TARH ETMCLERNN MEVCUT LSE TARH MÜFREDAT PROGRAMI VE TARH ÖRETMNN AMAÇLARI HAKKINDAK GÖRÜLER 1

Transkript

1 Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 7, Sayı 2, (2006), TARH ETMCLERNN MEVCUT LSE TARH MÜFREDAT PROGRAMI VE TARH ÖRETMNN AMAÇLARI HAKKINDAK GÖRÜLER 1 Erkan DNÇ Nide Üniversitesi Eitim Fakültesi lköretim Bölümü, Nide/TÜRKYE erkandinc@gmail.com Geli Tarihi: Yayına Kabul Tarihi: ÖZET Türkiye de tarih öretimi ve sorunlarının yıllardan beri tartııldıı ve bu tartımaların genellikle ders kitapları çerçevesinde gerçekletii bilinmektedir. Bu çalımada tarih öretmen, öretmen adayı ve eitimcilerinin, mevcut lise tarih müfredat programı ve tarih öretiminin amaçları ile ilgili görüleri deerlendirilmitir. Çalımanın amacı, tarih öretimi ile ilgili tartımaların ders kitaplarının ötesinde, daha geni bir çerçeveye taınmasına katkıda bulunarak; programların gelitirilmesinin söz konusu olduu bu dönemde, belirtilen çalımaları yürüten bakanlık personeli ve akademisyenlere sınırlı da olsa yardımcı olabilmektir. Ayrıca yukarıda adı geçen üç katılımcı grup ile öretmen adayları ve tarih eitimcilerinin seçildikleri üniversitelere göre karılatırılmaları yapılarak konu hakkında bazı genel perspektifler ortaya konulmaya çalıılmıtır. Aratırma belirtilen kitlelere uygulanan ve çounluu kapalı uçlu sorulardan oluan bir anket çalımasına dayanmaktadır. Elde edilen bulgular, katılımcıların mevcut lise tarih programını yetersiz ve sınırlayıcı bulduklarını; gelitirilmesini istediklerini göstermektedir. Öte yandan, katılımcıların tarih öretiminin amaçları ve okullardaki yeri, konusundaki düünceleri ile mevcut programdaki anlayıın genel olarak örtütüü tespit edilmitir. Anahtar Sözcükler: Lise tarih müfredat programı; tarih öretiminin amaçları; öretmen, öretmen adayı ve tarih eitimcisi görüleri TURKISH HISTORY EDUCATORS VIEWS OF THE EXISTING HISTORY CURRICULUM AND THE AIMS OF HISTORY TEACHING ABSTRACT In Turkey, history teaching has been an issue of debate for many years. Although, there are some field research in academic circle, the discussions have mostly been on history textbooks. This study attempts to enhance those discussions to a broader extent by introducing, comparing and contrasting the attitudes and perspectives of history education professionals on the given issues. It also aims to provide some useful information for those ministerial staff and academics who have been working on history curriculum development. The research is based on a structured, likert-scale questinnaire. According to the data, the participants think that secondary school history curriculum is out-date, insufficient, restricive which needs improvement. However, it is also found out that participants view on the aims and objectives of history teaching and the role of history in whole school curriculum is very close to those perspectives introduced in the curriculum and other related documents. Key words: History curriculum, aims and objectives of history teaching, views of history educators 1 Bu makale T.C Milli Eitim Bakanlıınca salanan bursla ngiltere Nottingham Üniversitesi nde yapılan doktora çalımasına dayanmaktadır.

2 264 Tarih Eitimcilerinin Mevcut Lise Tarih Müfredat Programı E. Dinç 1. GR Her ne kadar balangıç düzeyinde Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler derslerinin birer bölümü olarak sunulsa da, tarih konuları ilköretimden itibaren müfredat programlarında okutulması zorunlu olan balıca alanlardan birini tekil etmektedir. lk ve ortaöretim programlarındaki yerinin yanı sıra, örencilerin duyusal ve bilisel geliimi açısından da bir öneme sahip olan tarih dersleri, tarih müfredat programları, ders kitapları ve tarih öretmenlerinin yetitirilmesi konuları ülkemizde yıllardan beri tartıılmaktadır (Tunçay, 1977; Yuvalı, 1987; Özbaran, 1997a; Tarih Vakfı, 2002). Söz konusu tartımaların odak noktası tarih ders kitapları olmakla birlikte, genellikle tarih derslerinde sunulan içeriin tartııldıı, dolayısıyla müfredat programlarını da önemli derecede ilgilendirdikleri söylenebilir. Milli Eitim Sistemimizin ve eitim politikalarımızın merkeziyetçi bir yapıya sahip olması dolayısıyla, dier alanlarda olduu gibi, tarih müfredat programları da, bakanlıın merkez örgütüne balı bir kurum olan Talim ve Terbiye Kurulu tarafından ya da bu kurulun görevlendirmi olduu ihtisas komisyonlarınca hazırlanmakta ve uygulamaya konulmaktadır. Hazırlanan ve uygulamaya konulan programların yukarıda belirtilen merkeziyetçi ve bürokratik özelliklerden dolayı genellikle tartımaya kapalı olduu; tartıılsa bile bunun mevcut uygulamaları etkilemesi ya da deitirmesinin çok zor olduu veya uzun zaman aldıı bilinmektedir. Dolayısıyla Türkiye de tarih öretiminin sorunlarının genel olarak ders kitapları ekseninde ve çounlukla konuyla yakından ilgili profesyonellerce ele alınmasının olaanüstü bir durum olmadıı söylenebilir (Arıkan, 1997; Kabapınar, 1992 ve 1997; Özbaran, 1997a ve 1998). 2. TÜRKYE DE TARH ÖRETM VE SORUNLARI Okullarda bir ders olarak Türkiye de tarih, 19. Yüzyılın ikinci yarısından beri okutulmaktadır (Yuvalı, 1987; Özbaran, 1997b; Sakaolu, 1997). Tarihin bir ders olarak okul programlarına konmasının ya da tarih örenmenin neden ve amaçları birçok ekilde tanımlanmıtır. Bazı yazarlar geçmiten kaçmanın veya kaçınmanın olanaksız olduunu, dolayısıyla günümüz insanının dünyanın bugünkü hali ve artları ile deiik toplumları, ve günümüz ile geçmi arasındaki balantıları iyi bir ekilde anlamaları için geçmii en iyi ekilde örenmeleri gerektiini ifade etmektedirler (Lee, 1984; Marwick, 1984). Dolayısıyla tarih öretiminin amaç ya da fonksiyonlarından biri, insanlara zaman içerisinde dünyada gerçeklemi olan süreçlerin bilgisini vererek; onların kültürel, toplumsal, yerel, ulusal veya uluslararası gelime ve deimeleri daha iyi

3 Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 7, Sayı 2, (2006) 265 anlamalarına yardımcı olmak seklinde ifade edilebilir. Tarih öretiminin, insanlara üpheci ve eletirel düünme becerileri kazandırarak, onlara çada dünyanın sorunlarıyla ba etmekte yardımcı olduu da belirtilmektedir (Lee, 1992; Steele, 1976). Dier yandan tarih öretiminin, örencilerin tarihsel mirası anlama ve sahiplenmelerine yardımcı olduu gibi, geçmie dayalı ve genellikle ulusal nitelikte bir kimlik oluturmalarına da katkı saladıı söylenmektedir (Watts, 1993; White, 1992). Bu fikrin birçok ülkede olduu gibi Türkiye de de tarih öretiminin amaçlarının belirlenmesinde etkili olduu ve tarih öretiminin niteliini belirli nitelikte vatandalar yetitirmek olarak deerlendirdii bilinmektedir. Aaıdaki alıntıda da ifade edildii gibi halen yürürlükte olan Lise Tarih Müfredat Programı nda sunulan amaçlar bu düünceyle örtümektedir. Büyük medeniyetler arasındaki münasebetler aı içerisinde milli tarihin yerini belirlemek suretiyle, milli kimliin nasıl olutuunu kavratmak; onlara, millet varlıının ancak bu kimliin korunarak sürdürülebilecei (TCMEB TTK, 1993: 70). Görüldüü üzere tarih öretiminin amaçları bir çok farklılıklar gösterebilmektedir. Tarih öretiminin amaçlarının yanısıra müfredat programları da çeitli teorik temellere dayanmakta ve farklı ekillerde uygulanmaktadır. A.V. Kelly (1989) ve A. Ross (2000) balıca üç müfredat modeli olduunu belirtmilerdir. Adı geçen yazarlara göre birinici modelde müfredat programları temelde bir içerik olarak ele alınmakta ve bu balamda eitim aktiviteleri de söz konusu içeriin aktarılması olarak görülmektedir. kinci modelde ise eitim ve öretimin amaçları belirleyici rol oynamaktadır. Müfredat programı bu amaçların gerçekletirilecei bir ürün olarak deerlendirilirken, eitimsel aktiviteler belirtilen ürünü elde etmenin yöntem ve araçları olarak düünülmektedir. Üçüncü model ise müfredatları deimeye ve gelimeye açık süreçler olarak kabul ederken eitim ve öretimi örencilerin ve dolayısıyla içerisinde bulundukları toplumun ilerleme ve gelimesi olarak deerlendirmektedir (Kelly, 1989; Ross, 2000). Yukarıda bahsedilen modeller ile lise tarih müfredat programları karılatırıldıında programların büyük ölçüde ilk belirtilen iki modelin etkilerini taıdıı görülmektedir. Her ne kadar 1993 yılında yapılan son düzenlemelerle programlara hakim olan gelenekselci ve davranıçı modellerin etkileri azaltılmak istenmise de (Koullapis, 1997) belirtilen modellerin tarih programları ve öretimi üzerindeki egemenlii halen devam etmektedir.

4 266 Tarih Eitimcilerinin Mevcut Lise Tarih Müfredat Programı E. Dinç Daha önce programlanan içeriin aktarımı ve önceden saptanan amaçlar vasıtasıyla örencilere belirli davranılar kazandırma modelleri olarak tanımlanan gelenekselci ve davranıçı müfredat modelleri çerçevesinde hazırlanan ve uygulanan tarih programlarımız ve bu programlar dorultusunda hazırlanan tarih ders kitaplarının birçok problemi de beraberinde getirdii zaman içinde ortaya çıkmı ve yıllardan beri çeitli vesilelerle dile getirilmilerdir. Türkiye de tarih öretiminin tespit edilen sorunlarından bazıları öyle ifade edilebilir. Programların merkezden ve tek tip olarak yapılması; yerel ve bölgesel farklılıklar ile öretmen ve örenci tercih ve görülerine yeterince fırsat verilmemesidir (Sakaolu, 1997; Dinç, 2001; Tarih Vakfı, 2002); dolayısıyla tarihin birçok örenci tarafından sadece zorunlu olduu için örenilen bir ders olarak algılanmaktadır (Safran, 1993a). Programlarda yer alan amaçlar ve bu amaçlar dorultusunda örencilere kazandırılmak istenen davranıların örencilerin hazır bulunuluk düzeyleri, örenme seviyeleri, ilgi ve yetenekleriyle uyumlu olmaması; ve aynı zamanda programlarda yer alan içeriin öretimi ile yine programlarda sunulan amaçların bir biriyle yeterince ilikilendirilmemi olması ve dolayısıyla gerçekletirilebilme olasılıının düük olması (Safran, 1993b) müfredat programlarının dier sorunlu alanlarıdır. Bir baka eksiklik ise derslerde öretilecek konuların belirlenmesi ve program detaylarının oluturulmasında öretmenlere yeterli bir hareket alanının bırakılmamasıdır (Dinç, 2001; Orhonlu, 1997). Bazı yazar ve akademisyenler, müfredatta yer verilen konuların çounlukla Türk tarihinden seçilmesini (Arıkan, 1997; Koullapis, 1997; Çizakça 1997), ve aynı konuların farklı eitim kademelerinde tekrar tekrar okutulmasını, örencileri tarihten uzaklatıran bir etken olarak deerlendirmektedir (Kabapınar, 1997). Tarih müfredatında saptanan bir dier sorun ise tarihsel konu, olay ve olguların genellikle tek bir perspektiften ele alınması; farklı tarihsel anlayı ve yorumlara yer verilmemesidir (Çizakça, 1997; nal, 1996; Ortaylı, 1997; Özbaran, 1997b; Tunçay, 1997). Müfredatta yer alan konuların genellikle siyasal tarihe dayalı olması; ekonomik, sosyal ve kültürel boyutların ikincil planda kalması (Çizakça, 1997, Küstüklü, 1998; Tunçay, 1997) ise balangıçtan beri tarih eitimimizi sınırlandıran bir problemdir. Müfredatın tarih öretimine kattıı bir dier problem ise konuların seçiminde farklı tarihsel dönemlerin deiik aırlıklarda ele alınması; bazı tarihsel dönem ve konular çok detaylı olarak ilenirken bazılarına hiç deinilmemesi; özellikle 1940 sonrası

5 Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 7, Sayı 2, (2006) 267 döneme ait konulara neredeyse hiç yer verilmemesidir (Arslan, 1998; Tunçay, 1997). Eitim sisteminin ve üniversite giri sınavlarının doal bir sonucu olarak müfredat programı ve ders kitaplarının genellikle sadece kronolojik tarihsel bilgi vermeye yönelik olduu görülmektedir. Tarih öretiminin üpheci ve eletirel düünme yeteneklerinin gelitirilmesi, tarihsel kanıtların sorgulanması, analizi, sentezi ve yorumlanması gibi tarih disiplinine özgü yöntemlerinin öretilmesi yoluyla örencilere çeitli yetenek ve becerilerin kazandırmaya yönelik olmaması da mevcut programın bir baka eksikliidir (Orhonlu, 1997; Koullapis, 1997). Ayrıca, programda çok miktarda konuya detaylı olarak yer verilmesi ve söz konusu müfredatın tamamının öretilmesinin zorunlu olması; dolayısıyla müfredatın tarih derslerine ayrılan süre içinde öretilmesinin zorluu da (Orhonlu, 1997; Koullapis, 1997) öretmen ve örencileri sınırlandıran bazı etkenler olarak karımıza çıkmaktadır. Yukarıda belirtilen problemler ile tarih öretimini yönlendirici temel unsurlardan amaçlar hakkında, tarih öretimi ile bire bir ilgisi bulunan örenciler, öretmenler, öretmen adayları ve tarih eitimcilerinin ne düündükleri önem kazanmaktadır. Bu çalımada, yukarıda belirtilen gruplardan üçü ile gerçekletirilen anketlerden elde edilen veriler vasıtasıyla bahsedilen problemler yeniden alınmaktadır. 3. ARATIRMANIN YÖNTEM Bu çalımada tarih öretmen adayları, tarih öretmenleri ve tarih eitimcilerinin mevcut lise tarih müfredat programı ve tarihi öretiminin amaçlarıyla ilgili tutum ve görüleri incelenmitir. Aratırmada anket yöntemi kullanılmı; her katılımcı grup için farklı olarak hazırlanmı fakat aynı nitelikte olan otuzbir önerme hakkında katılımcıların görülerine ulaılmaya çalıılmıtır. Anketin birinci bölümü katılımcıların mevcut lise tarih müfredat programı hakkındaki tutum ve görülerine yönelik olup; ikinci bölüm tarih öretiminin amaçları ve bu amaçlarla ilgili bazı kavramlar hakkındaki tutumlarını ele almaktadır. Anket, Ankara da bulunan çeitli türdeki liselerde görev yapan ve rasgele seçilen 60 tarih öretmenine uygulanmıtır. Aratırmanın tarih eitimcisi ve öretmen adayı katılımcıları ise çeitli illerde bulunan üç üniversitenin eitim fakültelerine balı Tarih Öretmenlii Ana Bilim Dalı öretim elemanları ve son sınıf örencilerinden olumaktadır. Aratırmaya toplam 26 öretim elemanı ve 136 öretmen adayının katılım salanmı olup katılımcıların seçildii üniversitelerin adları bilimsel aratırma etii gereince deitirilmitir.

6 268 Tarih Eitimcilerinin Mevcut Lise Tarih Müfredat Programı E. Dinç Anketler aracılııyla toplanan veriler SPSS programı kullanılarak analiz edilmi ve betimsel olarak sunulmutur. Verilerin sunumunda her soru için elde edilen aritmetik ortalamalar kullanılmıtır. 4. BULGULAR Elde edilen veriler katılımcıların müfredat programını genel olarak yetersiz bulduklarını; tarih öretiminin amaçları hakkında ise bazı ortak düüncelerin yanı sıra bir birlerinden oldukça farklı düünceler taıdıklarına iaret etmektedir Programı Hakkındaki Görüler Tablo 1 de sunulan ve hepsi 3.00 aritmetik ortalamasının altında olan verilere göre katılımcıların çounluu merkezden belirlenen ve uygulaması yürütülen müfredat anlayıını benimsememektedirler. Tablo 2 nin ilk satırındaki veriler, özellikle tarih eitimcilerinin merkeziyetçi müfredat anlayıına karı olduklarını göstermektedir. Tablo 1. Anketin birinci bölümü için bütün gruplardan elde edilen aritmetik ortalamalar ÖNERMELER Ört. Ört. Tarih Toplam adayı Eit Programın MEB (veya balı birimleri) tarafından hazırlandıı mevcut merkeziyetçi sistemi destekliyorum 1.2. Program tarih öretiminde nelerin amaçlandıını açıkça ortaya koymaktadır Programda sunulan hedef ve davranılar makul ve örenciler tarafından baarılabilecek düzeydedir 1.4. Program konu ve tema seçiminde öretmenlere de fırsat vermektedir Öretmenler sadece programda sunulan içerii öretmek zorundadır Öretmenler programda sunulan konuların sıralarını ve her biri için ayrılan zaman miktarını deitirebilirler 1.7. Programda sunulan yerel, milli, Avrupa ve Dünya tarihi ile ilgili konuların aırlıı (miktarı) birbirleri ile dengelidir 1.8. Programda sunulan genellikle Türk Milli Tarihi konularıdır Programda sergilenen tarihsel bakı açıları yerel, milli, Avrupa ve Dünya tarihi alanlarına göre dengeli bir daılım göstermektedir Program tarih konularını genelde milliyetçi bir bakı açısından sunmaktadır Program sınıf ortamında farklı tarihsel görüleri sunmaya elverilidir Program tarihin siyasi, sosyo-ekonomik ve kültürel boyutlarını dengeli miktarlarda sunmaktadır Program genellikle sava ve siyasi baarılarla ilgili konular üzerinde younlamaktadır Program bütün tarihsel dönemleri eit ve dengeli aırlıklarda sunmaktadır Program bazı tarihsel dönemler üzerinde younlaırken bazılarını ise görmezden gelmektedir II. Dünya savaı sonrasına ait tarih konularının (Orta Asya Türk devletleri ile ilgili olanlar hariç) müfredat ta olmaması önemli bir eksikliktir Program tarihsel bilginin aktarılması üzerinde younlamaktadır Program tarih konularında bilgi ve fikir edinmek üzere tarihciler tarafından kullanılan yöntem ve tekniklerin örencilere kazandırılmasına önem vermektedir Programın içerii tarih öretimine ayrılan zaman göre çok fazladır kinci ve üçüncü sorular katılımcıların yeterince açık; ve lise örencilerinin büyük müfredat programında yer alan tarih bir kısmı tarafından baarılabilecek öretiminin amaçları hakkındaki düzeyde olmadıını ifade etmektedir. düüncelerine yöneliktir. Tablo 1 ve 2 nin ilgili satırları programda yer alan amaçların Öretmen adayları ve tarih eitimcilerinin bu konuyla ilgili her iki soruya da olumsuz

7 Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 7, Sayı 2, (2006) 269 yanıtlar verdikleri gözlenirken, öretmenler müfredatta belirtilen amaçların açıklıı konusunda daha olumlu bir tutum içindedirler. Programın öretmenlere tanıdıı özgürlük veya hareket alanı ile ilgili olarak katılımcılar genelde olumsuz düünceler belirtmilerdir. Bu da, müfredat programı ile sınıf içi uygulamalar arasında bazı farlılıklar olduunu; öretmenlerin sınırlı da olsa sınıf içerisinde esnek hareket ettiklerini göstermektedir. 1.7 ve 1.8 nolu önermelerden elde edilen bulgular müfredatta ta yer alan konuların yerel, ulusal, kıtasal ve evrensel tarih boyutlarını dengeli bir ekilde yansıtmadıını ve genellikle Türk Tarihi üzerinde younlama olduuna iaret etmektedir. Merkez Üniversitesi nde görev yapan tarih eitimcileri dier bütün gruplardan farklı olarak bu düünceye katılmamılardır. Tablo 1 in 1.9 ve 1.11 ile balayan satırlarında görüldüü üzere katılımcıların çounluu yerel, ulusal, kıtasal ve evrensel tarih perspektiflerinin programda dengeli olarak yer almadıını düünmektedirler. Genel veriler programda milliyetçi bir tarih anlayıının sergilendiini gösterirken; üniversitelerin karılatırılması Merkez Üniversiteli katılımcıların mevcut programı milliyetçi bulmadıklarına iaret etmektedir. Veriler ayrıca programda tarihin siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel boyutlarının dengeli bir ekilde sunulmadıını ifade etmektedir. Katılımcılar mevcut programın özellikle sava tarihi ve siyasal olaylar üzerinde younlatıını düünmektedir. Tarihin farklı dönemlerinin konum ve aırlıklarının dengeli bir ekilde programlarda yer almadıı; bazı dönemler üzerinde fazlaca durulurken bazılarının da ihmal edildiini tespit edilen bir baka husustur. Ayrıca 1940 lı yıllar sonrasının müfredat programında yer almaması da çok önemli ve üzerinde acilen durulması gereken bir eksiklik olarak göze çarpmaktadır.

8 270 Tarih Eitimcilerinin Mevcut Lise Tarih Müfredat Programı E. Dinç Tablo 2. Birinci bölüm için elde edilen verilerin üniversiteler bazında karılatırılması ÖNERMELER Öretmen Adayları Tarih Eitimcileri Mrk. Batı Yeni Mrk. Batı Yeni 1.1. Programın MEB (veya balı birimleri) tarafından hazırlandıı mevcut merkeziyetçi sistemi destekliyorum Bulgular müfredat programının genellikle tarihsel bilginin aktarımı üzerinde younlatıını gösterirken, örencilere tarih disiplinine özgü aratırma yöntemleri ile eletirel düünme, tartıma gibi becerileri kazandırma konusunda sınırlı ve yetersiz kaldıına iaret etmektedirler. Bu bölümle ilgili son veriler programının içeriinin tarih dersine ayrılan zamana göre çok fazla olduunu ve dolayısıyla programda öngörülen konuların tarih dersine ayrılan zaman içerisinde öretilmesinin mümkün olmadıını göstermektedir. Katılımcılar bunun derse ayrılan zamanın yetersiz olmasından deil, müfredatın çok fazla konuyu ve detayı içermesinden kaynaklandıına iaret etmilerdir Program tarih öretiminde nelerin amaçlandıını açıkça ortaya koymaktadır Programda sunulan hedef ve davranılar makul ve örenciler tarafından baarılabilecek düzeydedir 1.4. Program konu ve tema seçiminde öretmenlere de fırsat vermektedir Öretmenler sadece programda sunulan içerii öretmek zorundadır Öretmenler programda sunulan konuların sıralarını ve her biri için ayrılan zaman miktarını deitirebilirler 1.7. Programda sunulan yerel, milli, Avrupa ve Dünya tarihi ile ilgili konuların aırlıı (miktarı) birbirleri ile dengelidir 1.8. Programda sunulan genellikle Türk Milli Tarihi konularıdır Programda sergilenen tarihsel bakı açıları yerel, milli, Avrupa ve Dünya tarihi alanlarına göre dengeli bir daılım göstermektedir Program tarih konularını genelde milliyetçi bir bakı açısından sunmaktadır Program sınıf ortamında farklı tarihsel görüleri sunmaya elverilidir Program tarihin siyasi, sosyo-ekonomik ve kültürel boyutlarını dengeli miktarlarda sunmaktadır Program genellikle sava ve siyasi baarılarla ilgili konular üzerinde younlamaktadır Program bütün tarihsel dönemleri eit ve dengeli aırlıklarda sunmaktadır Program bazı tarihsel dönemler üzerinde younlaırken bazılarını ise görmezden gelmektedir II. Dünya savaı sonrasına ait tarih konularının (Orta Asya Türk devletleri ile ilgili olanlar hariç) müfredat ta olmaması önemli bir eksikliktir Program tarihsel bilginin aktarılması üzerinde younlamaktadır Program tarih konularında bilgi ve fikir edinmek üzere tarihciler tarafından kullanılan yöntem ve tekniklerin örencilere kazandırılmasına önem vermektedir Programın içerii tarih öretimine ayrılan zaman göre çok fazladır Tarih Öretimi ile lgili Bazı Kavramlar Hakkındaki Tutumlar Anketin ikinci bölümü katılımcıların tarih öretiminin amaçları ve müfredat programlarındaki yeri ile ilgili temel kavramlar hakkındaki düüncelerine yöneliktir. Birinci soruya verilen cevaplar

9 Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 7, Sayı 2, (2006) 271 katılımcıların çounluunun tarihin örencilere bir milli kimlik kazandırmak amacıyla öretilmesi fikrine katıldıklarını göstermektedir. Bu düünceye en büyük destei öretmenler verirken, en düük destek tarih eitimcilerinden gelmektedir. Öretmen adayı ve eitimcilerin görülerinin üniversitelere göre karılatırılması daha önemli farklılıklar göstermektedir. Tablo 5 te görüldüü üzere Merkez Üniversite li katılımcılar, milli kimlik kazandırmak için tarih öretilmesi düüncesini desteklerken, Batı Üniversiteli tarih eitimcileri bu fikre katılmamaktadır. Daha sonra gelen dört önerme tarih disiplinine özgü amaçlarla ilgili olup katılımcıların genelince benimsenmitir. Fakat okullarda tarih öretiminin amacı geçmite ne olduunu, gerçekletiini örenmektir önermesi yukarıdaki tabloda görülen dier önermeler kadar destek görmemitir. Tablo 3. Anketin ikinci bölümü için bütün gruplardan elde edilen veriler Ört. Ört. Tarih Toplam ÖNERMELER adayı Eit Tarih öretiminin amacı örencilerde milli kimlikler gelitirmektir Tarih öretiminin amacı geçmite neler olduunu,.gerçekletiini örenmektir Tarih öretiminin amacı geçmiin ııın altında günümüzde olup bitenleri anlamaya yardımcı olmaktır 2.4. Tarih öretiminin amacı örencilerin gelecek hakkında akılcı ve tutarlı tahminler yapabilme yetenei edinmelerini salamaktır 2.5. Tarih öretiminin amacı tarihçilerin tarihsel bilgiye ulamak, onu analiz etmek ve sunmak için kullandıkları beceri ve teknikleri örencilere kazandırmaktır 2.6. Okullarda tarih öretimi ile devlet politikalari arasında önemli balantılar vardır Tarih öretimi örencilere siyasi bir bilinç kazandırmalıdır Tarih milliyetçi bir bakı açısından öretilmelidir Tarih devletin siyasi ve ideolojik önceliklerini dikkate alan bir perspektiften öretilmelidir Tarih örencilerde bir birinden farklı veya tamamen karıt siyasi ve ideolojik fikirlerin olabilecei ve bunların bir arada varlıklarını sürdürebilecekleri bilincini uyandırmak amacıyla öretilmelidir Tarih ve Vatandalık Bilgisi eitimi arasında önemli balantılar vardır Tarih öretiminin amacı Turkiye Cumhuriyeti nin çada vatandalarını yetitirmektir Tablo 3 ve 4 ün 2.6 ve 2.7 nolu satırlarındaki veriler katılımcıların devlet politikaları ile tarih öretimi arasında bir iliki olduu fikrini paylatıını ve tarih öretiminin örencilere siyasal bir bilinç kazandırmakta yardımcı olabileceini düündüklerini göstermektedir. Öte yandan, 2.8 ve 2.9 nolu önermeler için elde edilen veriler, ankete katılanların çounluunun tarih, ulusalcı bir bakı açısından ve devletin siyasi ve ideolojik önceliklerini dikkate alan bir perspektiften öretilmelidir eklindeki ifadelere katılmadıklarını dile getirmektedir. Tablo 3 ve Tablo 4 te yer alan 2.10 nolu önerme ise tarih konularının geni bir bakı açısından, farklılık ve zıtlıkların ele alınıp tartıılması yoluyla öretilmesinin gereklilii düüncesinin çounluk tarafından benimsendiini göstermektedir.

10 272 Tarih Eitimcilerinin Mevcut Lise Tarih Müfredat Programı E. Dinç Tablo 4. Anketin ikinci bölümü için elde edilen verilerin üniversiteler bazında karılatırılması ÖNERMELER Öretmen Adayları Tarih Eitimcileri Mrk. Batı Yeni Mrk. Batı Yeni 2.1. Tarih öretiminin amacı örencilerde milli kimlikler gelitirmektir Tarih öretiminin amacı geçmite neler olduunu,.gerçekletiini örenmektir 2.3. Tarih öretiminin amacı geçmiin ııın altında günümüzde olup bitenleri anlamaya yardımcı olmaktır 2.4. Tarih öretiminin amacı örencilerin gelecek hakkında akılcı ve tutarlı tahminler yapabilme yetenei edinmelerini salamaktır 2.5. Tarih öretiminin amacı tarihçilerin tarihsel bilgiye ulamak, onu analiz etmek ve sunmak için kullandıkları beceri ve teknikleri örencilere kazandırmaktır 2.6. Okullarda tarih öretimi ile devlet politikalari arasında önemli balantılar vardır 2.7. Tarih öretimi örencilere siyasi bir bilinç kazandırmalıdır Tarih milliyetçi bir bakı açısından öretilmelidir Tarih devletin siyasi ve ideolojik önceliklerini dikkate alan bir perspektiften öretilmelidir Tarih örencilerde bir birinden farklı veya tamamen karıt siyasi ve ideolojik fikirlerin olabilecei ve bunların bir arada varlıklarını sürdürebilecekleri bilincini uyandırmak amacıyla öretilmelidir Tarih ve Vatandalık Bilgisi eitimi arasında önemli balantılar vardır Tarih öretiminin amacı Turkiye Cumhuriyeti nin çada vatandalarını yetitirmektir Bu bölümün son iki önermesi tarih öretimi ile vatandalık eitimi arasındaki ilikiyi sorgulamaktadır. Bulguları katılımcıların tarih öretimi ile vatandalık eitiminin bir birleri ile balantılı olduu fikrini paylatıklarını; ve tarih öretimini Türkiye Cumhuriyeti nin çada vatandalarını yetitirmek için ie koulacak bir araç olarak gördüklerine iaret etmektedir. 5. SONUÇ VE ÖNERLER Bu çalımada tarih öretmen adayı, öretmen ve eitimcilerinin mevcut lise tarih müfredat programı ve tarih öretiminin amaçları hakkındaki görüleri incelenmitir. Bulgular tarih eitimcilerinin müfredat programının mevcut yapı, yöntem ve içerii ile tarih dersinin genel durumundan honut olmadıklarını; deitirilmesi ve gelitirilmesi gerektiini, düündüklerini göstermektedir. aret edilen balıca olumsuzluklar: Safran ın (1993b) da deindii gibi programın amaçları ile içeriinin birbirleriyle ve örencilerin hazır bulunuluk düzeyleriyle yeterli uyuma sahip olmaması; program içeriinin hangi tarih alanlarından alınacaı ve nasıl bir perspektifle sunulacaı; tarihin siyasal, sosyal, ekonomik ve kültürel boyutları ile farklı dönemleri arasından dengeli seçimler yapılmaması; bu seçimler için okul, öretmen ve örencilere de ans tanınmaması; ve özellikle çada tarihin programa dahil edilmemesidir.

11 Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 7, Sayı 2, (2006) 273 Aratırma bulguları tarih öretiminin örencilere tarihsel beceriler ile üpheci, eletirel ve yaratıcı düünme becerileri ile empati (Lee 1984) kurma yeteneinin kazandırılmasında faydalar salayacaını da öngörmektedir. Bulgular tarih öretiminin disipline özgü amaçlarının programda olması gerektiine iaret ederken; örencilere milli kimlikler kazandırılması, siyasal yönelimlerine zemin hazırlanması, onların iyi birer vatanda olarak yetitirilmesi gibi disiplin dıı amaçların da katılımcılar tarafından benimsendiini göstermektedir. nal (1996: ss.21 22) bu durumu baat siyasal ve ideolojik düüncelerin zaman içerisinde geni kitlelerce kanıksanmasının bir sonucu olarak deerlendirmektedir. Program hakkında literatürde yer alan bir çok eletirinin katılımcıların çounluu tarafından uygun bulunup desteklendii görülürken, bazı katılımcıların ise çekimser kaldıı ya da ılımlı görüler bildirdii; öretmen, öretmen adayı ve tarih eitimcisi gruplarının görüleri arasında mesleki durumlardan kaynaklanan farklılıkların yanı sıra, deiik üniversitelerden seçilen katılımcıların bir birlerinden farklı düündükleri gözlenmitir. Bu çalımanın sonuçları Türkiye de tarih öretiminin hala sorunlu bir alan olduuna iaret etmektedir. Tarih biliminin doa, yapı ve metodolojisinde yaklaık son elli yılda meydana gelen deime ve gelimelerin bu disiplinin okul bazındaki öretimine yansımasının Türk Eitim Sistemi içerisinde henüz gerçeklemediini göstermektedir. Elde edilen bulgulara ııında tarih öretiminin iyiletirilmesi için getirilebilecek bazı öneriler unlardır: 1. Türkiye de yeni bir lise tarih programına acil ihtiyaç duyulmaktadır. Yeni program yalnızca akademisyenler, öretmenler ve bakanlık yetkililerinin görüleri dorultusunda deil tarih eitimine taraf olan ya da ondan etkilenen tüm grupların görü ve katkılarıyla oluturulmalı; deiim ve geliime elverili olmalıdır. 2. Programın oluturulmasında çada pedagojik kuramlar, öretim yöntem ve teknikleri ile örenci özellikleri dikkate alınmalıdır. 3. Tarih disiplininde kaydedilen gelimeler programa yansıtılmalı, disiplinin metodolojisi, okullarda ki tarih öretiminde de uygulanmalı; yerel ve sözel tarih, sosyal tarih kent tarihi, tıp tarihi gibi farklı tarihsel temalar ile çada tarih gibi bugüne kadar ihmal edilmi dönemler programa dahil edilmelidir. 4. Okullarda tarih öretiminin amacı yalnızca örencilere tarih bilgisi vererek onların milli duygu ve milli bilinçlerini yükseltmek olmamalı; eletirel ve yaratıcı düünme, empati, aratırma, problem

12 274 Tarih Eitimcilerinin Mevcut Lise Tarih Müfredat Programı E. Dinç çözme vb. yetenek ve becerilerini de gelitirmeye yönelik olarak düzenlenmelidir. 6. KAYNAKLAR Arıkan, Z. (1997). Ders Kitaplarında Avrupa Tarihi içinde bulunduu kitap: S. Özbaran (ed.) Tarih Öretimi ve Ders Kitapları. ss zmir: Dokuz Eylül Yayınları Arslan, E. (1998). Çada Tarih Öretiminin Yeri ve Sorunları (Basılmamı Doktora Tezi) zmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk lkeleri ve nkılap Tarihi Enstitüsü. Çizakça, M. (1997). Ortaöretimde Tarih Öretiminde çerik Yenilemesi içinde bulunduu kitap: S. Özbaran (ed.) Tarih Öretimi ve Ders Kitapları. ss zmir: Dokuz Eylül Yayınları Dinç, E. (2001). The Influence of Politics on History Teaching. (Basılmamı Yüksek Lisans Tezi) Leicester: Leicester University. nal, K. (1996). Eitimde deolojik Boyut. Ankara. Kabapınar, Y. (1997). Kredili Sistem ve Lise Tarih Kitapları içinde bulunduu kitap: S. Özbaran (ed.) Tarih Öretimi ve Ders Kitapları. ss zmir: Dokuz Eylül Yayınları. Kabapınar, Y. (1992). Bir deolojik Mücadele Alanı Olarak Lise Tarih Kitapları-1, 2 ve 3. Tarih ve Toplum 106, 107 ve 108 ss , , Kelly, A.V. (1989). The Curriculum: Theory and Practice. Londra: Paul Chapman Publishing. Koullapis, L.G. (1997). Türkiye de Ders Kitapları ve UNESCO nun Önerileri içinde bulunduu kitap: S. Özbaran (ed.) Tarih Öretimi ve Ders Kitapları. ss zmir: Dokuz Eylül Yayınları Küstüklü, N. (1998). Sosyal Bilimler ve Tarih Öretimi. Konya: Kuzucular Ofset. Lee, P. (1984). Historical Imagination. in A.K. Dickinson, P.J. Lee and P.J. Rogers (eds.), Learning History. Londra: Heinemann Educational Books. ss Lee, P. (1992). History in School: Aims, Purposes and Approaches: A Reply to John White. içinde bulunduu kitap: P. Lee, D. Shemilt, J. White, J. Slater and P. Walsh, The Aims of School History. Institute of Education, London File Series, Londra: Tufnell Press. ss Marwick, A. (1984). The Nature of History. Londra: MacMillan.

13 Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 7, Sayı 2, (2006) 275 Orhonlu, G. (1997) Lisede bir Tarih Dersi içinde bulunduu kitap: S. Özbaran (ed.). Tarih Öretimi ve Ders Kitapları. ss zmir: Dokuz Eylül Yayınları Ortaylı,. (1997). Tarih Öretimi için Yazılabilecek Kitaba likin Sorunlar içinde bulunduu kitap: S. Özbaran (ed.). Tarih Öretimi ve Ders Kitapları. ss zmir: Dokuz Eylül Yayınları Özbaran, S. (1997a) (ed.). Tarih Öretimi ve Ders Kitapları. zmir: Dokuz Eylül Yayınları Özbaran, S. (1997b). Neden ve Nasıl Tarih? içinde bulunduu kitap: S. Özbaran (ed.) Tarih Öretimi ve Ders Kitapları. ss zmir: Dokuz Eylül Yayınları Özbaran, S. (1998). Türkiye de Tarih Eitimi ve Ders Kitapları Üstüne Düünceler içinde bulunduu kitap: A. Berktay ve H.C. Tuncer (yayına haz.). Tarih Eitimi ve Tarihte Öteki Sorunu. Ss stanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Ross, A. (2000). Curriculum: Construction and Critique. Londra ve New York: Falmer Press. Safran, M. (1993a). Lise Öretmen ve Örencilerine Göre Tarih Dersinin Amaçları. Eitim Dergisi, 3. Ankara Safran, M. (1993b). Deiik Örenim Basamaklarında Tarih Dersine likin Tutumlar Üzerine Bir Aratırma. Eitim Dergisi, 4. Ankara Sakaolu, N. (1997) lkokul Tarih Programları ve Ders Kitapları içinde bulunduu kitap: S. Özbaran (ed.) Tarih Öretimi ve Ders Kitapları. ss zmir: Dokuz Eylül Yayınları Steele, I. (1976). Aims and Objectives of the History Teaching. içinde bulunduu kitap: I. Steele (ed.) Developments in History Teaching. Londra: Open Books. ss Tarih Vakfı (2002). Tarih Eitiminde Yeni Bir Modele htiyacımız Var!. Alındıı yer: yenimodel.asp Ulaıldıı tarih: TCMEB, Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlıı (1993). Tarih 1-2 Programları (9-10. Sınıf). Tebliler Dergisi, 47, (2378) ss Tunçay, M. (1977). lk ve Orta Öretimde Tarih Felsefe Kurumu Seminerleri: Türkiye de Tarih Eitimi. ss Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.

14 276 Tarih Eitimcilerinin Mevcut Lise Tarih Müfredat Programı E. Dinç Tunçay, M. (1998) Tarih Öretiminin yiletirilmesine Yönelik Düünceler içinde bulunduu kitap: S. Özbaran (ed.) Tarih Öretimi ve Ders Kitapları. ss zmir: Dokuz Eylül Yayınları. London File series. Londra: Tufnell Press. ss Yuvalı, A. (1987). Cumhuriyet Döneminde Tarih Öretimi. Türk Kültürü, 25, (291) ss Watts, R. (1993). Implementing The National curriculum: Term 1. Teaching History, 70,ss White, J. (1992). The Purpose of School History: Has the National Curriculum Got It Right? içinde bulunduu kitap: P. Lee, D. Shemilt, J. White, J. Slater and P. Walsh, The Aims of School History. Institute of Education,