ANATOM DERSNDE PORTFOLYO KULLANMANIN ÖRENCLERN BLSEL VE DUYUSAL ÖZELLKLER ÜZERNE ETKS

Transkript

1 T.C. GAZ ÜNVERSTES ETM BLMLER ENSTTÜSÜ ORTA ÖRETM FEN VE MATEMATK ALANLAR ETM ANABLM DALI ANATOM DERSNDE PORTFOLYO KULLANMANIN ÖRENCLERN BLSEL VE DUYUSAL ÖZELLKLER ÜZERNE ETKS DOKTORA TEZ HAZIRLAYAN Dilber BAHÇEC TEZ DANIMANI Prof. Dr. Mustafa KURU ANKARA-2006 JÜR VE DANIMAN ONAY SAYFASI Dilber BAHÇEC tarafından hazırlanan ANATOM DERSNDE PORTFOLYO KULLANMANIN ÖRENCLERN BLSEL VE DUYUSAL ÖZELLKLERNE ETKS adlı bu çalımanın Doktora Tezi olarak uygun olduunu onaylarım.

2 Tez Yöneticisi Prof. Dr. Mustafa KURU Bu çalıma jürimiz tarafından Orta Öretim Fen ve Matematik Alanları Eitimi Bölümü, Biyoloji Eitimi Anabilim Dalında Doktora Tezi olarak Kabul edilmitir. Bakan:... Üye:... Üye:... Üye:... Üye:... uygundur. Bu tez, Gazi Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsü tez yazım kurallarına ÖZET Eitimli olsun ya da olmasın, her insanın kendi vücudunu ve vücudunu oluturan yapıları bilmesi vazgeçilemez bir gerekliliktir. Anatomi dersi geçmite olduu gibi günümüzde de geleneksel öretim ve deerlendirme yöntemleriyle öretilmeye çalıılmaktadır. Bu durum, örencilerin derse yönelik tutumlarını ii

3 olumsuz etkilemektedir. Yurt dıında ve son yıllarda da ülkemizde bata dil öretiminde ve az sayıda da olsa fizik, çevre bilimi, fen bilgisi vb. bilim dallarında portfolyo deerlendirmenin sınıflarda uygulanmasına balanmıtır. Bu çalımada, anatomi dersinde iskelet ve kas sistemi konularını öretmek için aratırmacı tarafından gelitirilen portfolyo (bireysel geliim dosyası- tümel deerlendirme dosyası- ürün dosyası) kullanılmıtır. Dosyalar örenciler tarafından bireysel olarak hazırlanmasına karın, ibirliine dayalı öretim ile de desteklenmitir. Portfolyo deerlendirme süreci, örencinin çok yönlü olarak ele alınmasını gerektirdii ve özellikle duyusal özellikleri vurgulandıı için, aratırma sınav kaygısı ölçei, çalıma davranıı ölçei, anatomi dersine ilikin tutum ölçei ve anatomi dersine ilikin öz yeterlik ölçei ile zenginletirilmitir. Süreçte akran ve öz deerlendirmeye yönelik çalımalara aırlık verilmitir. Örnekleme, Gazi Üniversitesi Kırehir Salık Yüksekokulu Hemirelik Bölümünden 63, Gazi Üniversitesi Kırehir Beden Eitimi ve Spor Yüksekokulu Beden Eitimi Öretmenlii Bölümünden 54, Gazi Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi lköretim Bölümü Fen Bilgisi Öretmenlii Normal Öretim Programından 47 ve Gazi Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi lköretim Bölümü Fen Bilgisi Öretmenlii kili Öretim Programından 51 olmak üzere toplam 215 örenci katılmıtır. Bu örencilerin 109 u portfolyo ve 106 sı da geleneksel deerlendirme grubunda yer almılardır. Çalımadan elde edilen veriler SPSS istatistiksel analiz paket programı ile analiz edilmitir. Verilerin çeitlilii dikkate alınarak veri toplama araçlarının gelitirilmesinde faktör analizi ve güvenirlik testi kullanılırken, verilerin analizinde iki yönlü ANOVA ve t-testi kullanılmıtır. Sonuçta, aratırmacının gelitirdii portfolyonun örencide akademik baarı, erii ve bilginin kalıcılıını bir miktar artırdıı, bunun yanında örencinin özellikle duyusal özelliklerini ve yaam becerilerini olumlu yönde etkiledii gözlemlenmitir. Portfolyo ve geleneksel deerlendirme yöntemi olarak iki ayrı deerlendirme eklinde yapılandırılan bu aratırmada iki deerlendirme yöntemi arasındaki fark sınav kaygısı, öz yeterlik, tutum ve çalıma davranıı gibi bilisel ve duyusal özellikler bakımından istatistiksel olarak anlamlı bulunmutur. iii

4 Anahtar Kelimeler: Portfolyo Deerlendirme, Anatomi Öretimi, Baarı Testleri, Ön-Test, Son-Test, zleme-testi, Sınav Kaygısı, Çalıma Davranıı, Tutum, Öz-Yeterlik, Öz-Deerlendirme, Süreç Deerlendirme, Bilisel Özellikler, Duyusal Özellikler, skelet Sistemi, Kas Sistemi THE EFFECT OF USED PORTFOLIO ASSESSMENT ON ANATOMY COURSE ON STUDENTS' COGNITIVE AND AFFECTIVE PROPERTIES ABSTRACT It is essential for a person, whether educated or not, to recognize the structure and constituents of his body. Anatomy lessons are still taught by traditional teaching and assessment methods today. This type of teaching affects the learner s attitudes towards the lesson negatively. In some countries and recently in Turkey, portfolio assessment has been used in classes mainly in language teaching and partly in disciplines such as science, physics and environmental science. In this study, a portfolio developed by the researcher (individual development file holistic assessment file product file) was used so as to teach sk eletal and muscular structures in anatomy lessons. The files were individually prepared by the students, who were also supported by collective learning method. The study was enriched by test anxiety scale, study habits scale, anatomy lesson attitudes scale and self-adequacy in anatomy lesson scale since portfolio assessment process requires a many-sided evaluation of the student and emphasizes the affective skills particularly. Peer and self-assessment studies were given much more significance in the process. The sample consisted of two hundred and fifteen students in total; sixty-three students from Gazi Üniversitesi Kırehir Salık Yüksekokulu iv

5 Hemirelik Bölümü, fifty-four students from Gazi Üniversitesi Kırehir Beden Eitimi ve Spor Yüksekokulu Beden Eitimi Öretmenlii Bölümü, forty-seven daytime and fifty-one night class students from Gazi Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi lköretim Bölümü Fen Bilgisi Öretmenlii Programı. One hundred and nine of these students took place in portfolio assessment group and one hundred and six in traditional assessment group. The data obtained in the study was analyzed by means of SPSS statistical analysis package program. Considering the variety of the data, factor analysis and reliability test were used in the development of instruments means while two-way ANOVA and t-test were utilized in the analysis of the data. As a result, it was seen that the portfolio developed by the researcher increased the student s success, achievement and retention of knowledge to some extent though statistically not meaningful, and affected particularly the cognitive skills positively. The study, which was based upon two different assessment methods as portfolio and traditional, showed that the difference between the two assessment methods was statistically meaningful in terms of affective skills such as test anxiety, selfefficacy, attitudes and study habits. KEY WORDS: Portfolio Assessment, Anatomy Learning, Achievement Tests, Pro-Test, Post-Test, Test Anxiety, Study Habit, Attitude, Self- efficacy, Self- Assessment, Assessment Process, Cognitive and Affective Properties, Skeletal System, Muscular System. v

6 ÖNSÖZ Bu çalımanın planlanması ve gerçeklemesinin her aamasında önemli katkıları olan, karılaılan güçlüklerin aılmasında yol gösterici ve tevik edici sözleriyle bana her zaman umut aılayan Danıman Hocam Sayın Prof. Dr. Mustafa KURU ya ükranlarımı sunarım. Çalımanın her aamasında yapıcı ve kolaylatırıcı tutumuyla Bana destek olan Biyoloji Eitimi Anabilim Dalı Bakanı Deerli Hocam Prof. Dr. Mustafa YEL e, aratırmanın istatistiksel analizine ait desenin oluturulmasındaki katkılarından dolayı Sayın Hocam Doç.Dr. ener BÜYÜKÖZTÜRK e, Tez zleme Komitesinde yer alan ve özellikle istatistiksel analiz konusundaki yönlendirici katkıları için Sayın Hocam Yrd.Doç.Dr. Necati CEMALOLU na, ölçeklerin gelitirilmesi aamasında deerli bilgileri ve nazik yardımlarını esirgemeyen Sayın Prof. Dr. Acar BALTA a ve uzman görüüne bavurduum Sayın Uzm. Türkolog Fadime POLAT a; Fakülte ve Yüksekokullarda aratırmanın yürütülmesi için gerekli izinlerin alınması ve doktora eitimim süresince göstermi olduu tevik edici katkılarından dolayı Kırehir Salık Yüksekokulu Müdürü Sayın Yrd. Doç. Dr. Mustafa DNÇER e, aratırmanın uygulanmasında büyük bir özveri ile gönüllü öretim elemanı görevini yürüten Kırehir Beden Eitimi ve Spor Yüksekokulu Beden Eitimi Öretmenlii Bölümü ile Kırehir Eitim Fakültesi lköretim Bölümü Fen Bilgisi Öretmenlii Programlarının deerli öretim elemanlarına; son olarak, vi

7 aratırmanın her aamasında beni yüreklendiren, maddi ve manevi desteini esirgemeyen eim Prof. Dr. Zafer BAHÇEC ye içtenlikle teekkür ederim. ÇNDEKLER JÜR VE DANIMAN ONAY SAYFASI... ÖZET... ABSTRACT...V ÖNSÖZ... V ÇNDEKLER... V TABLO VE EKLLER CETVEL...X I. BÖLÜM...1 GR...1 II. BÖLÜM...20 YÖNTEM Katılımcılar Aratırma Deseni Ve Sorular Öretim Ve Deerlendirme Öretim Ve Örencinin Deerlendirme Süreci Dersin Öretimi Veri Toplama Araçları Nicel Veri Toplama Araçları Nitel Veri Toplama Araçları...42 vii

8 Örencinin Kendi Portfolyosunu Deerlendirmesine (Öz Deerlendirme) Ait Veri Toplama Aracının Gelitirilmesi Örencinin Portfolyo Sürecini Deerlendirmesine Ait Veri Toplama Aracının Gelitirilmesi Portfolyo Sürecinde Gelien Yaam Becerilerinin Deerlendirilmesine Yönelik Veri Toplama Aracının Gelitirilmesi Veri Analizi Nicel Veri Analizi Faktör Analizi Güvenirlik Testi Tekrarlı Ölçümler çin ki Faktörlü Anova Testi likisiz (Baımsız) Örneklemler çin T-Testi Aratırmanın Gücü Ve Örneklem Büyüklüü Nitel Veri Analizi III. BÖLÜM BULGULAR Nicel Bulgular Akademik Baarı Testlerinin Deerlendirilmesi skelet Sistemine Ait Baarı Testlerinin Karılatırılması Kas Sisteminde Baarı Testlerinin Karılatırılması Sınav Kaygısının Deerlendirilmesi Çalıma Davranıının Deerlendirilmesi Anatomi Dersine likin Tutumun Deerlendirilmesi Anatomi Dersine likin Öz Yeterlik Algısının Deerlendirilmesi Aratırmanın Gücü Ve Örneklem Büyüklüünün Yeterlilik Analizi Nitel Bulgular viii

9 Portfolyo Dosyalarının Deerlendirilmesi (Öz Deerlendirme) Portfolyo Sürecinin Deerlendirilmesi Örencilerin Portfolyo Sürecine likin Görüleri Portfolyo Sürecinde Gelien Yaam Becerilerinin Deerlendirilmesi...85 IV. BÖLÜM...89 TARTIMA...89 V. BÖLÜM SONUÇ VE ÖNERLER KAYNAKÇA EKLER EK-1: Potrfolyo (Bireysel Geliim Dosyası) EK-2: Sınav Kaygısı Deerlendirme Ölçei EK-2A: Sınav Kaygısı Soru Havuzunda Yer Alan Maddeler; EK-2B: Sınav Kaygısı Deerlendirme Ölçei EK-3: Çalıma Davranıı Deerlendirme Ölçei Ek-3A: Çalıma Davranıı Deerlendirme Havuzunda Yer Alan Maddeler.205 Ek-3B: Çalıma Davranıı Deerlendirme Ölçei EK-4: Anatomi Dersine likin Tutum Ölçei Ek-4A: Anatomi Dersine likin Tutum Ölçei Havuzunda Yer Alan Maddeler Ek-4B: Anatomi Dersine likin Tutum Ölçei EK-5: Anatomi Dersine likin Öz-Yeterlik Ölçei Ek-5A: Anatomi Dersine likin Öz Yeterlik Algısının Deerlendirme Havuzunda Yer Alan Maddeler Ek-5B: Anatomi Dersine likin Öz-Yeterlik Ölçei EK-6: Öz Deerlendirme Kontrol Listesi Ek-6: Örencinin Kendi Portfolyosunu Deerlendirme (Öz Deerlendirme) Kontrol Listesi EK-7: Örencinin Portfolyo Sürecini Deerlendirme Kontrol Listesi Ek-7: Örencinin Portfolyo Sürecini Deerlendirme Kontrol Listesi ix

10 EK-9: Portfolyo Deerlendirme Süreci Sonunda Örencilerin Yazdıı Bazı Mektuplardan ve Notlardan Örnekler TABLO VE EKLLER CETVEL TABLO 2.1. ARATIRMAYA KATILAN ÖRENCLERN BÖLÜM VE CNSYETE GÖRE DAILIMI TABLO 2.1: ARATIRMAYA KATILAN ÖRENCLERN BÖLÜM VE CNSYETE GÖRE DAILIMI 21 TABLO 2.2: SKELET SSTEMNDE ÖRETM VE DEERLENDRME TAKVM 24 TABLO 2.3: KAS SSTEMNDE ÖRETM VE DEERLENDRME TAKVM 25 TABLO 3.1: SKELET SSTEMNE BAARI TESTLERNN KARILATIRILMASINA AT ANOVA TEST SONUÇLARI HATA! YER ARET TANIMLANMAMI. TABLO 3.2:PORTFOLYO VE GELENEKSEL DEERLENDRME GRUPLARINDA SKELET SSTEMNE AT BAARI TESTLERNN KARILATIRILMASINA LKN BAIMSIZ GRUPLARDA T-TEST SONUÇLARI 53 TABLO 3.3: SKELET SSTEMNE AT ER DÜZEYLERNN T TEST LE KARILATIRILMASI 54 TABLO 3.4:KAS SSTEMNE BAARI TESTLERNN KARILATIRILMASINA AT ANOVA SONUÇLARI 55 TABLO 3.5: PORTFOLYO VE GELENEKSEL DEERLENDRME GRUPLARINDA KAS SSTEMNE AT BAARI TESTLERNN KARILATIRILMASINA LKN BAIMSIZ GRUPLARDA T-TEST SONUÇLARI 57 TABLO 3.6: KAS SSTEMNE AT ER DÜZEYLERNN T TEST LE KARILATIRILMASI SINAV KAYGISININ DEERLENDRLMES 60 TABLO 3.7: SINAV KAYGISI FAKTÖR ANALZ (DÖNDÜRÜLMÜ TEMEL BLEENLER ANALZ) 34 x

11 TABLO 3.8: TOPLAM ÖN KAYGI- TOPLAM SON KAYGI PUANLARININ KARILATIRILMASINA LKN K FAKTÖRLÜ ANOVA TEST SONUÇLARI 60 TABLO 3.9: PORTFOLYO VE GELENEKSEL DEERLENDRME GRUPLARININ SINAV KAYGISINDAK ER PUANLARININ KARILATIRILMASINA LKN T TEST SONUÇLARI 62 TABLO 3.10: KAYGIYI ETKLEYEN FAKTÖRE GÖRE LGL SINAV KAYGISI PUANLARININ KARILATIRILMASI K FAKTÖRLÜ ANOVA TEST LE KARILATIRILMASI 63 TABLO 3.11: ÇALIMA DAVRANII FAKTÖR ANALZ (DÖNDÜRÜLMÜ TEMEL BLEENLER ANALZ) 37 TABLO 3.12: PORTFOLYO VE GELENEKSEL DEERLENDRME GRUBUNUN ÇALIMA DAVRANILARININ KARILATIRILMASINA LKN T TABLOSU 67 TABLO 3.13: DENEY VE KONTROL GRUBUNUN ÇALIMA DAVRANILARININ FAKTÖRLER DÜZEYNDE KARILATIRILMASINA LKN T TABLOSU 68 TABLO 3.14: ANATOM TUTUM ÖLÇENN FAKTÖR ANALZ(DÖNDÜRÜLMÜ TEMEL BLEENLER ANALZ) 39 TABLO 3.15: DENEY VE KONTROL GRUBUNUN TUTUM PUANLARININ T TEST SONUÇLARI 71 TABLO 3.16: DENEY VE KONTROL GRUBUNUN TUTUM PUANLARININ FAKTÖRLER BAZINDA ANALZNN T TEST SONUÇLARI 72 TABLO 3.17: ANATOM ÖZ YETERLK ÖLÇENN FAKTÖR ANALZ (DÖNDÜRÜLMÜ TEMEL BLEENLER ANALZ) 41 TABLO 3.18: PORTFOLYO VE GELENEKSEL DEERLENDRME GRUBUNUN ANATOM ÖZ YETERLKLERNN T TEST SONUÇLARI 75 TABLO 3.19: DENEY VE KONTROL GRUBUNUN ANATOM ÖZ YETERLK ALGISININ T TEST 76 TABLO 3.20: ÖRENC PORTFOLYOLARININ GELMLK DÜZEYN GÖSTEREN BETMSEL TABLO 81 TABLO 3 21:ÖRENCLERN PORTFOLYO UYGULAMA SÜRECNN ETKNLK DÜZEYNN DEERLENDRMES 82 xi

12 TABLO 3.22: ÖRENCLERN PORTFOLYO UYGULAMA SÜRECNE LKN GÖRÜLER (1) 83 TABLO 3.23: ÖRENCLERN PORTFOLYO UYGULAMA SÜRECNE LKN GÖRÜLER (2) 84 TABLO 3.24: ÖRENCLERN PORTFOLYO UYGULAMA SÜRECNE LKN GÖRÜLER (3) 85 TABLO 3.25: PORTFOLYO UYGULAMA SÜRECNDE GELEN BLSEL ÖZELLKLER (1) 86 TABLO 3.26: PORTFOLYO UYGULAMA SÜRECNDE GELEN BLSEL ÖZELLKLER (2) 87 EKL 3-1: PORTFOLYO VE GELENEKSEL DEERLENDRME GRUBUNA AT BAARI TESTLER GRAF 52 SEKL 3-2: PORTFOLYO VE GELENEKSEL DEERLENDRME GRUBUN KAS SSTEMNE AT BAARI TEST GRAF 56 EKL 3-3: PORTFOLYO VE GELENEKSEL DEERLENDRME YE TAB TUTULAN GRUPLARIN ÖN VE SON KAYGILARINA AT GRAFK 61 EKL- 3-4: ÖN VE SON SINAV KAYGISI PUANLARININ FAKTÖRLERE GÖRE GRAF 66 EKL 3-5: ÇALIMA DAVRANII DEERLENDRME ÖLÇENN FAKTÖRLERNE AT GRAFK 70 EKL 3-6: ANATOM DERSNE LKN TUTUM PUANLARININ GRAF 74 EKL 3-7: PORTFOLYO VE GELENEKSEL DEERLENDRME GRUPLARININ ÖZ YETERLK ALGISI GRAF 78 xii

13 xiii

14

15 I. BÖLÜM GR Sürekli bir deiim içerisinde olan dünyada, tek tek bireylerin ve toplumun beklentileri de deimektedir. Dolayısıyla özelde bireyi, genelde toplumu yeni dünya düzenindeki hayata hazırlama hedefi olan eitim sisteminde de bazı deiiklikler yapılması gerekmektedir. Ülkemiz eitim sisteminde son yıllarda yapılan deiiklikler, bu gerekliliin fark edildiinin bir göstergesidir. Bu deiim sürecine ayak uydurmayı ve bir nebze de olsa katkı salamayı hedefleyen bir anlayıla, bu aratırma eitim sürecinin her aamasında örenci katılımını hedeflemekte ve bu hedefin gerçekletirilmesinin yöntemlerini ortaya koymaktadır. Ölçme ve deerlendirmeye ilikin yeni yaklaımlar içeren bu çalıma ile eitim sistemimize yönelik yeni bir bakı açısı sunulmaya çalıılmıtır. Bu yeni bakı açısı ile eitim, bireyi yaama hazırlayan deil, yaamın kendisi olarak kabul edilmi, eitimde, yaam becerilerinin gelitirilmesine odaklanılmıtır. (Erbil ve ark., 2004) Bu süreçte, bireysel farklılıklar dikkate alınarak, bireyin sürecin tüm boyutlarına etkin katılımı benimsenmitir. Bu deiim sürecinden önce, geleneksel öretim yöntemlerinde, örencilere kendi kendilerini yönetme fırsatı verilmedii halde, onlardan karılaacakları problemleri çözmeleri ve yeni kimlikleriyle uygun organizasyonel yeteneklerini gelitirmeleri beklenmektedir. Buna karılık, alternatif örenme ve öretme süreçlerinde sınıf içerisinde yeni hedef ve rolleri olan öretmen, örencilerinin, yeni bilgiler isteyen bir dünya ile karı karıya kalacaklarının farkında olmak zorundadır. Bu örenciler, düünceleri kritik etme ve kendi kendilerini deerlendirme

16 2 yeteneklerini gelitirecek ve böylece kendi kendine örenmenin sorumluluunu da alacaklardır. Açıkçası, eitim sistemi, gelecein sorumluluunu alacak olan günümüz örencilerine, yaratıcı düünme becerileri, karar verme, problem çözme, nasıl öreneceklerini bilme, sorumluluklarının farkında olma ve kendini yönetme gibi davranıları gelitirebilme becerisini kazandırabilmelidir (U.S. Department of Labor, 1991). Bu tür davranıların gelitirilmesine hizmet eden çok sayıda yöntem olmasına karın bu davranıların baarılıp baarılamadıını deerlendirmek isteyen öretmenler bazı problemler ile karılamaktadırlar. Geleneksel deerlendirme sistemlerinde, örencilerin baarılarını ölçmekte kullanılan çoktan seçmeli sınavlar, duyusal becerilerin layıkıyla deerlendirilmesi konusunda yetersiz kalmaktadır. Çünkü geleneksel öretim ve deerlendirme sistemleri, süreç üzerine odaklanmı deildir. Oysaki duyusal becerilerin gözlenmesi, eitimde oldukça önemli olup gelimi bir deerlendirme sürecine gereksinim göstermektedir. Fen bilgisi öretimiyle örencilerin sadece bilisel örenmelerine deil, aynı zamanda duyusal örenmelerine de katkı salanmaktadır. Bireyin bir alanla ilgili davranıları kazanabilmesi için, o alana ilgisinin olması, olumsuz tutum gelitirmemesi ve ilgili alanı ilevsel görmesi gereklidir. Yapılan çalımalar incelendiinde, bilisel amaçların gerçekletirilmesine yönelik örenme durumları üzerinde durulduu, ancak duyusal ve psikomotor örenmeler üzerinde fazlaca durulmadıı görülmektedir (Demirba ve Yabasan, 2004). Yaam becerileri, bireyin deiim sürecinde varlıını etkin bir ekilde sürdürebilmesi için sahip olması gereken yeterliliklerdir. Yaam becerileriyle, bireyin eitim sürecindeki tüm kazanımlarını kullanarak yaamını kolaylatırması hedeflenmektedir (Erbil ve ark., 2004). Örenme karmaık bir süreç olup öretimden deerlendirmeye kadar her aamayı kapsamalıdır. Örenme sürecinin ürünlerinin yaam becerisine dönüebilmesi için sürecin her parçası birbiriyle uyumlu olmalı; eitimin hedefi de öretim ile deerlendirme yöntemlerini bir bütün olarak ele almak olmalıdır. Bu durum, öretim

17 3 ile deerlendirme arasında gözlenen kopuklukları ortadan kaldırmaya yönelik yeni çalımalar yapılması gereini ortaya koymaktadır. Söz konusu kopuklukların nedenlerinden birincisi, eitim hedeflerinin deimesidir. kincisi, deien hedeflerin geleneksel eitim aktiviteleri ve eitim araçlarında da deiiklik yapılmasını zorunlu kılması, yani deien eitim hedeflerine ulamak için yeni yaklaımlara ve yeni eitim yöntemlerine gereksinim duyulmasıdır. Üçüncüsü ise, yeni öretim aktiviteleri ve öretim araçlarının aynı zamanda yeni deerlendirme sistemlerinin gelitirilmesini gerektirmesi; fakat bunun yerine deerlendirmede geleneksel yöntemlerden vazgeçilmemesidir (Doan 2001; Wright, 2001). Geleneksel deerlendirme yöntemleri genellikle performansa veya süreç ölçümlerine önem vermemektedir (Adams ve Hamm, 1992), üstelik örenciye örenecekleriyle ilgili seçme, toplama ve yansıtma olanaını veren; ayrıca örencinin kritik düünce becerilerini gelitirerek onun akademik gücünü ortaya koymasını tevik eden özgün deerlendirme sistemleri göz ardı edilmektedir. Öretim ile deerlendirme arasındaki örtümeyi salayacak, yeni deerlendirme sistemlerinin eitim sahasına dâhil edilmesi konusunda pek çok eitimci fikir birlii içerisindedir (Quinta ve Mc Kenna, 1991; Wolf,1996; Shackelford, 1996). Günümüz eitim sisteminde sadece sonuca önem veren deerlendirme yerine, sürecin de deerlendirilmesi; bilginin hatırlanmasının deil bilginin uygulanmasının deerlendirilmesi; örenciye yazmaya dayalı ödevler yerine, özgün olarak tanımlanan, gerçek dünya ile ilgili problemler ve ödevler verilmesi; örencinin deerlendirilmesinde kullanılan ölçütlerin belirgin ve net olması, yalnızca öretimden sonra deil, öretim sırasında da deerlendirme yapılması; ve nihayet, tek bir deerlendirmeye balı kalmayıp alternatif deerlendirme yöntemlerinin de kullanılması hedeflenmektedir (McMilan, 1997). Deerlendirmenin, örenmeyi destekleyen ve onu gelitiren bir öretim süreci olarak görülmesi nedeniyle (Shepard, 2000), alternatif deerlendirme sistemlerinde öretmenler yaptıkları öretimle uyumlu deerlendirme yöntemlerini kullanırlar.

18 4 Sürece yayılmı bir öretimin kazandırdıkları, ancak süreci kapsayan bir deerlendirme yöntemiyle salıklı bir ekilde ölçülebilir. Bu tür alternatif deerlendirme araçlarından biri, özellikle 1990 lı yıllarda eitim sahasına hızla yayılan portfolyo deerlendirmedir (Adams ve Hamm, 1992; Wolf, 1996; Slater ve ark. 1997). Eitimciler henüz ortak bir portfolyo tanımına ulaamamı ve portfolyolar için ortak bir metot sunamamılardır. Ancak Tümel Deerlendirme Ürün Dosyası ve Bireysel Geliim Dosyası kavramlarının hepsi Portfolyo yerine kullanılmaktadır. Deiik zamanlarda deiik aratırmacılar tarafından yapılan bazı Portfolyo tanımları öyledir; 1- Portfolyo sürecin ve ürünün birlemesi olup, yasıtma, seçme, gerçekleme ve deerlendirme aamalarını içerir (Winsor ve Ellefson, 1995) 2-Öretim portfolyoları, öretmenin uygulamalarıyla ilgili dokümanların toplamı olup, bir porfolyonun ders planları, örenci ödevlerini öretmenin yazılı talimatlarını, videobantları ve hatta danıman deerlendirmelerini kapsar (Wolf, 1996). 3- Örencinin zaman içinde bir yada daha fazla alanda sarf ettii eforu, gösterdii geliimi ve baarıları yansıtan tüm çalımaların toplamıdır (Maher, 2000) 4- Tanımlanmı bir süreç boyunca örenenin ortaya koyduu örenme ürünlerini yansıtan, çalımalarını ve etkinliklerini içeren ve örenenin bireysel geliimi ve performansı hakkında ayrıntılı bilgi salayan doküman (Demirel,2003) Adams ve Hamm (a.g.m.), portfolyo deerlendirmenin öretmene örencinin performansını izleme ve deerlendirmede, portfolyoda toplanan dokümanın da örencinin güçlü ve zayıf yönlerini ortaya çıkarmada yardımcı olduunu rapor

19 5 etmektedirler. Ayrıca öretmenlerin, örencinin baarısını, bilgisini ve tutumunu açıa çıkarmada da portfolyodan yararlanabileceklerini ifade etmektedir. Shackelford (1996), özellikle örenci portfolyosunun, örencinin belirli bir alana duyduu ilgisini, yeteneklerini, geliimini ve baarılarını ortaya koyan materyallerin anlamlı bir koleksiyonu olduunu belirterek, onların etkili deerlendirme araçları ve dinamik eitim stratejileri olarak hizmet ettiini vurgulamaktadır. Eitim stratejileri olarak portfolyolar, öz deerlendirmeyi, bireysel yetenekler ile becerilerin geliimini tevik eder. Deerlendirme aracı olarak portfolyo kullanılması ise özgün ve performans deerlendirme sistemlerinin bütünleyici bir unsuru olup becerilerin daha güçlü bir ekilde ölçülmesine hizmet eder. Bilgi ve becerilerin ayrı ayrı deerlendirildii geleneksel yöntemlerden farklı olarak, örencinin süreç içerisinde etkili, yeterli ve anlamlı örenmesini salar. Bunun dıında portfolyolar, öretmen ve örenci ibirlii için güçlü bir dayanak oluturduu gibi duyusal, bilisel ve psikomotor ve örenmeye de katkıda bulunmaktadır (Arter ve Spandel, 1992; Collins ve Dana, 1993; Tierney, 1992; Stowell ve ark., 1993). Wolf (1996), öretim portfolyosunun, öretmenin uygulamalarıyla ilgili dokümanların toplamı olduunu ifade ederek; bir portfolyonun ders planlarını, örenci ödevlerini, öretmenin yazılı talimatlarını, öretimle ilgili videobantlarını ve hatta danıman deerlendirmelerini kapsaması gerektiini vurgulamaktadır. Wolf aynı çalımasında, dikkatli bir ekilde tasarlanmadıı takdirde, portfolyonun kolaylıkla basit bir gazete kupürüne dönüebileceini ve bu tür portfolyoların ciddi bir öz yargılamaya olanak veremeyecei gibi eitim felsefesine temel oluturamayacaı, eitim hedefleri veya öretim koulları hakkında bilgi salayamayacaını da belirtmitir.

20 6 Portfolyo kavramı gibi Portfolyo Deerlendirme kavramı için de henüz aratırmacılar tarafından ortak bir tanım ve standart bir strateji ortaya konulamamıtır. Ancak genel anlamda portfolyo deerlendirme, Örencilerin bir dönem boyunca Geliim Dosya (Portfolyo)larında oluturdukları tüm çalımaların önceden belirlenen puanlama yönergelerine göre deerlendirilmesi, üründen çok sürecin deerlendirildii bir ilem (Demirel,2003) eklinde tanımlanabilir. Portfolyo deerlendirmesi, öretim süreci sırasında baarılır ve sınıftaki doal ilikiler ile aktiviteler sonucu ortaya çıkar (Wolf, 1987/1988). Bu nedenle, Huerta-Macias (1995) ın da belirttii gibi, portfolyo deerlendirme, geleneksel testlerde olduu gibi zamanı bloklara ayırmayı gerektirmedii için sınıfta zorlayıcı deildir. Portfolyo deerlendirmeyi sınıfında uygulayan öretmen, sınıftaki rutin olayları ve aktiviteleri deitirme ihtiyacını duymaz. Wolf (1989), portfolyo kültürünü kavramı örencilerin, sınıfta, bilmesi ve yapması gerekenler konusunda sorumluluk sahibi olduklarını ve bir portfolyo deerlendirme sınıfında ibirliinin esas olduunu rapor etmektedir. Bu sistemde, örenciler kendi çalımalarını tekrar ele alabilme ve gözden geçirme ansına sahiptirler; ayrıca, hem örenciler ve hem de öretmenler bireysel çalımalarını gururla yansıtabilmektedirler. Bütün bunlar göz önüne alındıında, örenmede deerlendirmenin önemi bir kez daha ortaya çıkmakta ve günümüzde deerlendirme stratejilerindeki deiiklik ihtiyacı kolayca anlaılabilmektedir. Daha önce de belirtildii gibi eitimcilerin ortak bir portfolyo tanımına henüz ulaamadıkları ve portfolyolar için ortak bir metot sunamadıkları görülmekle beraber, bu durum portfolyoların, sınıfta öretim ve deerlendirme aracı olarak yaygın ekilde kullanılmasına engel deildir. Winsor ve Ellefson (1995), portfolyonun özellikle süreç yapısını vurgularken, portfolyoyu sürecin ve ürünün birlemesi olarak tanımlamaktadırlar. Onlara göre portfolyo yansıtma, seçme, gerçekleme ve deerlendirme sürecidir. Gotlieb in (1995) portfolyo geliimine yaklaımındaki aamalar, Winsor ve Ellefson un tanımladıı aamalara benzerdir. Gotlieb (a.g.m.), portfolyo geliim aamalarını aaıda görüldüü üzere;

21 7 toplama, yansıtma, ara deerlendirme (gözden geçirme), belgeleme, balantı kurma ve deerlendirme olmak üzere altı basamaa ayırmaktadır: Portfolyo Geliim Aamaları Toplama Yansıtma Gözden Geçirme Belgeleme Balantı Kurma Deerlendirme Paulson ve ark. (1991), portfolyo geliim sürecinde öz deerlendirmeyle ilgili örenci yansıtmalarının vazgeçilemez bir aama olduunu, yansıtmanın portfolyonun en deerli özellii olup onun bir eitim aracı olarak kullanılmasını saladıını ifade ederken; Shackelford (1995), yansıtma ve öz deerlendirme sürecinde, örencilerin aaıdaki sorulara cevap aramasının önemine iaret etmektedir: a) Ne örendim? b) Örendiklerimin deeri ya da amacı nedir? c) Hangi becerileri veya yetenekleri belgelemek istiyorum? d) Bu yetenekler belirlenmi gereksinimleri karılar mı? e) Bu yetenekleri kanıtlayacak hangi verileri sunmalıyım? f) Materyaller yeteneklerimi uygun ve doru ekilde gösterebilir mi? g) Portfolyo ne örendiimi, yeteneimi transfer etmemi, entegre etmemi ve onu problem çözmekte kullanmamı yansıtır mı? Portfolyolar kullanım amaçları, tipleri, ekilleri ve büyüklüklerine göre çeitli biçimlerde tanımlanmakla birlikte, bunların hepsi genellikle u dört grup altında toplanabilir:

22 8 1- Vitrin Tipi Portfolyolar Bir örencinin en kaliteli ya da en iyi çalıması vitrin tipi portfolyo olarak isimlendirilir. Vitrin tipi portfolyolar örencilerin mesleki hazır bulunuluklarını ya da algılamalarını ve örendiklerini bütünletirmelerini salar (Resource Center; Indianapolis, 1995). Bu tip portfolyolar, etkinlikleri ya da ders sırasındaki ilerleyii belgelemek için kullanılır. Belgeleme, örencinin yansıtmasına, öretmenin ya da bakalarının kiisel düüncelerine dayandırılarak yapılır; böylece hem okul hem de yaam deneyimlerinden gelen kanıtları içerebilir. Teknoloji eitiminde vitrin tipi portfolyo, bir dersteki örencinin örenmesini, deneyimlerini, toplam çalıma programını, ya da balıca örenme aktivitesini desteklemek için kullanılabilir. 2- Tanımlayıcı Portfolyolar Tanımlayıcı portfolyo, örencinin geliimini deerlendirmek için kullanılır fakat puanlamak için kullanılmaz. Portfolyo süreci vasıtasıyla öretmenler, örencinin anlama düzeyini deerlendirerek bireysel örenme etkinliini izleyebilirler. Bu bilgi daha sonra bireyin gereksinim duyduu örenme stratejilerini belirlemek için kullanılabilir. Portfolyonun içerii hem tamamlanmı ve hem de devam eden çalımaları, veri toplama yapraklarını, çizimleri, öretmen dönütlerini, gazeteleri, tamamlanmı kaıtları, ya da etkinliin baka basamaklarının fotoraf veya videolarını kapsar. Tanımlayıcı portfolyo sürecinin önemli bir elementi, periyodik olarak yapılan öretmen-örenci toplantılarıdır. Bu tür toplantılar özgüvenin kurulmasına, öretmen-örenci baının olumasına yardım eder ve örenciyi öz-deerlendirmeye ve örenme sürecine katılmaya tevik eder (Reading/Language, 1990) Daha önemlisi, bu toplantılar (a) deerlendirme süreçleri, (b) kiisel problemlere yardım, (c) disiplinler arası balantılar olumasında örencilere yardım etme, (d) yetenek ve

23 9 becerilerin geliimini ve dokümantasyonunu salama gibi konularda öretmenlere, örencilerle birebir çalıma fırsatını verir. 3- Deerlendirici Portfolyolar Deerlendirici portfolyolar, ölçülebilir beceri ve yetenekleri belgeleyen, ayrıca örencinin spesifik algılamadaki ustalıını kaydeden portfolyolardır. Öz deerlendirme ve yansıtma kanıtlarını salamak için örencilere fırsat verilir. Öretmenlerin ve bazen de akranların deerlendirmesiyle örencilerin beceri ve yetenekleri belgelenebilir. Deerlendirme kiisel kararla sonuçlanmaz fakat kararlar belirlenen ölçütlere ya da standartlara da yansıtılır (Hadaway ve Marek Schroer,1992) O Neil (1994), öretmenin kaliteli bir çalımanın nasıl kurulacaı konusunda yeterli olmadıı durumlarda, örencilerin de çalımalarını deerlendirmede güçlük çektiklerine iaret etmektedir. Hedefler net olduu zaman, öretmenler de kontrol listelerini gelitirme, anlatımları veya puanlama yöntemlerini ortaya koyma konusunda baarılı olmaktadırlar ki, bunların hepsi örencinin arzulanan yeterlilik düzeyine ulaması açısından önemlidir. yi yazılmı bir puanlama yönergesi, örencinin çalımasının daha doru ve daha uygun ekilde puanlanmasında öretmenlere yardımcı olduu gibi, çalımasının nasıl daha kaliteli olacaı konusunda örenciye de yardımcı olacaktır. Öretmenler puanlama yönergesinde ayrıntılı ekilde açıklanmı ölçütleri kullandıkları zaman, örenciler kendi performansları hakkında daha spesifik dönütler verirler. Teknoloji Eitiminde deerlendirici portfolyolar yeterliliklerin ve becerilerin deerlendirilmesinde, meslek eitiminde ve sertifika teknolojisinde sürekli olarak

24 10 kullanılır. Öretmenler portfolyoyu örenme sürecinin çeitli safhalarındaki örenme durumunu ve farklı yeterlilik düzeylerini deerlendirmede de kullanır. 4- Karma Portfolyolar Vitrin tipi, tanımlayıcı ve deerlendirici portfolyolar gerek bireysel ve gerekse ibirliine dayalı aktiviteleri etkin bir ekilde belgelemek için kullanılırken, karma portfolyolar grup çalıması üzerine odaklanır. Arter ve Spandel (1992), karma portfolyoyu grup çalımasının, geliiminin ya da baarılarının öyküsünü anlatan bir doküman olarak tanımlamılardır. Bu öykü ekip çalımasını, kiilerarası organizasyonu, liderlik, yönetim ve sosyallik becerileri ile yetenekleri ölçmek için temel oluturur. Karma portfolyolar, teknoloji eitiminde grup baarısını belgelemek için mükemmel araçlardır. Onların aktivitelerinin pek çou, grup çalıması ve onu destekleme üzerine younlaır. Böylece karma portfolyolar, örenci aktivitelerini ve yapılandırmacı ekiple örenmeyi, örenci giriimciliini, rekabetçi olayları, tasarımı, iletiim ya da problem çözme gruplarıyla yürütülen örenmeyi belgelemek için esiz bir araç salar. Karma Portfolyolar, aynı zamanda, programın baarılarını ya da belirlenmi hedeflerini yansıtan sınıf portfolyolarının gelitirilmesi için de fırsat salar (Frazier ve Paulson,1992). Karma portfolyo küçük bir grubu, tüm bir sınıfı ya da programın baarısını belgelemek için de kullanılabilir. Her ne kadar bu portfolyo tipleri amaç ve içerik bakımından birbirlerinden farklı olsalar da, genellikle bütün portfolyolar aaıdaki ortak özelliklere sahiptir (DeFina, 1992): a) Portfolyolar, örenci çalımalarının sistematik, amaçlı ve anlamlı koleksiyonlarıdır.

25 11 b) Herhangi bir yataki örenci, kendi portfolyo yansıtmalarıyla ilgili ölçütleri seçmeyi örenebilir. c) Portfolyolar örenme aktivitelerini ve örenci yeteneklerini gün gün gerçek yönüyle yansıtmalıdır. d) Portfolyo, zaman içerisinde, bir örencinin çabasını, geliimini ve baardıklarını kaydeder. e) Portfolyolar çeitli bölümleri veya alt dosyaları içerebilir. f) Portfolyolar örenci çalıma örneklerini, bakalarından gelen görüleri ve örencilerden gelen öz deerlendirme yansımalarını içerebilir. g) Portfolyolar, örencilerin örendiklerini öretmenleriyle, akranlarıyla, yöneticileriyle ve ebeveynleriyle konumalarını destekler. Portfolyoların bu ortak özelliklerinin yanında, özellikle örenci portfolyolarının kendilerine özgü baka özellikleri de vardır. Güçlü örenci portfolyolarını gelitirmi öretmenler, üç önemli kaynaktan gelen materyallerin kullanılmasını önermektedirler. Bunlar (a) örenci geri bildirimi, (b) örencinin çalıma örnekleri, (c) bakalarından (akranlarından, dier öretmen ve yöneticilerden v.s.) gelen bilgilendirici notlardır (Shackelford,1994,995). Örenci geri bildirimi, portfolyo sürecinde gerek sözel gerekse dokümanlarla yazınsal olarak gerçekletirilir. Bu geri bildirimler örenci baarılarının tanımlanmasını ve portfolyo içeriinin öz deerlendirmesiyle ilgili yansıtmayı kapsar. Yansıtma, örencilerin neyin önemli olduuna inandıklarını, arzu edilen hedeflerin baarılmasına karı tutumlarını ve materyallerinin bu hedeflerini nasıl karılayacaını anlatır. Collins ve Dana (1993), yansıtıcı sürecin örenciye düünme, balantı kurma ve birlikte meydana getirdikleri portfolyo sürecinde neleri örendiklerini paylamaları konusunda fırsat saladıını rapor etmektedirler. Yansıtma, hikâyeler ya da küçük kartlar aracılııyla da ifade edilebilir. Her bir belgeye tutturulan, örnein 3x5 cm. ebatlarındaki kartlar o nedir?, onun kanıtı nedir? ve o niçin

26 12 önemlidir? eklindeki ifadeleri tanımlar. Bunlar, birbirleriyle balantılı düünceler olup portfolyoyu pozitif örenme deneyimine dönütürür. Örenci Çalıması, bir örenci portfolyosunda örencinin çalıma örnekleri kritik birer elementtir. Bunlar uygulama, bütünletirme ve neyi örendiini deerlendirmesiyle ilgili yeteneklerini belgelendirmek için kanıt salar. Her ne kadar, belge kelimesi çounlukla bir kâıt parçasını ifade ediyorsa da, belgeleme bilgisayar disklerini, fotorafları, modelleri, video bantları ve dier görsel malzemeleri içerir. Bakalarından Gelen Bilgi, örencinin kendisinin deil de bakaları tarafından salanmı veya gelitirilmi dokümantasyon, bakalarından gelen bilgilendirici notlar olarak isimlendirilir. Bakalarından kastedilen akranlar, öretmenler, danımanlar, ebeveynler, grup liderleri ya da temsilcileri dir. Bakaları tarafından salanan bilgilendirici notlar, birisinin yetenekleri veya özelliklerine ilave olarak, onun iç dünyasını tanımaya da olanak verir. Bu tür tanımalar dier dokümantasyon formlarını tekrar dorular ve destekler; ayrıca, örencinin farkında olmadıı ya da paylamak istemedii yeteneklerine ve özelliklerine yönelmeye de yardımcı olur. Bakaları tarafından salanan bilgilendirici notlar vasıtasıyla arzu edilen yeteneklerin belgelenmesinde, a) Transkriptler (tutulan notlar) b) Gönüllü çalımalar c) Ödüller d) Öretmen veya akran dönütleri e) Örencinin deerlendirilmesi f) Ekip çalımasının akran tanımlaması g) Liderlik yeteneklerinin deerlendirilmesi h) Öretmenin yaptıı kontrol listeleri i) Arzu edilen özelliklerin, becerilerin ya da yeteneklerin tanımlanması j) Teekkürler, övgüler, tavsiye mektupları

27 13 k) Yönetim ve kiiler arası becerilerin belgeleri l) Yerel ya da ulusal aktivitelere katılma belgeleri m) Yapılan pratiklerin deerlendirilme sonuçları dikkate alınmalıdır (Sackelford,1995). Portfolyonun formatı çeidine göre deiir. Bazı portfolyolar çift katlı dosyalarda muhafaza edilirken, bazıları büyük kutularda ya da akordiyon tipi dosyalarda bulundurulur. Dier bazıları ise bilgisayar disketlerinde ya da video bantlarda saklanır. Portfolyonun formatının yanında, dı görünüü ve içerisinin incelikle düzenlenmi olması da önemlidir. çerie tanımlayıcı tablo ve ekler dahil edilmelidir. Sunulan materyal, profesyonelce hazırlanmı ve kolay okunur ekilde düzenlenmi olmalıdır (Ek-1). Örencilerin, toplanan çalıma örneklerinin ve muhafaza edilen kayıtların önemini anlamaları salanmalıdır. Krest (1990), Yıllar önce, örencilerden deerlendirilmeye tabi tutulmu kâıtlarını çöpe atmamalarını rica etmitim. imdi ise, örencilerimden kendi portfolyolarının fotokopi örneklerini bana borç vermelerini rica ediyorum diyerek bir anlamda portfolyoların nasıl gelitirilmi olduunu vurgulamaktadır. Deneyimli öretmenler, örenci portfolyolarının hazırlanması sürecinde, dier öretmenlerin portfolyo vasıtasıyla örenmeyi nasıl kolaylatırdıklarının aratırılmasını ve portfolyoların daha önce yapılanlarla nasıl uygunluk saladıına dikkat edilmesini önermektedirler (Buschmann,1993; Eismeier,1992; Five,1993). Bunu yaparken de özellikle, a) Yava ekilde balanmasına ve kalitenin vurgulanmasına b) Hazırlanacak portfolyonun amacının örencilerle paylaılmasına c) Net ve öz bir portfolyonun örencilerle birlikte oluturulmasına d) Portfolyonun geliim sürecinde her bir aamanın ne zaman yapılacaının kesin olarak saptanmasına e) Portfolyonun geliim sürecini güçlendirmek için örenci toplantılarının yapılmasına f) Örencinin geliiminin, portfolyosu üzerinden periyodik olarak kontrol edilmesine

28 14 h) Bireysel örenme etkinliklerine göre çeitli ev ödevleri verilmesine ve uygun revizyonlar için yeterli pratik yapma ve zaman salanmasına i) portfolyo deerlendirmesinin, uygun ekilde ve doru olarak deerlendirilmi rapor sonuçlarını kapsadıından emin olunmasına j) Örenme deneyiminin kazandırılarak anlamlı ve meydan okuyucu bir portfolyo gelitirmesine özen gösterilmesini vurgulamaktadırlar. Tarihi geliimine bakıldıında, portfolyoların sınıf içi eitimde kullanılmadan önce sanatçı ve yayıncılar tarafından kullanıldıı görülür. Portfolyo sözcüü, Latince kökenli taımak ve yaprak anlamına gelen kelimelerden türetilmitir (Perry,1993) ve balangıcı bir anlamda maara devri insanlarına kadar gitmektedir. Herwitt (1994), maara devri insanlarının, maara duvarlarına çizmi oldukları resimleri ilk portfolyolar olarak nitelendirmektedir portfolyo deerlendirmenin eitim alanında kullanıldıına ilikin az sayıdaki literatürün tarihi 1940 lı yıllara kadar uzanmaktadır. Bu tarihlerde, Amerika Birleik Devletleri Alabama Eyaletinde bulunan Holtville Okulunun, bir portfolyo sistemine sahip olduu bildirilmektedir. Bu okulun örencileri çalımalarını bir dosyada biriktirir, altı haftada bir tekrarlanan öretmen ve örencilerin yazılı çalımalarını deerlendirme sonuçları da bu dosyalarda saklanırdı. Deerlendirmesi tamamlanmı portfolyolar, daha sonra akran örenciler ve ebeveynlerle paylaılır; hatta ebeveynlerden, kendi yorumlarını da bu dosyalara eklemeleri istenirdi (Lauderdale,1981). II. Dünya savaından sonra, eitim ve deerlendirme sistemlerinde yapılan deiikliklere balı olarak baarının daha standart ölçümlerle yapılmasının benimsenmesi, Alabama Holtville Okulunda da deiime gidilmesine sebep olmu; 1950 lerin baında, Holtville Okulu yöneticileri, yenilikçi portfolyo deerlendirme projesini terk etmi ve daha geleneksel olan sisteme geri dönmütür (Lauderdale, a.g.m.). Her ne kadar daha önceden kullanıldıkları hakkında az sayıda rapor bulunsa da, portfolyoların sınıf içerisinde kullanımlarının yaygın ekilde kabul görmesi, 1980 lerin baında ve özellikle örencilerin ana dillerinin öretilmesini kapsayan derslerde olmutur. Bu kompozisyon türü derslerde, portfolyonun kullanılması doal olarak bir yazı dosyasının ortaya çıkmasına yol açmıtır (Cole,1994). Çalımalarının saklanması için

29 15 örencileri dosya tutmaya alıtırılan eitimciler, örencilerin baarılarının temeli olarak, onların yazılı yorumlarını dosyada saklamaya balamılar (Rynkofs,1988) ve bu dosyaları kısa bir süre sonra analitik araçlara dönütürmülerdir (Carter,1992) lerin ortalarına kadar eitimciler, ilköretim düzeyinde (Deen,1993; Green,1993; Milliken,1992; Voss,1992), ortaöretim düzeyinde (Dellinger,1993; Juska,1993; Reif,1992; West,1993) ve fakülte düzeyinde (Elbow ve Belanoff,1991; Hain,1991; Rosenburg,1991; Smit ve ark., 1991; Valeri-Gold ve ark., 1992) alternatif bir deerlendirme aracı olarak portfolyoları kullanmaya balamılardır. Birleik Devletlerde, pek çok ulusal reform hareketi, çeitli derslerde portfolyo kullanılmasını tevik etmitir. Uluslararası Okuma Birlii / ngilizce Öretmenleri Ulusal Konseyi (1994) ve Sosyal Çalımalar Ulusal Konseyi de (1994) örencilerin deerlendirilmesinde portfolyoların gerekliliini savunmaya balamılardır. National Research Council. (1996), daha özgün deerlendirme araçlarının gerekliliini ileri sürmü, matematik ve fen bilimlerinde de portfolyoların bir deerlendirme aracı olarak kullanılmasını önermitir. Geleneksel testler ile alternatif deerlendirmelerin örenci baarısı üzerine etkilerini aratırmak üzere Slater ve ark.(1997), Üniversite Fiziine Giri dersinde portfolyo deerlendirmesini kullanmılardır. Dünyada Portfolyoların kimya eitiminde kullanılmasına 1990 lı yıllarda balanmı (Adamchik,1996), ülkemizde ise yeni bir öretim ve deerlendirme yöntemi olarak portfolyonun Kimya Eitimi Anabilim Dalı örencilerine tanıtılması ve kimya eitiminde kullanılması çalımaları son yıllarda balamıtır (Morgil ve ark., 2004). Yine ülkemizde, 2000 li yılların baından itibaren, özellikle lköretim Fen Bilgisi öretiminde uygulanmak üzere portfolyo gelitirme çalımaları hız kazanmıtır (Korkmaz ve Kaptan, 2002, 2003). Ayrıca, Hemirelik Programı Lisans Eitimi üzerine yapılan bazı çalımalarda (Tiwari ve Tang, 2003; Webb ve ark., 2003), hatta Tıp Fakültelerinin klinik öncesi örencileri arasında bilginin kalıcılıını artırmak (Dyne ve ark., 2002) ve daha iyi bir iletiim ortamının kurulmasına katkıda bulunmak amacıyla (Rees, 2004) portfolyo deerlendirme sistemi uygulanmaktadır.

30 16 Öte yandan literatürde nsan Bilimleri, Matematik ve Doa Bilimleri, Spor ve Halk Salıı, Eitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler gibi çeitli fakültelerin örencilerinden oluturulmu grupların çevreyle ilgili tutumlarını, doa ve çevreyle ilgili etkinliklere katılma konusundaki gönüllülüklerini ve mevcut çevresel sorunlar ile biyolojik gerçekler arasında anlamlı ilikiler kurup kuramadıklarını kefetmek isteyen Tikka ve ark. da (2000), alternatif deerlendirme yöntemlerinden yararlanmılardır. Evrim (Mathews, 2001) ve insan dolaım sistemi kavramlarının öretilmesi ve biyolojiyle ilgili tutum üzerine cinsiyet farklılıı ve yorumlama yeteneinin etkisini belirlemek için alternatif deerlendirme sistemlerinin kullanıldıı biyolojik çalımaların yanında (Sungur ve Tekkaya, 2003), sınav kaygısıyla ilgili çalımalara da (Yıldırm ve Ergene 2003; Sazak ve Ece, 2004; Yıldırım, 2004 a,b) son yılların literatürleri arasında rastlanılmaktadır. Tüm bu literatür taramalarından da görülecei gibi, ülkemiz için portfolyo çalımaları oldukça yenidir ve özellikle Biyoloji Eitiminde yok denecek kadar azdır. Biyoloji eitiminin dier bilim dallarında olduu gibi her geçen gün gelimesi bir takım yeniliklerin biyoloji eitimine aktarılması sevindirici olsa da bu, yeni sorunların gündeme gelmesini engellememektedir. Örnein genetik klonlama, genetik ifrenin çözülmesi, botoks, estetik ve plastik cerrahi vb. alanındaki gelimelerden haberdar olan örencilerin, sorularına cevap arayacaı ilk adres biyoloji ve fen bilgisi öretmenleridir. Bu durumda Biyoloji ve Fen Bilgisi öretmenlerinin teknolojiyi en iyi ekilde kullanması ve gündemi yakalaması arttır. Üniversite giri sınavlarında Biyoloji sorularının dier bilim dallarına ait sorular kadar baarılı bir ekilde çözülemiyor olması, biyoloji eitiminde uygulanan öretim yöntemlerinin tekrar ele alınma gereini ortaya koymu, bu durum deerlendirme yöntemlerinde de deiiklie ve çeitlilie gidilmesini gerekli kılmıtır. Aksi halde öretimde yapılan deiiklik, klasik bir deerlendirme ile hedefine ulaamayacaktır. Günümüzde biyoloji eitiminde düz anlatım yöntemi; kavram haritaları, V- diyagramları, beyne dayalı öretim, beyin fırtınası, çoklu yetenee dayalı öretim,

31 17 mikro öretim, bilisel öretim ve ibirliine dayalı öretim vb. öretim stratejileri ile desteklenirken bu stratejilerin sadece çoktan seçmeli, kısa cevaplı sorular veya klasik sorular ile deerlendirilmesi öretim sürecinde belirlenen hedeflere ulaılmasında yeterli olamamıtır. Deerlendirme stratejisi olarak geleneksel deerlendirmede kullanılan objektif (çoktan seçmeli, kısa cevaplı sorular), ve sübjektif (klasik sorular) test stratejilerinin yanında performans deerlendirme, alternatif deerlendirme ya da yeni deerlendirme gibi isimler ile anılan süreç deerlendirmelerinin kullanılmaya balaması kaçınılmaz olmutur. Böylece eitim sürecinin sonun da gerçekçi bir baarı elde edilebilecektir. Eitim öretim sürecinin sonunda, örencilerin baarısız olması, eitime yapılan harcamaların önemli bir bölümünün boa gitmesine neden olurken, öte yanda da toplumun istedii insan gücünün yetimeyecei endiesini de kuvvetlendirmektedir. Örencilerin baarısızlıının yalnızca eitim boyutu ile sınırlı kalmadıı, çok daha geni etkilerinin olduu görülmektedir. Günümüzde de, örencilerin okul baarısızlıkları her geçen gün daha da büyüyen bir sorun haline geldii görülmektedir. Örenci baarısızlıklarının altında yatan en büyük nedenlerden birinin, ders çalıma beceri ve tutumlarının yetersizlii olduu belirtilmektedir (Küçükahmet, 2000). Ülkemizde ilköretim düzeyinde yeni yeni uygulanmaya balayan yapısalcı yaklaım kapsamında portfolyo deerlendirmenin uygulanma sürecinde öretmenlerin bu süreci yeterince tanımamalarından kaynaklanan sorunlar, lisans düzeyinde insan anatomisi dersi alan örencilerin biyoloji dersleri ve anatomi ile ilgili olumsuz tutumları, üniversite giri sınavlarında örencilerin biyoloji sorularının layıkıyla çözememesi, aslında en kolay ve en zevkli ekilde yaam becerisine dönütürecek olan biyoloji konularının örenciler tarafından yeterince hayata aktarılamaması aratırmacıyı bu çalımaya yönlendiren problemlerden bazılarıdır. Bu nedenle, sunulan bu tez çalımasında;

32 18 Aratırmanın Amacı a) Biyoloji Öretiminde portfolyo deerlendirme etkin bir ekilde kullanılıp kullanılamayacaı, b) Portfolyo deerlendirmenin duyusal ve bilisel özellikler üzerine etkisinin geleneksel deerlendirme yöntemlerinden farklı olup olmadıı, c) Örencinin deerlendirme ölçütlerinden haberdar edilerek kendi deerlendirme sürecine katılmasının, baarı ve davranıı nasıl etkiledii, d) Öretim ile deerlendirme süreci arasındaki kopuklukların giderilmesinde, portfolyonun bir katkısının olup olmayacaının aratırılması amaçlanmıtır. Aratırmanın Önemi a) Bu aratırmada kullanılan portfolyo deerlendirme, anatomi öretiminde uygulanan ilk portfolyolardan birisi olması bakımından, b) Portfolyo, kısmen pahalı ve zahmetli bir deerlendirme aracı olmasına karın, örenciler üzerinde olumlu etkileri görülmektedir. Portfolyo deerlendirme 1990 lı yıllardan beri yurtdıında yaygın bir ekilde uygulanmaktadır. Ülkemizde son yıllarda, özellikle ilköretim ve ortaöretimde Milli Eitim Bakanlıının tevik ve destekleriyle sınırlı olarak uygulanmaya balayan portfolyonun üniversitelerde uygulanmı örneklerinin ise son derece az olması bakımından, c) Fen Bilgisi ve Beden Eitimi öretmen adaylarına bu çalıma ile meslee atandıkları zaman kendi örencilerine uygulamak zorunda oldukları portfolyo

33 19 deerlendirmenin nasıl uygulanacaını imdiden eitimleri sırasında kavratılmı olması bakımından, d) Her ne kadar daha çok dil ve sanat öretiminde kullanıldıı görülmekteyse de bu yöntemin genel anlamda Biyoloji Öretimine, özel anlamda ise Anatomi Öretimine kazandırılması bakımından önemlidir. Varsayımlar 1- Aratırmada kullanılan ön testler, son testler, izleme testleri, portfolyo deerlendirme dosyası ve dier ölçeklerin örencilerin baarı ve davranı düzeyini ölçecek yeterlilikte olduu, 2- Gelitirilen ölçek ve kontrol listelerine örencilerin içtenlikle cevap verdii dolayısıyla bu cevapların güvenilir olduu varsayılmıtır.

34 20 II. BÖLÜM YÖNTEM Aratırmanın evren ve örneklemi belirlendikten sonra, verileri elde etmede kullanılacak bilgi toplama araçları gelitirilmitir. Bilgi toplama araçlarına, güvenirlik testleri uygulanmı, portfolyo ve geleneksel deerlendirme gruplarında yer almayacak gönüllü bir grup örencide pilot çalıma yapıldıktan sonra, portfolyo ve geleneksel deerlendirme gruplarda uygulanmıtır. Uygulamadan elde edilen tüm veriler, SPSS istatistiksel analiz paket programının 11 versiyonu ile analiz edilerek literatür ııında tartıılmıtır Katılımcılar Aratırmanın evrenini Kırehir ilinde Lisans eitimi alan örenciler, aratırmanın örneklemini ise, Eitim- Öretim yılında, Kırehir Salık Yüksekokulu Hemirelik Bölümü, Kırehir Beden Eitimi ve Spor Yüksekokulu Beden Eitimi Öretmenlii Bölümü, Kırehir Eitim Fakültesi Fen Bilgisi Öretmenlii Programı Normal Öretim ve Fen Bilgisi Öretmenlii Programı kili Öretimde eitim gören örenciler olumaktadır. Aratırmaya, yaları arasında deien ve portfolyo deerlendirme grubunda 109, geleneksel deerlendirme grubunda 106 olmak üzere toplam 215 örenci dahil edilmitir. Bu örencilerin bölümlere ve cinsiyete göre daılımı Tablo 2.1 de özetlenmitir.

35 21 Tablo 2.1. Aratırmaya katılan örencilerin bölüm ve cinsiyete göre daılımı Cinsiyeti Bölümü Grubu Kız Erkek Toplam Portfolyo Hemirelik Geleneksel Toplam Beden Portfolyo Eitimi Geleneksel Öretmenlii Toplam Fen Bil. N.Ö. Fen Bil.Ö. Toplam Portfolyo Geleneksel Toplam Portfolyo Geleneksel Toplam Portfolyo Geleneksel Toplam Tablo 2.1 incelendiinde görülecei gibi; aratırma kapsamına alınan Kırehir Salık Yüksekokulu Hemirelik Bölümü örencilerinin tamamı kız örencidir ve bunların 32 si portfolyo, 31 i geleneksel deerlendirme yöntemine tabi tutulmutur. Böylece bu aratırmaya katılan 215 örencinin 63 ü Hemirelik bölümünden seçilmitir. Aratırmaya katılan bir dier grup, Kırehir Beden Eitimi ve Spor Yüksekokulu Beden Eitimi Öretmenlii Bölümünde okuyan örencilerden seçilmitir. Beden Eitimi Öretmenlii Bölümünde, portfolyo deerlendirmeye tabi tutulan 25 örencinin 11 i kız, 14 ü erkek örencilerden oluurken, geleneksel