Hazır Su Tüketiminde Tüketicilerin Satın Alma Tercihlerinde Etkili Olan Faktörler (Tokat İli Örneği)

Transkript

1 Hazır Su Tüketmnde Tüketclern Satın Alma Terchlernde Etkl Olan Faktörler (Tokat İl Örneğ) H. Kızılaslan 1, T. Ünal, R. Kızıloğlu, C. Hanedar, N. Kızılaslan 1 Gazosmanaşa Ünverstes Zraat Fakültes Tarım Ekonoms Bölümü, 6040, TOKAT E-osta: hall.kzlaslan@go.edu.tr ÖZET Su, canlı hayatı çn öneml br yere sahken, özellkle nsanlar çn de yaşam zncrnn temel taşı konumundadır. Yetşkn br nsanın vücut ağırlığının %60'ının su olması ve her gün vücut ağırlığının 1/36'sı kadar su tüketlmes gerektğ blnmektedr.suyun ambalajın çne grmes tüketc terchlerne farklı alternatf yaratmıştır. Bu bağlamda Tokat İl Merkez İlçedek oransal örnekleme yöntemyle 71 tüketcnn hazır su tüketm mktarını etkleyen bazı faktörler ncelemek amaçlanmıştır. Bu amaca ulaşablmek çn Bnary Logt analznden yararlanılmıştır. Analzde tüketclern aylık ortalama hazır su tüketm mktarına göre k gruba ayrılmış ve ortalamanın üstünde hazır su tüketenlern, ortalamanın altında hazır su tüketenlere göre tüketm etkleyen olası durumlar belrlenmeye çalışılmıştır. Yaılan analz sonucunda hazır suya yaılan harcama, hazır suyun temn yernn bay olması ve tüketclern nsan tüketm amaçlı sular hakkında yönetmelkle lgl mevzuat blgs gb faktörlerde oztf yönlü lşk olduğu görülmüştür. Tüketclern gelr, çeşme sularının kreçl-klorlu olması ve hazır suyun sağlıklı olması gb faktörler negatf yönlü br lşk olduğu satanmıştır. Ambalajlı su üreten frmalar, bu çalışmanın analz sonuçları doğrultusunda, eksk kalmış yönlern tamamlarlarken, azarlama konusunda yen stratejler belrlemeler, lan ve rogramlarını bu doğrultuda yamaları gerekmektedr. Anahtar Kelmeler: Hazır su, ambalajlı su, tüketc, bnary logt analz, Tokat Factors Affectng the Bottled Water Purchasng Preferences of Consumers (The Case of Tokat Provnce) ABSTRACT Water s vtal for lfe and t s esecally the cornerstone of the lfe cycle for human bengs. 60 % of the weght of an adult body conssts of water and t s known that a erson should consume as much water as 1/36 of hs/her body weght. Packaged water has created dfferent alternatves for consumer references. In ths context, 71 consumers determned through roortonal samlng method n the central county of Tokat Provnce were ntervewed to determne the factors affectng the bottled water consumton of the consumers. To do ths, Bnary Logt analyss was emloyed. The consumers were dvded nto two grous based on ther monthly bottled water consumton, and the ossble cases affectng the bottled water consumton above average comared t o consumton below average were determned. As a result of t he analyss, t was determned that there was a ostve correlaton n factors such as sendng on bottled water, reseller as the suler, and consumer awareness n regulatons on water ntended for human consumton. On the other hand, factors such as consumer ncome, chlornated and lmy ta water and healthy bottled water yelded a negatve correlaton. The comanes roducng ackaged water can make u for ther shortcomngs based on the results of the analyss of ths study, whle they determne new strateges n marketn g and make ther lans and rograms accordngly. Key words: Bottled water, ackaged water, consumer, bnary logt analyss, Tokat 1. GİRİŞ Canlılar hayatlarını devam ettreblmes; hava, su ve besn gb temel htyaçların gderlmesne bağlıdır. Temel htyaçlardan br olan su, doğanın kendsn yenleyeblmes hususunda ve sürdürüleblrlk açısından büyük önem arz etmektedr. Suyun bu kadar öneml olması ve gderek önemnn artmasıyla beraber dünyada su krz ortaya çıkmakta ve su yönetm le lgl oltkalar belrlenmektedr. Artan bu önemn temelnde özellkle çleblr s u kaynaklarının yeterszlğ ve bu su kaynakların krlenmes söz konusudur. Bunun yanında artan nüfusla beraber su sınırsız kaynak olmaktan çıkı kıt kaynak konumuna gelmştr. Küresel ısınmanın da sonucunda brçok yüzeysel tatlı su kaynağı ve yer altı su kaynakları gderek tükenmektedr. Yer altı su kaynaklarının tüketlmesnde se, sondaj yardımıyla tarımsal sulamada kullanılan suyun gderek azalması neden olmaktadır. Günümüzde ç bölgelerde yer altı suyunun sondajlar yardımıyla çeklmes sonucu büyük obruk meydana gelmektedr. Suyun gderek önemnn artmasında dğer öneml br husus, suların nsan sağlığı açısından tehlkel duruma gelmesdr. Türkye de su kaynakları Çevre Orman ve Su Bakanlığı sorumluluğundadır. Türkye de şebeke suyu olarak adlandırılan çeşme suları çme suyu olarak tüketlen sulardır. Çeşme sularının kreçl, klorlu olması ve bununla beraber tadının,kokusunun ve görüntüsünün uygun olamamasından dolayı da terch edlmemektedr. Yne aynı şeklde byolojk, kmyasal, radyoaktf krllk de çeşme sularının terch edlmemesne sebe olmaktadır.hazır suya yönelmede ve terchlern etkleyen faktörlerde tüketclern zevk ve alışkanlıkları da etkl olmakla beraber, reklam, romosyon, hazır suyun bleşm gb faktörlerde belrleyc olmuştur.kısaca çeşme sularının sağlıksız olduğu düşünces su tüketclern su arıtma chazlarına ve ambalajlı su denlen hazır suya yöneltmştr. Hazır su sektöründe tess sayısı günümüzde geçmşe göre fazlaca artmış ve bu durum markaları rekabete yöneltmştr. 1344

2 I. Ulusal Tarım Ekonoms Kongres 3-5 Eylül 014, Samsun Türkye de çoğu nsan suyun lastk şşelerde alını satılan br ürüne dönüşebleceğn hayal ble edemezken, 1990 lardan tbaren ambalajlı su kent yaşamının ayrılamaz ve kanıksanmış br arçası halne gelmştr. Türkye de 1990 larda özellkle büyük şehrlerde su hzmetlernde ortaya çıkan çeştl sorunlar (su kesntler ve düşük kaltede su) tolumun su hzmetlernde kamu yönetmne olan güvenn büyük ölçüde sarsmıştır. Bu durumdan kârlı çıkan çeştl doğal kaynaklardan su temn eden ve dağıtan özel su stasyonları olmuştur. Su sorunlarının yaşandığı dönemlerde sayıları hızla çoğalan bu küçük ölçekl şrketlerle brlkte açık ve sağlığa elverşsz ek çok su stasyonu da bu azara grmştr[akgün, 011].Paketlenmş su sektörü, Türkye dek alkolsüz çecek azarının büyük br kısmını oluşturmaktadır. Tahmnler Türkye de aketlenmş su tüketmnn gderek artmasını öngörmektedr. Bu durumu göz önünde tutan uluslararası frmalar aketlenmş su azarına grerek bu sektörde faalyet göstermektedr[ayabakan ve ark, 007].Ambalajlı su üretcler, tüketclern koku, tat ve lezzet le bulanıklılığa en fazla önem verdklern dkkate alarak üretm yamak durumundadır. Türkye'de 009 yılında yıllık kş başına ortalama hazır su tüketm 38 lt et, 86 lt damacana olmak üzere tolam 14 ltre olarak gerçekleşmştr. Kş başı tüketm oranı 189 ltre olan İtalya, 165 ltre olan Almanya, 13 ltre olan İsanya ve 10 ltre olan Belçka gb AB ülkeler le karşılaştırıldığında, Türkye de ambalajlı su tüketmnn A B dek tüketm sevyelerne yaklaştığı görülmektedr. Türkye de007 yılında 8,1 mlyar ltre olan tolam üretm 01 yılına kadar %0 artarak 10,3 mlyar ltreye çıkmıştır. Pazarın büyüklüğü se,5 mlyar lradan yaklaşık 4 mlyar lraya yükselmştr. 01 yılında tolam hraç edlen ambalajlı su 173,469 ton olmuş ve tolam cro se 7, $ a çıkmıştır. Ancak bu rakamlar ç azar le karşılaştırıldığında ve Türkye'nn kurak azar ülkelerne coğrafk yakınlık avantajı dkkate alındığında oldukça düşüktür[yıldız,013].ekonomk mal olan hazır suyun bu anlamda hazır su özellklernn, satın alım mktarlarının ve hazır suya yaılan harcamanın blnmes; aynı zamanda tüketclern terch faktörlernn test gerek frmalar gerekse tüketcler açısından önemldr. Buradan yola çıkarak, Tokat merkez lçede tüketclern hazır su tüketm terchlernde bazı etkl faktörler belrlenmeye çalışılmıştır. Yaılan analz sonuçları göre hazır su dolumu yaan tesslern bu anlamda tüketc odaklı lanlamaya gtmelernde br done oluşturacaktır. Ayrıca tüketclern nsan tüketm amaçlı sular hakkında yönetmelkblglern n yeterl sevyede olu olmaması blnç düzeyler hakkında yaılacak olan çalışmalara ver oluşturacaktır.. MATERYAL VE YÖNTEM.1. Materyal Bu araştırmanın materyaln, Tokat İl Merkez İlçede kentsel alandak tüketclerden anket yoluyla elde edlen verler oluşturmuştur. Ayrıca ambalajlı su konusunda yayınlanmış olan yerl veyabancı lteratürden de yararlanılmıştır... Verlern Tolanması Aşamasında İzlenen Yöntem Ana ktlenn en y düzeyde temsl edlecek örnek sayısının belrlenmesnde oransal yaklaşımdan yararlanılmıştır [Mran, 003]. n = N(1 ) ( N 1) (1 ) n= örnek büyüklüğü, N= oulasyon büyüklüğü (011 adrese dayalı nüfus kayıt sstemne göre, merkez lçede yaşayan nüfus dkkate alınmıştır.), = tahmn oranı (0.5 maksmum örnek büyüklüğü çn), = oran varyansı (maksmum örnek hacmne ulaşmak çn %90 güven aralığında tablo değer 1.65 ve %5 hata ayı le). Ana ktley oluşturan tüketclern özellkler başlangıçta blnmedğ çn, örnek hacmn maksmum kılacak şeklde =0.5 olarak alınmış ve örnek hacm 71 hane olarak bulunmuştur. Görüşülecek tüketclern sayısının belrlenmesnd e, yerleşm brmlernn tolam oülasyon çndek ayları esas alınmış [Engndenz ve Çukur, 003; Armağan ve Akbay, 007; Pazarlıoğlu vd., 007]ve örneğe alınan haneler tesadüf olarak belrlenmştr..3.tüketclern Hazır Su Tüketmn Etkleyen Bazı Faktörlern Belrlenmes İçn Uygulanan Yöntem Bu araştırmada Tokat İl İlçe Merkez kentsel alandak breylern hazır su tüketmn etkleyen bazı sosyoekonomk faktörler Bnarry Logt model kullanılarak analz edlmştr. Logt modelnde bağımlı değşken Dummy ve tahmn edlen olasılık değerler 0 le 1 arasında değşmektedr. Bu araştırma çn kullanılablecek metotlardan brs de Probt model olu Logt le Probt modeller arasındak temel farklılık modellern olasılık dağılımların a lşkn varsayımın farklı olmasından kaynaklanmaktadır [Greene, 011]. Dğer taraftan, Logt modelnde bağımsız değşkenlern bağımlı değşken daha y açıkladığı kabul edldğ yan lojstk regresyon analz le yaılan çözümlemeden elde edlen matematksel modeln yorumlanmasının daha kolay olduğunu belrtmekte yarar vardır [Grmm ve Yarnold, 1995; Tabachnck ve Fdell, 1996; Tatlıdl, 1996; Akkuş ve Çelk, 004; Leech, Barrett ve Morgan, 005; Poulsen ve French, 008; Kalaycı, 010] çn bu araştırmada Logt modelnn kullanımı terch edlmştr [Amemya, 1983; Hatırlı ve ark., 004; Cankurt, 010; Kızıloğlu ve ark., 014]. 1345

3 Lojstk regresyonun üç temel yöntem vardır [Tatlıdl, 1996]. Bunlar, İkl Lojstk Regresyon (Bnary Logstc Regresson); Sıralı Lojstk Regresyon (Ordnary Logstc Regresson); İsmsel Lojstk Regresyondur (Nomnal Logstc Regresson) [Stehenson, 008]. Bu çalışmada İkl Lojstk Regresyon yöntem kullanılmıştır. Lojstk fonksyon (LOGIT) genel fonksyonel formülü [Gujarat, 199] F ex 1 ex F (β)= İndex fonksyonunu (I nc tüketcler çn gözlenenhazır su tüketme düzeyler, ortalamanın altında olanlar j=0; ortalamanın üstünde olanlar çn j=1) β= Açıklayıcı değşkenlern katsayı vektörünü = Tüketclern karakterlern temsl eden açıklayıcı değşkenler ε= Hata termn göstermektedr. Tüketclern hazır su tüketm mktarlarının ortalamanın üstünde olma olasılığı: P = 1 1 e z P = Bağımlı değşkenn olma olasılığı e = doğal logartmadır ve yaklaşık olarak.718 dr. Z Z 1 Z P 1 P Yeterl hazır su tüketm mktarlarının ortalamanın altında olasılığı se (1-P) formülü; 1 e 1 e z z e z Yeterl hazır su tüketm mktarlarının ortalamanın üstünde olmabahs oranı olan formülün doğal logartması alınırsa aşağıdak sonuca ulaşılır. L = ln P 1 P Z 1 Bahs oranının logartması L, yalnız e göre değl, ana ktle katsayılarına göre de doğrusaldır. L ye logt denr ve logt model formülden gelmektedr [Gujarat, 199]. Açıklayıcı değşkenler, gözlemlenen değşkenlerden çıkartılmaktadırlar ve onların doğrusal bleşenler olarak tahmn edleblrler. J nc faktör olan Fj n genel tahmn eştlğ şu şeklde fade edleblr: F j W j Wj W j W: Açıklayıcı değşkenler skor katsayılarını P: değşken sayısını göstermektedr [Noruss, 1988]. Lojstk katsayılarını anlamak çn, br olayı olasılık oranı bakımından düşünmek gerekr [Akgül ve Çevk, 005]. Olasılık oranının doğal logartması alınarak elde edlen lojstk regresyon modelnn arametrelern tahmn ederken en yüksek olablrlk (maxmu m lkelhood) yöntem yaygın olarak kullanılır [Berenson ve Levne, 1996]. Lojstk modelde yer alan bazı değşkenler, kategorler arası farklılıkları olasılık oranları olarak elde edleblmek üzere kategork değşkene çevrlmştr. Cnsyet, meden durum, eğtm durumu (lse mezunu olu olmama), temn yer(bayden olu olmama), hazır suyun tüketmnde romosyonun, reklamın etkler, çeşme suyunun kreçl-klorlu olu olmamasının hazır su tüketmne etks, hazır su tüketmnde alışkanlığın etks, hazır suyun sağlıklı olu olmamasının tüketme etks gb faktörler kategork değşkene çevrlmştr. Yne aynı şeklde hazır suyun bleşmnn, duyusal özellklern n, dolum tesslernn özellklern n şeffaflığının blnmesn n tüketme etks ve hazır su dolumu konusunda tüketclern mevzuat blgsne sah olu olmama gb faktörler kategork yaıya sah kukla değşkenlerden yararlanılmıştır. Tüketclern hazır su tüketmn etkleyen bazı faktörler ncelemek çn açıklayıcı değşken kullanılarak analze alınmıştır. Bağımlı değşken olarak tüketclern hazır su tüketm mktarları aylık ortalamanın altı ve üstü olarak belrlenmştr. Modelde açıklayıcı değşkenler; cnsyet, yaş, meden hal, meden durum, eğtm durumu,, gelr, aylık su harcaması, hazır suyun temn(bay), hazır su almak sıklığı, hazır su tüketmnde romosyonun etks, hazır su tüketmnde reklamın etks, hazır su tüketmnde alışkanlık, sağlıklı olması, çeşme sularının kreçl-klorlu olmasının etks, hazır suyun çerk olarak bleşm(h,demr,sodyum vb.), hazır suyun duyusal özellkler(tat, koku, renk vb.) hazır su tesslernn dolum konusundak şeffaflığının tüketme etks, nsan tüketm amaçlı sular hakkında yönetmelk blgsne sah olu olmama olarak belrlenmştr. 1346

4 I. Ulusal Tarım Ekonoms Kongres 3-5 Eylül 014, Samsun 3. ARAŞTIRMA BULGULARI 3.1. Tüketclern Genel Özellkler ve Hazır Su Tüketm İle İlgl Blgler Ankete katılan tüketclern demografk ve sosyo-ekonomk özellkler Çzelge 3.1 de verlmştr. Ayrıca hazır su tüketm mktarını etkleyen faktörler belrlemek amacıyla yaılan Bnary Logstk Regresyon analzne lşkn açıklayıcı kodlara yer verlmştr.(çzelge 3.1). Tüketclern meslek dağılımına bakıldığında % 36,5 memur ken, aledek brey sayılarında bu durum, % 50, s 4 le 6 kş oluşturmaktadır. Tüketclern gıda harcamaların a bakıldığında 151 TL ve altında olduğu görülmektedr( % 38,0). Çzelge 3.1. Modelde Kullanılan Değşkenler ve Bazı İstatstk Sonuçlar Değşken Grular ve Açıklaması Frekans % Bağımlı Değşken Y Açıklayıcı Değşkenler Cnsyet Yaş Meden Hal Eğtm Durumu Temn Yer Hazır su harcaması Gelr Hazır su alma sıklığı Hazır su alımında romosyonun etks Hazır su alımında reklamın etks Hazır su tüketmnde alışkanlığın etks Çeşme suyunun kreçl-klorlu olması Hazır su tüketmnde sağlıklı olmasının etks Hazır suyun bleşmnn tüketme etks Duyusal özellklernn tüketme etks Dolum tesslernn şeffaflığı Hazır su dolumu hakkında mevzuat blgs Ortalamanın üstü hazır su tüketyorlarsa: 1 Ortalamanın altı su tüketyorlarsa: , ,1 Kadın: ,1 Erkek: , yaşlar arası: , yaş arası: 16 46,5 51 ve üstü yaş: ,6 Bekar:0 70 5,8 Evl: , Lse Altı: ,5 Lse ve üstü: ,5 Bayden almıyorsa: ,0 Bayden alıyorsa: ,0 10 TL ve altı: TL arası: TL arası: TL arası:4 101 TL üstü:5 Gelr olmayanlar: TL altı: TL: TL: TL üstü:4 Günlük alıyorsa:1 Haftada br kez alıyorsa: Haftada -3 kez alıyorsa:3 15 günde br alıyorsa:4 Ayda br kez alıyorsa:5 Etksz se:0 Etkl se:1 Etksz se:0 Etkll se:1 Etksz se:0 Etkl se:1 Etksz se:0 Etkl se:1 Etksz se:0 Etkl se:1 Etksz se:0 Etkl se:1 Etksz se:0 Etkl se:1 Etksz se:0 Etkl se:1 Hayır se:0 Evet se: ,3 36,9 4,0 5,5 6,3 15,5 14,8 48,3 18,8,6 13,3 33,6 4,4 18,8 10,0 45,8 54, 40, 59,8 86,7 13,3 7,7 7,3 63,8 36, 36, 63,8 0,3 79,7 6,6 73,4 74,5 5,5 Standart Sama Ortalama 0, ,509 0, ,5793 0, ,7970 0, ,7417, ,50051,503 1,11034,657 1, ,783 1,19987,7786 0,4991 0,544 0,4915 0,5978 0, ,138 0,448 0,73 0, ,3616 0, ,6384 0,4094 0,7970 0,4451 0,7343 0, ,

5 Modelde kullanılan değşkenler ve bazı statstk sonuçlara bakıldığında tüketclern %4,1 n kadınlar oluştururken, yaş dağılımları tbaryle yaş arası %46,5 n oluşturmaktadır. Meden hal dağılımlarına göre %78,0 evldr. Tüketclern hazır suyu temn yerler olarak %5,0 s bayler terch ettkler görülmüştür. Hazır suya ulaşımda baylern temn yer olarak seçlmes, telefon aracılığıyla yaılan sarşlern kolaylık sağlamasının etks olduğu söyleneblr. Tüketclern aylık TL arası hazır su harcamaları %36,9 u oluştururken, TL arası aylık gelre sah olanlar % 48,3 ünü oluşturmaktadır. Tüketcler hazır suyu haftada br kez almaktadırlar(%33,6). Hazır su tüketmnde romosyonun etks % 54,, reklamın etks % 59,8, çeşme sularının kreçl ve klorlu olmasının etks se % 7,3olduğu görülmüştür. Hazır su tüketmnde alışkanlığın etkl olması % 86,7, hazır suyun sağlıklı olmasının etks se, % 63,8 dr. Hazır sudak duyusal özellklern(tat,koku, renk vb.) tüketme etks %79,7 ken, hazır su tesslernn dolumuyla lgl şeffaflığın blnmesnn tüketme etks se, %73,4 tür. 009 yılında yaılan br su tüketm blnc araştırmasında [Yıldırım, 009]; şebeke suyunun bulanıklığı, tadı, kokusu, klor barındırması, temzlğne güvenlmemes, hastalığa yol açması nedenleryle çme suyu olarak kullanılmadığını ortaya çıkarmıştır. Katılımcılara çme suyu terchler sorulduğunda, %81.5 nn hazır su satın aldıkları anlaşılmıştır. %7.4 ünün şebeke suyunu, %7.4 ü arıtma chazından elde edlen suyu, %5.5 İstanbul sınırları çnde bulunan kaynak sularını terch ettğ görülmüştür.içme suyu olarak şebeke suyunu kullanmayan katılımcılara, bunun neden sorulduğunda, öncelkle kokusu nedenyle şebeke suyunun çlemedğ belrtlmş t r. Bu görüşte olan %60 lık ktle, şebeke suyunun kötü koktuğunu, klor kokusu/denz kokusu/lağım kokusu aldıklarını belrtmşlerdr. İknc sebe olarak belrtlen faktör lk sebele lntl olan, şebeke suyunun laçlı/klorlu olduğu blndğ çn çlmedğdr(%33.3). Ankara İl Keçören İlçesndek yaılan br araştırmada [Tümer ve ark, 011]; tüketclern Üretm safhası, Duyusal özellkler, Reklam, İşlenme ve Pazarlama faktörlern ambalajlı su çn önemsedkler belrlenmştr. Her geçen gün hızla büyüyen ambalajlı su sektöründek üretcler, bu faktörlere uygun olarak ürünlern yasaya arz edeblrlerse bu azardan daha fazla ay alableceklerdr. Ayrıca tüketclern hazır su nsan tüketm amaçlı sular hakkında yönetmelk lgl b lgs bulunmadığı gözlemlenmştr(% 74,5).Ayrıca, tüketclern hazır su tüketmnde % 5,0 oranında hazır suyun ambalajın şeklnn etkl olduğu görülmüştür. 3.. Tüketclern Hazır Su Tüketmn Etkleyen Bazı Faktörlern Belrlenmes Tüketclern hazır su tüketm mktarını etkleyen faktörlern ncelenmes amaçlanan bu araştırmada, hazır su tüketen tüketclern aylık hazır su tüketm ortalaması test edlerek ortalamanın altında ve üstünde kalan tüketcler olarak grulandırma yaılmıştır. Bu amaca ulaşablmek çn Bnary Logt analznden yararlanılmış t ır ve analz sonuçları Çzelge 3. de verlmştr. Aylık ortalama üstü hazır su tüketm mktarını; aylık ortalama hazır suya yaılan harcama, bayden sarş yoluyla satın alma, oztf yönlü etklemes beklenrken, hazır suyun sağlıklı olması negatf yönlü ve anlamlılık lar ı % 1 önem sevyesnde olduğu gözlemlenmştr. % 10 önem sevyesnde anlamlı çıkan tüketclern gelr ve çeşme sularının kreçl-klorlu olması negatf etk yaması olası ken, söz konusu ürüne yaılan romosyon oztf yönlü etk yaması beklenmektedr. % 5 önem sevyesnde anlamlı çıkan tüketclern nsan tüketm amaçlı sular hakkında yönetmelk blgs oztf yönlü etk yaması beklenmektedr. Tüketclern br brmlk gelrlerndek artış fazla hazır su tüketmn % 5 oranında azalmasına neden olması beklenmektedr. Tüketclern hazır suya ayıracakları br brmlk harcama oranının artma olasılığı ortalama su tüketmn % 16 oranında artırması olasıdır. Gerek kolaylık gerek zaman kazancı olan telefonla sarş usulü bayden satın alma olasılığındak br brmlk artış ortalama hazır su tüketme olasılığını % 40 oranında artırmas ı beklenr. Frmaların oztf yönde yaacakları herhang br romosyon ortalama hazır su tüketm mktarını ortalamanın altındak hazır su tüketenlere göre % 9 daha fazla tüketmes beklenmektedr. 4. SONUÇ ve ÖNERİLER Breylern br brmlk gelrnn artması tüketm mktarında br artmaya yönelk br etk yaması beklenrken bu araştırmada tam ters br lşk olduğu belrlenmştr. Bu da tüketclern gelrlerndek ns gelrdek ayın hazır su çn fazla olmadığı yan gelrdek artış temel htyaç olan suya değl de daha lüks mallara yaılacağını söylemek mümkündür. Araştırmada beklendğ üzere hazır suya yönelk harcamaların artması hazır su tüketmn artıracağı olasıdır. Yan tüketm mktarının artması söz konusu ürüne yaılan harcamayı artırması söz konusudur. Araştırmada fazla su tüketen tüketclern telefonla sarşte su satın alma kolaylığının etksnn fazla olduğu gözlemlenmştr. Bu da frmaların bu yönlü çalışmalarına daha da önem vermes gerektğn ve böylece mevcut taleten daha da fazla yararlanarak kar marjlarını artıracağı sonucuna varılablr. Suların kreçl ve klorlu olma durumu br brmlk artış göstermes durumunda % 11 oranında azaltması beklenmektedr. Hazır suyun sağlıklı olması faktörü br brmlk değşm olması durumunda % 16 oranında düşmes olasıdır. Tüketclern hazır suyun sağlıklı olmasından zyade renk, koku, tat gb özellkler dkkate aldıkları görülmektedr. Buradan hareketle hazır su frmalarının tüketc terchn dkkate alarak tat,koku, renk gb duyusal özellkler göz önüne alarak ürün yenlemesne yada alternatf ürün gelştrmeler önersnde bulunablr. Ayrıca tüketclern hazır su tüketmnd e 1348

6 I. Ulusal Tarım Ekonoms Kongres 3-5 Eylül 014, Samsun hazır suyun ambalajlarının şeklnn etkl olduğu görülmüş bu kasamda bu done, frmaların ürün ambalajı belrlemede yenlkç olmaları gerektğne dkkat çekmektedr. Çzelge 3.. Bnary Lojstk Regresyon Analz Sonuçları Değşkenler Katsayı Standart * Marjnal z z Z Hata Etkler Constant Cnsyet Yaş Eğtm Durumu Gelr * * Harcama *** *** Bay.365*** *** Sıklık Promosyon.59183* * Reklam Alışkanlık Kreçl-Klorlu * * Sağlıklı olması *** *** Hazır suyun bleşm Duyusal özellkler Üretm şefaflığı Mevzuat blgs.85335** ** Log lkelhood functon Restrcted log lkelhood Ch squared [ 13 d.f.] Sgnfcance level McFadden Pseudo R-squared NOTE: ***,**,* ==> SİGNİFİCANCE AT 1%, 5%, 10% LEVEL. 5. KAYNAKLAR Akgül, A., Çevk O İstatstksel Analz Teknkler. Emek Ofset Ltd. Şt.. Baskı. s.y. 48. Ankara Akgün, İ.011. Yen br su oltkasına doğru, Türkye de su yönetm, alternatfler ve önerler, Sosyal Değşm Derneğ, htt:// [Ulaşım: ] Akkuş, Z., Çelk, MY Lojstk regresyon ve dskrmnant analz yöntemlernde öneml ölçütler. VII. Ulusal Byostatstk Kongresnde sunulan bldr. Mersn Ünverstes, Tı Fakültes, Byostatstk Anablm Dalı, Mersn-Eylül-Ekm. Amemya, T Advanced Econometrcs. Cambrdge. MA. Harvard Unversty. Armağan, G., Akbay, C An econometrc analyss of urban households' anmal roducts cons umton n Turkey. Aled Economcs Ayabakan, S., Çelk, A., Karakan, C., Koçak, S., Konur, D., Yaman, H Damacana su azar analz ve dağıtım ağı tasarımı, Endüstr Mühendslğ Dergs Clt: 18 Sayı: 3 Sayfa:-1, htt:// [Ulaşım: ] Berenson, M.L., Levne, D.M Basc Busness statstcs concets and alcatons. sxth ed rentcehall nternatonal. New York. Cankurt, M., Mran, B., Şahn,A Sığır et terchlern etkleyen faktörlern belrlenmes üzerne br araştırma: zmr l Örneğ. Hayvansal Üretm,51(): 16-. htt:// 16-.df, [Ulaşım: ]. Engndenz, S., Çukur, F İzmr l Kemalaşa lçesnde şeftal üretmnn teknk ve ekonomk analz üzerne br araştırma, Ege Ünverstes Zraat Fakültes Dergs, 40():65-7. Hatırlı, S.A., Demrcan, V., Aktaş, A.R Isarta lnde alelern balık tüketmnn analz, Süleyman Demrel Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Fakültes, 9: Greene, W.H Econometrc Analyss. Seventh Edton. Prentce Hall, New Jersey. Grmm, L.G., Yarnold, P.R Readng and understandng multvarate statstcs. Washngton D..: Amercan Psychologcal Assocaton. Gujarat, N.D Essental of Econometrcs. Mc Graw Hll. New York Temel Ekonometr. Çevren: Şenesen. Ü.. Şenesen. G.G.. Lteratür Yayıncılık, İstanbul. Gujarat, N.D Essental of Econometrcs, Mc Graw Hll, New York. (Translate: Senesen, U., Senesen, G.G.), Lteratür Publcaton No:33,Istanbul. Kalaycı, Ş SPSS Uygulamalı Çok Değşkenl İstatstk Teknkler. BRC Matbaacılık, Ankara. 1349

7 Kızıloğlu, R., Kızılaslan, H. ve Kızılaslan N Meyvel maden suyu terchlern et kleyen faktörlern logt model le analz: Beyazarı lçes örneğ,türk Tarım - Gıda Blm ve Teknoloj Dergs,(): Leech, N.L., Barrett, K.C., Morgan, G.A SPSS for ntermedate statstcs: Use and nterretaton (nd ed). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Assocates. Mran, B.003. Temel statstk. Ege Ünverstes Basımev. ISBN Bornova İzmr. Pazarlıoğlu, M.V., Mran, B., Ucdoğruk, S., Akbay, C Usng econometrc modellng to redct demand for flud and farm mlk: A case study from Turkey. Food Qualty and Preference. 18: Poulsen, J., French, A Dscrmnant functon analyss. htt://userwww.sfsu. edu/~efc/classes /bol710/dscrm/ dscrm.df,[ulaşım: ]. Stehenson, B Bnary resonse and logstc regresson analyss. / ~stat415/stehenson/ stat415_chater3.df. [Ulaşım: ]. Tabachnck, B.G., Fdell, L.S Usng multvarate statstcs (3rd ed.). New York, USA: HarerCollns College Publshers. Tatlıdl, H Uygulamalı Çok Değşkenl İstatstksel Analz. Cem Web Ofset. Ankara. Tümer, E., Brnc, A. ve Yıldırım, Ç Ambalajlı su tüketmn etkleyen faktörlern belrlenmes: Ankara l Keçören lçes örneğ, Alınter Zra Blmler Dergs, 1(B), htt://e-derg.ataun.edu.tr/ataunazb/artcle/vew/ / [Ulaşım: ] Yıldız, D Damacana su tüketm artmıyor.azar nasıl büyüyor?, htt://toraksuenerj.org/bottled_water_consumton_does_not_ncrease_how_the_market_is_growng.df[u laşım: ]. Yıldırım, İ. E İstanbul da su tüketm blnc araştırması, Marmara Ünverstes-İstanbul Büyükşehr Beledyes, htt://katalog.bb.gov.tr/kutuhane/yordamvt/rojem_stanbul/_0008.df,[ulaş ı m: ]. 1350