SOCIAL SCIENCES STUDIES JOURNAL SSSjournal (ISSN: )

Transkript

1 SOCIAL SCIENCES STUDIES JOURNAL SSSjournal (ISSN: ) Economics and Adminisraion, Tourism and Tourism Managemen, Hisory, Culure, Religion, Psychology, Sociology, Fine Ars, Engineering, Archiecure, Language, Lieraure, Educaional Sciences, Pedagogy & Oher Disciplines in Social Sciences Vol:4, Issue:23 pp sssjournal.com ISSN: Aricle Arrival Dae (Makale Geliş Tarihi) 5/8/218 The Published Rel. Dae (Makale Yayın Kabul Tarihi) 13/1/218 Published Dae (Makale Yayın Tarihi) ELEKTRİK ÜRETİMİNİN İŞSİZLİK ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ 1 THE IMPACT OF ELECTRICITY GENERATION ON UNEMPLOYMENT: THE CASE OF TURKEY Arş. Gör. Doğan BARAK Bingöl Üniversiesi, İİBF, İkisa Bölümü, Bingöl/Türkiye Arş. Gör. Bekir ÇELİK Nuh Naci Yazgan Üniversiesi, İİBF, İkisa Bölümü, Kayseri/Türkiye Aricle Type : Review Aricle / İnceleme Makalesi Doi Number : hp://dx.doi.org/ /sssj.894 Reference : Barak, D. & Çelik, B. (218). Elekrik Üreiminin İşsizlik Üzerindeki Ekisi: Türkiye Örneği, Inernaional Social Sciences Sudies Journal, 4(23): ÖZ Enerjinin öneminin her geçen gün arığı günümüzde, enerji ülke ekonomilerinde önemli bir yer umakadır. Dolayısıyla lieraür incelendiğinde enerji ükeimi-ekonomik büyüme ve enerji üreimi-ekonomik büyüme ilişkisi üzerine yoğunlaşan çok sayıda çalışma bulunmakadır. Bu çalışmalardan farklı olarak çalışmamızda, elekrik üreiminin (yenilenebilir ve yenilenemez kaynaklardan sağlanan elekrik üreiminin) işsizlik üzerindeki ekisi incelenmişir. Bu amaç doğrulusunda, Türkiye için dönemine ai yıllık veriler kullanılarak ARDL (Auoregressive Disribued Lag) yaklaşımı ile elekrik üreiminin işsizlik üzerindeki ekisi incelenmişir. Elde edilen bulgulara göre, değişkenler arasında uzun dönemli ilişki olduğu sonucuna ulaşılmışır. Kısa dönemde, yenilenemez ve yenilenebilir kaynaklardan sağlanan elekrik üreiminin işsizlik üzerindeki ekisi cari dönemde %5 düzeyinde anlamsız çıkmışır. Uzun dönemde ise, yenilenemez kaynaklardan sağlanan elekrik üreiminin işsizlik üzerindeki ekisi anlamsız çıkmışır. Ancak yenilenebilir kaynaklardan sağlanan elekrik üreimin işsizlik üzerindeki ekisi oldukça anlamlı ve negaif çıkmışır. Dolayısıyla, poliika üreicilerinin yenilenebilir enerji kaynaklarına yapacakları yaırımlar, Türkiye de uzun dönemde işsizlik oranlarının azalmasında ekili olabilir. Anahar Kelimeler: elekrik üreimi, işsizlik, ARDL bounds es ABSTRACT Today, he imporance of energy increases day by day, energy is an imporan par of he counry s economies. Therefore, here are many sudies focusing on he relaionship beween energy consumpion-economic growh and energy producioneconomic growh. Unlike hese sudies our sudy was invesigaed he impac of elecriciy producion (elecriciy generaion from renewable and non-renewable sources) on unemploymen. For his purpose, he impac of elecriciy producion on unemploymen is invesigaed via ARDL (Auoregressive Disribued Lag) approach by using Turkey s annual daa for he period According o he findings, i is concluded ha here is a long-erm relaionship beween he variables. In he shor erm, he impac of elecriciy generaion from non-renewable and renewable sources on unemploymen is insignifican a he level of 5% in he curren period. In he long erm, he impac of elecriciy generaion from non-renewable sources on unemploymen is insignifican. On he oher hand, he impac of elecriciy generaion from renewable sources on unemploymen is quie significan and negaive. Therefore, he invesmens of policy makers in renewable energy sources will be effecive in reducing long-erm unemploymen rae in Turkey. Key Words: elecriciy generaion, unemploymen, ARDL bounds es 1 Bu çalışma 2. Uluslararası Sosyoloji ve Ekonomi Kongresinde öze bildiri olarak sunulmuşur. Çalışmanın bu versiyonu öze bildirinin genişleilmiş halidir.

2 Social Sciences Sudies Journal (SSSJournal) 218 Vol:4 Issue:23 pp: GİRİŞ Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (218) na göre, Türkiye de elekrik enerjisi ükeimi 217 yılında 294,9 milyar kwh (bir önceki yıla göre %5,6 arış), elekrik üreimi ise 295,5 milyar kwh (bir önceki yıla göre %7,7 oranında arış) olarak gerçekleşmişir. 217 yılında gerçekleşen elekrik üreiminin %37'si doğal gazdan, %33'ü kömürden, %2'si hidrolik enerjiden, %6'sı rüzgârdan, %2'si jeoermal enerjiden ve %2 si diğer kaynaklardan elde edilmişir (ETKB, 218). Türkiye de dönemine ai enerji kaynaklarına göre elekrik enerjisi üreimi ve payları Tablo 1 de göserilmişir. Tablo 1 den de görüldüğü üzere, Türkiye de oplam elekrik üreimi yıllar iibariyle armışır. Diğer kaynaklardan (kömür, sıvı yakılar, doğal gaz ve hidrolik) sağlanan elekrik üreimi ise yıllar iibariyle değişmekedir. Ancak burada dikkai çeken noka, yenilenebilir enerji ve aıklardan sağlanan elekrik üreiminin 21 yılından sonra armasıdır. 216 yılında özellikle yenilenebilir enerji ve aıklardan sağlanan elekrik üreiminin payı %8,6 olarak gerçekleşmişir. Tablo 1: Enerji kaynaklarına göre elekrik enerjisi üreimi ve payları Yıl Toplam Kömür Sıvı yakılar Doğal gaz Hidrolik Yenilenebilir Enerji ve Aıklar (1) (GWh) (%) ,7 3,2-35,2 1, ,6 25, - 48,8, ,1 6,8 17,7 4,2, ,6 7,5 37, 24,7, ,6 3,4 45,3 24,4, ,1 1, 46,5 24,5 1, ,8,4 45,4 22,8 2, ,4,7 43,6 24,2 3, ,6,7 43,8 24,7 4, ,2,9 47,9 16,1 4, ,1,9 37,9 25,6 6, ,7,7 32,5 24,5 8,6 Kaynak: TEİAŞ, Türkiye Elekrik Üreim - İleim İsaisikleri hp:// (1) Jeoermal, rüzgar, kaı biyoküle, güneş, biogaz ve aık kaynaklarını içerir. Bir ülkenin ekonomik durumunu ve gelişmişlik düzeyini oraya koyan önemli ekenlerden bir anesi de kişi başına ükeilen enerji mikarıdır. Lieraürde enerji ükeimi ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi araşıran çok sayıda çalışma bulunmakadır (Amri, 217; Kahia vd., 216; Rafindadi ve Ozurk, 217; Cherni ve Jouini, 217; Apergis ve Payne, 21; Apergis ve Payne, 211; Apergis ve Payne, 212; Brini vd., 217; Desek ve Aslan, 217; Io, 217; Narayan ve Doych, 217; Sadorsky, 29; Tugcu vd., 212; Alper ve Oguz, 216; Inglesi-Loz, 216; Shahbaz vd. 215; Dogan, 216; Bhaacharya vd., 216; Menegaki, 211; Pao ve Fu, 213; Lin ve Moubarak, 214; Ocal ve Aslan, 213; Koçak ve Şarkgüneşi, 217). Bu çalışmalarda enerji ükeiminin ekonomi açısından önemi üzerinde durulmuş ve ekonomik büyümede enerjinin önemli bir girdi olduğu sonucuna ulaşılmışır. Diğer arafan insan hayaının neredeyse her alanında önemli bir rol oynayan elekrik, enerjinin önemli bir parçasıdır. Dolayısıyla elekrik üreimi ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi de ele alan çok sayıda çalışma bulunmakadır (Yoo ve Kim, 26; Bayrakuan vd., 211; Nadeem ve Hafeez, 213; Emm Halkos ve Tzeremes, 29; Sarker, 21; Lean ve Smyh, 21; Alınas ve Kum, 213; Ohler ve Feers, 214; Khobai vd., 217; Khobai, 218; Aems ve Hoaling, 218). Okun Yasası olarak bilinen eoriye göre, işsizlik oranındaki yüzde bir arış reel GDP de %3 azalmaya yol açacakır. Dolayısıyla, ekonomik büyüme ve işsizlik arasındaki ilişkiyi inceleyen (Lee, 2; Farsio and Quade, 23; Kreishan, 211; Al-Habees and Rumman, 212; Elshamy, 213; Sadiku e al., 215; Mohseni and Jouzaryan, 216) çalışmalar da bulunmakadır. Ekonominin genişleme ve daralma dönemleri işsizlikle bağlanılı olduğu için enerji ükeiminde ve üreiminde meydana gelen değişmeler işsizlik oranlarını da ekileyebilir (Payne, 29; Arouri e. al., 214; Apergis and Salim, 215; Bilgili vd., 217; Rashid ve Ul Haq, 216; Khodeir,216). Bu nedenle, bu çalışmada elekrik üreiminin işsizlik üzerindeki ekisi incelenmişir. Bu çalışmanın emel amacı, yenilenebilir ve yenilenemez kaynaklardan sağlanan elekrik üreiminin işsizlik üzerindeki ekisini oraya koymakır. Çalışmanın giriş kısmını akip eden ikinci bölümde lieraür özeine yer verilmiş, üçüncü bölümde ampirik analiz gerçekleşirilmiş ve sonuç ile çalışma amamlanmışır. 4398

3 Social Sciences Sudies Journal (SSSJournal) 218 Vol:4 Issue:23 pp: LİTERATÜR Giriş bölümünde enerji ükeimi-ekonomik büyüme ve enerji üreimi-ekonomik büyüme ilişkisini oraya koyan çalışmaların bulunulduğu ifade edilmişi. Bunun yanında enerji ükeimi ve işsizlik arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalar da bulunmakadır. Tablo 2 de enerji ükeimi ve işsizlik arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalar özelenmişir. Tablo 2: Enerji Tükeimi ve İşsizlik Üzerine Ampirik Çalışmalar Yazar Yıl Ülke Yönem Sonuç Arouri e. al., 16 Afrika Vecor AuoRegressive model (214) ülkesi Apergis and Salim (215) Sadikova e al. (217) Mbarek e al. (216) ülke Rusya Doğrusal olmayan eşbüünleşme, Granger nedensellik Johansen eşbüünleşme ve VECM Tunus Doğrusal olmayan nedensellik Payne (29) Illinois Toda-Yamamoo Moyo e al. (217) Chang e al. (21), Bilgili vd., (217) Q1-1997Q Güney Afrika Tayvan 2 Avrupa ülkesi Ooregresif Dağıılmış Lag (ARDL) Johansen ve Johansen ve Juselius eşbüünleşme, VECM DOLS, FMOLS, Nedenselik Tesleri İsihdam ve enerji ükeimi arasında güçlü bağlanı var. Yenilenebilir enerji ükeiminin işsizlik üzerindeki ekisi karışıkır. Enerji ükeimi işsizliği poziif ve isaisiksel olarak anlamlı bir şekilde ekilemekedir. Toplam enerji ükeiminden işsizlik oranlarına ek yönlü bir nedensellik ve işsizlik oranı ve yenilenebilir enerji üreimi arasında çif yönlü nedensellik var. Enerji ükeiminden isihdama poziif ve isaisiksel olarak anlamlı ek yönlü bir nedensellik Yenilenebilir enerji ükeimi uzun dönemde işsizlik üzerinde negaif ve anlamlı bir ekiye sahip. Uzun dönemde değişkenler arasında ilişki var. İsihdam ve enerji ükeimi arasında çif yönlü nedensellik var. Enerji ükeiminin genç işsizlik oranları üzerinde olumsuz ekisi var. Enerji ükeiminden genç işsizlik oranlarına ek yönlü nedensellik var. Doğrudan elekrik, işsizlik ve isihdam arasındaki ilişkiyi konu alan çalışmalara bakıldığında, Dinkelman (211), Güney Afrika'nın elekrik ükeiminin kırsal hanelere akarılmasıyla elekriklendirmenin isihdam arışı üzerindeki ekisini analiz emişir. Elekriklendirmenin kadın isihdamını önemli ölçüde arırdığını belirmişir. George ve Oseni (212), Nijerya'da elekrik enerjisinin işsizlik oranları üzerindeki ekisini dönemi için OLS yönemi ile incelemişlerdir. Nijerya'da işsizliğin başlıca nedeninin sanayi seköründeki yeersiz ve isikrarsız enerji kaynağı olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Ayrıca, hüküme ve poliika yapıcıların elekrik enerjisi üreimine daha fazla yaırım yapmaları gerekiğini belirmişlerdir. Yüksek işsizlik oranının düşürülmesi amacına yönelik olarak elekrik arzında sanayi sekörüne daha yüksek öncelik verilmesini önermişlerdir. Rashid ve Ul Haq (216), Pakisan da dönemi için srucural vecor auoregression (SVAR) modelini kullanarak elekrik üreimin işsizlik üzerindeki ekisini incelemişlerdir. Ülkenin işsizliği ile elekrik üreimi arasında negaif bir ilişki olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Khodeir (216), Mısır'da yenilenebilir elekrik üreimi ve işsizlik oranı arasındaki ilişkiyi dönemi verilerini kullanarak Auoregressive Disribued Lag (ARDL) yaklaşımı yardımıyla analiz emişir. Yapılan analiz sonucunda yazar, yalnızca uzun dönemde elekrik üreiminin işsizlik üzerinde negaif bir ekiye sahip olduğunu espi emişir. Ruzive vd. (217), Güney Afrika'da elekrik yoğunluğu ve işsizlik arasındaki ilişkiyi 2:1-214:4 dönemi için incelemişlerdir. 28 krizi öncesi ve sonrası olmak üzere iki al örneklem üzerinde yapıkları çalışmada, elekrik yoğunluğunun kriz öncesi dönemlerde işsizlikle anlamlı ve poziif ilişkili olduğu, krizden sonraki üm dönemlerde anlamlı ve negaif ilişkili olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Mensah (218), 2'den fazla Afrika ülkesinde elekrik kesinilerinin isihdam üzerindeki ekisini ahmin emişir. Elde edilen sonuçlar, elekrik kesinilerinin Afrika'daki isihdam oranlarını önemli ölçüde olumsuz ekilediğini oraya koymuşur. Mensah, elekrik kesinilerinin işgücü piyasasını üç yolla ekilediğini belirmişir. Birincisi, elekrik kılığı girişimciliği olumsuz ekileyerek yeni işlemelerin yaraılmasını sınırlandırmakadır. İkincisi, elekrik kılığı mevcu firmaların üreimini ve ürekenliğini azalmaka, böylece işgücü alebini azalmakadır. Üçüncüsü, elekrik kılığı iş oramındaki bir çarpıklık gibi hareke ederek, Afrika şirkelerinin icare ve ihraca rekabe gücünü azalmakadır. Diğer arafan ise, Friedrich ve Voss (1993), işsizliğin hiçbir şekilde elekrik üreiminin doğrudan bir sonucu olmadığını vurgulamışlardır. 4399

4 Social Sciences Sudies Journal (SSSJournal) 218 Vol:4 Issue:23 pp: VERİ SETİ, METODOLOJİ 3.1. Daa Bu çalışmada, Türkiye de elekrik üreiminin (yenilenemez ve yenilenebilir kaynaklardan sağlanan) işsizlik üzerindeki ekisi yıllık verileri kullanılarak incelenmişir. Değişkenlere ai açıklamalar ve değişkenlerin elde edildiği kaynaklar Tablo 1 de verilmişir. Çalışmadaki değişkenler arasındaki ilişki, logarimik formda oluşurulmuş ve Denklem (1) deki gibi verilmişir. ln unemp pop u (1) = 1 ln nelc 2 ln relc 3 ln rade 4 Burada, lnunemp, lnnelc, lnrelc, lnrade ve pop sırasıyla işsizlik oranları, yenilenemez kaynaklardan sağlanan elekrik üreimi, yenilenebilir kaynaklardan sağlanan elekrik üreimi, icari açıklık ve nüfusur. Tablo 3: Değişkenler ve açıklamaları Değişkenler Açıklamaları Kaynak lnunemp İşsizlik oranı (%) World Bank Daabase lnnelc Perol, gaz ve kömür kaynaklarından elekrik üreimi (oplamın % 'si) World Bank Daabase lnrelc Yenilenebilir kaynaklardan elekrik üreimi, hidroelekrik hariç (oplamın % 'si) World Bank Daabase lnrade Ticari açıklık (ihalaihraca/gdp) World Bank Daabase pop Nüfus (oplam) World Bank Daabase 3.2. Meodoloji Türkiye de elekrik üreiminin işsizlik oranları üzerindeki ekisi Auoregressive Disribued Lag (ARDL) bounds es yönemi ile incelenmişir. Öncelikle değişkenlerin durağanlık özelliklerini araşırmak amacıyla değişkenler birim kök eslerine abi uulmuşur. Daha sonra eş-büünleşme, kısa ve uzun dönem kasayıların elde edilmesi amacıyla ARDL bounds es yönemi kullanılmışır. Değişkenlerin durağan olup olmadıklarını sınamak için birim kök eslerinden Augmened Dickey Fuller- ADF (1981) ve Philips and Peron-PP (1988) birim kök esleri kullanılmışır. Bu eslere ai boş hipoez serilerin birim kök içerdiği şeklindedir. Peseran ve Shin (1999) daha sonrasında Peseran, Shin ve Smih (21) arafından gelişirilen ARDL yönemi, farklı durağanlık seviyesine sahip serilerde eş-büünleşme yöneminin uygulanmasına imkân anıdığından önemli bir avanaja sahipir. Bu nedenle çalışmada eş-büünleşme için kullanılacak ARDL modeli Denklem (2) de yer almakadır. ln unemp n 4 ln rade 4i ln rade = 1 5 n pop n 1 5i 1 ln unemp 1i pop 1 1 n ln unemp ln nelc 2i 1 ln nelc 2 n 1 ln relc 3i ln relc Modelde, değişkenler arasındaki ilişki yukarıda yer alan Unresriced Error Correcion Model (UECM) modeli kullanılarak ve F-es isaisiği dikkae alınarak incelenmişir. F-es isaisiğine ilişkin boş hipoez eş-büünleşme yokur şeklinde iken alernaif hipoez eş-büünleşme vardır şeklindedir. Modelde uygun gecikme uzunluğu Schwarz Bilgi Krieri (SBC) dikkae alınarak belirlenmişir. Hesaplanan F-es isaisiği, kriik değerin üs sınırından yüksekse boş hipoez reddedilir, yani eş-büünleşme vardır; eğer hesaplanan F- es isaisiği, al sınırın alındaysa boş hipoez reddedilemez, yani eş-büünleşme yokur. Değişkenler arasında kısa dönemli ilişkinin espii için ARDL yaklaşımını baz alan haa düzelme modeli kurulmuşur. 3 1 (2) ln unemp n 1 ln rade 4i = n 1 n 1 1 ln unemp 5i 1i pop ECM 1 n 1 ln nelc 2i n 1 ln relc 3i (3) 44

5 Social Sciences Sudies Journal (SSSJournal) 218 Vol:4 Issue:23 pp: Denklemde 3 de yer alan değişkenlerin kasayıları kısa dönemde meydana gelen dengeden sapmaların, uzun dönemde ne kadar düzeleceğini gösermekedir. Söz konusu kasayıların negaif ve isaisiki olarak anlamlı olmaları beklenmekedir Ampirik Sonuçlar Modelde bağımlı değişken olarak yer alan işsizlik oranı, %1 anlamlılık düzeyinde sabili modelde birinci farka durağan çıkmışır. Bu durumda ARDL modelinin ön koşu sağlanmış olur. Bağımsız değişkenler de icari açıklık hariç benzer şekilde, birinci farka durağan çıkmışlardır. Birim kök esinden sonra model ahminine geçilebilir. UECM modelindeki maksimum gecikme uzunluğu Schwarz Bilgi Krieri göz önüne alınarak 4 olarak belirlenmişir. Baz alınan gecikme uzunluğuna bağlı olarak F-esi sonuçları ile birlike bounds esine ai sonuçlar Tablo 4 e sunulmuşur. Tablo 4: ARDL Bounds Tes Sonuçları Tes İsaisiği Değer k F isaisiği Kriik Değer Sınırı Anlam Düzeyi Al Sınır-I() Üs Sınır-I(1) 1% % % No: k, bağımsız değişken sayısını emsil emekedir. Hesaplanan F-es isaisiği üm anlamlılık düzeylerinde üs kriik değerden büyükür. Bu nedenle, modelde eş-büünleşmenin olmadığına yönelik boş hipoez reddedilmekedir. Başka bir ifadeyle, bu sonuçlar değişkenler arasında uzun dönemli ilişki olduğunu gösermekedir. Dör gecikmeli Schwarz Bilgi Krieri dikkae alınarak oluşurulan ARDL (2,2,1,1,) modelinin kısa dönemine ai sonuçlar Tablo 5 e yer almakadır. Tablo 5: ARDL (2,2,1,1,) Modeli Kısa Dönem Kasayıları Değişkenler Kasayı Sd. Haa -Saisic Consan [.64] lnunemp(-1) [.115] lnunemp(-2) [.3] lnnelc [.81] lnnelc(-1) [.785] lnnelc(-2) [.3] lnrelc [.557] lnrelc(-1) [.88] lnrade [.6] lnrade(-1) [.145] pop [.71] No: paranez içineki değerler prob değerini emsil emekedir. Tablo 5 e yer alan kısa dönem sonuçları incelendiğinde; yenilenemez kaynaklardan sağlanan elekrik üreiminin işsizlik üzerindeki ekisi cari dönemde %1 anlam düzeyinde negaif çıkmışır. Yani kısa dönemde yinelenemez kaynaklardan sağlanan elekrik üreiminin işsizlik üzerinde ekisi am olarak ekin ekin değildir. Diğer arafan kısa dönemde yenilenebilir kaynaklardan sağlanan elekrik üreiminin işsizlik üzerindeki ekisi ise anlamsız çıkmışır. Ticari açıklığın işsizlik üzerindeki ekisi cari dönemde %1 anlam düzeyinde negaif ve anlamlı çıkmışır. Nüfusun kısa dönemde işsizlik üzerindeki ekisi ise %1 önem düzeyinde poziif çıkmışır. Dolayısıyla kısa dönemde, modelde kullanılan değişkenlerden icari açıklık hariç diğer değişkenlerin işsizlik üzerindeki ekisi %1 ve %5 anlam düzeyinde ekin değildir. Modelin anısal es sonuçlarını değerlendirmek amacıyla ookorelasyon sınaması, modelin normallik varsayımı sınaması için Jarque-Bera esi, değişen varyans sorunu sınaması için Breusch-Pagan-Godfrey esi ve modelin doğru kurulumunu es emek için ise Ramsey Rese esi kullanılmışır. Son olarak ARDL uzun dönem kasayılarının kararlılığını sınamak için Brown e al. (1975) arafından gelişirilen CUSUM ve CUSUMQ grafiklerine yer verilmişir. 441

6 Social Sciences Sudies Journal (SSSJournal) 218 Vol:4 Issue:23 pp: Correlagramdan görüldüğü gibi modelde ookorelasyon sorunu yokur. Ayrıca diğer eslere ai sonuçlar Tablo 6 da verilmişir. Tablo 6: Tanısal Tes Sonuçları Diagnosic es Saisic Prob.value χ 2 NORMAL χ 2 BPG χ 2 RESET Noe: a, b and c are respecively he 1%, 5% and 1% of he significan level. χ 2 NORMAL, Jarque-Bera normallik esini; χ 2 BPG, Heeroskedasiciy Tes: Breusch-Pagan-Godfrey, değişen varyans esini; χ 2 RESET, regresyonda model kurma haası esini gösermekedir. Correlagram ve Tablo 6 daki değerler incelendiğinde, ARDL modelinde %5 anlamlılık düzeyi baz alındığında, anısal eslerin yapılma sebebi olan hiçbir sorunun mevcu olmadığı oraya çıkmışır. Değişkenlere ai CUSUM ve CUSUMQ sonucu Grafik 1 de yer almakadır CUSUM 5% Significance CUSUM of Squares 5% Significance CUSUM ve CUSUMQ sonuçlarına göre modelde değişkenlere ai kasayılar isikralıdır. uzun dönem kasayılar ise Tablo 7 de göserilmişir. Değişkenlere ai Tablo 7: ARDL (2,2,1,1,) Modeli Uzun Dönem Kasayıları Uzun Dönem Kasayılar Değişkenler Kasayı Sd. haa -Saisic lnelc [.287] lnrelc [.9] lnrade [.112] pop [.35] No: paranez içineki değerler prob değerini emsil emekedir Uzun dönemde yenilenemez kaynaklardan sağlanan elekrik üreiminin işsizlik üzerindeki ekisi anlamsız çıkmışır. Ancak yenilenebilir kaynaklardan sağlanan elekrik üreiminin işsizlik üzerindeki ekisi oldukça anlamlı ve negaif çıkmışır. Yani yenilenebilir kaynaklardan sağlanan elekrik üreiminde meydana gelen arış işsizlik oranlarının uzun dönemde düşmesini sağlamakadır. Diğer arafan icari açıklığın işsizlik 442

7 Social Sciences Sudies Journal (SSSJournal) 218 Vol:4 Issue:23 pp: üzerindeki ekisi anlamsız çıkmışır. Nüfusa meydana gelen arış ise işsizlik oranlarının armasına neden olmuşur. Haa Düzelme Modeline ai sonuçlara Tablo 8 de yer verilmişir. Tablo 8:ARDL(2,2,1,1,) Modeli İçin Haa Düzelme Modeli Sonuçları Değişkenler Kasayılar Sandar Haa -Saisic Consan [.] dlnunemp(-1) [.3] dlnnelc [.9] dlnnelc(-1) [.] dlnrelc [.422] dlnrade [.] ECM(-1) [.] Tablo 8 de yer alan ECM (-1) kasayısı haa düzelme erimini emsil emekedir. ECM(-1) ai kasayı ( ) negaif ve isaisiki olarak anlamlıdır. Bu kasayı, uzun dönem dengeye yakınsama süresini vermekedir. 4. SONUÇ verilerinden yararlanarak Türkiye de elekrik üreiminin (yenilenemez ve yenilenebilir kaynaklardan sağlanan elekrik üreiminin) işsizlik üzerindeki ekisinin ARDL yaklaşımı çerçevesinde incelendiği bu çalışmada kısa ve uzun dönemde farklı sonuçlar elde edilmişir. Analiz sonucunda değişkenler arasında uzun dönemde ilişki olduğu sonucuna ulaşılmışır. Kısa dönemde yenilenebilir ve yenilenemez kaynaklardan sağlanan elekrik üreiminin işsizlik üzerindeki ekisi cari dönemde anlamsız çıkmışır. Dolayısıyla kısa dönemde elekrik üreiminin işsizlik üzerindeki eki düzeyi yeerli seviyede değildir. Uzun dönemde ise yenilenemez kaynaklardan sağlanan elekrik üreimin işsizlik üzerindeki ekisi anlamsız çıkmışır. Dolayısıyla hem kısa hem de uzun dönemde işsizliği azalmada yenilenemez kaynaklardan sağlanan elekrik üreimine yapılacak yaırımlar ekin olmayabilir. Ancak uzun dönemde yenilenebilir kaynaklardan sağlanan elekrik üreimin işsizlik üzerindeki ekisi oldukça anlamlı ve negaif çıkmışır. Elde edilen bu sonuç, Rashid ve Ul Haq (216) ve Khodeir (216) çalışmalarının sonuçlarını deseklemekedir. Bu çalışmalardan elde edilen orak sonuca göre elekrik üreimi ile işsizlik arasında negaif bir ilişki vardır. Elde edilen sonuçlara göre uzun dönemde yenilenebilir kaynaklardan sağlanan elekrik üreiminin yenilenemez kaynaklardan sağlanan elekrik üreimine göre işsizlik üzerindeki ekisi daha anlamlıdır. Dolayısıyla poliika yapıcıların yenilenebilir kaynaklara yapacakları yaırımlar uzun dönemde işsizliğin azalılmasında ekin bir poliika olabilir. Araşırma sonuçları neicesinde; enerji bağımlılığı dikkae alındığında Türkiye de yenilenebilir enerji ve alernaif enerji eşvik poliikalarının kesiniye uğramaksızın akip edilmesi gerekmekedir. Ayrıca, poliika oorielerinin enerji bağımlılığını azalacak ve yenilenebilir kaynak üreimini eşvik edecek düzenlemeleri hayaa geçirmesi gereklidir. KAYNAKÇA Al-Habees, M. A., & Rumman, M. A. (212). The Relaionship Beween Unemploymen And Economic Growh In Jordan And Some Arab Counries, World Applied Sciences Journal, 18(5), Alper, A., & Oguz, O. (216). The Role of Renewable Energy Consumpion In Economic Growh: Evidence From Asymmeric Causaliy, Renewable and Susainable Energy Reviews, 6, Alınas, H., & Kum, M. (213). Mulivariae Granger Causaliy Beween Elecriciy Generaion, Expors, Prices And Economic Growh In Turkey, Inernaional Journal of Energy Economics and Policy, 3(S), Amri, F. (217). Inercourse Across Economic Growh, Trade And Renewable Energy Consumpion In Developing And Developed Counries, Renewable and Susainable Energy Reviews, 69, Apergis, N., & Payne, J. E. (21). Renewable Energy Consumpion And Economic Growh: Evidence From a Panel of OECD Counries, Energy policy, 38(1), Apergis, N., & Payne, J. E. (211). The Renewable Energy Consumpion Growh Nexus In Cenral America, Applied Energy, 88(1),

8 Social Sciences Sudies Journal (SSSJournal) 218 Vol:4 Issue:23 pp: Apergis, N., & Payne, J. E. (212). Renewable And Non-Renewable Energy Consumpion-Growh Nexus: Evidence From a Panel Error Correcion Model, Energy Economics, 34(3), Apergis, N., & Salim, R. (215). Renewable Energy Consumpion And Unemploymen: Evidence From a Sample of 8 Counries And Nonlinear Esimaes, Applied Economics, 47(52), Arouri, M., Ben Youssef, A., M'henni, H., & Raul, C. (214). Exploring The Causaliy Links Beween Energy And Employmen In African Counries, IZA Discussion Paper No. 8296, 1-29, hp://anonfp.iza.org/dp8296.pdf, Accessed: Aems, B., & Hoaling, C. (218). The Effec of Renewable And Nonrenewable Elecriciy Generaion on Economic Growh, Energy Policy, 112, Bayrakuan, Y., Yilgor, M., & Uçak, S. (211). Renewable Elecriciy Generaion And Economic Growh: Panel-Daa Analysis For OECD Members,. Inernaional Research Journal of Finance and Economics, 66, Bhaacharya, M., Paramai, S. R., Ozurk, I., & Bhaacharya, S. (216). The Effec of Renewable Energy Consumpion on Economic Growh: Evidence From Top 38 Counries, Applied Energy, 162, Bilgili, F., Ozurk, I., Kocak, E., & Bulu, U. (217). Energy consumpion-youh unemploymen nexus in Europe: Evidence from panel coinegraion and panel causaliy analyses. Inernaional Journal of Energy Economics and Policy, 7(2). Brini, R., Amara, M., & Jemmali, H. (217). Renewable Energy Consumpion, Inernaional Trade, Oil Price And Economic Growh Iner-Linkages: The Case Of Tunisia, Renewable and Susainable Energy Reviews, 76, Brown, R.L., Durbın,J.,Evans, J.M. (1975). Techniques For Tesing The Consancy of Regression Relaions Overime, Journal of he Royal Saisical Sociey, 37(13), Chang T, Fang W., and Wen Li-Fang (21), Energy Consumpion, Employmen, Oupu, And Temporal Causaliy: Evidence From Taiwan Based on Coinegraion And Error-Correcion Modelling Techniques, Applied Economics, Volume 33, Issue 8, 21. Cherni, A., & Jouini, S. E. (217). An ARDL Approach o The CO2 Emissions, Renewable Energy And Economic Growh Nexus: Tunisian Evidence, Inernaional Journal of Hydrogen Energy, 42(48), Desek, M. A., & Aslan, A. (217). Renewable And Non-Renewable Energy Consumpion And Economic Growh In Emerging Economies: Evidence From Boosrap Panel Causaliy, Renewable Energy, 111, Dickey, D. A., & Fuller, W. A. (1981). Likelihood Raio Saisics For Auoregressive Time Series Wih a Uni Roo, Economerica: Journal of he Economeric Sociey, Dinkelman, T. (211). The Effecs of Rural Elecrificaion on Employmen: New Evidence From Souh Africa, American Economic Review, 11(7), Dogan, E. (216). Analyzing The Linkage Beween Renewable And Non-Renewable Energy Consumpion And Economic Growh By Considering Srucural Break In Time-Series Daa, Renewable Energy, 99, Elshamy, H. (213). The Relaionship Beween Unemploymen And Oupu In Egyp, Procedia-Social and Behavioral Sciences, 81, Emm Halkos, G., & Tzeremes, N. G. (29). Elecriciy Generaion And Economic Efficiency: Panel Daa Evidence From World And Eas Asian Counries, Global Economic Review, 38(3), Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (218), hp:// Farsio, F., & Quade, S. (23). An Empirical Analysis of The Relaionship Beween GDP And Unemploymen, Humanomics, 19(3), 1-6. Friedrich, R., & Voss, A. (1993). Exernal Coss of Elecriciy Generaion, Energy Policy, 21(2), George, E. O., & Oseni, J. E. (212). The Relaionship Beween Elecriciy Power And Unemploymen Raes In Nigeria, Ausralian Journal of Business and Managemen Research, 2(2),

9 Social Sciences Sudies Journal (SSSJournal) 218 Vol:4 Issue:23 pp: Inglesi-Loz, R. (216). The Impac of Renewable Energy Consumpion o Economic Growh: A Panel Daa Applicaion, Energy Economics, 53, Io, K. (217). CO2 Emissions, Renewable And Non-Renewable Energy Consumpion, And Economic Growh: Evidence From Panel Daa For Developing Counries, Inernaional Economics, 151, 1-6. Kahia, M., Aïssa, M. S. B., & Charfeddine, L. (216). Impac of Renewable And Non-Renewable Energy Consumpion on Economic Growh: New Evidence From The MENA Ne Oil Exporing Counries (NOECs), Energy, 116, Khobai, H. (218). The Causal Linkages Beween Renewable Elecriciy Generaion And Economic Growh In Souh Africa, MPRA Paper, 1-21, hps://mpra.ub.uni-muenchen.de/86485/, Khobai, H., Mugano, G., & le Roux, P. (217). The Causal Relaionship Beween Elecriciy Supply And Economic Growh In Souh Africa, Sudies in Economics and Economerics, 41(2), Khodeir, A. N. (216). The Relaionship Beween The Generaion of Elecriciy From Renewable Resources And Unemploymen: An Empirical Sudy on The Egypian Economy, Arab Economic and Business Journal, 11(1), Koçak, E., & Şarkgüneşi, A. (217). The Renewable Energy And Economic Growh Nexus In Black Sea And Balkan Counries, Energy Policy, 1, Kreishan, F. M. (211). Economic Growh And Unemploymen: An Empirical Analysis, Journal of Social Sciences, 7(2), Lean, H. H., & Smyh, R. (21). Mulivariae Granger Causaliy Beween Elecriciy Generaion, Expors, Prices And GDP In Malaysia, Energy, 35(9), Lee, J. (2). The Robusness Of Okun's Law: Evidence From OECD Counries, Journal of Macroeconomics, 22(2), Lin, B., & Moubarak, M. (214). Renewable Energy Consumpion Economic Growh Nexus For China, Renewable and Susainable Energy Reviews, 4, Mbarek, M. B., Abdelkafi, I., & Feki, R. (216). Nonlinear Causaliy Beween Renewable Energy, Economic Growh, and Unemploymen: Evidence from Tunisia, Journal of he Knowledge Economy, 1-9. Menegaki, A. N. (211). Growh And Renewable Energy In Europe: A Random Effec Model Wih Evidence For Neuraliy Hypohesis, Energy Economics, 33(2), Mensah, J. T. (218). Jobs! elecriciy shorages and unemploymen in Africa, The World Bank, No. 8415, Mohseni, M., & Jouzaryan, F. (216). Examining he Effecs of Inflaion and Unemploymen on Economic Growh in Iran ( ), Procedia Economics and Finance, 36, Moyo, C., Dingela, S., Kolisi, N., Khobai, H., & Anyikwa, I. (217). Renewable Energy Consumpion And Unemploymen In Souh Africa, hps://mpra.ub.uni-muenchen.de/83279/, 1-23, Accessed: Nadeem, F., & Hafeez, A. (213). Impac of Coal on Elecriciy Generaion and Economic Growh of Pakisan, Inernaional Researcher Volume, 2(3), Narayan, S., & Doych, N. (217). An İnvesigaion of Renewable And Non-Renewable Energy Consumpion And Economic Growh Nexus Using Indusrial And Residenial Energy Consumpion, Energy Economics, 68, Ocal, O., & Aslan, A. (213). Renewable Energy Consumpion Economic Growh Nexus In Turkey, Renewable and Susainable Energy Reviews, 28, Ohler, A., & Feers, I. (214). The Causal Relaionship Beween Renewable Elecriciy Generaion And GDP Growh: A Sudy of Energy Sources, Energy Economics, 43, Okun, Arhur M. (1962). Poenial GNP: Is Measuremen And Significance, in American Saisical Associaion's, Proceedings of he Business and Economic Saisics, Secion 1962, Pao, H. T., & Fu, H. C. (213). Renewable Energy, Non-Renewable Energy And Economic Growh In Brazil, Renewable and Susainable Energy Reviews, 25,

10 Social Sciences Sudies Journal (SSSJournal) 218 Vol:4 Issue:23 pp: Payne, J. E. (29). On The Dynamics of Energy Consumpion And Employmen In Illinois, Journal of Regional Analysis and Policy, 39(2), Pesaran, M. H., Shin, Y., & Smih, R. J. (21). Bounds Tesing Approaches o The Analysis of Level Relaionships, Journal of Applied Economerics, 16(3), Peseran, M. H., Shin, Y. (1999), An Auoregressive Disribued Lag Modelling Approach o Coinegraion Analysis, Ed. S.Srom, Economerics and Economic Theary in The 2h Cenury: The Ragnor Frisch Cenernial Symposium, Chaper. 11, Phillips, P. C., & Perron, P. (1988). Tesing For a Uni Roo In Time Series Regression, Biomerika, 75(2), Rafindadi, A. A., & Ozurk, I. (217). Impacs of Renewable Energy Consumpion on The German Economic Growh: Evidence From Combined Coinegraion Tes, Renewable and Susainable Energy Reviews, 75, Rashid, A., & Ul Haq, A. (216). Elecriciy Generaion As a Deerminan of Unemploymen In Pakisan, Journal of Chinese Economic and Foreign Trade Sudies, 9(2), Ruzive, T., Mkhombo, T., Mhaka, S., Mavikela, N., & Phiri, A. (217). Elecriciy Inensiy And Unemploymen In Souh Africa: A Quanile Regression Analysis, MPRA Paper No , hps://mpra.ub.uni-muenchen.de/81717/1/mpra_paper_81717.pdf, E.T: Sadikova, M., Faisal, F., & Resaoglu, N. G. (217). Influence of Energy Use, Foreign Direc Invesmen And Populaion Growh on Unemploymen For Russian Federaion, Procedia Compuer Science, 12, Sadiku, M., Ibraimi, A., & Sadiku, L. (215). Economeric Esimaion of The Relaionship Beween Employmen Rae And Economic Growh of FYR of Macedonia, Procedia Economics and Finance, 19, Sadorsky, P. (29). Renewable Energy Consumpion And Income In Emerging Economies, Energy policy, 37(1), Sarker, M. A. R. (21). Nexus Beween Elecriciy Generaion And Economic Growh In Bangladesh, Asian Social Science, 6(12), 16. Shahbaz, M., Loganahan, N., Zeshan, M., & Zaman, K. (215). Does Renewable Energy Consumpion Add In Economic Growh? An Applicaion of Auo-Regressive Disribued Lag Model In Pakisan, Renewable and Susainable Energy Reviews, 44, Tugcu, C. T., Ozurk, I., & Aslan, A. (212). Renewable And Non-Renewable Energy Consumpion And Economic Growh Relaionship Revisied: Evidence From G7 Counries, Energy economics, 34(6), TUIK (218), TEİAŞ, Türkiye Elekrik Üreim- İleim İsaisikleri hp:// World Bank Daabase (218), World Developmen Indicaor, hps://daa.worldbank.org/ Yoo, S. H., & Kim, Y. (26). Elecriciy Generaion And Economic Growh In Indonesia, Energy, 31(14),