç ilikisini açıklama, davranıın yanlılıı ile ilgili gerçek yaamdan ve kendi hayatından örnekler verme. Yüksek sesle ve sinirli bir ekilde azarlama, kötü not vermekle, bir baka sınıfa ve müdüre göndermekle, fiziksel ceza uygulamakla tehdit etme, örencinin defter ve kitaplarını yere atma. Eksi (-) not verme, 1 verme, var olan puanından 1 50 puan arası not düürme, var olan + puanlardan kanat çıkarma (-), sınav kâıdını okurken düük puan verme. Örencinin oturma yerini deitirme, sınıfın dıına çıkartma, eve gönderme, sınıf kapısının önünde, çöp kutusuna baktırarak, tahtanın önünde veya sınıfın bir köesinde tek ayaküstünde bekletme, örenciyle konumama, örenciye küsme ve o yokmu gibi davranma. Sevilen bir dersi yapmama (Beden Eitimi), sevdii bir etkinlikten çıkartma veya hiç etkinlie almama. Tokat atma, saçını-kulaını çekme, ensesine ya da kafasına vurma, kolunu ya da omzun sıkma, tekmeleme, sopayla ya da cetvelle el ve ayaklarına vurma, itme, savurma, sıra dayaı atma. Örencinin anne babasının okula gelmesini isteyerek onlarla görüme yapma Kirlettii yeri temizletme, özür diletme, kırdıı eyi aldırtma, kapıyı vurmadan içeri almama Örencinin zekâsı, görünüü (geri zekâlı, salak, manyak, hayvan, lan, öküz arabası, eek herif, cadı gibisin, pislik herif, midemi bulandırıyorsunuz vb.) ve ailesiyle ilgili (cahil sürüsü, konumayı bilmiyorlar vb.) söz söyleme. Aynı ödevi tekrar yapma, kitaptan bir bölümü defterine geçirme, stiklal Marı nı 10 kez yazma vb. Aileyi okula çaırma ise 10 örenci tarafından belirtilen bir strateji olup genellikle öretmenim üç kez uyardı ama yine yapınca annemi okula çaırdı eklinde açıklanmıtır. Belirtilen kategorilerden farklı olarak üç örenci, istenmeyen bir davranı yaptıklarında öretmenlerinin ne yaparsam bir daha yapmazsın diye sorduunu, tekrar yaptıklarında ise sana nasıl davranmamı istersin diye sorarak ceza verdiini belirtmilerdir. Öretmenlerin bu tutumları karısında duygularını çounlukla öretmenimden gıcık alıyorum, yine yapıyorum çünkü bize hayvan gibi davranıyor, arkadalarıma vurduunda bana vurulmu gibi canım yanıyor, üzülüyorum, haklıyı haksızı ayırmadan dövüyor, neden böyle yapıyorsunuz diye sormadan azarlayıp, dövüyor, neden ailelerimize hakaret ediyor, kafalarımız karpuz deil ki 238

8 öyle vurulmaz, ondan nefret ediyorum, baka öretmen istiyorum vb. eklinde belirten örenciler olduu gibi öretmenini haklı bulan örenciler de olmutur. Aaıda, öretmenlerin istenmeyen davranılarıyla sınıf içinde nasıl ba ettii ile ilgili örenci görülerinden örnek ifadeler verilmitir. Örenci- M: sus der, susmazsak yanına çaırır ve iki tane sopayla elimize vurur,, bu yüzden bir çok kii 10 ar tane sopa yedik, bir daha yaparsanız 20 tane vuracaım dedi (Sözlü uyarıbedeninde güç kullanma- azarlama-gözdaı verme) Örenci- S: sınıfta bir arkadaımla tartıtıımızı gördü ve nedenini sormadan ikimize de tokat attı (Bedeninde güç kullanma) Örenci- T: Özellikle parmak kaldırarak konumamızı istiyor, kaldırmazsak çok kızıyor ama saı solu belli deil, bazen de tokat atıyor (Azarlama- bedeninde güç kullanma) 1.3. Sınıf Gözlemlerine Göre Öretmenlerin Örencilerin Sınıf çinde stenmeyen Davranılarıyla Ba Etmede Kullandıkları Stratejiler Aratırmaya katılan be öretmenin sınıflarında gerçekletirilen gözlemlerin içerik analizi sonucunda, öretmenlerin problem davranılarla ba etmede kullandıkları stratejiler ve kullanımları ile ilgili elde edilen frekans daılımı Ek 1 de görülmektedir. Tablo incelendiinde, sözel uyarının en yaygın kullanılan strateji olduu görülmektedir. Öretmenler istenmeyen davranıı görür görmez genellikle sinirli ve gergin bir yüz ifadesi, sert ve öfkeli bir ses tonu ile baırmılar ve uyarılarını emir vererek yapmılardır. Öretmenlerin genellikle yüksek bir ses tonu ile çeneler yine yerlerde, tüp açıldı yine sınıf kaynıyor, diliniz imi, daıldınız toplanın artık, çeneler deil eller çalısın, aloo sesim geliyor mu, çiçek olun, fermuarları çekin, tamaaammmm vb eklindeki ifadeleri, ders boyunca yaygın olarak kullanılan dier sözel uyarılar olmutur. Sakin bir ses tonuyla kuralı hatırlatan, istenen davranıı belirten ve örencinin ismini istenen davranıla ilikilendiren ifadeler ise nadiren gözlenmitir. Dersler genellikle düz anlatım yöntemiyle veya öretmen tarafından seçilen bir örenciye konunun ders kitabından okutturulması eklinde yapılmıtır. Ara sıra soru-cevap yoluyla örenciyi aktif kılmaya çalıan öretmenlerin, çounlukla farklı örencilere söz hakkı vermeyip, genellikle akademik baarısı yüksek kız örencilere younlatıkları görülmütür. Derse katılmayanları fark etme, cesaretlendirme, yetersizlikleri konusunda hogörülü olma, örenciler konuurken gerek göz kontaı kurarak, gerekse onaylayıcı beden dili mesajlarıyla (baını sallama, göz kontaı kurma, örenciye dinlediini gösteren yüz ifadesi vb.) dinlediini gösterme nadiren gözlenen öretmen davranıları olmutur. Dorudan isim söylenerek örenciye yapılan sözel uyarılar, sınıfa yapılan genel-dolaylı uyarılardan daha sık gözlenmi ve çounlukla örenciye doru yürüyerek veya omzundan sertçe iterek geç otur yerine, yayılma öyle düzgün otur vb eklinde yapılarak fiziksel yakınlık denetimi ile birlikte kullanılmıtır. Sınıfta dolama, parmaını dudaına götürerek itttttt yapma, ayaklarını yere ya da ellerini masaya/tahtaya vurarak gürültüyle uyarma, el çırpma, kollarını kavuturarak, kaları çatık ve hiçbir ey söylemeden örencilere ters ters bakma, problem davranı gösteren örenciye doru yürüme davranıları öretmenlerin örencileri beden diliyle uyarırken yaygın olarak yaptıkları dier davranılar olmutur. Öretmenler, örenci/örenciler sözel uyarıya ramen rahatsızlık verici davranılarına devam ettiinde çounlukla daha yüksek, sert, öfkeli bir ses tonu ile baırarak, sözel uyarıyı tekrarlamılardır. kinci uyarıya ramen tekrar yapıldıında öretmenlerin ara sıra hiçbir ey söylemeyip, dersi dier örencilerle yapmaya çalıtıkları, zaman zaman da azarlama ve tehdit etme yoluna gittikleri görülmütür. Problem davranıı gösteren örencileri fark etme ancak hiçbir müdahalede bulunmama, sınıf gözlemlerinde en sık gözlenen öretmen davranılarından bir dieri olmutur. Dersten ve etkinlikten uzaklaan örencileri derse katılıma tevik etmek için sıraların arasında dolama, örencinin sırtını sıvazlama cesaretlendirici ifadelerle yaklama davranıları ise çok nadir gözlenmitir. Öretmenlerin azarlama ve gözdaı verme davranıları ile genellikle davranıın görmezden gelinmesine ramen, aynı örenciler sorun davranıı yapmaya devam ettiinde karılaılmı, bununla birlikte bazı örenciler davranıı ilk kez yaptıklarında azarlanmılardır. Öretmenler örencilere daha çok bedensel güç kullanılacaı ya da notlarının 239

9 azaltılacaı tehdidini yapmılardır. Aynı örencilere söz verme, örencilere söz verirken belli bir sıra izlenmesi (oturma düzenine göre) nedeniyle bazı örencilere konuma sırasının hiç gelmemesi, parmak kaldıran örenciler olduu halde çou zaman verdii örnek ya da yaptıı açıklama doru olduu için söz almadan konuan örencileri dinleme, sınıfa sırtı dönük, uzun süre tahtaya yazı yazma veya ilem yapma ve masada uzun süre oturma eklinde karılaılan bazı öretmen davranılarının, izin almadan konuma, gürültü yapma, sınıfta dolama ve öretmenin dikkatini çekme davranılarını arttırdıı gözlenmitir. Örencilerin büyük çounluunun dersten uzaklatıı, hep bir aızdan konumaya ve baka eylerle ilgilenmeye baladıkları durumlarda, öretmenlerin bazen sınıf çevresini yeniden yönlendirme stratejisini kullandıkları ve bunu genellikle kısa süreli arkı söyleme, flüt çalma, etkinlii deitirme eklinde uyguladıkları gözlenmitir. Çalımada geri kalma, etkinlii yarım bırakma, beklenen ekilde yapamama, yanlı veya eksik yapma, yava davranma, tamamlamayı istememe, yapamayacaını söyleyerek oflayıp puflama eklinde karılaılan yetersizlik davranıları karısında iki öretmenin zaman zaman rehberlik salama stratejisini kullandıkları, üç öretmenin ise çounlukla alaycı ve küçük düürücü ifadelerle örencilerin hatalarını vurguladıkları (sende kafa yok olum, aptal aptal sırıtma halindesin yine, bouna azını yorma, kafasız, kuları saymaya devam et ku beyinli, evde yediin dayak yetmiyor deil mi vb.) görülmütür. Aaıda bu uygulama ile ilgili bazı gözlem örnekleri yer almaktadır. Öretmen- C: Sorduu soruya cevap verirken bocalayan kız örenciye telalanma, bildiin kelimelerle cevap vermeye çalı, önce kafanda bir düün bakalım, bilmediin kelime var mı, bana sorabilirsin dedi. Öretmen- D: soruya alakasız cevaplar veren bir örenciye Sıkı atıyorsun bakıyorum da, önce düün sonra konu diye baırdı. Öretmen- E: Tahtaya kalkan örenci soruyu yapamayınca, densiz aptal gibi görünüyorsun, hiç azını yorma saçmalıklarını dinlemeyeceim diye baırdı Öretmenler, açıklama yapma-nasihat etme stratejisini ara sıra ve genellikle izin almadan konuma (örnein, bence karımayın arkadaınıza, daha çok heyecanlanıyor ve yanlı yapacaım diye tedirgin oluyor çocuklar, herkes izin almadan konuursa kim ne diyor nasıl duyacaız, tam bir kargaa oluyor), deien durumlara uyum salayamama (örnein, çocuklar Matematik dersinde geri kaldık biraz bu ders yine Matematik yapıyoruz ), öretmene karı gelme ve sınıfta oturma biçimine dikkat etmeme (örnein, Ümit, kitabı sıranın üstüne koyarak oku olum, gözlerini bozacaksın) davranılarına müdahalede kullanmılar, ancak açıklamalarını çounlukla baırarak yapmılardır. Model olma stratejisinin, genellikle kaba konuma ve izin almadan konuma davranılarıyla ba etmede kullanıldıı gözlenmitir. Görev (sorumluluk) verme stratejisi ise çounlukla derse ilgisizlik ve ders dıı eylerle ilgilenme davranıları gösteren örenciye soru sorma ya da bir ey yapmasını isteme eklinde ara sıra uygulanan bir dier strateji olmutur. Ödül ve pekitireçler ise çok nadir kullanılan stratejiler olmu, pekitireçler daha çok akademik yönden baarılı olan örencilere (çounlukla kız örenciler) performanslarına yönelik olarak örenciyi alkılatma eklinde verilmitir. zolasyon stratejisi ise genellikle yer deitirme (örnein, arkadaını rahatsız eden bir örencinin yerinin deitirilmesi), tek ayaküstünde bekletme (örnein, sürekli konuan ve dersle ilgilenmeyen bir örenciyi çöp kutusunun yanında duvara dönük bekletme) ve arkadaına fiziksel iddet gösteren bir örencinin eve gönderilmesi eklinde uygulanmıtır. Örencinin bedeninde güç kullanımı (bedensel acı verme), çounlukla örencinin sırtına, kafasına, ensesine vurma ve tokat atma eklinde gözlenmi, dönüt-düzeltme verme B ve D, ek süre tanıma ise, beklenen ekilde davranı gösteremeyen (çalıma da geri kalan) bazı örencilere yönelik olarak, Öretmen- A-B- C ve D nin nadiren kullandıı stratejiler olmu, E sınıfında bu stratejilerin kullanımıyla karılaılmamıtır. Sevdii bir eyden mahrum bırakma ise, iki kez Beden Eitime dersine çıkmama (grup) ve bir kez teneffüse çıkarılmama (bireysel) olarak D sınıfında, notunu azaltma ise öretmeni oyalama ve öretmene saygısızlık yapma davranılarını gösteren iki erkek örenciye davranı notunun 1 verilmesi eklinde A sınıfında uygulanmıtır. Davranıın nedenini aratırma stratejisi, dorudan örenciye soru sorma (neden 240

10 ödevini yapmadın, neden yerinde oturmuyorsun, niçin arkadaına küfür ettin vb.) eklinde gözlenmi yargılama ve suçlama içeren ifadeleri ise çounlukla Öretmen- A ve C (örnein, kitaplarını evde unutan örencilere sus bu kitaplar okunacak, evde okumuyorsunuz biliyorum, kitaplarınız yanınızda bile deil, siz neden evde kalmıyorsunuz ki diye baırma) kullanmı, D ve E sınıflarında ise (örnein, tahtada asılı duran haritanın bir köesinin yırtılması ile ilgili sürekli açıklama yapan örencilere yeter artık, ben sizin gibi deilim bir defa da anlarım bir eyi, kendi aklınızla benimkini karıtırmayın, bir haritaya sahip olamadınız nadiren gözlenmitir. Örencileri güler yüzle selamlama, cokulu yüz ifadesi, neeli ve içten davranma, hareketli ve canlı olma, gülümseme, sakin bir ses tonuyla konuma nadiren gözlenen öretmen davranıları olmu, öretmenlerin genel olarak gereinden yüksek sesle konuma ve baırma eiliminde olduu, gergin ve sinirli bir yüz ifadesi ile derse girdikleri görülmütür. 2. Öretmenlerin, Örencilerin Sınıf çinde stenmeyen Davranılarıyla Ba Etmede Kullandıkları Stratejiler, Örencilerin Cinsiyetine Göre Farklılamakta mıdır? Görüme yapılan öretmenlere istenmeyen davranılarla ba etmede kullandıkları stratejilerin örencilerin cinsiyeti bakımından deiip /deimedii sorulduunda, öretmenler, kız ve erkeklerin fiziksel-sosyal-psikolojik ve akademik özellikler bakımından birbirlerinden farklı olduunu vurgulayarak, örencinin bedeninde güç kullanma (bedensel acı verme) cezası dıındaki dier tüm ba etme stratejilerini ve ceza türlerini kız-erkek örenci ayrımı yapmaksızın uyguladıklarını belirtmilerdir. Ancak iki öretmen, mesela Barı, ön sıraya gidip arkadaının kalemini alıp kırabilir ya da çöpe atabilir, bu kesinlikle iyi niyetli bir davranı deildir ve ben bu çocua sesimin tonunu yükseltip baırabilirim, kulaını çekebilirim. Çünkü Barı olumlu bir davranı göstermedii için ona karı iyi niyetli olamıyorum. Aynı davranıı bir kız örenci yapmısa ve süreklilik kazanmamısa ona daha az iddetle baırırım, onu ikna etmeye çalıırım, bir baka öretmen ise sık sık ödev yapmama mesela, kız ya da erkek örenci fark etmez ama ayda yılda bir ödev yapmamı bir kız örenci ise, alıkanlık haline gelmemise sözle söylerim-uyarırım eklinde görü bildirerek, kız örencileri öncelikle konuarak, açıklama yaparak ikna etmeye çalıtıklarını ifade etmilerdir. Aaıda öretmenlerin bu konuyla ilgili görülerinden örnek ifadelere yer verilmitir. Öretmen-A: kızlara direk vurma olayı olmaz bende, ama öyle yapabiliyorum, elimi kafasının üzerine koyup elime vurabiliyorum Öretmen-B: cezayı gündeme getiriyorum kızlarda, konuuyorum ve ite bu davranılarına devam edersen bir takım eyleri kaybedersin diyorum, suçluluk duygusu uyandırmaya çalııyorum yani Öretmen-C: ayrım yapmam, ama kızlarda tokadın iddetini ayarlarım, yani zarar vermeyecek ekilde. Bunun bir tokat olduunu ve tokat yemenin ne kadar kötü bir olay olduunu açıklayarak bir daha yapmaması gerektiini söylerim Ancak sınıf gözlemleri sırasında öretmenlerin istenmeyen örenci davranılarıyla ba etmede kullandıkları stratejilerin örencilerin cinsiyetine göre farklılatıı, sadece bedeninde güç kullanma stratejisinin kullanımında deil dier stratejilerin uygulanmasında da örencinin cinsiyetine göre farklılıklar olduu gözlenmitir. Dorudan sözel uyarı, azarlama ve gözdaı verme, bedeninde güç kullanma (bedensel acı verme) aaılayıcı söz söyleme-alay etme, yargılama-eletirme-suçlama ve izolasyon stratejilerinin uygulandıı örenciler, çounlukla erkek örenciler olmutur. Kız örencilerin izinsiz konuma, öretmene karı gelme, öretmenin dikkatini çekmeye çalıma ve kendi aralarında konuma davranılarının çounlukla öretmenler tarafından görmezden gelindii, kız örencilere yönelik sözel uyarıların çok sert bir ses tonuyla yapılmadıı ve aaılayıcı olmadıı gözlenmitir. stenmeyen davranıta bulunan kız örencilere sözel uyarılar yapılırken öncelikle sınıf geneline sözel uyarıların yapıldıı, erkek örencilerin ise davranıın ilk ortaya çıkıında dahi çou zaman sert bir ekilde dorudan uyarıldıı ve yüksek sesle azarlandıkları gözlenmitir. Erkek örencilere yapılan uyarıların zaman zaman lan, herif, eek, ne biçim adamsın sen, ku beyinli vb. gibi olumsuz sıfat ve kaba sözcüklerle birlikte yapıldıı, kız örencilere ise çounlukla isimle seslenildii ve 241

11 istenilen davranıla ilikili bir ekilde sözel uyarılar yapıldıı gözlenmitir. Erkek örencilere müdahaleler genellikle daha sert olmutur. 3. Öretmenlerin Örencilerin Sınıf çinde stenmeyen Davranılarıyla Ba Etmede Kullandıkları Stratejiler le lgili Örenci Görüleri, Örencinin Cinsiyetine Göre Farklılamakta mıdır? Aratırmaya katılan örencilerin, öretmenlerinin sınıf içinde istenmeyen davranılarla ba etmede kullandıkları stratejiler ile ilgili görüleri, örenci cinsiyetine göre gruplandıında, Tablo 2. de belirtilen oranlar elde edilmitir. Tablo 2. Kız ve Erkek Örencilerin Görülerine Göre Öretmenlerin Sınıf çinde stenmeyen Davranılarla Ba Etme Stratejileri Cinsiyet Kız Erkek Toplam Stratejiler f % f % f % Sözlü uyarı Bedeninde güç kullanma (Bedensel acı verme) zolasyon Notunu azaltma Aaılayıcı söz söyleme-alay etme Beden diliyle uyarı Zorla özendirme Sevdii bir eyden mahrum bırakma Açıklama yapma-nasihat etme Ceza olarak yazı yazdırma Aileyi çaırma Bedeninde güç kullanma (bedensel acı verme) erkek örenciler arasında en fazla belirtilen (%98.9) birinci, sözel uyarı ise en fazla belirtilen ikinci strateji (%95.8) olmutur. Kız örenciler arasında ise en fazla belirtilen birinci strateji, sözel uyarı (%100) olmu, bedensel acı verme stratejisi (%93.3) ise ikinci sırada belirtilmitir. Tabloda görüldüü gibi, izolasyon, notunu azaltma, aaılayıcı söz söyleme-alay etme, beden diliyle uyarı, zorla özendirme, sevdii bir eyden mahrum bırakma açıklama yapma-nasihat etme, ceza olarak yazı yazdırma ve aileyi çaırma stratejilerinin de kız örenciler tarafından tanımlanma oranı, erkek örencilerden daha yüksektir. Örencilerin yazılı açıklamaları incelendiinde, erkek örencilerin öretmenin istenmeyen davranılara karı müdahalesini çounlukla kendi yaptıkları bir davranı sonrası karılatıkları tepkiler olarak, kız örencilerin ise özellikle bedensel acı verme (bedeninde güç kullanma) stratejisinin kullanımını arkadalarının karılatıı tepki olarak açıkladıkları görümütür. Aaıda örencilerin bu konuyla ilgili açıklamalarından örnek ifadeler verilmitir. Kız örenci- L: sınıfta en çok olanlar kavga eder bu durumda öretmenimiz kızar ve sopayla ya da tokat atarak onları döver Erkek örenci R: derste konutuumuzda öretmenimiz kafamıza bir tane vurur Kız örenci-k: parmak kaldırmadan konumak öretmenimizin en kızdıı ey, bizi uyarıyor 4. Öretmenlerin Örencilerin Sınıf çinde stenmeyen Davranılarıyla Ba Etmede Kullandıkları Stratejiler le lgili Öretmen ve Örenci Görüleri Farklılamakta mıdır? 242

12 Her iki grupta, istenmeyen davranı ilk kez yapıldıında sözel uyarıyla müdahale edildii konusunda hem fikir olmulardır. Ancak öretmenlere göre sözel uyarılar, uygun bir dille ve istenen davranıı ifade eden ekilde, sınıf geneline yapılırken, örenciler öretmenlerinin uyarılarını genellikle örenciye/örencilere hitap ederek, öfkeli ve baırarak yaptıını ifade etmilerdir. Öretmenler istenmeyen davranıa karı müdahalelerinin genellikle belli bir sıra izlediini, sınıf geneline yaptıkları sözel uyarıya ramen sorun davranı devam ettii takdirde isimle seslenerek dorudan örenciyi uyardıklarını ve uyarıyı beden diliyle (örenciye doru yürüme, örenciyle göz kontaı kurma, dersi anlatmaya örencinin yanında devam etme, vb.) desteklediklerini belirtmilerdir. Buna karılık örencilerin görüleri, öretmenleri sinirli olduu zaman hiç uyarmadan dövdüü ve çou zaman sözel uyarı ve dayaın birlikte kullanıldıı eklindedir. Öretmenler dorudan sözel uyarılar ie yaramadıında çounlukla örencileri yüksek sesle azarladıklarını ve açıklama yapıp, nasihat etme stratejilerini uyguladıklarını ifade ederken, örencilerin görüü, açıklama yapma ve nasihat etmenin çounlukla dayak yedikten sonra yapıldıı eklindedir. Öretmenler özellikle gürültü yapma, derse ilgisizlik, ders dıında eylerle ilgilenme davranılarının çok olması nedeniyle sık sık açıklama yaparak, örencilere nasihatte bulunduklarını ifade etmilerdir. Buna karılık örencilerin görülerine göre bu davranılar, öretmenlerinin çou zaman onları uyarmadan dövdüü veya sinirli deilse tehdit ettii davranılardır. Aratırmaya katılan be öretmen de, örencilerin açıklama ve nasihatleri dinleyip kabul ettiklerini ancak aynı ekilde davranmaya devam ettiklerini belirtmilerdir. Bu nedenle mecburen cezayı hatırlatan ifadelerle gözdaı vermek durumunda kaldıklarını vurgulayan öretmenler, bunu yaparken rencide edici olmamaya özen gösterdiklerini ifade etmilerdir. Örencilerin görülerine göre ise öretmenler dayak atarken kendilerine ve ailelerine küçük düürücü, alaycı sözler de söylemektedir. Öretmenler, örencileri istenen davranıa yönlendirmek için rehberlik yaptıklarını, model olmaya çalıtıklarını, ödül ve pekitireçler kullandıklarını, espri yaptıklarını, etkinlii deitirdiklerini, görev verdiklerini ve bazı davranıları görmezden geldiklerini vurgulamılardır. Örencilerin açıklamalarında ise öretmenlerin kullandıklarını belirttikleri bu stratejilere rastlanmamıtır. Her iki grupta uygulanan cezaların çounlukla fiziksel olduu konusunda aynı görütedirler. Fiziksel ceza konusundaki düüncelerin farklılatıı nokta ise, öretmenlerin fiziksel cezayı her yolu deneyip sonuç alamadıklarında uygulamak zorunda kaldıklarını belirtmeleri, örencilerin ise öretmenlerinin çou zaman dier stratejileri uygulamadan onları dövdüünü ifade etmeleridir. TARTIMA, SONUÇ ve ÖNERLER Elde edilen bulgular, öretmenlerin kendi davranılarını öncelikle önleyici ve iyiletirici bir dier ifadeyle olumlu algıladıklarını göstermitir. stenmeyen davranılarla ba etme konusuna öretmen açısından yaklaan aratırmalar incelendiinde, benzer sonuçlar elde edildii, öretmenlerin kendi iletiim becerilerini (Arslanta, 1998; Günay, 2003; Terzi, 2001) ve davranılarını genellikle olumlu algılama eiliminde oldukları görülmektedir (Aydın, 2001; Öztürk, 2001; Demirolu, 2001; Demir, 2003). Bu aratırmada öretmenlerin istenmeyen davranılarla ba etme stratejilerinin örenciler tarafından nasıl algılandıına da bakılmı ve örencilerin öretmenlerinin problem davranılarla ba etme davranılarını korkutucu ve adaletsiz olarak deerlendirdikleri, özellikle fiziksel cezanın erkek örenciler tarafından daha fazla dile getirildii görülmütür. Bu durum, öretmenlerin erkek örencilere daha kaba ve sert davranmalarından kaynaklanabilir. Aratırmaya katılan erkek örencilerin fiziksel cezayı daha çok kendilerine, kız örencilerin ise sınıfta problem davranı gösteren arkadalarına verilen bir ceza eklinde ifade etmelerinin, bu görüü destekledii düünülmektedir. Ayrıca bu bulguya dayalı olarak, fiziksel cezanın bütün örencilerin önünde verildii de söylenebilir. Sınıf gözlemlerinde de benzer sonuçlar elde edilmi, dorudan sözel uyarı, azarlama ve gözdaı verme, bedeninde güç kullanma (bedensel acı verme) aaılayıcı söz söyleme-alay etme, yargılama-eletirme-suçlama ve izolasyon stratejilerinin uygulandıı örenciler çounlukla erkek örenciler olmutur. Bu bulgu yapılan aratırmaların sonuçlarıyla benzerdir. 243

13 Öretmenlerin kendi sınıflarındaki örencilere eit davranıp/davranmadıkları sorusunun cevabı her ne kadar belirsizlik taıyor eklinde düünülse de yapılan aratırmalar, bütün öretim kademelerinde öretmenlerin önemli bir çounluunun örencilere eit davranmadıını göstermektedir. Aratırmalardan elde edilen veriler, öretmenlerin örencilerin cinsiyet, fiziksel görünüm, ailesinin sosyo-ekonomik düzeyi, aile ile iletiim, örenci baarısı gibi özelliklerden etkilenerek beklentiler gelitirdiklerini ve örencilere yönelik davranılarının bu beklentiler çerçevesinde farklılatıını göstermektedir (Öztürk ve Koç, 2001; Celep, 2002; Öztürk, Koç ve ahin, 2003; Mahirolu ve Buluç, 2003). Öretmenlerinin bu tutumları karısında duygularını çounlukla öretmenimden gıcık alıyorum, yine yapıyorum çünkü bize hayvan gibi davranıyor, üzülüyorum, haklıyı haksızı ayırmadan dövüyor, neden böyle yapıyorsunuz diye sormadan azarlıyor, onun hapse girmesini istiyorum, vb. eklinde belirten örencilerin, öretmenlerinin davranılarını ayrımcı ve davranıın nitelik ve niceliiyle tutarlı olmayan ekilde algıladıı söylenebilir. Kendi davranılarının yanlı olmadıını düünen örencilerin, öretmenin uyguladıı stratejiyi haksız algılama olasılıı yüksektir. Bu aratırmada örenciler, istenmeyen davranıları genel olarak sınıf içinde hiç göstermediklerini ifade ettiklerinden, elde edilen bu bulgunun, aratırmanın dier bulgularıyla tutarlı olduu görülmektedir. Elde edilen bulgular, öretmenlerin istenmeyen davranılarla ba etme davranılarına örenci algılaması açısından yaklaan sınırlı sayıda aratırmaların sonuçlarıyla benzer olmu (Aydın, 2001; Tulley ve Chıu, 1998; Güven, 1994), örencilerin duygularını genel olarak kızgınlık, korku, derse gitmek istememe, öretmeni ve dersi sevmeme, okuldan kopma, umursamama, sıkılma olarak ifade ettii görülmütür (Aydın, 2001; Aksüt, Kaya ve Kuzu, 2006; Balkıs, Duru ve Bulu, 2006; Duman, Gelili ve Çetin, 2006). Algılar, bireyle dı dünya arasındaki karılıklı etkileimle ortaya çıkar (Cücelolu, 1991, 118). Sınıf içinde örencinin en yakın dı dünyası öretmeni ve sınıf arkadalarıdır ve örenci algısının olumsuzluu, öretmenin örenciler üzerinde bıraktıı olumsuz izlenimlerden kaynaklanmaktadır (Çelik, 2003). Bu nedenle öretmen ve örenci algılamalarındaki bu farklılıın, öretmenlerin kendilerini objektif olarak deerlendirememelerinden kaynaklandıı söylenebilir. Bununla birlikte, örenci farklılıkları da (ilgi ve yetenekleri, deerleri, tutumları, inançları, kiilikleri vb.) bu sonucu dourmu olabilir. Özellikle küçük ya gruplarında, kendi yeterliliini henüz yeterince tanımayan örencilerin, kendine yönelik algılamalarını da dısal çevredeki davranılardan çıkardıı dikkate alındıında (Öztürk, Koç ve ahin, 2003), kendisini yetersiz algılayan örencilerin, öretmeni suçlama eilimi içine girmi olmaları da mümkündür. Sınıf gözlemlerinde sözel uyarının en yaygın kullanılan strateji olduu görülmütür. Ancak uyarılar çounlukla öfkeli bir ses tonu ile baırılarak yapılmı ve tüm sınıfın dikkatini olumsuz etkiledii gözlenmitir. sim söylenerek, dorudan örenciye yapılan sözel uyarıların, sınıfa yapılan genel-dolaylı uyarılardan daha sık verildii, beklenen davranıtan ziyade, yapmaması gereken davranıı vurguladıı ve ara sıra örencinin üzerine yürüyerek, öfkeli bir ses tonuyla argo sözcükler kullanıldıı görülmütür. Sakin bir ses tonuyla kuralı hatırlatan, istenen davranıı belirten, örencinin ismini istenen davranıla ilikilendiren ifadelerin nadiren gözlenmesi, olumsuz bir durum olarak deerlendirilebilir. Ayrıca ilköretim döneminde çocuun sosyallemesinde en önemli rol modeli olan öretmenin (Yeilyaprak, 2006), iletiim kurma tarzı, giyinii, kiilii ve her türlü sosyal becerileriyle çocuu etkileme gücü dikkate alındıında sınıf içinde argo sözcükler kullanan öretmenin, olumlu bir model oluturmadıı söylenebilir. stenmeyen davranıa sözlü müdahaleler, kısa, öz ve konuyla ilikili olmaları bakımından avantajlar salar. Ancak, etkililii Çelik (2003) in belirttii gibi seçilen sözcükler kadar ses tonuyla da ilikilidir. Aırı tepki, etkili sınıf yönetimi açısından olumsuz bir durumdur. Özellikle küçük rahatsızlıklar veren ya da o an meydana gelen, planlı olmayan davranılar için isimle uyarılar yapmak, örencinin grup içinde zor durumda kalmasına yol açıp, direnme ve karılık vermeye tevik edebilir (Gordon, 1974). Sınıf gözlemlerin de örencilerin sözel uyarıdan kısa bir süre sonra aynı davranıı tekrarladıkları görülmütür. Bu nedenle uygun olmayan ses tonu ve beklenen davranıı içermeyen, emredici sözel uyarıların etkili olmadıı söylenebilir. 244

14 Örenci/örenciler sözel uyarıya ramen rahatsızlık verici davranılarına devam ettiinde öretmenler ilk çare olarak çounlukla daha yüksek ve sert bir ses tonu ile baırarak, uyarıyı tekrarlama, azarlama ve tehdit etme yoluna gitmilerdir. Bu bulgu, Gözütok (1992) ve O Leary ve Sanderson ile Rosen ve Taylor (1990) un sınıf gözlemleriyle elde ettikleri bulgulara benzer olurken (sert bakma, yüksek sesle azarlama, notla tehdit etme, ceza tehdidi yapma), Atıcı (1999) nın gözlem sonuçlarından (baırma %7 oranında gerçeklemitir) farklı olmutur. Bu aratırmaya katılan öretmenlerin genellikle yüksek sesle, baırarak konuma eiliminde olmaları, iletiim alıkanlıklarından ve kiilik özelliklerinden kaynaklanabilecei gibi, mesleki gelir ve statünün daha fazla çabayı karılamadıı gibi bir anlayıa sahip olmalarından kaynaklanmı da olabilir. Ayrıca sınıf gözlemlerinin yapıldıı aylarda, okulda yaanan olumsuz olayların (hırsızlık ve bıçakla yaralama, öretmenlerin ve okul yöneticilerinin soruturma geçiriyor olmaları, okul yönetimiyle ilgili yaanan iletiim problemleri vb.) okul genelinde gerginlik ve stres yarattıı düünülmektedir. Etkinlikler sürerken, planlı olmayan, o an meydana gelen ve geçici olan istenmeyen davranıların görmezden gelinerek ho görülmesi, etkinliin kesintiye uramaması ve dersin akıını engellememesi açısından uygun bir davranı kabul edilebilir (Baar, 1997; Sayın, 2001). Ancak, sınıf düzenini ve dersin akıını uzun süre engelleyen bir davranıı görmezden gelmek, örencilerin hogörüye kuralın ihlal edilebilecei anlamını yüklemelerine, öretmenden herhangi bir tepki almadıı için, davranıa onay verildiini düünmelerine ve sınıf kurallarını öncelikle öretmenin çinedii gibi bir anlam çıkartmalarına neden olarak, istenmeyen davranıın sınıf geneline yayılmasını salayabilir. Oldukça sık gözlenen problem davranıların, genellikle görmezden gelinen davranılar olması nedeniyle, öretmenlerin bu stratejiyi etkili kullanamadıkları söylenebilir (Bkz. Ek 1). Örencilerin yazılı anlatımlarında da görmezden gelme davranıı ile ilgili bir bulguya rastlanmamı olması, öretmenin bu davranıının örenciler tarafından fark edilmediini dorulamaktadır. Görmezden gelme stratejisinin bu kadar yüksek oranlarda kullanılmasının bir dier nedeni de gözlemcinin sınıf ortamındaki varlıının, öretmeni etkilemi olması olabilir. Sınıf gözlemleri süresince, öretmenlerin öretme faaliyetlerini kesintiye uratmadan, sözel olmayan uyarma yöntemlerinden birini ya da bir kaçını izledii gözlenmitir. Sözel tepkilerin tüm sınıfın dikkatini çekip, örenci dikkatini olumsuz etkileme olasılıından dolayı beden dilinin sık kullanılan bir strateji olması, olumlu bir durum olarak deerlendirilebilir. Ancak örencileri güler yüzle selamlama, cokulu yüz ifadesi, neeli ve içten davranma, hareketli ve canlı olma, gülümseme, örencinin sırtını sıvazlama, omzuna dokunma ve baını okama gibi örenciye sevildiini, ilgilenildiini, kabul edildiini ve deer verildiini hissettiren davranıların nadiren gözlenmesinin olumsuz olduu düünülmektedir. Özellikle çocukların yetikinlerin ne dediinden çok nasıl dediine dikkat ettikleri ve sözel olmayan mesajları okuma eiliminde oldukları göz önüne alındıında, (Celep, 2002; Güçlü, 2000; Cangelosi, 1997), örencilerin öretmenleriyle ilgili olumsuz algılarının, öretmenlerinden bu tür davranıları nadiren görmeleriyle ilikili olduu düünülmektedir. Aratırmaya katılan öretmenlerin görüme sırasında belirttikleri gerçek yaamdan uygun örnekler verme, öykü, fıkra anlatma ve espri yapmaya gözlem sırasında yer vermedikleri gözlenmitir. Bu durum, örenmenin ciddi bir ekilde yapılması gereken bir i olduunu, elenceli bir ortamda öretimin ciddiyetini kaybedecei veya disiplini salayamayacaının düünülmesinden kaynaklanabilir. Ayrıca eitim ve öretim etkinliklerinde örencilerin ilgi ve gereksinimlerine göre aktif katılımı salayıcı öretim yöntemlerinin kullanılmadıı, dönütdüzeltme verme, sorumluluk verme ve davranıın nedenlerini aratırmaya ise zaman ayrılmadıı görülmütür. Çalımada geri kalma, etkinlii yarım bırakma, beklenen ekilde yapamama, hata yapma vb eklinde gözlenen yetersizlik davranıları karısında örencilere yardım ettiklerini belirten öretmenlerin bu konuda tutarlı olmadıkları, istedikleri zaman yardım etme eiliminde oldukları, 3 öretmenin ise çounlukla alaycı ve küçük düürücü ifadelerle örencilerin hatalarını vurguladıkları görülmütür. Cooper ve Good (1983) tarafından yapılan aratırmada da benzer sonuçlar elde edildii, öretmenlerin düük baarılı örencilere daha az ipucu ve dönüt verdikleri ve daha çok eletirdikleri görülmütür (Akt: Celep, 2002). 245

15 Örencilerin sürekli dinleyen durumda olması, etkinlik içinde yer almaması istenmeyen davranıların balama olasılıını arttırır ve dalga etkisi ile sınıfa sıçramasını önlemek için öretmenlerin katılımı izlemesi, uzaklaan örencileri fark etmesi ve katılım için desteklemesi gereklidir. Ancak, sınıf gözlemlerinde dersten ve etkinlikten uzaklaan örencileri derse katmak ve tevik etmek için sıraların arasında dolama davranıı nadiren gözlenmi, derslerin genellikle aynı örencilere söz hakkı verilerek ilendii görülmütür. Gürültünün çok arttıı ve örencilerin ders dıı eylerle ilgilenmeye baladıkları bazı durumlarda, sınıf çevresinde deiiklikler yapılması olumlu bir durum olarak deerlendirilebilir. Ancak ilgi ve katılımın sürekliliinin gözden geçirilmemesi olumsuz bir sonuçtur. Örenme yolunda ilerlemeye çalıan örencilerin yardıma, cesaretlendirilmeye ve tevik edilmeye ihtiyacı vardır. Yapılan aratırmalar tevik edilen örencilerin baarılarının arttıını, okula karı olumlu tutumlar gelitirdiklerini ve bu davranıları gösteren öretmenlerin sınıflarında daha az disiplin olaylarına rastlandıını göstermektedir (Evans, 1996, Cabello ve Terrell, 1994, Witty ve De Baryshe, 1994, Akt: Bangir, 1997, s.3). Sınıf mevcutlarının ortalama 30 olduu sınıflarda öretmenlerin bu davranıları göstermemesinin nedeni, bu konudaki eksikliklerinin farkında olmamalarından kaynaklanabilecei gibi, örencilerin düzelemez/örenemez/ie yaramaz olduklarına yönelik olumsuz bir düünceye sahip olmaları da olabilir. Açıklama yapma, uygun davranıa model olma, görev (sorumluluk) verme, ödül ve pekitireçler nadir kullanılan stratejiler olmu, öretmen görülerinden farklı bulgular elde edilmitir. Neden sonuç ilikisinin kurulduu açıklamaların, çocuun uzun vadede davranıının sonuçlarıyla ilgili iç görü kazanmasına ve içsel kontrol gelitirmesine önemli katkılarından dolayı (Özyürek, 2005; Navaro, 2001), bu sonucun olumsuz olduu düünülmektedir. Ödül ve pekitireçlerin davranıı olumlu ekilde yönetme ve yönlendirmedeki etkisi dikkate alındıında (Tulley ve Chıu, 1995; Bru ve dierleri, 2002; Sugai ve dierleri, 2002; Johnson ve Stoner, 1996), öretmenlerin uygun davranıı fark etme, kutlama, tevik etme ve sınıfa örnek gösterme vb. davranılarına önemli ölçüde yer vermemelerinin de olumsuz olduu düünülmektedir. Örencilerin uygun davranılar için pekitireç almaya ihtiyaçları vardır. Özyürek (2005) e göre, öretmenlerin dersi dinleme, ders esnasında verilen ileri yapma, ders çalıma, ödev yapma vb. davranılarını örencilerin zaten yapmaları gereken davranılar olarak düünmeleri, uygun davranıları fark etmelerini engellemektedir. Konu ile ilgili aratırmalarda da, öretmenlerin ödül ve pekitireç kullanımına genellikle yer vermemelerinin (Sayın, 2001; Aydın, 2001; Demir, 2003; Demirolu, 2001; Türnüklü ve dierleri, 2002; Öztürk, 2001) bu görüü destekledii düünülmektedir. Zorla özendirme, izolasyon, sevdii bir eyden mahrum bırakma, notunu azaltma ve fiziksel ceza (örencinin kafasına, sırtına, ensesine vurma, tokat atma vb.) nadiren gözlenen müdahaleler olmutur. Bu bulgunun, örenci görüleri dorultusunda olmaması, aratırmacının sınıf ortamındaki varlıından dolayı öretmenlerin daha kontrollü davranmı olmalarından kaynaklanabilecei gibi, daha sık bavurulduu gözlenen psikolojik cezaların (baırma, azarlama, gözdaı verme, aaılayıcı söz söyleme, alay etme) öretmenler tarafından daha kabul edilebilir algılanmasından da kaynaklanmı olabilir. Gerek öretmenlerle yapılan görümeler de, gerekse sınıf gözlemlerinde aile ile iletiim kurma ve ibirlii yapma stratejisi nadiren gündeme gelmitir. Yapılan aratırmalar incelendiinde de bu konuyla ilgili farklı sonuçlar elde edildii görülmektedir. Türnüklü ve dierlerinin (2002) aratırmasında öretmenlerin, öretmen-örenci-veli uzlaması gibi yapıcı bir stratejiye sıcak bakmadıklarını ifade ettikleri görülürken, Aydın (2001), Öztürk (2001) ve Yurtal ve Yontar (2006) ın aratırmalarında ise öretmenler aile ile görümeyi tercih ettiklerini ifade etmilerdir. Öretmenler görüme sırasında ailelerle iletiimin önemine deinmiler ancak uygulamada yetersiz kalmılardır. Bunun nedeni kültürel farklılıklar (sosyo-ekonomik düzey, eitim düzeyi, çocuk yetitirme tutumu, dil farklılıkları, veli ve okulun amaçları arasındaki farklılıklar vb.) olabilecei gibi, velilerin okula gelebilme imkânlarının sınırlı olması da olabilir. Gerek öretmenler gerekse okul yönetimi tarafından katılımları tevik edilmeyen velilerin okuldan kopmaları, okula gelmemeleri ile öretmenlerin ailelerin düük gelir ve eitim seviyesi nedeniyle sorunlara çözüm getiremeyecei eklinde düük beklenti gelitirmeleri de bu sonuca yol açmı olabilir. 246

16 Bu aratırmanın sonuçları, öretmenlerin daha çok uyarı verme (yapılması isteneni deil daha çok yapmamaları gerekenleri söyleme) ve eletiri yapma eiliminde olduklarını, ho ve güzel eyler söyleme, kutlama, onaylama, dönüt verme gibi davranılara sınıf ortamında çok fazla yer vermediini göstermitir. Öretmenlerin bunları doal bir ekilde yapabilir duruma gelmeleri için uygun sosyal pekitireçleri önceden belirleyip, uygun zamanlarda ve uygun ekilde uygulamaya çaba göstermeleri ve uygulamalarını sürdürmeleri gereklidir. Çocuklarla empati kurdukları takdirde onların holandıkları ortamı yaratmaları kolaylaacak, sınıf ortamını elenceli ve çekici hale getirebileceklerdir. Ayrıca öretmenlerin sözel ve sözel olmayan iletiim becerilerini gelitirmeye ve daha etkili kullanabilmelerine yönelik hizmet içi eitim kursları düzenlenerek katılımları salanmalı, güzel konuma, diksiyon, jest ve mimikler, bedenin duruu, duygularını örencileri aaılamadan, azarlamadan açıklama ve baırmadan konuma, empati kurma gibi vb. konularda uygulamalı eitim yapılmalıdır. KAYNAKLAR Aksüt, M.; Kaya,.; Kuzu, V. (2006), lköretim okullarında iddet ve iddetin örenci gözüyle deerlendirilmesi, XV. Ulusal Eitim Bilimleri Kongresi, Bildiri Özetleri, Mula: Mula Ünivesitesi, Eitim Fakültesi, 275. Arslanta, Y. (1998), Sınıf yönetiminde öretmen iletiim becerilerine ilikin öretmen ve örenci görüleri, Yüksek Lisans Tezi, Bolu: Abant zzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Atıcı, M. (1999), An exploration of the relationships between classroom management strategies and teacher efficacy in English and Turkish primary school teachers, Doktora Tezi, England: Leicester University. Aydın, B. (2001), lköretim okullarında sınıf disiplinin salanması, Doktora Tezi, Bolu: Abant zzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Balkıs, M.; Duru, E.; Bulu, M. (2006), Okulda iddet; iddete yönelik tutumların özyeterlik inancı ve okula balılık duygusu ile ilikisi, XV. Ulusal Eitim Bilimleri Kongresi, Bildiri Özetleri, Mula: Mula Ünivesitesi, Eitim Fakültesi, 280. Bangir, G. (1997), Sınıf içi iletiime ilikin öretmen-örenci davranıları görüleri ve önerileri, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Baar, H. (1997), Sınıf Yönetimi (3. Baskı), Ankara: Önder Matbaacılık Ltd. ti. Boldurmaz, A. (2000), lköretim okullarındaki sınıf yönetimi süreçlerinin deerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, zmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Borg, M. G.; Falzon, J. M. (1989), Primary school teachers perception of pupils undesirable behaviours, Educational Studies, 15, Brown, W. E. ; Payne, T. (1992), Teachers views of discipline changes from 1981 to 1991, Education, 112 (4),354. Bru, E. ; Stephens, P. ; Torsheim, T. (2002), Student perceptions of class management and reports of their own misbehaviour, Journal of School Psychology, 40 (4), Cangelosi, J. S. (1997), Classroom Management Strategies (3. Edition), New York: Longman. Celep, C. (2002), Sınıf Yönetimi ve Disiplini (2. Baskı), Ankara: Anı Yayıncılık. Cücelolu, D. (1991), nsan ve Davranıı (2. Basım), stanbul: Remzi Kitapevi. Çelik, V. (2003), Sınıf Yönetimi (2. Basım), Ankara: Nobel Yayın Daıtım Demir, Y. (2003), Sınıf öretmenlerinin sınıfta karılaılan problem davranılara karı ba etme stratejileri, Yüksek Lisans Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Demirel, Ö. (1999), Öretme Sanatı, Ankara: Pegem Yayıncılık. Demirolu, A. (2001), lköretim okulları birinci kademede sınıf düzeninin salanmasında öretmen özelliklerinin etkisi, Yüksek Lisans Tezi, stanbul: Marmara Üniversitesi, Eitim Bilimleri Enstitüsü. Duman, T.; Gelili, Y.; Çetin,. (2006), Lise örencilerinin istenmeyen öretmen davranılarına yönelik duygusal ve davranısal tepki eilimlerinin belirlenmesi, XV. Ulusal Eitim Bilimleri Kongresi, Bildiri Özetleri, Mula: Mula Ünivesitesi, Eitim Fakültesi, Edwards, C. H. (1993), Classroom Discipline and Management, Newyork: Macmillan Publishing Company. Ergün, M.; Duman, T. (1998), Kritik durumlarda öretmen davranıları, Milli Eitim Dergisi, 137, Evertson, C. M.; Emmer, E. T. (1982), Effective management at the begining of the school year in junior high classes, Journal of Educational Psychology, 24 (4),

17 Evertson, C. M.; Harris, A. H. (1992), What we know about managing classrooms, Educational Leadership, 19 (7), Evertson, C. M.; Emmer, E. T. ; Worsham, M. E. (2003), Classroom Management for Elemantary Teachers (6. Edition), USA: Copyright by Pearson Education. Glickman, C.D.; Tamashiro, R.T. (1980), Clarifying teachers beliefs about discipline Educational Leadership, March, Gordon, T. (1974), Teacher Effectivenes Training (T. E. T.) (Çev: E. Aksay), Newyork: David McKay. Gottfredson, G. D.; Gottfredson, D.C. (2001), What schools do to prevent problem behavior and promote safe environtments, Journal of Educational and Psychological Consultation, 12 (4) Gözütok, D. (1992), Disiplin Salamada Öretmen Davranıları, Eitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 25, 2. Güçlü, N. (2000), letiim, L.Küçükahmet (Ed.), Sınıf Yönetimi, Ankara: Nobel Yayın Daıtım Ltd. ti., Günay, K. (2003), Sınıf yönetiminde öretmenlerin iletiim becerilerinin deerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Güven, K. (1994), Marmara Üniversistesi Eitim Fakültesinde okuyan örencilerin gözlemlerinde ve beklentilerinde olan öretmen özelliklerinin karılatırılması, I. Eitim Bilimleri Kongresi, Bildiri Metinleri, Adana: Çukurova Üniversitesi, Eitim Fakültesi, Johnson, T.C.; Stoner, G. (1996), Demonstrating the experimenting society model with classwidw behavior managemenet interventions, Psychology Rewiev, , 25, 2. Karaolu,. B. (1998), Geleneksel öretim yöntemleri ile ibirlikçi örenmenin örenci baarısı, hatırda tutma ve sınıf yönetimi üzerindeki etkileri, Doktora Tezi, zmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. King, N. J. ; Gullone, E. ; Dadds, M. R. (1990) Student perceptions of permessiveness and teacherinstigated disciplinary strategies, British Journal of Education Phychology, 60, Lewis, R. (2001), Classroom discipline and student responsibilty. the students view, Teaching and Teacher Education, 17, Mahirolu, A.; Buluç, B. (2003), Ortaöretim kurumlarında fiziksel ceza uygulamaları, Türk Eitim Bilimleri Dergisi, 1 (1), Merrett, F.; Wheldall, K. (1988), Which classroom behaviours do primary school teachers say they find most troublesome?, Educational Review, 40 (1), Merrett, F. ; Wheldall, K. (1984), Classroom behaviour problems which junior primary school teachers find most troublesome?, Educational Studies, 10 (2) Navaro, L. (2001), Gerçekten Beni Duyuyor Musun? Sevdiklerinizi Gerçekken Duyun, Kendinizi Daha çtenlikle Duyurun, stanbul: Remzi Kitapevi. O Leary, S. G.; Sanderson, W. ; Rosen, L. A. ; Taylor, S. A. (1990), A survey of classroom management practices, Journal of School Psychology, 28 (3), Özçelik, D. A. (1992), Ölçme ve Deerlendirme (Geniletilmi 2. Baskı), Ankara: ÖSYM Eitim Yayınları. Öztürk, B.; Koç, G. (2001), Öretmen beklentileri ve örnci üzerindeki etkileri, Eitim Yönetimi, 7 (27), Öztürk, B.; Koç, G.; ahin, F. T. (2003), Sınıf öretmenlerinin örencileri arasında ayrım yapma durumu ve bu ayrımın bazı deikenler açısından incelenmesi, Türk Eitim Bilimleri Dergisi, 1(1), Öztürk, N. (2001), Sınıf öretmenlerinin istenmeyen örenci davranılarına ilikin görüleri, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Özyürek, M. (2005), Olumlu Sınıf Yönetimi, Ankara: Kök Yayıncılık. Özyürek, M. (1996), Sınıfta Davranı Yönetimi, Uygulamalı Davranı Analizi, Ankara: Karatepe Yayınları. Rosen, L. A.; Taylor, S. A; O Leary, S. G.; Sanderson, W. (1990), A survey of classroom management practices, Journal of School Psychology, 28 (3), Sayın, N. (2001), Sınıf Öretmenlerinin karılatıkları istenmeyen örenci davranıları ve bu davranıların nedenlerine ilikin görüleri ile istenmeyen davranıları önleme yöntemleri, Yüksek Lisans Tezi, Eskiehir: Anadolu Üniversitesi, Eitim Bilimleri Enstitüsü. Sokal, L.; Smith, D. G. ; Mowat, H. (2003), Atternative certification Teachers Attitudes Toward Classroom Management, The High School Journal, 86 (3),

18 Sugai, G.; Horner, R.H. (2002), Introduction to the special series on positive behavior support in schools, Journal of Emotional and Behavioral Disorders,10 (3), Terzi, Ç. (2001), Öretmenlerin sınıf yönetim anlayılarına ilikin görülerinin belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Eskiehir: Anadolu Üniversitesi, Eitim Bilimleri Enstitüsü. Tulley, M.; Chiu, L. H. (1998), Children perceptions of the effectiveness of classroom discipline techniques, Journal of Instructional Psychology, 25 (3), 189. Tulley, M.; Chiu, L. H. (1995), Student teachers and classroom discipline, The Journal of Educational Research, 88 (3), Turanlı, A. S. (1995), Students expectations and perceptions of teachers classroom management behaviours, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü. Türnüklü, A. ; ahin,., Öztürk, N. (2002), lköretim okullarında örenci, öretmen, okul yöntecisi ve velilerin çatıma çözüm stratejileri, Eitim Yönetimi, 32, Veenman, S. ; Raemaekers, J. (1995), Long-term effects of a staff development programme on effective instruction and classroom management for teachers in multigrade classes, Educational Studies, 21 (2), Veenman, S. (1984), Perceived problems of begining teachers, Review of Educational Research, 54 (2), Weber, W. A. (2003), Classroom management, J. M. Cooper (Ed.), Classroom Teaching Skills (6.Edition), , New York: Houghton Mifflin Company. Yeilyaprak, B. (2006), Eitimde Rehberlik Hizmetleri (14. Baskı), Ankara: Nobel Yayın Daıtım. Yurtal, F.; Yontar, A. (2006), Sınıf öretmenlerinin örencilerinden bekledikleri sorumluluklar ve sorumluluk kazandımada kullnadıkları yöntemlerle ilgili görüleri, XV. Ulusal Eitim Bilimleri Kongresi, Bildiri Özetleri, Mula: Mula Ünivesitesi, Eitim Fakültesi, Zuckerman, J. T. (2000), Student science teachers accounts of well-remembered event about classroom management, Journal of Science Teacher Education, 11 (3),

19 Ek 1. Sınıf Gözlemlerine Göre Öretmenlerin stenmeyen Davranılarla Ba Etmede Kullandıkları Stratejiler le lgili Daılım- I stenmeyen Davranılarla Ba Etmede Kullanılan Stratejiler stenmeyen Davranı Kategorileri Sözlü uyarı Beden diliyle uyarı Açıklama yapma-nasihat etme Azarlama ve gözdaı verme Notunu azaltma zolasyon Sınıf çevresini yeniden yönlendirme Anlama yapma Görmezden gelme Ödül ve pekitireç kullanma Sevdii bir eyden mahrum bırakma Model olma Görev (Sorumluluk) verme Bedeninde güç kullanma Aile ile iletiim kurma Davranıın nedenini aratırma Rehberlik salama Aaılayıcı söz söyleme- alay etme Zorla özendirme Ceza olarak yazı yazdırma Dönüt ve düzeltme verme Ek süre tanıma Yapılan davranıa gülüp, davranıı pekitirme Yargılama-eletirme-suçlama TOPLAM 1.Yerleri kirletme Sınıfta bir eyler yeme-içme Sınıf eyalarına zarar verme Kaba ve küfürlü konumak Sınıfta oturma biçimine dikkat etmeme Arkadalarına kötü davranma Arkadalarını çalıırken rahatsız etme zin almadan konuma Sınıfı temiz tutmama Yalan söyleme Sürekli mazeret ileri sürme ftira atma- suçlama Öretmene karı gelme Derse ilgisizlik Derse hazırlıksız gelme Yetersizlik sergileme Öretmeni sınıfta hazır beklememe Ark. karı fiziksel iddet uygulama Ark. karı sözel iddet uygulama Öretmeni oyalama Dikkat çekmeye çalıma Ark. ve ört. eyalarını izinsiz alma

20 Ek 1. Sınıf Gözlemlerine Göre Öretmenlerin stenmeyen Davranılarla Ba Etmede Kullandıkları Stratejiler le lgili Daılım- II stenmeyen Davranılarla Ba Etmede Kullanılan Stratejiler stenmeyen Davranı Kategorileri Sözlü uyarı Beden diliyle uyarı Açıklama yapma-nasihat etme Azarlama ve gözdaı verme Notunu azaltma zolasyon Sınıf çevresini yeniden yönlendirme Anlama yapma Görmezden gelme Ödül ve pekitireç kullanma Sevdii bir eyden mahrum bırakma Model olma Görev (Sorumluluk) verme Bedeninde güç kullanma Aile ile iletiim kurma Davranıın nedenini aratırma Rehberlik salama Aaılayıcı söz söyleme- alay etme Zorla özendirme Ceza olarak yazı yazdırma Dönüt ve düzeltme verme Ek süre tanıma Yapılan davranıa gülüp, davranıı pekitirme Yargılama-eletirme-suçlama TOPLAM 23.Ark. ve ört. eyalarına zarar verme Gürültü yapma Okul yönetmeliklerine uymama Kılık kıyafetine özen göstermeme Deien durumlara uyum salayamama Öretmene saygısızlık yapma Öretmenin dikkatini daıtma Kopya çekme-verme Ders dıı eylerle ilgilenme Hırsızlık yapma Kendi eyalarına zarar verme Arkadalarıyla ibirlii yapmama Okul eyalarını gereksiz kullanma Kıskançlık Dedikodu yapma Kendini temiz tutmama, ilgilenmeme Cinsiyet ayrımı yapma Öretmenle salıklı iletiim kuramama Okul dıındaki kötü alıkanlıkları okul ortamına getirme TOPLAM