Development of Historical Time Concept in Elementary School s Students

Transkript

1 Elementary Education Online, 5(2), , lköretim Online, 5(2), , [Online]: Development of Historical Time Concept in Elementary School s Students Mustafa SAFRAN * Ahmet MEK ** ABSTRACT. This study discusses the development of historical time concept and the skills depending on such concept in the elementary school s students attending to grades 4 to 8 (aged between 10-14). The study is a descriptive field study, where quantitative and qualitative methods are used. The investigation was carried out in the Elementary Schools of Cacabey, Vali Mithat Saylam and Ahi Evran located in the inner city of Kırehir, which represent, respectively, the socio-economically upper, middle and lower settings. In the quantitative part of the study, the achievement test regarding the subject were applied to each branch of students from grades 4-8 of the three schools, each being randomly selected (421 in total), and the collected data were analyzed statistically, using the t-test, ANOVA and Correlation techniques in the SPSS program. In the qualitative part, ten students from each of these branches (149 in total) were interviewed and data were collected employing the semi-structured interview technique. Interpreting the data obtained from the investigation, one can conclude that a number of variables such as socioeconomic environment, gender, grade level (age), mathematics and language (Turkish) success have an effect on the acquirement of historical time concept by the student. Regarding the quantitative findings, it was found remarkable that there was such a significant difference between grades 4, 5, 6, and grades 7 and 8 that they could constitute two distinct groups. Key Words: history teaching, historical time concept, social studies teaching, chronological skills, time perception. Introduction SUMMARY In this research trying to put forward the historical time concept in elemantary school 4-8 grades (ages 10-14) students initially the school in which the students are being educated (socio-economical enviroment), their sexes, class (age) levels, mathematics and language (Turkish) level are taken into consideration. Method The study is a descriptive field study, where quantitative and qualitative methods are used. The investigation was carried out in the Elementary Schools of Cacabey, Vali Mithat Saylam and Ahi Evran located in the inner city of Kırehir, which represent, respectively, the socio-economically upper, middle and lower settings. In the quantitative part of the study, the achievement test regarding the subject were applied to each branch of students from grades 4-8 of the three schools, each being randomly selected (422 in total), and the collected data were analyzed statistically, using the t-test, Anova and Correlation techniques in the SPSS program. In the qualitative part, ten students from each of these branches (149 in total) were interviewed and data were collected employing the semistructured interview technique. Findings 1. It is seen that the school in which the students are being educated (depending on the socioeconomical state of the environment they are in) is as effective as their memorial development * Prof. Dr., University of Gazi, Gazi Educational Faculty, safran@gazi.edu.tr ** Dr., University of Gazi, Kırehir Educational Faculty, asimsek@gazi.edu.tr

2 according to their ages, gaining chronological knowledge and skills depending on the children s historical time principle in children, has relation with Vygotsky s learning with social efficiency. 2. It is seen that in historical time principle knowledge and skills boys are more successful than girls. It can be possible to rely this situation on boy s being more interested in political history (battles, treaty, etc. And their dating principle depending on them) than girls. 3. It has been a suspected result that depending on the class in which the children are being educated, according to their age levels as class (age) getting higher in historical time principle knowledge and skills grades are a group, 7-8. grades another group categorizing has been found surprising. 4. It is confirmed that this research that children s historical time principle and successes in their chronological skills related to this is related to mathematics and language (Turkish) success. 5. Getting the result that the children s chronological skills (location, ordering, lag, dating system, distancing, synchronising) are related to each other, resulted in that the chronological skills teaching occurred in a part. 6. Near total of the children attending this research in that statements relational history principle with time principle. 7. It has been seen that all the children besides from some exceptions, all didn t have correct information about when history started and didn t know the meaning of historical time or chronology principles. 8. Generally, it is possible to talk about the children s unsuccessfulness in making appropriate process to B.C. A.D. principles. It has been found that children s success about appropriate process to B.C.- A.D. principles was according to their classes was distributive but the children educating in 7-8. grades respecting high level socio-economical environment had shown the most success. 9. It has been another attention result although children had been mid-level successful (it is a proof of a subject about past s ordering from post to today) in putting into process the conception of change and progression about change and progression principle being another dimension of children s historical time principle. Conclusion It can be concluded from the study that in addition to the mental maturity which develops with the age, certain factors, namely gender, their socio-economic environments including the school they attend to, the teaching programs regarding the subject, the textbooks, employed teaching strategies, methods and techniques as well as teaching materials have an impact on their acquirement of the concept of history. 88

3 lköretim Örencilerinde Tarihsel Zaman Kavramının Geliimi Mustafa SAFRAN * Ahmet MEK ** ÖZ. Bu çalımada, ilköretim 4-8. sınıf (10-14 ya arası) örencilerinde tarihsel zaman kavramı ve buna balı becerilerin geliimi konusu ele alınmıtır. Çalıma, nicel ve nitel yöntemlerin kullanıldıı betimsel bir alan aratırmasıdır. Aratırma, Kırehir il merkezindeki sosyo-ekonomik açıdan üst-orta-alt çevreleri örnekleyen, sırasıyla, Cacabey, Vali Mithat Saylam ve Ahi Evran lköretim Okullarında yapılmıtır. Aratırmanın nicel kısmında, bu üç okulun 4-8. sınıflarından rasgele seçilen birer ube örenciye (toplam 421), konuya ilikin baarı testi uygulanmı, elde edilen veriler istatistikî olarak SPSS programında t testi, Anova ve Korelasyon teknikleri kullanılarak çözümlenmitir. Nitel yöntem kullanılan kısmında ise, bu ubelerden seçilen onar (toplam 149) örenci ile yarı yapılandırılmı görüme tekniine dayalı veri toplanmıtır. Aratırmanın verileri yorumlandıında, tarihsel zaman kavramının örenci tarafından kazanılmasında, sosyo-ekonomik çevre, cinsiyet, sınıf düzeyi (ya), matematik ve dil (Türkçe) baarısı deikenlerinin etkili olduu söylenebilir. Nicel bulgularda, tarihsel zaman kavramı baarı testi sonuçlarına göre sınıf bazında 4, 5, ve 6. sınıfların bir grup, 7. ve 8. sınıfların ise baka bir grubu oluturacak kadar anlamlı bir farkın olması kayda deer bulunmutur. Anahtar Sözcükler: tarih öretimi, tarihsel zaman kavramı, sosyal bilgiler öretimi, kronoloji becerileri, zaman algısı. GR Tüm dünyada yaygın olarak kabûl görmü tarihin kronolojik olarak öretimi, Türkiye de de kabul edilmitir. Hatta bu öretim tarzı, bir yandan yaygın bir kanı olarak tarihin neden-sonuç ilikisi içinde kavranması gereinin benimsenmesini salarken, dier yandan tarihin sıkıcı olmasının nedeni olarak gösterilen olayların tarihlerinin ezberlenmesi ve istendiinde ezberden söylenmesi gibi eitimsel/öretimsel açıdan deeri tartıılır bir anlayıın yerlemesine neden olmutur. Oysa ABD ve ngiltere örneklerinde olduu gibi çada dünyada, ilköretimde tarih öretiminden beklenen önemli birkaç beceriden biri olan kronoloji becerisi (deiim, süreklilik, geliim kavramlarını da içeren) ile kastedilenlerin çok daha farklı eyler olduu görülmütür. Bu balamda, geçmite meydana gelmi tarihsel olayların, düünce ve inanç akımlarının, üretim ekillerinin vb. topluma etkisinin, yer ve zaman göstererek doru bir ekilde anlatılmasını üstlenmi olan tarih biliminin öretimindeki temel öelerinden biri olan zaman kavramının örenci tarafından kavranamaması problemi, belirlenmi dier amaçlara da ulaılmasının önünde önemli bir engel oluturmutur. Çünkü tarih programlarında, örenim sırasının iyi plânlanmı olduunu söyleyemeyeceimiz tarihsel zaman kavramını algılayamayan, buna balı olarak tarihsel olaylarla ilgili düünü ve ilem becerilerini gerçekletiremeyen örencilerin, tarih dersine yönelik olumsuz duyusal giri davranılar gelitirdikleri görülmütür (Baltacıolu, 1942: 10). Tarihsel zaman kavramının öretimi için en çok bilinen ve kullanılan tarih eritleri nin, tarih haritaları örneinde olduu gibi örencilerin kolayca algılayıp bir takım kazanımlar elde edebilmesi durumundan uzak olması bunu daha da zorlatırmıtır. Dier yandan, bir çözüm yolu olarak düünülen, uzak tarih 1 in (kronolojik tarih) çocuun yaamı ile ilgi kurularak öretilmesinin daha iyi sonuçlar verecei yaklaımının bir türlü uygulamada yer bulamamasının da, hem tarih öretiminin bir üst-anlatı formundan kurtarılmasını hem de tarihsel zamanın kavranmasını engelledii söylenebilir. * Prof. Dr., University of Gazi, Gazi Educational Faculty, safran@gazi.edu.tr ** Dr., University of Gazi, Kırehir Educational Faculty, asimsek@gazi.edu.tr 1 Burada uzak tarih ten kastedilen, çocuun, kendi yaamı ve hayatından hareketle dorudan ilgi kuramayacaı varsayılan, milletinin tarihinden dünya tarihine kadar olan konulardır. 89

4 Bu çalımada; ilköretimde tarih öretimine balangıç olarak görülen 4. sınıf (10 ya) ile 8. sınıf (14 ya) arası örencilerde tarihsel zaman 2 kavramının geliimine ilikin yapılmı bir aratırma, ilgili literatürdeki bulguların ııında ele alınmıtır. Böylece, aratırmanın yapıldıı ya gruplarında tarihsel zaman kavramının geliimi belirlenmeye çalıılmıtır. Aratırmanın 4-8. sınıf örencilerini kapsaması, bu ya grubunun tarih öretimini de üslenmi olan Sosyal Bilgiler derslerinde konunun öretim durumuna bakmayı gerekmitir. SOSYAL BLGLER ÖRETMNDE TARHSEL ZAMAN KAVRAMI Sosyal Bilgiler, Doanay ın (2002:17) tanımladıı ekliyle sosyal ve insanla ilgili dier bilimlerin içerik ve yöntemlerinden yararlanarak, insanın fiziksel ve sosyal çevresiyle etkileimini zaman boyutu içinde disiplinler arası bir yaklaımla ele alan ve küreselleen bir dünyada yaamla ilgili temel demokratik deerlerle donatılmı, düünen, becerili, demokratik vatandalar yetitirmeyi amaçlayan bir çalıma alanı olarak ele alınacaksa, belirtilen zaman boyutunun örenci tarafından iyi kavranmasının gereklilii kendiliinden anlaılır. Bu gereklilik, ABD ve ngiltere deki uygulamalar göz önüne alındıında daha da kesinleir. Çünkü, Sosyal Bilgilerin ortaya çıktıı A.B.D.de bu ders (Social Studies) kapsamında 10 örenme alanı (ana tema) merkezinde, örencilere bireysel ve toplumsal anlamda pek çok beceriyi kazandırma amaçlanmaktadır. Bunun yanında, konumuz balamında tarih öretiminden beklenen standartların; kronolojik düünme, tarihsel kavrayı, tarihsel çözümleme ve yorumlama, tarihsel aratırma, tarihsel konuları çözümleme ve karar verme eklinde be ana maddede ortaya konmaktadır (Saunders, 1996). Dikkat edildiinde, bu standartlardan ilkinin çocuklara kronolojik düünmeyi öretmeyi amaçladıı görülmütür. Amerika da, yine Sosyal Bilgiler dersi kapsamında yer alan tarih öretimine ilikin temel becerilerin ise; Amerikan tarihine ilikin temel kronolojik 3 bilgi geliimini göstermek, zaman eridi, tablo, kart ve diyagramları okuma, yorumlama ve tamamlama, olayları doru kronolojik sırada organize etme, sebep sonuç ilikisini tanıma, tarihleri yüzyıllara çevirebilme (http :1) eklinde sıralanmı olması da aynı dorultuda önemlidir. Bunlara ek olarak, ünlü Sosyal Bilgiler öretimcileri olan Michaelis ve Garcia nın, belirlemi oldukları tarihle ilgili öretilmesi gereken16 kavramdan 7 sinin, (Deiim, Zaman, Süreklilik, Kronoloji, Kuak, Geliim, Geçmi gibi) kronoloji ile ilgili olmasını da (Doanay, 2002a: 32) söylemek mümkündür. Dier yandan, ngiliz Ulusal Tarih Programına göre, tarih öretiminin be temel amacının ilkinin de Kronoloji becerisi kazandırmak olarak belirlenmi olması da bu balamda deerlendirilebilir (http: 2). Türkiye de ise, 1998 Sosyal Bilgiler Öretim Programında ilevsel olarak yer verilmemesine karın yeni Sosyal Bilgiler Öretim Programında Amerika dakine benzer bir biçimde Zaman, süreklilik, deiim bir örenme alanı olarak yer almıtır. Yine bu yeni programda kazandırılması amaçlanan becerilere bakıldıında Zaman ve kronolojiyi algılama becerisi ile Deiim ve süreklilii algılama becerisi nin yer aldıı görülmütür. Bu durumda, Sosyal Bilgiler öretimi alanında bu derece önem verilen tarihsel zaman kavramının örencilerde geliim daha da önem kazandıı söylenebilir. O zaman öncelikle, öretimsel açıdan tarihsel zaman kavramından ne anlaılmalıdır? sorusuna cevap vermek gerekmektedir. ÖRETMSEL AÇIDAN TARHSEL ZAMAN KAVRAMI VE ÖELER Bu soruya cevap verebilmek ve konuyu daha iyi anlayabilmek için tarihsel zaman kavramının öretimsel öelerini açıklıkla ortaya koyabilmek gereklidir. Bunun için, tarihsel zaman kavramının 2 Bu çalımada tarihsel zaman kavramı, eitimsel bir içerie karılık olarak ele alınmıtır. Yani, ileriki sayfalarda açıklanacaı gibi kronoloji bilgisi, kronoloji becerisi, deiim ve süreklilik algısı yeterliliklerini barındıran tarih öretimine ait bir kavram olarak düünülmütür. ngilizce deki historical time kavramının, Türkçe de tarihsel zamana karılık gelmesine ramen, imdiye kadar sadece felsefî anlamıyla ele alınmı olması bu açıklamayı zorunlu kılmıtır. 3 talik olanlar, tarafımızca konuya dikkat çekmek amacı ile yazılmıtır. 90

5 geliimi konusunda yaklaık yüz yıldır 4 aratırmaların yapılmakta olduu ngilizce literatürdeki çalımaların bulgu ve sonuçlarından yararlanıldıı belirtilmelidir. Genel anlamda zaman kavramının çocuklarda geliimi üzerine çalımalarıyla tanınmı Amerikalı psikolog William Friedman a (1991) göre, insanlar geçmi olayların zamanını bilmede iki farklı yol kullanırlar. Bunlardan birincisi, geçmi olayların imdiye olan zamansal mesafesi, ikincisi de olayları zaman birimlerinde yerletirmedir. Yine zaman kavramının hafızayla ilikisini aratıran Jackson ve Michon (1984), hafızaya ilikin zamansal beceri (kronoloji becerileri) ile ilgili üç tip ilem benimsemiler ve bunu aratırmalarında kullanmılardır. Bunlar: 1. Yerletirme yargıları: (Bir serideki maddelerin tam yeri neresidir?) 2. Sıralama yargıları: (Bir serideki iki maddeden hangisi daha önce görülmütür?) 3. Konumlandırma yargıları: (ki örnek madde arasında kaç tane madde sergilenmitir?) Tarihsel zamanın çocuklarda geliimini ele alan Haris (1976) ise, tarihsel zamana ilikin algı ve ilemleri 3 basamakta ele almıtır. Bunlar; 1. Kronoloji algısı, 2. Zaman bölümleri ve sürekliliin algısı, 3. Zaman ölçüleri ile tarihsel zaman arasındaki ilikinin algısıdır. Bu konuda, ngilizce literatürde en son aratırmayı yapan tarih öretimcisi Alan Hodkinson (2003) ise çalımasında çocuklar için tarihsel zamanı; 1. Ardııklık, 2. Zaman terimleri, 3. Tarihlendirme becerisi eklinde üç temel yeterlilikte ele almıtır. Bize göre, yukarıda verilen bu açılımlar tarihsel zaman kavramını anlatmak için yeterli bulunmamıtır. Bu sebepten burada, aratırmamızın daha kapsayıcı olması için tarihsel zamana ilikin yukarıda sunulmu olan sınıflamalarından yararlanarak yeni bir tanım yapmaya çalıılmıtır. Bu tanımda, tarihsel zaman kavramının, her biri kendi içinde çeitli yeterlilikleri taıdıı üç temel ayaının olduunu düünülmütür. Buna göre, öretimsel açıdan tarihsel zaman kavramını u ekilde emalatırmak mümkündür: ekil 1 de görüldüü gibi, tarihi oluturan unsurlardan biri de tarihsel zaman olarak ortaya çıkmaktadır. Buna göre tarihsel zamanın; kronoloji bilgisi, kronoloji becerileri ve deiim ve süreklilik algısı olmak üzere üç ayaının olduunu söylenebilir. Bunlardan, kronoloji bilgisi ayaını; tarihsel zaman terimleri (ça, yüzyıl vs.), tarihsel zaman ifadeleri, milat kavramı ve sıralama bilgisi oluturmaktadır. Deiim ve süreklilik algısını; deiim ve süreklilik kavramlarını çeitli örneklerle açıklayabilme ile deiim ve sürekliliin farkında olarak geçmiten bugüne zihinsel bir sıralama yapma belirlemektedir. Kronoloji becerileri ise; örnek bir olayı zaman düzleminde tarihinden hareketle yerletirme, örnek iki olayı zaman düzleminde yine tarihinden hareketle öncelik-sonralık durumuna göre sıralama, örnek pek birçok olayı yine tarihlerinden hareketle belirli dönem ya da tarihler arasında zamansal açıdan düzlemde konumlandırma, örnek bir olayın hangi yüzyıla ait olduunu tarihinden hareketle tespit etme ya da herhangi bir yüzyıla ait örnek bir tarih belirleme (tarihlendirme), örnek bir çok olayın arasında hangisinin zamansal olarak daha uzak/yakın olduunu mesafelendirme ve örnek olaylar arasından aynı zamanda meydana gelmi olanları (ezamanlılık) belirleme eklinde tanımlanmıtır. 4 Bizim bu aratırma çerçevesinde ulaabildiimiz en eski çalıma: Dorothea BEATE. (1891). The Teaching of Chronology. The Parents Review, 2 (2):

6 ekil 1. Tarihsel Zamanın Öretimsel Öeleri Problem Cümlesi: Sosyo-ekonomik açıdan farklı çevrelerin ilköretim okulu 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflarında (10-14 ya) okuyan örencilerin, tarihsel zaman kavramına balı bilgi ve ilem becerileri baarılarında anlamlı bir fark var mıdır? Alt Problemler 1. lköretim okulu 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıf örencilerinin, tarihsel zaman kavramı ve buna balı ilem becerilerine ilikin toplam baarı puanlarının; a. cinsiyet, b. okul (sosyo-ekonomik çevre), c. sınıf düzeyi açısından anlamlı bir farkı var mıdır? 2. lköretim okulu 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıf örencilerinin, tarihsel zaman kavramı ve buna balı ilem becerilerine ilikin toplam baarı puanlarının; a. matematik baarısı ve b. dil (Türkçe) baarısı ile anlamlı bir ilikisi var mıdır? 3. lköretim okulu 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıf örencilerinin tarihin balangıcının ne zaman olduuna ilikin olarak verdikleri cevapların; a. okul (sosyo-ekonomik çevre) ve b. sınıf düzeyi açısından yüzdelik daılım nasıldır? 92

7 3. lköretim okulu 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıf örencilerinin tarihsel zaman terimleri baarı puanlarının; a. okul (sosyo-ekonomik çevre) ve b. sınıf düzeyi açısından yüzdelik daılım nasıldır? 4. Çocukların tarih nedir? sorusuna verdikleri cevapların zamanla ilikili olma durumunun; a. okul (sosyo-ekonomik çevre)ve b. sınıf düzeyi açısından daılımı nasıldır? 5. Çocukların deiim ve süreklilik algılarının; a. okul (sosyo-ekonomik çevre) ve b. sınıf düzeyi açısından daılımı nasıldır? Varsayımlar 1. Aratırma örneklemi için sosyo-ekonomik çevre açısından 3 kategoride ele alınan Cacabey, Vali Mithat Saylam ve Ahi Evran lköretim Okulu örencilerinin bulundukları okula göre sosyoekonomik sınıflamaya uygundurlar. 2. Aratırma örneklemi için sosyo-ekonomik çevre açısından 3 kategoride ele alınan Cacabey, Vali Mithat Saylam ve Ahi Evran lköretim Okullarında eitim-öretim imkanları, ortamı, ders araçgereçleri, öretmenlerin sayı olarak yeterliliklerinin bu sosyo-ekonomik farklılıa balı olarak etkilenmektedir. 3. Çocukların, hem nicel çalıma için sunulan ölçme araçlarıyla veri toplama sürecinde hem de nitel çalıma kapsamında yapılan görümede samimi davrandıkları ve sorulan sorulara bilgi ve algıları dahilinde cevap verdikleri varsayılmıtır. Kapsam ve Sınırlılıklar 1. Aratırmanın nicel yöntem kullanılan kısmı; Kırehir il merkezinde bulunan sosyoekonomik açıdan üst-orta-alt kategorilerini sırasıyla temsil eden, Cacabey, Vali Mithat Saylam ve Ahi Evran lköretim okullarında okuyan 4-8. sınıflardan birer ubenin örencilerini kapsamıtır. 2. Aratırmanın nitel yöntem kullanılan kısmı ise, nicel çalıılan örneklemde bulunan her ubeden biri dıında seçilen onar örenci (toplam 149) ile sınırlı tutulmutur. YÖNTEM Bu aratırmada hem nicel hem de nitel aratırma yöntemlerin kullanıldıı bir durum tespit çalıması (case studies) modeli benimsenmitir. Nicel aratırma yöntemi için tarihsel zaman kavramına ilikin bilgi ve becerilerini ölçen baarı testlerinden faydalanılmıtır. Aratırmanın nitel kısmında ise yarı yapılandırılmı görüme tekniinden yararlanılmıtır. Ayrıca, görümede, deneklerin kronoloji yeterliliklerinden deiim ve süreklilik algılarına ilikin yeterliliklerini ölçmek amaçlı, on farklı kategoride deiim ve süreklilii vurgulayan resim setlerine bavurulmutur. Görüme esnasındaki konumalar, ses kayıt cihazı kullanılarak kayda alınmıtır. Aratırmanın Evren ve Örneklemi Aratırmanın örneklemini oluturan ilköretim okulları sosyo-ekonomik açıdan 3 farklı (altorta-üst) çevreyi temsilen seçilmilerdir. Bu ilköretim okullarının tespit edilmesinde Kırehir l Millî Eitim Müdürlüünde görevli müdür yardımcıları, ube müdürleri ve tefti kurulu bakanının düünce ve görüleri esas alınmıtır. Buna göre, aratırmanın örnekleminde sosyo-ekonomik açıdan üst çevrenin okulu olarak Cacabey lköretim Okulu, orta çevrenin okulu olarak Vali Mithat Saylam lköretim Okulu, alt çevrenin okulu olarak da Ahi Evran lköretim Okulu seçilmitir. Okulların özelliklerine ilikin bilgiler de bunu güçlendirmitir. Örneklem Tablo 1.de görüldüü gibidir. 93

8 Tablo 1. Aratırmanın Nicel Kısmına Katılan Okullar ve Sınıfların Örenci Sayıları Cacabey.Ö.O. Vali Mithat Ahi Evran Toplam Sınıf Saylam.Ö.O..Ö.O. Kız Erkek Kız Erkek Kız Erkek 4. sınıf sınıf sınıf sınıf sınıf Toplam Aratırmanın nitel kısmı ise, nicel yöntemin uygulandıı örneklemdeki denek grupları olan her sınıftan 10 örenci olmak üzere toplam 15 sınıf/ubeden 150 örenciyle sınırlandırılmasıyla yine aynı okulların aynı ubelerinde gerçeklemitir. Bu örencilerin cinsiyet, okul ve sınıflara göre daılımları ise öyledir: Tablo 2. Aratırmanın Nitel Kısmına Katılan Okullar ve Sınıfların Örenci Sayıları Cacabey.Ö.O. Vali Mithat Ahi Evran Toplam Sınıf Saylam.Ö.O..Ö.O. Kız Erkek Kız Erkek Kız Erkek 4. sınıf sınıf sınıf sınıf sınıf Toplam Veri Toplama Araçları Aratırmada nicel veri toplama aracı olarak standart bir ölçme aracı kullanılmıtır. Bu, çocukların, tarihsel zaman kavramı (kronoloji bilgisi ve becerileri) konusundaki yeterliliklerini belirlemeye yönelik bir baarı ölçeidir. Baarı ölçeinin hazırlanmasında Saxe nin 1992 yılında yaptıı bir çalımasında kullanmı olduu ölçme aracı fikir vermitir. Ölçein bir bölümünü kronoloji bilgisi [zaman terimleri (time vocabulary) (ça, yüzyıl, asır, bin yıl, kuak vb.), zaman ifadeleri (kısa bir süre sonra, bir süre daha, uzun zaman önce vb.), sıralama bilgisi], bir bölümünü ise kronoloji becerileri (verilen bir tarih (yıl) ya da yüzyılı bir dierine çevirebilme (tarihlendirme), verilen tarihi bir zaman eridi üzerinde yerletirme, sıralama, konumlandırma, ezamanlılık, mesafelendirme) oluturmutur. Nicel ölçme araçlarının ön uygulama yoluyla düzenlenmesi amacıyla; 4. sınıf için 53, 5. sınıf için 58, 6. ve 7. sınıf için 59, 8.sınıf için 62 maddelik baarı ölçei, örneklemdeki üç okulun özelliklerine paralel sayılabilecek baka üç farklı ilköretim okulunda (Kırehir merkez Melikgazi ile Yüceer lköretim Okulları ve Ulupınar kasabasındaki Yunus Emre lköretim Okulu) okuyan 4-8. sınıflardan birer ubedeki toplam 260 örenciye uygulanmıtır. Elde edilen veriler SPSS de analiz edilmi, testin güvenilirlii Cronbach Alpha,87 olarak belirlenmitir. 4., 5., 6., 7. ve 8. sınıflar için hazırlanmı baarı ölçekleri ön uygulamadan elde edilen veriler ııında yeniden düzenlenmitir. Ölçme aracında çocukların anlamakta zorlandıklarını belirttikleri sorular ifade bakımından yeniden düzenlenmi, böylece, tüm sınıflar için 30 maddelik bir ölçme aracı oluturulmutur. Ayrıca, baarı ölçei için uzman görüüne bavurulmutur. 5 Nicel ölçme araçlarının uygulanarak verilerin toplanmasından sonra, çocukların sorulara ne cevap verdikleri kadar niçin öyle cevap verdikleri de önem kazanmıtır. Bu yüzden, baarı ölçeindeki bazı sorulara verilen cevapların nedenleri örenilebilmesi, çocukların standart ölçme 5 Baarı ölçeinin son halini almasında deerli fikirlerinden dolayı Dr. Bahri Ata ya, Aratırma Görevlisi Canan Laçin imek e ve MEB Talim ve Terbiye Kurulu Program Gelitirme Uzmanı Berna Serdar a teekkürlerimizi sunarız. 94

9 araçları dıında konuya ilikin kavram ve beceriler hakkında nasıl düündüklerini, sorulan problemleri nasıl çözümlediklerini görebilmek için görüme yapılmasına karar verilmitir. Görümede, görüme formu dıında çocukların süreklilik ve deiim yeterliliklerini ölçmek amaçlı, deiim ve geliimi vurgulayan çeitli alanlara ait 10 farklı resim seti hazırlanmıtır. Bunlar, gemi, uçak, bisiklet, pul, haberleme, tekerlek, saat, otomobil, mesken yapıları ve aydınlanma alanlarındaki deiim ve geliimleri vurgulayan resimlerdir. Görüme yapılan örenciden, herhangi bir setten, karıık hâlde verilen resimleri geçmiten bugüne (en eskiden en yeniye doru) doru sıralaması istenmitir. Örencinin bu resimleri istenildii ekilde eksiksiz olarak sıralaması yeterli, birkaçını yanlı sıralaması eksik, tamamını yanlı sıralamaları ise yetersiz olarak deerlendirilmitir. Çocukların bu sıralama ilemini yaparken nelere dikkat ettikleri, nelerden hareket ederek sıralama yaptıkları, niye baka türlü deil de öyle sıraladıkları sorularak bu ilemi yaparken esas aldıkları dayanak noktaları tespit edilmeye çalıılmıtır. Verilerin Toplanma Süreci Nicel ölçme araçları üç farklı okul, 4-8. sınıflardan toplam 15 ube örencisine ortalama 60 dakika (1.5 ders saati) sürede, motivasyonları yüksek tutularak veriler toplanmıtır. Ancak, nitel verilerin toplanması daha uzun zaman almıtır. Çünkü, bireysel olarak görüme yapılmıtır. Bir örenciyle görüme için standart bir zaman kullanılmamıtır. Görümeler ses kayıt cihazı ile kasete alınmıtır. Ayrıca, örencilerin tarihsel zaman kavramı ve buna balı kronoloji becerilerine ilikin baarılarında matematik ve dil baarılarının etkisini ele almak amacıyla da Türkçe ve matematik derslerindeki öretim dönemindeki bireysel yıl sonu ortalamaları alınmıtır. Verilerin Analizi Nicel veriler SPSS e yüklenmi, t testi, Anova testi, Korelasyon ve Yüzdelik hesaplamalar yapılarak elde edilen bulgular yorumlanmıtır. Nitel verilerin analizinde ise 3 aama uygulanmıtır. Bunlar: a. Verilerin dökümü, b. Analiz öncesi hazırlıklar, c. Verilerin tümevarım yaklaımıyla analiz edilmesidir. BULGULAR VE YORUMLAR Aratırmanın bulguları ve buna balı olarak yorumları alt problemler çerçevesinde ele alınmıtır. Ayrıca, alt problemler dıındaki aratırma sırasında elde edilen dikkat çekici bulgulara da yer verilmitir. Buna göre; 1. Çocuklarda Tarihsel Zamana likin Toplam Baarı Bulguları ve Yorumları Tablo 3. Çocukların Tarihsel Zaman Kavramı Toplam Baarı Puanının Cinsiyete Göre Farkı Cinsiyet N Χ S t p Erkek 186 9,9676 7,6980 2,934,004 Kız 236 7,9915 6,1194 Tablo 3 e göre, tarihsel zaman kavramına ilikin erkek örencilerin toplam puanlarının kız örencilere göre daha baarılı olduu görülmütür [t (419) = 2,934, p<.05]. Bu bulgu, Booth un, ya arasındaki deneklerin tarih konusundaki akademik baarılarını ölçtüü aratırmasında erkek örencilerin kızlara göre daha baarılı olduu (Özkal, 2000: 68) sonucuyla paralel sayılabilir. Dier yandan, Özçelik (1988) hem bellenmi hem de kavranmı kavram zenginlii bakımından kız ve erkek çocukların birbirinin aynı olduunu belirtmi olmasına ramen, tarihsel zamana ilikin toplam 95

10 baarıda erkeklerin daha önde olması, ortaya koyduumuz gibi tarihsel zaman kavramına özgü bir durum olabilir. Ancak, uygulanan baarı testinde toplam 35 sorunun var olması, buna karın erkeklerin baarı ortalamasının toplamın 1/3 ünü bile bulmaması konuya ilikin genel yetersizlii gerçekçi bir biçimde ortaya koymaktadır. Tablo 4. Çocukların Tarihsel Zaman Kavramı Toplam Baarı Puanlarının Okullara Göre Farkı Varyansın Kareler sd Kareler F p Anlamlı Fark Kaynaı Toplamı Ortalaması Gruplar arası 4289, ,772 56,673,000 Cacabey.Ö.O ile hem V.Mithat Saylam hem de Gruplar içi 15819, ,845 Ahi.Ö.O arasında ve V.Mithat Saylam. Ö. O. ile Ahi. Ö. O. arasında birinciler lehine Toplam 20108, Tablo 4 e göre, çocukların zaman kavramı toplam baarı puanlarında okudukları okullara göre anlamlı bir farkın olduunu görülmektedir [F (2-418) = 56,6, p<.01]. Okullar arası farkların hangileri arasında olduunu bulmak amacıyla yapılan Scheffe testinin sonuçlarına göre, Cacabey. Ö. O. ( Χ =11,6685) ve Vali Mithat Saylam. Ö. O. ( Χ = 8,7030), Ahi Evran. Ö. O.una ( Χ =2,7821) göre daha baarılıdır. Bu bulgu, örencilerin tarihsel zaman kavramını kazanmalarında, sosyo-ekonomik olarak farklı çevrenin okullarının özelliklerinin nicelik ve nitelik açısından farklı olmasından kaynaklı bir etki yaptıını göstermesi açısından önemlidir. Bu bulgu Friedman ve Nelson un, bilisel geliimin büyük ölçüde betimleme çeitlerinin deiim süreci olduunu, özellikle zamana ait bilginin temelinde betimlemelerin deiiminin kısmen sosyal etkileimle gerçekletiini varsayımları (Friedman, 1991:3) ve Wood un (1995: 11), zaman hakkındaki fikirlerin ne kalıtsal olarak ne de otomatik olarak örenildii, ancak entelektüel olarak yapılandırıldıı yorumlarıyla paralellik göstermitir. Bu bulgulara dayalı olarak, yukarıda bahsedilen entelektüel yapılanmanın sosyo-ekonomik açıdan farklı çevrelerin okullarında farklılatıı söylenebilir. Böylece Epstein in (1997), çocukların sosyo-kültürel açıdan farklı deneyim ve yapılarının, tarihi anlamak, tarihsel araçlar, tarihsel deiim ve empati kavramları hakkındaki fikirlerini biçimlendirmedeki etkilerinin anlamlılıını bulgulamasıyla paralel bir yoruma varmak mümkün olmu, buna ilikin varsayımız dorulanmıtır. Bu da konunun öretimi açısından Vygotsky nin sosyal örenme kuramının önemini vurgular nitelikte deerlendirilebilir. Göre Farkı Varyansın Kaynaı Tablo 5. Çocukların Tarihsel Zaman Kavramı Toplam Baarı Puanlarının Sınıflara Kareler Toplamı sd Kareler Ortalaması Gruplar arası 2883, ,909 17,411,000 Gruplar içi 17225, ,406 Toplam 20108, F p Anlamlı Fark 4, 5, 6. sınıflar ile 7. ve 8. sınıflar arasında 7. ve 8. sınıflar lehine Tablo 5 e göre analiz sonuçları, çocukların tarihsel zaman kavramı toplam baarı durumlarında okudukları sınıflara göre anlamlı bir farkın olduunu göstermektedir [F (4-416) = 17,411, p<.01]. Sınıflar arası farkların hangileri arasında olduunu bulmak amacıyla yapılan Scheffe testinin sonuçlarına göre, 4. sınıflar ( Χ =5,8929), 6. sınıflar ( Χ =6,2439), 5. sınıflar ( Χ = 8,2941), 7. sınıflar ( Χ =11,5714) ve 8. sınıflar da ( Χ =12,1628) dir. Buna göre, çocukların okudukları sınıf kademesi yükseldikçe tarihsel zaman kavramına ilikin bilgi ve beceri seviyelerinin de arttıı görülmekle birlikte, 6. sınıf örencilerinin ortalamalarının 5. sınıf örencilerinden daha düük olması düündürücüdür. Çünkü, yaa balı olarak 6. sınıf örencilerin zihinsel geliimlerinin ve konuya ilikin birikimlerinin 5. sınıf örencilerine göre daha fazla olması beklenmesine ramen, ki özellikle Piaget ve takipçilerinin çalımalarında dile getirilmitir - durum bunun tam tersi eklinde gelimitir. 6. sınıf örencilerinin ortalamalarının 5. sınıflardan daha düük olmasının nedenleri üzerine belki iki farklı varsayımdan bahsetmek mümkündür. Bunlardan ilki, 6. sınıf örencilerinin bir kısmının ergenlik döneminin balangıcıyla karılamaları, dieri ise 6. sınıfla birlikte, farklı bir eitim- 96

11 öretim anlayıı (her derse farklı öretmenlerin gelmesi, sınıf mevcutlarının yeniden belirlenmesi, bazı derslerin öncekilere göre farklı içerikli olması ve bunlardan yine bazılarıyla ilk kez karılaılıyor olunması) ile karılaan örencinin kendini 5. sınıfa kadar alımı olduu sistemin dıında hissederek yeni sisteme uyum salama çabaları olabilir. 6 Bu süreçte, örencilerin Sosyal Bilgilerde performanslarının dümesi söz konu olabilir. Ancak bu konuyu aydınlatacak bulgulara, 6. sınıfların tarihsel zaman bilgi ve becerilerinde neden bu derece baarısız olduunun konu edildii aratırmaların sonucunda ulaılabilecektir. Çocukların Toplam Baarı Puanlarıyla Matematik Baarı Puanlarının likisi Aratırmada, çocukların toplam baarı puanları ile matematik baarı puanları arasında orta düzeyde pozitif anlamlı bir ilikinin olduu görülmütür (r=.523, P<.001). Tablo 6. Çocukların Toplam Baarı Puanlarıyla Matematik Baarı Puanlarının likisi Toplam Puan Matematik Baarsı Toplam Puan Pearson Correlation 1,000,523 Matematik Baarısı Sig. (2-tailed),,000 N Buna göre; çocukların matematik baarıları arttıkça tarihsel zamana yönelik toplam baarı puanlarının da arttıı yorumuna varılabilir. Bu durum, Cooper ve Blyth ın tarihi, matematikle entegre eden bir öretim plânıyla çocukların tarihsel zamanı anlamaları kolaylaacaı (White, 1997: 22) önerileriyle paraleldir. Çocukların Toplam Baarı Puanlarıyla Dil (Türkçe) Baarı Puanlarının likisi Yine aratırmada, çocukların toplam baarı puanları ile dil (Türkçe) baarı puanları arasında orta düzeyde pozitif anlamlı bir ilikinin olduu görülmütür (r=.454, P<.001). Tablo 7. Çocukların Toplam Baarı Puanlarıyla Dil (Türkçe) Baarı Puanlarının likisi Toplam puan Türkçe Toplam Puan Pearson Correlation 1,000,454 Türkçe Sig. (2-tailed),,000 N Buna göre; çocukların dil (Türkçe) baarıları arttıkça tarihsel zamana yönelik toplam baarı puanlarının da arttıı yorumuna varılabilir. Çocukların zamanı anlamalarının onların dil geliimleriyle balantılı olduuna ilikin bu bulgunun, Ames, Harner, Harrison, Chapman, White ile Oakden ve Sturt tarafından dile getirilenlerle de paralellik taıdıı görülmütür. 2. TARHN BALANGICI BLGSNE LKN BULGULAR lköretim okulu 4-8. sınıf örencilerine yönelttiimiz Tarihin Balangıcı nı belirten bir tarih ya da olay vermelerini istediimiz soruya verdikleri cevapların doruluu Tablo 8.de belirtilmitir. Tablo 8.e bakıldıında, tarih ne zaman balamıtır sorusuna aratırmaya katılan 421 örencinin % 35 inin cevap vermedii, % 55 inin yanlı cevap verdii, % 9,5 inin ise doru cevap verdii görülmütür. Tarihin balangıcını en çok doru olarak bilen örencilerin Vali Mithat Saylam.Ö. Okulu nda okudukları anlaılmıtır. Bunu, Cacabey.Ö.O. ve Ahi Evran.Ö.O. örencileri izlemitir. Her üç okula ait olan baarı yüzdelerinin çok düük olduunu vurgulamak gerekir. Tarihin balangıcı gibi temel bir bilgiye bu derece az sahip olunması düündürücüdür. 421 kiilik birinci örneklem içinden seçilerek oluturulan 149 kiilik ikinci örneklemin, kendilerine yöneltilen, Tarih ne zaman balamıtır? Neden? sorularına verdikleri cevaplarda öne çıkanının yazının icadı olduu görülmütür. Ancak bunda da oran % 19,3 te kalmıtır. Hem bu bulgudan hem de tablo 8 den hareketle, tarihin balangıcı gibi cevabı tek olan bir konuda çocukların çeitli cevaplar vermeleri, tarihin balangıç zamanının gerekçelendirilerek öretimindeki eksiklii göstermitir. Oysa, tarih disiplinin zaman olgusuyla ilikisinin en açık delillerinden olan tarihin balangıcı bilgisinin öretiminin ihmal edilmemesi gerektii düünülmektedir. 6 Bu yoruma katkılarından dolayı Prof. Dr. Selahiddin Öülmü e teekkürlerimizi sunarız. 97

12 Tablo 8. Tarih Ne Zaman Balamıtır? Sorusuna Çocukların Verdikleri Cevapların Doruluunun Okullara ve Sınıflara Göre Daılımları Sınıf Bo Doru Yanlı Toplam OKUL f % f % f % f % Cacabey.Ö.O. 4.sınıf sınıf sınıf sınıf sınıf Toplam Vali Mithat Saylam 4.sınıf Ö.O. 5.sınıf sınıf sınıf sınıf Toplam Ahi.Ö.O. 4.sınıf sınıf sınıf sınıf sınıf Toplam Genel Toplam Görümeler sonunda, tarihin balangıcına ilikin soruya çocukların verdikleri cevapların pek çounun yanlı olmasına ramen, çocukların yine de bu cevapları çeitli ekillerde gerekçelendirerek anlamlı bir hâle getirmeye çalıma çabaları kayda deer görülmütür. Öyle ki, bazı örenciler doru cevap (yazının bulunuu) verdikleri hâlde bunu gerekçelendiremezlerken, pek çok örenci verdikleri cevabın yanlılıına ramen neden? eklindeki ikinci bir sorumuz karısında cevaplarını gerekçelendirme çabasında olmulardır. Kayda deer dier bir nokta ise, yanlı cevap veren çocukların pek çounun tutarlı gerekçelerle cevaplarını sunmalarıdır. Cacabey. Ö. O. 5/C sınıfından Halil smail; tarih insanların kendilerini bildii zaman balar, çünkü tarih insan(ın) içinde bir ey olduu için, tarih insanların onu bilmesi, hatırlayabilmesi için olan bir ey, bu insanların zamanı bulmasıyla ilgili biraz, yani, tarihi insan yaratıyor, o yüzden tarih insanın atalarını tanıyabilmesi için bir olanak gibi bir ey demekle tarihi insan zihnine balamı, balangıcına ilikin olarak da insanın kendisini (insanlıı) bilmesi eklinde deerlendirmitir. Cacabey. Ö. O. 6/B sınıfından Taha Erkam ın cevabı ise, bence Hazreti Adem ailesinin doduu gün(le balar). Çünkü, o da tarih olarak anlatılıyor eklinde olmutur. Bu cevabın, okul dıı tarih öreniminin (din eitimi çerçevesinde verilen peygamberler tarihi vb.) formal tarih öretiminin sonuçlarını konumuz balamında nasıl etkilediini göstermesi açısından önem taıdıı düünülmektedir. Cacabey. Ö. O. 7/B sınıfından Buket ise; bence tarih I. Dünya Savaı nda balamıtır. Bence I. Dünya Savaı gerçekten tarihi anlatan bir olay olduu için demek suretiyle tarih denilen eyin, hakkında çok kesin bilgilere sahip olunabilecek bir zaman göstergesinden itibaren balayabileceini söylemitir. Aynı sınıftan Musa ise; bilinemez çok eski çok eski dönemlerde olduu için kayda alınmamı, zaman makinesi olmadıı için cevabıyla tarihin özü bakımından zamanla olan ilikisine dikkat çekmi ve tarihin balangıcını bilinemezlii ile gerekçelendirmitir. Tarihin balangıcını yazının icadına balayanlardan, bunu gerekçelendirenlerin yazının insan ilikisine katkı salamasını, ilikileri düzenlemesini ön plânda tuttukları görülmütür. Cacabey. Ö. O. 8/B sınıfından Esra nın yazının icadıyla balar, (yazı) önemli bir ey olduu için yazının icadı insanlar arası ilikileri düzenledii için, insanların anlaabilmesi için yazıya döküyorlar eklindeki 98

13 cevabı bunu en iyi örnekleyenlerden birisidir. Vali Mithat Saylam.Ö.O 4/B sınıfından Metin ise yazının bulunuundan önce insanlar, deiik haberleme yollarıyla anlaıyorlardı, yazının bulunuuyla yazı ile anlamaya baladılar diyerek benzer bir cevap vermitir. Ancak, Cacabey. Ö. O. 8/B sınıfından Fato un yazının icadıyla baladı tarih yazıcılıı tarih yazıcılıı zaten belgeler olduundan eklindeki cevabındaki gibi tarihin balamasının yazının bulunuuyla gerekçelendirenlerin çok fazla olmadıı görülmütür. Bu, Cacabey. Ö. O. ndan 9 örenci, Vali Mithat Saylam. Ö. O.ndan 9 ve Ahi Evran. Ö. O.ndan 2 örenciyle sınırlı kalmıtır. 3. TARHSEL ZAMAN TERMLERNE LKN BULGULAR Çocukların, baarı testinde ( sorular) sorulan kuak, yarım yüzyıl, asır, binyıl, milenyum, yüzyıl, çeyrek yüzyıl tarihsel zaman terimlerinin anlamlarına ilikin baarılarının cinsiyet, okul, sınıf deikenlerine göre farkı ve toplam puan deikeni ile ilikileri ele alınmıtır. Tablo 9. Temel Tarihsel Zaman Terimlerine likin Örencilerin Yüzdelik Baarılarının Okul ve Sınıf Düzeylerine Göre Daılımı Cacabey.Ö.O. V.M.S..Ö.O. Ahi Evran.Ö.O. Sınıflar Sınıflar Sınıflar T T T Kuak Yarım yüzyıl Asır Bin yıl Milenyum Yüzyıl Çeyrek yüzyıl Tablo 9.de en baarısız olunan kavramın kuak olduu görülmütür. Kuak kavramının çok az örenci tarafından bilinmesinin nedeninin, ders kitaplarında yer almaması, örencinin örenim sürecinde ya da yaamında pek kullanmaması olabilir. Milenyum kavramının ise bin yılın karılıı olduunu çok az örenci tarafından bilinmitir. Genelde milenyum, 1999 yılından 2000 yılına geçi için özellemi bir kullanım olarak anlaılmı, bu sebepten anlamı karıtırılmıtır. Dier kavramlardan, yüzyıl, yarım yüzyıl, çeyrek yüzyıl, asır ın anlamı büyük oranlarda doru bilinmi olduu görülmütür. Bu bulgudan hareketle, tarihsel zaman terimlerinin anlamlarının bilinmesine ilikin örencilerin toplamda yüzdelik olarak, Cacabey.Ö.Okulu örencilerinin 1., Vali Mithat Saylam.Ö.Okulu örencilerinin 2. ve Ahi Evran.Ö.Okulu örencilerinin de 3. derecede baarılı oldukları görülmütür. Ayrıca sınıflara göre genel baarının daılımının ise sınıf derecelerinin artması ile de ilikili olduu sonucuna varılmıtır. Bu bulgular, Demirciolu nun (2005), 8. sınıf örencileriyle yaptıı aratırmada, zaman (%55,3), yüzyıl (%68,1), asır (%73,8) ve yarım asır (%70.7) gibi kavramların örencilerin çounluu tarafından doru bilindii bulgusuna paralel olarak nitelenebilir. 4. TARH NEDR? SORUSUNA LKN ÖRENC CEVAPLARININ ZAMAN LA LKSNE DAR BULGU Aratırmamıza katılan çocukların Tarih nedir?, Ne anlıyorsunuz? sorularına büyük çounluunun cevap vermi olduu görülmütür. Çocukların verdikleri cevapların yine büyük bir çounluunda (%85 civarı) tarih kavramının zaman kavramıyla ilikili tanımlandıı görülmütür. Bu durum Levstik ve Pappas ın (1987: 8), örencilerin her seviyede tarih ile kronolojiyi (tarihsel zamanı) ilikilendirmi oldukları ve Tarih nedir? sorusuna verdikleri cevapların birden fazla anlama gelmesi bilgileriyle paraleldir. Bu aratırmacılara göre, 2. sınıfta okuyan örenciler bile tarihin zamanla ilikisini anlatmak için geni zaman kategorileri ya da yıınları kullanmılardır. 99

14 Bu çalımayla, örencilerin tarihi anlamlandırmaya çalıırken zamana ilikin aırlıklı olarak geçmi, eski zamanlar, eskiden, eski çalar, ve M.Ö.-M.S. terimlerini kullanmı oldukları görülmütür. Çocukların verdikleri cevaplarda kullandıkları zaman terimleri ve ifadelerinin okullara ve sınıflara göre daılımı tablo 10.da verilmitir. Tablo 10.daki daılım dikkatlice izlendiinde, çocukların tarih nedir sorusuna ilikin olarak pek çok farklı cevaplar verdikleri görülmütür. Ancak 149 örenciden 77 sinin tarihi tanımlarken geçmi kavramını kullanması dikkat çekici bulunmutur. Çocukların, tarih nedir? sorusuna verdikleri, tarih kavramını zaman kavramıyla ilikilendiren cevaplardan bazıları unlardır: Cacabey. Ö. O. 4/C sınıfından Beyza Nur; atalarımızın yüzyıllar önce yaadıı olaylar cevabı ile tarihin zamanla ilikisini, zamanın tarih içinde bir boyut olarak aldıını görmek mümkündür. Aynı sınıftan Hümeyra da; eski zamanlarda yaanmı olaylara tarih denir cevabı ile benzer bir yaklaımı sergilemitir. Tablo 10. Tarih Nedir? Sorusuna likin Çocukların Verdikleri Cevaplardaki Kullandıkları Zaman Terimleri ve fadelerinin Okul ve Sınıflara Göre Daılımı Zaman ifadeleri Cacabey. Ö. O. V.M.S.. Ö. O. Ahi Evran. Ö. O T T T G.T. Geçmi M.Ö.-M.S Eskiden Eski zamanlar Geçmi çalar Eski yıllar Yüzyıllar önce Önceki yıllar Hz.sa nın doumu Yıllar önce Önceden yaanmı yıllar lk insanlar zamanı Önemli zamanlar Olayların yılları Vali Mithat Saylam. Ö. O. 4/B sınıfından Burak ve 6/C sınıfından Gül Hilal, tarih denilince akıllarına ilk gelen eyin çalar ; 6/C sınıfından Anıl ise, tarihler(in) mesela nin geldiini belirtmitir. Aynı sınıftan Özge; tarih denilince aklına ilk gelen eyin yüzyıllar, asırlar olduunu söylemitir. Ahi Evran. Ö. O. 6/A sınıfından Ali; eski olayların kitaba dökülmesi, milâttan önce, milâttan sonra, imdiki zaman diyerek tarihin zamanı bir konu olarak ele aldıını belirtmitir. Elif ise; bizden önceki çalarda yaanan zamanlar eklinde tarihi açıklarken, tarih denilince ilk aklına gelen eyin bugünün zamanı olduunu belirtmitir. Cansel; milâttan önce ve milâttan sonra sayıyla sayılabilen zamana tarih denir derken tarihle zamanı tamamen aynı eyler gibi ele almıtır. Tarih nedir? sorusuna çocukların verdikleri cevaplardan bazılarda kullandıkları zaman ifadelerinin konvansiyonel zamana ait olduu görülmütür. Bu durum kayda deer bir sapma olarak deerlendirilebilir. Dilek ve Bozcan ın (2002), 4. ve 5. sınıflara uyguladıkları ankette tarih nedir? sorusuna ilikin verilmi seçeneklerden Tarih, imdiki zamandan önce gelen yılların, ayların ve haftaların tümüne denir ifadesi için örencilerin %30 unun Evet, %58 inin Hayır ve %12 sinin Fikrim Yok seçeneini iaretleyerek onayladıkları görülmütür. Aratırmacılara göre, bu veriler dikkate alındıında örencilerin dörtte birinden fazlasının tarih i, mekanik zaman anlayıla e deer gördüü söylenebilir. Bu durum, bu aratırmanın yapıldıı denek gruplarında çok daha az sergilenmitir. 100

15 Ancak, görümelerin balangıcında örencilere, çalımanın içeriine ilikin bilgi verilmesine ve çocukların görümeye tek tek alınması sırasında görümenin içeriine ilikin olarak arkadalarından alacakları ipuçlarına ramen bu durumun sürmesi ilginçtir. Bu tarz cevap verenlerin 6, 7 ve 8. sınıf örencileri olduu göz önüne alındıında durumun kayda deerlii daha iyi anlaılır. Tarih nedir? sorusuna ilikin verilen cevapların konvansiyonel zamanla ilikili olanlarının düük sosyo-ekonomik çevreyi örnekleyen Ahi Evran. Ö. O. örencilerine ait olması, bu çocukların tarih terimini tarih düüncesine geçi için bir çarıtırıcı olarak kullanamadıkları ya da tam anlamıyla tarih düüncesine geçi yapamadıkları düünülebilir. Çünkü, aynı okulun daha alt sınıftaki çocuklarının bile soruyu tarih düüncesi balamında ele alabilirken, bu çocukların tarih teriminden konvansiyonel zamana ilikin bir anlam çıkarmalarının açıklaması bu olsa gerekir. Çocukların, Tarih nedir? sorusuna verdikleri cevaplardan bazılarının deiim ve süreklilik kavramlarına atıf yaptıı açıkça görülmütür. Bu cevapları veren çocukların üç okulda da farklı sınıflara daılım göstermesi, tarih in ne liine ilikin olarak verilen cevapların ya da tarih in, deiim ve süreklilii ele aldıını vurgulamasında ayrı bir önem taır. Burada, tarihin deiim ve süreklilikle ilikilendirilmesinin erken sınıflardan (4. sınıfta) itibaren mümkün olabileceini gösterdii yorumuna ulaılabilir. Çocukların, deiim ve süreklilik kavramları merkezli vermi oldukları cevaplardan bazıları u ekildedir: Cacabey. Ö. O. 4/C sınıfından Mustafa Sefa; eski yıllarda, mesela bilgisayarlar yerine duvara yazılıyordu. imdi bilgisayara yazılıyor. Ondan sonra ta devrinden kalan her ey tatı, imdi tahta, demir.onun gibi diyerek tarihin ne liine dair bilgi verirken deiim ve süreklilik kavramlarına atıfta bulunmutur. Bu cevap, örencinin tarihi, deiim ve süreklilik kavramlarına ilikin düündüünün bir göstergesi sayılabilir. Cacabey. Ö. O. 8/B sınıfından Özge; geçmiteki insanların yaayı biçimleri ve imdiki hayatımıza gelinceye kadar gelimeler diyerek süreklilik ve geliim (deiim) i ifade etmitir. Aynı sınıftan Esra; yazının icadıyla balayıp günümüze kadar süren dönem demitir. Vali Mithat Saylam. Ö. O. 4/B sınıfından Merve; tarih, insanların uyduu geçmiten bugüne bilinen bir eydir demitir. Vali Mithat Saylam. Ö. O. 7/F sınıfından Mustafa; geçmii anlıyorum, geçmiten bugüne olan, bizlere yol gösteren iyi ya da kötüyü, davranıları bize öreten, mesela nasıl desem, tarihte bir yanlı olmutur, mesela, Osmanlı da meclis falan yoktu, daha kötü bir yönetim vardı, imdi ondan onun tersine bakarak Türkiye de bir meclis var, yani demokrasi var, daha iyi bir devlet var, yani tarih bize ıık tutuyor diyerek yönetim merkezli olarak deiimi ve süreklilii vurgulamıtır. Leigh ve Reynolds a (1997) göre Örenciler, Tarih nedir? sorusunu genellikle bir isimle (Atatürk gibi) veya bilmiyorum belki uzun zaman önce yapılan eylerdir? diyerek cevaplamaktadırlar. Tarih kelimesi o kadar soyuttur ki çocukların ona anlam verebilmeleri için çabalamaları gerekmektedir. Onlar, aynı zamanda, tarihin kendi yaamlarında yaptıkları herhangi bir ey olduunu anlamakta da zorlanmaktadırlar. Burada ulatıımız bulgular için genel anlamda Leigh, Reynolds un (1997) söylediklerine benzer eyler söylemek mümkündür. Gerçekten de tarih kelimesi örenciler için cevabı kolay bir anlam taımamaktadır. Zaten yukarıda aktardıımız, örencilere ait cevaplarda görüldüü üzere, çeitli cevaplar almak mümkün olmutur. Çocukların M.Ö-M.S Terimleriyle lem Yapabilme Yeterlilikleri Çocuklarda tarihsel zaman kavramının geliimi içerisinde belki en önemli yeterliliklerden biri M.Ö.-M.S. ya dikkat ederek bir tarih eridi üzerinde ilem yapabilmedir. Bunu, baarı testinde tam olarak ölçme durumumuz olamadı. Ancak, baarı testinde bu yetersizlii ortaya koyanların görüme sırasında çeitli sorularla yeniden sınanması sonucunda ortaya koymak mümkün oldu. Tablo 11.de bu duruma ilikin daılım verilmitir. Tablo 11. Çocukların M.Ö-M.S Terimlerine likin lem Yapabilme Becerilerinin Okul ve Sınıflara Göre Daılımı 101

16 Sınıf Yapabilenler Yapamayanlar Toplam OKUL f % f % f % Cacabey.Ö.O 4.sınıf sınıf sınıf sınıf sınıf Toplam Vali Mithat Saylam 4.sınıf Ö.O. 5.sınıf sınıf sınıf sınıf Toplam Ahi.Ö.O. 4.sınıf sınıf sınıf sınıf sınıf Toplam Genel Toplam Tablo 11 dikkatlice izlendii zaman, M.Ö.-M.S.ya ilikin ilem becerilerini örencilerin % 75.8 inin sergileyemedii, ancak % 24.2 sinin ortaya koyabildii görülmütür. Baarının ise hem Cacabey hem de Vali Mithat Saylam. Ö. Okulları nezdinde sınıf derecelerine paralel olarak arttıı fark edilmitir. Ancak yine de, sadece Cacabey. Ö. O. 7. ve 8. sınıflarında deneklerin %40 ının bu beceriye sahip olması, dier okul ve sınıflarda bu baarının yakalanamaması dikkate deer bir bulgudur. Bu durum, Demirciolu nun (2005), 8. sınıf örencilerinin milattan önceki ve sonraki yıllara ait dört tarih verilerek, bu tarihlerin hangi yüzyılda olduunu yazmaları istenen aratırma sonucu olan, örencilerin % 50 sine yakınının milattan önceki ve sonraki tarihlere ait yılların hangi yüzyıllar içinde olduunu bilmeleri bulgusuyla paralellik göstermitir. Ancak, Ahi Evran. Ö. Okulu nda kayda deer olan durum, okul bazından toplamda sadece 2 örencinin bu beceriyi sergilemi olmaları ve bu örencilerin de 6. ve 7. sınıfta okumalarıdır. Bu istisna sayılmalıdır. Okullar arası toplamda bakıldıında ise, Cacabey. Ö. Okulu ndan 20, Vali Mithat Saylam. Ö. Okulu ndan 14, Ahi Evran. Ö. Okulu ndan 2 örencinin M.Ö.-M.S. kavramlarına ilikin ilem yapabildikleri bulgusuna ulaılmıtır. Tabloda dikkat çekici bir dier nokta ise, daılımın Cacabey ve Vali Mithat Saylam. Ö. Okullarında tüm sınıfları kapsamı olmasıdır. Bu durum 4. sınıfta okuyan çocukların M.Ö.-M.S. kavramlarına ilikin ilem becerisine sahip olabileceklerini göstermesi bakımından anlamlıdır. Görümeye katılan 149 örencinin M.Ö.-M.S. kavramlarına ilikin ilem becerilerini ölçen sorulara dikkat edildiinde, özellikle 421 örenciye uygulanmı olan tarihsel zaman baarı testinin 30. sorusundan yer alan M.Ö. 3. yy. ile M.Ö tarihlerinin tarih eridine yerletirilmesinde örencilerden M.Ö- M.S. kavramlarına ilikin ilem becerisine sahip olan ve farklı sınıflarda örenim görenlerden 11 inin M.Ö. 3 yy.lı, M.Ö tarihinden daha geçmie ait bulması kayda deer baka bir bulgudur. Bu 11 örencinin 6 sının 8. sınıfta, 1 inin 7. sınıfta, 3 ünün 6. sınıfta ve 1 inin de 4. sınıfta yer alması bu durumu daha da ilginç kılmaktadır. M.Ö. 3. yy.ı M.Ö tarihinden daha geçmie ait bir tarih olarak deerlendiren örencilere bunun sebebi sorulduunda çocukların M.Ö. 3. yy.ı, M.Ö. üç binli yıllar ya da Vali Mithat Saylam. Ö. O. 8/A sınıfından Elif in söyledii gibi, milâttan önce yılları arasında düünüldüü ve bu ekilde algılandıı ortaya çıkmıtır. Bu durumu, M.Ö.-M.S. kavramlarına ilikin ilem yeterliliklerinin örencilerde tam olumaması ya da M.Ö. ye ait yy. eklinde verilen tarihlerin çocukta bir kavram kargaasına ya da yanılgısına yol açtıı eklinde yorumlamak mümkündür. 102

17 5. DEM VE SÜREKLLK ALGISINA LKN BULGULAR Bu duruma ilikin bulguları iki ayrı balıkta incelemek daha doru görülmütür. Bunlardan ilki, Deiim ve Süreklilik Algısını e Koma ya ilikin bulgular, dieri ise Deiim ve Süreklilik Algısını Açıklayabilmeye ilikin bulgulardır Deiim ve Süreklilik Algısını e Koma ya likin Çocukların Baarılarına Dair Bulgular Örencilerde deiim ve süreklilik algısını ie koma olarak nitelendirilebilecek bu çalımada örenciler on farklı kart takımından kendilerine verilen herhangi birisindeki deiim ve süreklilii vurgulayan resimleri sıralamak suretiyle ilgili yeterliliklerini ortaya koymulardır. Bu çalımada baarı; yeterli, eksik ve yok dereceleriyle deerlendirilmitir. Örencinin, kendisine verilen kartları tam doru olarak sıralaması yeterli, bir veya ikisini yanlı olarak ya da verilen ipucu üzerine doru sıralaması eksik, tamamına yakınını yanlı sıralaması ise yok olarak adlandırılmıtır. Çocukların deiim ve süreklilik algısını ie koma ile ilgili baarılarının okul ve sınıflara göre daılımı Tablo 12.de verilmitir. Tablo 12. Deiim ve Süreklilik Algısını e Komaya likin Örenci Baarısının Okul ve Sınıflara Göre Daılımı Sınıf Toplam Yok Eksik Yeterli OKUL f % f f % % f % Cacabey 4.sınıf Ö.O 5.sınıf sınıf sınıf sınıf Toplam Vali Mithat Saylam.Ö.O. 4.sınıf sınıf sınıf sınıf sınıf , Toplam Ahi.Ö.O. 4.sınıf sınıf sınıf sınıf sınıf Toplam Tablo 12.ye göre, dier yeterliliklerde derin bir biçimde ortaya çıkan okul ve sınıf düzeyine ilikin farkın, süreklilik algısını ie komada olmaması önemli bir bulgu sayılabilir. Bunun sebebini, örencilerin gündelik yaamlarında karılatıkları ve kavradıkları deiim olgusunu buraya da uyarlamalarının söz konusu olması eklinde açıklamak mümkündür. Sınıf bazında daılım ise, 6. sınıflarda 23, 8. sınıflarda 23, 7. sınıflarda 22, 5. sınıflarda 15 ve 4. sınıflarda 15 örenci yeterli kategorisine girmitir. Aratırmamıza katılan 4. sınıfların, deiim ve süreklilii içeren tarihsel kartları doru sıralamada okuldan okula farklılık gösterse de genel ortalama içinde en düük yüzdeyi oluturduu söylenebilir. Bu da konunun birikim ve deneyimle ilikili olduunu açıklar nitelikte kabul edilebilir. Yine de Blyth ın (1996: 106) ilköretim birinci kademe çocuklarının, ardııklık, süreklilik ve uzun 103

18 bir dönemin dierine görecelilii anlayabileceklerine ilikin bulgusuyla bir paralellik kurmak mümkündür. Bu konuya ilikin asıl dikkate deer bulgu ise; tarihsel zaman kavramı, kronoloji bilgi ve becerilerinde tamamen baarısız olan, hatta tarih eridinden bile (ki tarih eritleri tarihsel zaman ve kronoloji kavramlarının en somut görüntüsüdür) habersizlii açık olan çocukların bahsedilen etkinlikle, deiim ve süreklilik algılarını ie komadaki baarılarıdır. Vali Mithat Saylam. Ö. O.nda 31, Ahi Evran. Ö. O.nda 22 ve Cacabey. Ö. O.nda 18 örenci tarihsel zaman ve kronoloji kavramlarına ilikin sorularda yetersiz oldukları hâlde, deiim ve süreklilik algılarını ie komada yeterli bulunmulardır. Bu çocukların genel toplama oranı, 71/149 dur ki bu, her iki örenciden birinin bu durumda olduunu gösterir. Ahi Evran. Ö. O. 4/A sınıfından Sevim in baarısı bu etkinliin en çarpıcı örneini oluturmutur. Sevim, M.Ö.-M.S. kavramları ve ilem becerileri ve tarih eridiyle ilgili hiçbir bilgiye sahip olmamasına, iletiim kurmada zorlanmasına ramen tekerleklerin geliimi/deiimi ne ilikin resimleri geçmiten günümüze doru eksiksiz olarak sıralamı ve sıralama gerekçelerini de mantıklı bir ekilde açıklamıtır. Bu durum göz önüne alınarak, çocukların tarihsel zaman, kronoloji bilgi ve becerileri yetersiz olsa da, deiim ve süreklilik algısını ie koabildikleri, bu sebepten farklı sosyo-ekonomik çevreleri temsil eden okullarda ya da farklı sınıflarda okuyan çocukların bu konuda baarılı olabilecekleri sonucuna varılabilir. Bu durumun okullarda 4. sınıflardan itibaren verilen kronolojik tarih öretimi kadar, çocukların kendi yaam deneyimlerinde bu deiim ve süreklilik algısına ilikin bir takım ilemlerle karılaıyor olmaları (çevredeki deiim vb.) sebebiyle ortaya çıktıı düünülmektedir Deiim ve Süreklilii fade Etme Becerisi ne likin Çocukların Baarılarına Dair Bulgular Çocukların, deiim ve süreklilii ifade etme becerileri konuya ilikin soruya verdikleri cevaplar ile tespit edilmeye çalıılmıtır. Çocukların çok büyük bir çounluunun deiim kavramını çeitli örneklerle açıklamada baarılı oldukları görülmütür. Okullara göre, Cacabey. Ö. O.nda 46, Vali Mithat Saylam. Ö. O.nda 47 ve Ahi Evran. Ö. O.nda 44 örenci deiim kavramını çeitli örneklerle açıklayarak ifade etme konusunda baarılı olmulardır. Bu, görümeye katılan örenci sayısıyla karılatırıldıında örneklemin tamamına yakınını oluturmaktadır. Deiim kavramını çeitli örneklerle açıklayan çocukların verdikleri cevaplarda en çok teknoloji (47), kılık kıyafet (40), barınma (29), sosyal yaam (18), ulaım araçları (16), yazı/eitim (23) ve beslenme eklinin (13) geçtii görülmütür. Örneklerin hangi alanlara ait olduklarına bakıldıında büyük bir çounluunun teknoloji ve kültürle ilikili olduu fark edilmitir. Kayda deer bir nokta, örneklerin büyük bir çounluunun somut nesneler üzerinden verilmi olmasıdır. Örencilerden çok azı demokrasi (3), düünce/fikir (7), inanç/din (1) gibi soyut kavramlar üzerinde örnekler vererek deiim kavramını açıklamaya çalımıtır. Çocukların verdikleri örneklerin aırlıklı olarak kılık kıyafet, barınma ya da yeme içme tarzıyla ilikilendirilmesi kayda deer bir dier noktadır. Ancak, tarih eritleri üzerinde neredeyse o öretim aracının bir standardı gibi verilen; ilkel çaları temsil eden maarada yaam, avcılık yapan insanlar ve hayvan derilerini giyim olarak kullanan insanları tasvir eden resimlerin çocukların bu tercihlerini etkiledii düünülmektedir. Deiim kavramına ilikin açıklamada bulunan çocukların cevaplarından bazıları unlardır: Cacabey. Ö. O. 4/C sınıfından ahinde; ilkönce insanların haberlemek için telefonları yoktu, davullarla veyahut atelerle yapıyorlardı. Telefon, ayakkabı icat edildi, sandalye, evler yapıldı eskiden samanlardan veyahut ta topraktan yapılıyordu, imdi tula ve talardan yapılıyor demitir. Cacabey. Ö. O. 6/B sınıfından Taha Erkan; önce insanların sosyal yaamları deimitir, türlü evler yapılmıtır, çarpık yerlemeye son verilmitir insanlarda bilim ortaya çıkmıtır, bilim dalları gelitirilmitir demitir. 104

19 Cacabey. Ö. O. 8/B sınıfından Gamze; yaayı biçimleri mesela insanlar maaralarda yaarken, imdi 5 katlı evlerde, etleri piirmeden yerken, yani parçalayarak yerken imdi kullanılan araç gereç mesela, onların sopanın ucuna keskin bir ey takıyorlar, onu avlanmada kullanıyorlar, imdi top tüfek falan ilerledi yani demitir. Vali Mithat Saylam. Ö. O. 4/B sınıfından Merve; tahmin etmesi biraz zor önceden takvim yoktu imdi var, kadın hakları da yoktu imdi var, saat yoktu, elektronik araçlar yoktu, telefon yoktu demitir. Vali Mithat Saylam. Ö. O. 6/C sınıfından eyma; mesela, eskiden insanlar üzerlerine bir ey giymiyorlardı. Giyim olarak veya haberleme olarak deiik yönlerde mesela lkçalarda insanlar ta devrinde yaıyorlarmı talarla gazeteler tatan yapılıyormu insanların konumaları, yazmaları eskiden yazma bilmiyorlardı, resim çizerek birbirlerine anlatıyorlardı. Konuma yoktu, haberleme dilleri deiti, mektup var imdi eskiden mektup da vardı ama imdi daha hızlı mesela telgraf falan vardı eskiden imdi bilgisayarlarla çet yaparak diyerek ilginç karılatırmalarda bulunmutur. Örencinin, gazete gibi Modern bir iletiim aracını ilkel çaa (ta devri) ait bir araç olarak görmesi, medyada ilkel insan tipine ilikin sunulan çizgi filmlerin (Ta Devri vb.) etkisinin bir uzantısı olarak düünülebilir. Eskiden (ilkel zaman olmalı) konumak yerine resimle iletiimin kurulduu yargısını dile getirmesi de bir hayli ilginç bir yaklaımdır. Vali Mithat Saylam. Ö. O. 7/F sınıfından Ömer; ilk insanı yüce Rabbimiz yaratmıtır ve ona konumayı eyayı vermitir. Ama gelitirmek için biraz daha ilkel vermitir ve ilk insan bu aldıı eyayı daha da gelitirmitir. Mesela, tekerlei buldu(u) zaman kanılar yapmıtır, bu kanıları motorla çalıtırmıtır, imdi o zaman saatte 30 km hızla gidiyorsa imdi 300 km hızla giden arabaları görmek mümkün bu derece hızlı bir deiim var demitir. Ahi Evran. Ö. O. 4/A sınıfından Fadime; eskiden çok iyi yaanmıyordu, imdi çok iyi yaanıyor. Eskiden cumhuriyet yoktu, imdi cumhuriyet var, eskiden padiahlar yönetiyordu ama imdi belediye bakanları gibi insanlar yönetiyor demitir. Aynı sınıftan Salih ise; küçükken hiçbir ey yapamazdık büyüdük artık, okumayı yazmayı küçükken okumayı yazmayı elbiselerimizi giyemezdik, imdi büyüdük, kendi yemeimizi yapabiliriz kendi elbiseleri(mizi) giyebiliriz, derslerimizi yapabiliriz, konuabiliriz diyerek deiim kavramını kendi geliimi merkezinde kendi yaamından örnekler vererek açıklamaya çalımıtır. Ahi Evran. Ö. O. 5/A sınıfından Büra; eskiden karanlık devirdeydi, imdi lambalar var, insanlar istedii gibi yakıyor. Eskiden yazı yoktu, eskiden termometrenin yerine baka bir ey vardı, saatin yerine baka bir ey vardı diyerek eski ifadesi ile ilkel zamanları kastederek, karanlık devirden anladıı eyin lamba aracılııyla çözümlenecek bir aydınlatma problemi olduunu düünmütür. Ahi Evran. Ö. O. 8/A sınıfından Gül; giderek gelimitir. Örnein ilk çalarda insanlar fazla bilgili deildi, mesela böyle evlere sahip deildi, gelierek her insanın ortak mirasa bir katkısı olmutur diyerek deiimi geliim kavramıyla açıklamıtır. Zaman içinde her insanın ortak mirasa bir katkısının olduunu söylemesi de ilginç bir yorumdur. Deiim ve süreklilik algısını ie komada yeterli olmayan çocukların deiim kavramını örneklerle ifade etme becerisindeki baarısının daha yüksek olduu görülmütür. Bu durumdaki çocukların okul ve sınıflara göre daılımı öyledir. Tablo 13. Deiim ve Süreklilik Algısını e Komada Yeterli Olmayan Ancak Deiim Kavramını Örneklerle Açıklamada Baarılı Olan Çocukların Okul ve Sınıflara Göre Daılımları 105

20 Cacabey.Ö.O. V.M.S..Ö.O. Ahi Evran.Ö.O T T T Erkek Kız Toplam Tablo 13.deki daılım izlendiinde özellikle Ahi Evran. Ö. O. örencilerinde bir farklılamanın olduu görülür. Ahi Evran. Ö. O.nda 4. sınıftan 4, 5. sınıftan 7, 6. sınıftan 4, 7. sınıftan 5 ve 8. sınıftan 2 örenci (toplam 22) deiim ve süreklilik algısını ie komada yeterli olmazlarken, deiimi örneklendirerek ifade etmede baarılı olmulardır. Bu durumdaki çocukların büyük oranda kız olması da aırtıcıdır. Bu bulgulardan hareketle, genelde her üç okul içinde geçerli olmak üzere deiim ve süreklilik algısını ie koma becerisi ile deiimi örneklerle ifade etme baarısının birbirinden baımsız olduu sonucuna varılabilir. Çocukların süreklilik kavramını örneklendirerek ifade etmede çok azı baarılı olmutur. buna göre, okul bazında Cacabey. Ö. O. 17, Vali Mithat Saylam. Ö. O. 12, ve Ahi Evran. Ö. O. 10 örenci ile sıralanmıtır. Bu, deiim kavramına ilikin örenci baarısı ile karılatırıldıında çok düük görülmütür. Öyle ki deiim kavramını rahatlıkla örneklendirebilen hatta bunu yaparken süreklilik kavramına da atıfta bulunan örenci süreklilik kavramını açıklamaya ya da örneklemeye gelince adeta bocalamıtır. Larsson ve Jhonston (1983), tarihsel zaman ünitelerinin örenilmesinde ilköretim ikinci kademede 7. sınıfta (13 ya) bile çocukların zorlanma sebebinin zamanın sürekliliinin müfredatta yer almamasına balamılardır (Wood, 1995: 12). Oysa Levstik ve Barton a (1997:75) göre, ilköretim 5. sınıftaki örenciler bile sürekliliin ana temelini, sosyal hayatta ve araçlarda takip edebilirler. Bu aratırmanın veri toplama aaması olan görüme sırasında süreklilik kavramı dorudan ifade edildikten sonra örencinin daha iyi anlamlandırabilmesi için deierek devam eden ya da deimeden devam eden, kalıcı olan eyler tarzında ifadeler kullanmasına ramen, yukarıda görüldüü üzere örencilerin süreklilik kavramına ilikin örnek vermedeki baarılarının düüklüünü, Larsson ve Jhonston un belirttii gibi derslerdeki süreklilik kavramına yönelik yapılması gereken dorudan vurgu yetersizliine olduu kadar, süreklilik kavramının çocuun günlük yaamındaki kullanım younluuna da balamak mümkün olabilir. SONUÇ VE ÖNERLER lköretim okulu 4-8. sınıf (10-14 ya arası) örencilerinde tarihsel zaman kavramının geliimini ortaya çıkarmaya çalıan bu aratırmada çocukların, tarihsel zaman kavramı ve buna balı kronoloji bilgi ve becerilerini kazanmalarında yaa balı zihinsel geliimleri kadar okudukları okulun (içinde bulundukları çevrenin sosyo-ekonomik durumundan kaynaklı) etkili olduu görülmütür. Bu durumun, çocuklarda tarihsel zaman kavramının öreniminin Vygotsky nin sosyal etkileimle örenmesi ile ilikili olduu söylenebilir. Tarihsel zaman kavramı bilgi ve becerilerinde, erkeklerin kızlardan daha baarılı oldukları görülmütür. Bu durumu, erkeklerin siyasî tarih (savalar, antlamalar vb. ve buna balı olarak bunların tarihleri) konularında kızlara göre belki daha ilgili olmalarına balamak mümkün olabilir. Çocukların okudukları sınıflara balı olarak ya düzeylerine göre tarihsel zaman kavramında sınıf (ya) yükseldikçe baarılarının artı göstermesi beklenen bir sonuç olmutur. Bu aratırma, zihinsel becerilerin yaa balı olarak gelitii bilgisini yeniden dorulamıtır. Ancak, tarihsel zaman kavramı bilgi ve becerilerinde 4, 5, 6. sınıfların bir grup, 7. ve 8. sınıfların baka bir grup oluturabilecek ekilde baarılı olmaları aırtıcı bulunmutur. Çünkü Türk Eitim Sistemi içinde ilköretim okullarında 4 ve 5. sınıflar birinci kademe, 6, 7, 8. sınıflar ikinci kademe olarak nitelendirilerek ilgili öretimler de buna göre düzenlenmesine ramen, tarihsel zaman kavramı 106