ADAY MEMURLARIN ÖRGÜTSEL SOSYALLEMELERNDE TEMEL VE HAZIRLAYICI EGTMN ROLÜ. Sadık KARTAL ÖZET

Transkript

1 ADAY MEMURLARIN ÖRGÜTSEL SOSYALLEMELERNDE TEMEL VE HAZIRLAYICI EGTMN ROLÜ ÖZET Bu çalımanın amacı, Milli Eitim Bakanlıı na balı ilk ve ortaöretim kurumlarına ilk defa atanan memurların (öretmen, memur, hizmetli, usta öretici gibi) katılmı oldukları temel ve hazırlayıcı eitimin örgütsel sosyallemelerindeki rolünü tespit etmektir. Çalıma grubunu, Mayıs- Haziran 2005 tarihlerinde Ankara li Keçiören lçesinde açılan Temel ve Hazırlayıcı eitime katılan 49 aday memur oluturmaktadır. Örgütsel sosyalleme düzeyi,anketle elde edilen verilere dayalı olarak belirlenmeye çalıılmıtır. Elde edilen veriler (aritmetik ortalama ve t testi) SSPS paket programında analiz edilerek yorumlanmıtır. Aratırma sonucunda aday memurların eitim örgütlerine uyum salayarak mesleklerini benimsedikleri, ancak, özlük hakları konusunda yeterli düzeyde yetitirilmedikleri tespit edilmitir. Anahtar Sözcükler: Aday memurlar, örgütsel sosyalleme, hazırlayıcı eitim, temel eitim THE ROLE OF PREPARATIVE AND BASC EDUCATION ON THE ORGANIZATONAL SOCALZATONS OF CANDIDATE CIVIL SERVANTS ABSTRACT Purpose of this study is to determine the role of basic and preparative education on the organizational socialization of the civil servants first time assigned to primary and secondary educational institutions connected to the Ministry of National Education. Working group of this study formed from 49 civil servant candidates attended to basic and preparative education at Keçiören district in Ankara city within the dates of May- June Level of organizational socialization is performed using questionnaire submitted to subjected candidates. Data obtained is interpreted by analyzing this questionnaire with SSPS Program Package. However at the end of this study determined that civil servant candidates are appropriated to the educational organizations and their profession, but they did not received sufficient education on their personnel rights. Keywords: civil servants, organizational socialization, basic, education preparative education Dr. - Okul Müdürü- KEÇÖREN/ANKARA- sadikkartal02@mynet.com Burdur Eitim Fakültesi Dergisi 131

2 Aday Memurların Örgütsel Sosyallemelerinde Temel GR Ülkemizde öretmen yetitiren kurumlardaki öretmenlik uygulama eitiminin yetersiz olması, aday öretmenin öretmenlik eitimindeki tutumları ile meslee baladıktan sonraki tutumları arasında aykırılıklar ortaya çıkarmaktadır (Celep, 2000, 56). Aratırmalar yeni göreve balayan öretmenlerin tecrübesizlik, gerçekçi olmayan beklenti, deer ve amaçları ie getirdiklerini göstermektedir. Sınıf deneyimleri sırasında öretmen, örencilerin çounun sosyal ve psikolojik olarak öretime hazır olmadıklarını görür. Öretmenler mevcut yapıyı "çok organize edilmi" olarak görmektedirler. Bunun yanında okulun isteklerini verilen zaman süresi içinde en iyi ekilde yerine getirdiklerine inanmaktadırlar. Aynı ekilde göreve yeni balayan öretmenlerin örencilerin yetenek düzeyi ve problemleri konusunda kendilerini yeterli görmemektedirler. Öretim metot ve materyallerini uygulamada zorluklarla karılamaktadırlar. Öretmenin problemlere ayrıntılı cevap vermesi, sınıf yapı ve sürecindeki problemlerle direk balantılı olmasına balıdır (Blase, 1985, 242). Yapılan çalımalarda yeni göreve balayan öretmenlerin örencilerini yönetmede korumacı oldukları, otoriter tutum gelitirdikleri, ilk yılın sonunda gayretlerinde azalma olduu, öretmenlie hazırlık döneminde oluturdukları ideal tutumların okulda karılatıkları deer ve tutumlar yönünde deitii, ilerleyici öretim perspektiflerinden geleneksel öretim perspektiflerine doru kaydıkları görülmütür. Yine de öretmenlerin öretmen olma sürecinde ve kendi öretim perspektiflerini gelitirmede aktif olma eiliminde oldukları ve bu yönde davranı sergiledikleri söylenebilir (Kuzmic, 1994, 15-16). Öretmenlerin hizmet öncesi eitimleri süresince idealist, ilerici bir bakı açısına sahip iken, meslee baladıktan sonra geleneksel, tutucu bir yapıyla karılatıkları aratırmalardan ortaya çıkmıtır (Veenman, 1984, 145). Bu nedenle meslee yeni balayan öretmenlerde mutlaka idealizm kaybı olmakta ve mevcut yapıyı kabullenmek zorunda kalmaktadırlar (Zeichner ve Tabachnick, 1985, 15; Lacey, 1988, 636). Öretmen meslee baladıktan sonra dramatik ve sarsıntılı bir durum yaayabilir. Bu da "gerçeklik oku" olarak tanımlanmaktadır. Gerçeklik oku öretmenin eitimi boyunca bir ideali, misyonu yük1enerek göreve balaması, ancak, sonradan sınıf ortamında "ok" hali yaamasıdır. Müller- Fohrbrodt, Cloetta Dann(1978), öretmenlerin yaadıkları gerçeklik okunun nedenlerini u ekilde sıralamaktadırlar (Veenman, 1984, 144): (1) Var olan problemlerin anlaılması: uygulamadaki problemler, baskılar, i yükü, stres, fiziksel ve psikolojik baskılar. (2) Davranı deiiklii: öretmenin sahip olduu öretim yöntemleri ile ilgili davranıların çevreden etkilenerek deimesidir. (3) Tutum deiiklii: öretmende var olan ilerici tutumların tutucu tutumlara doru deimeye balamasıdır. (4) Kiilik deimesi: öretmenin duygusal denge ve kiisel görülerindeki deiimi gösterir. (5) Meslekten ayrılmak: öretmendeki hayal kırıklıı öylesine büyük olabilir ki meslei bırakabilir. Okul iklimine öretmenin uyum göstermesi ve verimli olunması açısından önemlidir (Ostroff ve Rothausen, 1997,185). Bu uyumun salanması ancak 132 Burdur Eitim Fakültesi Dergisi

3 örgütsel sosyalleme çabaları ile mümkündür. Yeni öretmenlerin öretimde karılaabilecekleri aksiliklerin giderilmesinde (Hoy ve Woolfolk, 1990,294), meslein gerektirdii deer, norm ve tutumların edinilmesinde(zeichner ve Tabachnick, 1985,3), öretmenlerin öretim mesleinin üyesi olmalarında (Lacey, 1988,634), okulun temel deer, norm, felsefe ve misyonunun örenilmesinde (Çelik, 1998,192) örgütsel sosyallemenin önemi büyüktür. Öretmenlerin sosyallemelerinin üç temel göstergesi vardır (Blase, 1985, 237): Bunlar, (1) dier okul personeli ile olumlu ilikiler kurma, (2) temel deerleri örenme, (3) örencilerin problemlerinin çözümünde yardımcı olma, eklindedir. Göreve yeni balayan öretmenlerin karılatıkları problemlerin bilinmesi, öretmenin örgütsel sosyallemesi ile ilgili yaklaımların gelitirilmesi, hizet öncesi ve sonrası oluturulacak programların düzenlenmesinde önemli bilgiler salayacaktır (Güçlü, 1996,56). Öretmenlerin meslei edinmelerinde ve sosyallemelerinde adaylık dönemi önemli bir aamadır. Çünkü bu dönem sosyallemede bir geçi dönemidir (Hoy ve Woolfolk, 1990, 296). Adaylık dönemindeki örgütsel sosyalleme öretmeni her yönüyle meslee hazırlayıcı nitelikte "olmalıdır. Çünkü öretmenlerin okuldaki öretimin örgütsel gerçekleri, okulun sosyal ve tarihsel çevresi ve öretim konularında yetitirilmeleri gerekir. Sosyalletirme kurs ve programlarının öretmenin deneyimlerini gelitirici, okul yaamını anlamlandırıcı aktiviteler, programın uygulanması, günlük ilerin yapılması, yönetim politikaları, araç-gereç kullanımı, zaman yönetimi, öretme ve örenme kavramlarının içerii ve de bunların sınıf ortamına olan direk ve dolaylı etkilerini içermelidir. Aynı ekilde örgütsel ortamın cazip hale getirilmesi ile bireyin hem kendisini hem de eitim örgütünü anlaması salanmı olur. leyen bir mekanizma olarak öretmenin eitim örgütlerindeki mesleki rolünde olabilecek deiikliklerin sosyalleme sürecinde öretmene anlatılması gerekir. Eitimcilerin çou, okulun örgütsel çevresi ve sınıftaki öretirnin yeniden fonnüle edilmesinin eitimsel refonn ve deiikliin temel unsuru olarak gönnektedirler. Okul bir sosyal kurum olarak düünüldüünde, öretmenin teknik aktiviteleri örenmesinin yanında moral, politik ve kiisel aktiviteler gibi etkinlikleri de örenmesi gerekir (Kuzmic, 1994, 25). Zeichner ve Tabachnıck (1985) "meslee yeni balayan öretmenlerin sosyallemelerinde sosyal stratejiler ve kurumsal kontrol"; Hoy ve Woolfolk(1990) "örenci öretmenlerin sosyallemesi"; AlIen ve Mayer (1990) "yeni i görenlerin rol yönelimleri ile ilgili örgütsel sosyalleme taktikleri" ;Kuzmic(1994) "öretmenin sosyallemesinde; örgütsel kültür düzeyi ve yetkilendirme konularına anlamlılık kazandırmak için göreve yeni balayan bir öretmenin bu konularda aratırılması"; Ashforth(1998) "yeni i. görenlerin çevreye uyumunda ve sosyallemelerinde örgütsel çevrenin rolü" ;Çelik(l998) "alan dıından gelen sınıf öretmenlerinin örgütsel sosyalizasyonu" ; Korkmaz ve dierleri (2004) "Göreve yeni balayan sınıf öretmenlerinin karılatıkları güçlükler" konularını ele almılardır. Bu çalımada ise, Milli Eitim Bakanlıı na balı ilk ve ortaöretim kurumlarına ilk defa atanan memurların (öretmen, memur, hizmetli, usta Burdur Eitim Fakültesi Dergisi 133

4 Aday Memurların Örgütsel Sosyallemelerinde Temel öretici gibi) katılmaları gereken temel ve hazırlayıcı eitimin örgütsel sosyallemelerindeki rolü tespit edilmeye çalıılmıtır. YÖNTEM Hazırlayıcı ve temel eitimin MEB aday memurlarının örgütsel sosyallemelerindeki rolünü tespit etmeye yönelik olan bu aratırma, var olan durumu ortaya koyan betimsel bir çalımadır. Örgütsel sosyalleme düzeyi, aday memurlarda cinsiyet deikenine balı olarak deiiklik gösterip göstermediini saptamak üzere, Kartal (2003) tarafından gelitirilen ve bu çalıma için uyarlanan anketle belirlenmeye çalıılmıtır. Bu aratırmanın evrenini, Mayıs- Haziran 2005 tarihlerinde Ankara li Keçiören lçesinde açılan temel ve hazırlayıcı eitime katılan aday memurlar oluturmaktadır. Çalıma grubuna dâhil aday memurlar 2004 ve 2005 yılında göreve balamı olup, Ankara'nın çeitli ilçelerinde görev yapmaktadırlar. Grup, 42 öretmen, 1 memur, 5 hizmetli ve 1 de usta öreticiden olumaktadır. Toplam 49 kiiden oluan aratırma grubunun 35 i kadın, 14 ü ise erkektir. Mayıs 2005 te adaylar temel eitime, Haziran 2005 te de hazırlayıcı eitime alınmı ve eitimin sona erdii gün anket uygulanmıtır. Toplam 49 adet anket daıtılmı, ancak, 1 tanesi eksik, yanlı doldurmadan dolayı deerlendirme dıı tutulmutur. Aratırma, Mayıs- Haziran 2005 tarihlerinde Ankara li Keçiören lçesinde açılan Temel ve Hazırlayıcı eitime katılan aday memurların örgütsel sosyalleme düzeylerinin saptanması ile sınırlı tutulmutur. Verilerin Toplanması ve Analizi Veri toplama aracının örgütsel sosyalleme bölümünde, katılımcıların belirtilen ifadelere ilikin katılım düzeylerini belirlemede Likert Tipi Beli Derecelendirme Ölçei kullanılmıtır. Ölçek; (1) Hiç, (2) Çok az, (3) Ara sıra, (4) Büyük ölçüde, (5) Tam seçeneklerinden olumutur. Aday memurların örgütsel sosyalleme düzeyi ilikisi boyutundaki ifadelere ilikin algı düzeylerinin belirlenmesinde aritmetik ortalama deerleri kullanılmıtır. Bu deerlendirmede cinsiyete (kadın-erkek), balı olarak manidar bir deiikliin olup olmadıım belirlemek amacıyla t-testi(manidarlık düzeyi 0.05 e göre) uygulanmıtır. Aritmetik ortalamaların yorumlanmasında u yol izlenmitir: Anket maddeleri beli dereceleme ölçei ile hazırlandıından "hiç" seçenei için 1, "çok az" seçenei için 2, "ara sıra" seçenei için 3, "büyük ölçüde" seçenei için 4 ve "tam" seçenei için 5 puanı kullanılmıtır. Bu beli ölçekteki dört aralık için (5-1=4) formülü kullanılmı, hesaplanan aralık katsayısına göre(4/5=0.80) seçenek aralıı olarak kullanılmıtır. Buna göre yorumlamada aaıdaki aralıklar esas alınmıtır: Aralıı için; Hiç, Aralıı için; Çok az Aralıı için; Ara sıra Aralıı için; Büyük ölçüde Aralıı için; Tam 134 Burdur Eitim Fakültesi Dergisi

5 BULGULAR VE YORUM Bu kısımda aday memurların verdikleri yanıtların aritmetik ortalamaları Tablo. 1 de verilmi, aritmetik ortalamalara göre de gerekli yorumlamalar yapılmıtır. T- testi sonucu da Tablo.2 de ele alınmıtır. 1."Temel ve hazırlayıcı eitim özlük haklarımı örenmeme yardımcı oldu." Tablo.1 e bakıldıında aday memurların bu soruya X =3.15 aritmetik ortalama ile "ara sıra" cevabını vermilerdir. Temel ve hazırlayıcı eitimin aday memurlara özlük haklarım tanıtmada yeterli olduu söylenemez. Morris ve Steers' e göre yapılan i ile ilgili yazılı kural ve prosedürler formelletikçe i görenin örgütsel sosyalleme göstergesi olarak balılık düzeyi artmaktadır(özden, 1997,38) tezi ele alındıında ve aratırma bulgusuna göre belirtilen konuda aday memurların orta düzeyde sosyalleme saladıkları söylenebilir. Aynı ekilde Korkmaz ve dierleri(2004) nin yaptıkları aratırmada göreve yeni balayan öretmenlerin % 40 ı özlük haklarım kullanmada zorlandıklarını ifade etmilerdir. Örgütsel sosyalleme "kuralları örenme", eitilme ve bir örgütle ya da bazı alt birimlerinde nelerin önemli olduunu öretme süreci (Can, 1999, 325) olarak ele alındıında çıkan sonuca göre aday memurların "kuralları bilmede" yeterince sosyalleemedikleri söylenebilir. Balcı (2000, 4), yeni i görenin örgüt ya da grup deer ve normlarım örenmesinde örgütün yasal mevzuat ve kaynaklarının kullanıldıım belirtmektedir. Gordon(1993) ise, bireyin örgütün kimlii ile bütünlemeyi salayan kural ve ilkeleri (Yüksel, 1997,114) kazanması ile sosyalleeceini vurgulamaktadır. 2. "Temel ve hazırlayıcı eitim görev ve sorumluumu daha iyi örenmeme olanak saladı." eklindeki soruya aday memurlar X=3.44 ortalama ile "büyük ölçüde" yanıtını vermilerdir. Oysa Tanrıöen ve Çermik (2002) in aday yöneticiler üzerinde yaptıkları aratırmada, "öretmenler daha çok sorumluluk yüklenmekten haz duyarlar" eklindeki anket sorusuna 3.38 aritmetik ortalama ile yöneticiler "kararsızım" eklinde cevap vermilerdir. Saban ve dierleri (2004), yaptıkları aratırmada eitim fakültesi dördüncü sınıf öretmen adaylarının görev- merkezli kaygılarının yüksek olduunu saptamılardır. 3 "Temel ve Hazırlayıcı eitim okulumun amaçlarının gerçeklemesi için sürekli çaba içinde olunması gerektiine inanmama yardımcı oldu" ifadesine, aday memurlar X=3.56 aritmetik ortalama ile "büyük ölçüde" katıldıklarım belirtmilerdir. Baaran (1996, 54), i görenin okulun amacım gerçekletirmek için eitim hizmetini üretirken kendi gereksinmesinin karılandıım da görebilmesi gerektiini belirtmektedir. Böylece i görenin, okulun amaçları için çaba gösterme eilimi artabilir. Ayrıca i görenin örgütün amaçlarım gerçekletirmek için çaba gösterme eilimi olmadan yönetmenin e güdümleme çabaları boa gider. Adaymemurların okulun baarısını arttırmada yüksek bir baarı güdüsü içinde olmaları sosyallemenin tüm boyutları açısından önemli bir durumdur. Okul çalıanlarının böyle bir kanıda olmaları kiisel olarak çaba içinde oldukları, ancak, örgütün de bu baarıya destek olmasının gereklilii birey-örgüt Burdur Eitim Fakültesi Dergisi 135

6 Aday Memurların Örgütsel Sosyallemelerinde Temel çıkarlarının uyuurnu açısından önemlidir. Eitim yönetiminde karar organlarında yer alanların bu çabayı sürdürme konusunda gayret içinde olmaları gerekir. Çünkü Reichers (1987, 280)'in belirttii gibi örgütsel sosyallemede i görenin enerjisi, daha çok i baarısı üzerinde odaklamaktadır. Tablo. 1, Aday memurların verdikleri yanıtların aritmetik ortalamaları MADDELER X 1. Temel ve hazırlayıcı eitim özlük haklarımı örenmeme yardımcı 3.15 oldu. 2. Temel ve hazırlayıcı görev ve sorumluumu daha iyi örenmeme 3.44 olanak saladı. 3. Temel ve Hazırlayıcı eitim okulumun amaçlarının gerçeklemesi 3.56 için sürekli çaba içinde olunması gerektiine inanmama yardımcı oldu. 4. Temel ve hazırlayıcı eitim mesleimden onur duymama katkı 3.47 saladı. 5. Artık kendimi eitim sisteminin etkin bir üyesi olarak görüyorum Artık mesleimde daha da canlı ve hareketliyim Temel ve hazırlayıcı eitim genel olarak okul amaçlarına karı 3.50 güçlü bir balılık hissetmemi saladı. 8. Temel ve hazırlayıcı eitim mesleimi daha da sevrneme 3.65 yardımcı oldu. 9. Temel ve hazırlayıcı eitim sonunda kendimi mesleim ile 3.81 tamamen özdelemi olarak gördüm. Ayrıca, motivasyon, gönüllü olarak örgütsel amaçlar için çaba gösterme (Robbins, 1986, 121) olarak düünüldüünde "çaba sarf etme" nin önemi daha da ortaya çıkmaktadır. Celep(2000, 152) yaptıı aratırmada öretmenlerin %84,4 ü okulları için beklenilenden fazla çaba gösterdiklerini tespit etmitir. Ayın çalımada okulun amaçlarının gerçeklemesi için beklenilenden fazla çaba gösterme arasında dorusal bir iliki olduu ortaya çıkmıtır. Özden (1997,37), örgütün bu beklentileri karıladıı takdirde i gören balılıının süreceini belirtmitir. Onun için bu çabayı arttırmada örgüte de büyük görevler dümektedir. Öretmenin ve dier okul çalıanın örgütün bir üyesi olarak kendisinden beklenen görevi en iyi ekilde yapabileceini örenmesi sosyalleme sürecinden geçmesini gerektirir. Bu süreç içinde hangi araçları kullanacaım, hangi baarı deerleme kriterlerine göre çalıacaını, hangi yeteneklerini ve bilgilerini kullanacaım örenmi olur. Aydın (1993, 123), salıklı örgütlerde bireylerin ortak çabaya katkıda bulunmak için içten bir çaba gösterdiklerini vurgulamaktadır. Mowday, Steers ve Porter ise, örgütsel balılıı üç öesinden birisinin örgüt için beklenenden daha fazla çaba gösterme istei(celep, 2000, 15) olduunu belirtmektedir. 4."Temel ve hazırlayıcı eitim mesleimden onur duymama katkı saladı." Bu anket maddesine aday memurlar 3.47 ortalama ile "büyük 136 Burdur Eitim Fakültesi Dergisi

7 ölçüde" cevabını vermilerdir. Kartal (2003) tarafından yapılan aratırmada benzer ekildeki bir soruya kıdemi 1-10 yıl arasında olan öretmenler 4.18 lik ortalama ile "büyük ölçüde" katıldıklarını belirtmilerdir. Buna göre eitim çalıanlarının mesleklerinin kendilerine toplumsal statü saladıı eklinde bir algılama içinde oldukları söylenebilir. 5."Artık kendimi eitim sisteminin etkin bir üyesi olarak görüyorum." Aday memurlar X =3.46 aritmetik ortalama ile bu anket maddesine "büyük ölçüde" cevabını vermilerdir. Elde edilen bulguya dayanarak, aday memurların okula örgütsel sosyalleme göstergesi olarak balılıklarının yüksek düzeyde olduu görülmektedir. Nitekim Mowday, Steers ve Porter, örgütsel balılıın üç öesinden birisinin örgüt üyeliini sürdürmeye yönelik kuvvetli isteklilik(celep, 2000, 15) olduunu belirtmektedir. Ayın yazarların yaptıkları aratırmada balılık ile iten ayrılma arasında ters bir iliki olduu tespit edilmitir. Eitim örgütlerinde yapılacak örgütsel sosyalleme çalımaları aday memurların uyumunu arttıracaktır. Nelson ve Quick (1997, 488) baarılı sosyalleme çalımaları ile i görenlerde örgütte kalma isteinin artacaını belirtmektedir. Aynı ekilde, Balcı (2000, 12), örgütsel sosyallemede, yetitirme sürecinin baarılı olmaması durumunda iten ayrılmanın örgüte maliyeti arttıracaını, onun örgütten ayrılmasına zemin hazırlayacaını vurgulamıtır. Böyle bir sonuçtan hem birey hem de örgüt zarar görecektir. Sosyalleme sürecinin bu ilevi, onun birey ve örgüt açısından önemini ortaya koymaktadır. Onun için yapılacak sosyalleme çalımaları okulun amaçlarına balılıı arttırmaya yönelik olmalıdır. Celep (2000, 138), öretmenlerin okula balılıını okulun amaç ve deerlerinin okulda kalmayı sürdürme isteinin olumasına balamaktadır. Eitim i görenlerinin kendilerini okulun etkin bir üyesi olmalarını hissedebilmeleri hep örgüt-birey uyumunun salanması ile gerçekleir. Okulun bir üyesi olarak eitim çalıanlarının kendilerinden beklenen rollere adapte olabilmeleri için örgütün sosyalleme sürecinden geçmeleri gerekir. 6."Artık mesleimde daha canlı ve hareketliyim" ifadesine aday memurlar X =3.75 aritmetik ortalama ile "büyük ölçüde" düzeyinde cevap vermilerdir. Buna göre aday memurların mesleklerinde canlılık ve hareketlilik gösterdikleri söylenebilir. Wanous (1980, 179), i görenin örgütü kabullenme ile ilgili belirtileri; fazla mesai yapma, ekstra görevler yapma ve i hakkında hevesli olma gibi kriterleri olarak belirtmektedir. 7." Temel ve hazırlayıcı eitim genel olarak okul amaçlarına karı güçlü bir balılık hissetmemi saladı.aday memurlar X =3.50 aritmetik ortalama ile bu soruya "büyük ölçüde" cevabını vermilerdir. Hogörür(1997, 85), tarafından yapılan "eitim i görenlerinin örgütsel tutumları" adlı çalımada "okuluma balıyım" eklindeki soruya öretmenler 4.33 aritmetik ortalama ile "Her zaman" düzeyinde cevap vermilerdir. Aratırma sonucu okul amaçlarına balılık açısından sevindiricidir. Çünkü Mowday, Steers ve Porter, örgütsel balılıı üç öesinden birisinin örgütün amaç ve deerlerinin benimsenmesi ve bunlara karı olan güçlü inançtan olutuunu belirtmilerdir(celep, 2000, i 5). Ayrıca, Celep (2000, 138) öretmenlerin okula balılıını okulun amaç ve deerlerinin benimsenmesini saladıını Burdur Eitim Fakültesi Dergisi 137

8 Aday Memurların Örgütsel Sosyallemelerinde Temel vurgulamaktadır. Örgütsel sosyalleme çalımaları ile bu balılık salanacaı gibi, devam ettirilebilir. Nitekim Gordon sosyalleme ile bireyin örgütün temel amaçlarını edineceini belirtmektedir. Yüksel, 1997,114). Örgütsel anlamda bu balılıın devam ettirilmesi gerekir. Çünkü örgüt kültürünün temel ilevlerinden birisi de üyelerin örgüte balılıklarını arttırmaktır(balcı, 2001, 186). Ayrıca, Salancik (1995, 284), görenin balılıı verimlilii arttırdıını, üretime kalite getirdiini ve de geliime adapte olmada itici unsur olduunu belirtmektedir. 8."Temel ve hazırlayıcı eitimi mesleimi daha da sevmeme yardımcı oldu." eklindeki soruya aday memurlar X=3.65 ile "büyük ölçüde" yanıtını vermilerdir. Çelik(1998), Eitim Fakülteleri dıındaki fakültelerden mezun olup sınıf öretmenliine atanan öretmenler üzerinde yaptıı aratırmada öretmenlerin %7.48'inin çok fazla, %51.02'sinin çok düzeyinde öretmenlik mesleini sevdiklerini belirtmilerdir. Buna göre eitimcilerin ileri ile duygusal ba yaadıkları söylenebilir. Örgütsel sosyallemenin bir amacı da bireyin örgütle duygusal bir ba yaamasını salamaktır. Pascale (1985, 29)' nin de belirttii ekilde bireye "sen bu i için özelsin" gibi motive edici sözler söylendiinde onun sosyalleme düzeyinde yükselme olacaktır. Eitim çalıanlarının bu konudaki algılamaları önemlidir. Nitekim Salancik (1995, 286), önemli bir implikasyon olarak kiinin bir örgüt veya ie girdikten sonraki kazancının yanında, kiinin o ii sevmesini göstermektedir. 9."Temel ve hazırlayıcı eitim sonunda kendimi mesleim ile tamamen özdelemi olarak gördüm." Aday memurlar bu ifadeye X =3.81 aritmetik ortalama ile "büyük ölçüde" cevabını vermilerdir. Aday memurların kendilerini ileri ile özdelemi olarak yüksek düzeyde görmeleri önemlidir. Celep (2000, 15), örgütsel balılıı bireylerin, belli bir örgütle özdelemesi olarak tanımlamaktadır. Baaran (1996, 60) ise, i görenin yaptıı iin mesleine, ilgilerine, kiiliine uygun olmadıı durumlarda, ii ile özdelemeye gereklilik duymadıını belirtmitir. Eitim örgütlerinde çalıanların ileriyle özdelemelerinde en uygun yöntem örgütsel sosyalleme çabalarıdır. Örgütsel sosyalleme örgüt ile çalıanları arasındaki etkileimi kapsadıından (Balcı, 2000, 3), bu etkileim sayesinde i gören üyesi olduu örgütün deer sistemini, normlarını ve istenilen davranı kalıplarını örenerek örgütle özdelemi olacaktır. Aratırma grubunun cinsiyete göre t- testi sonuçları Tablo.2' de verilmitir. Tablo.2 incelendiinde, katılımcıların cinsiyetlerine göre aldıkları puanlar arasında anlamlı bir farklılık yoktur(t(46)=0.30 p>.05]. Grupların ortalamaları incelendiinde, istatistiksel olarak anlamlı olmamakla birlikte erkeklerin ortalamalarının( X=48.57), kadınlardan yüksek olduu(x=47.23) görülmektedir. 138 Burdur Eitim Fakültesi Dergisi

9 Tablo. 2: Aratırma Grubunun verdikleri Yanıtların Cinsiyete Göre T- Testi Sonucu N X S sd t p Cinsiyet Kadın Erkek p>.05 Dodd- Mc Cue ve Wright (1996, 1072) tarafından yapılan aratırma bulgusu da çıkan sonucu desteklemektedir. Nitekim adı geçen yazarlar erkek ve kadınlar arasındaki tutumsal balılıı tespit amacıyla yaptıkları aratırmada iki cinsiyet arasında farklılık olduu ve erkeklerin daha çok sosyalleme gösterdikleri tespit edilmitir. SONUÇ Yeni i görenlerin kendi ilerine düük düzeyde balı oldukları, bunun da problem oluturduu ve örgütteki baarıları konusunda düük düzeyde iyimser oldukları yapılan aratırmalardan ortaya çıkmıtır. Belirtilen bu konu eitim örgütleri için ciddi bir problemdir. Meslein balarındaki baarı imkânları ilerleme fırsatı salarken, düük düzeydeki ilgi baarısız sonuçlar dourmaktadır. Bu nedenle örgütsel sosyalleme programlarını meslee yeni balayan öretmenler için iyi bir strateji ile oluturan örgütler onların ie uyumlarını kolaylatırır. Eitim sistemimizde göreve yeni balayan personele yönelik "aday memurlar yetitirme programı" olarak adlandırılan uyum programları mevcuttur. Formel uyum programları olarak bu programın, yeni eitim i görenlerinin beraberlerinde getirdikleri korkuları bertaraf ederek örgütsel balılıklarını artırmaya yönelik olması açısından önemlidir. Bu paket programlardan temel ve hazırlayıcı eitim, örgütün amaçlarını öretmeye yönelik paket programlardır. Eitimde örgütsel sosyallemenin önemli görevlerinden birisi de aday memurların örgüte sadakat ve balılıını salamaktır. Göreve yeni balayan aday memurlara daha çok zaman ayrılmalı, çalımaları rehberlik eklinde gözlemlenmeli ve eitim örgütlerinin ileyiini örenmeleri için yönlendirilmeleri, okulun deerleri öretilerek davranı haline getirilmesi salanmalıdır. Meslee giriin ilk yılında Milli Eitim Bakanlıınca düzenlenen temel ve hazırlayıcı eitimin amacı aday memurların( öretmen ve dier personel) eitim örgütlerine uyumlarını kolaylatırmaktır. Ancak, bu programların adayların özlük hakları konusunda yeterli sosyallemeyi saladıı söylenemez. Bunun için temel ve hazırlayıcı eitimin etkililii yeniden gözden geçirilmelidir. Meslee yeni balayan aday memurların örgütsel sosyalleme düzeylerini artırmak ve örgütsel uyum düzeylerini istenilen ekilde salamak için "uyum" programları düzenlenmelidir. Bunun için tecrübeli öretmen ve yöneticilerle sık sık görümeler yapılmalıdır. Ayrıca, üniversite eitimi Burdur Eitim Fakültesi Dergisi 139

10 Aday Memurların Örgütsel Sosyallemelerinde Temel süresince, meslein ilke ve kurallarını edinmek için üniversite okul i birlii etkin hale getirilmeli, uygulama için aday memur okul ortamı ile yüz yüze getirilmelidir. Bu ekildeki bir çalıma, meslee yeni balayan memurun hizmet öncesi eitim ile hizmete baladıktan sonra oluan "gerçeklik oku"nu azaltacaktır. Ayrıca, meslee yeni balayan memurun görev yükü ile aniden yüklenmesi de bu oku arttırmaktadır. Belli bir çıraklık döneminden sonra örgütçe beklenenlerin kiinin sorumluluuna verilmesi daha uygun olacaktır. Mesleki uyum programlarının ilevsellii için kıdemli eitim çalıanlarının görülerine bavurulması da uygun bir yaklaım olacaktır. Aday memurların sahip oldukları kiisel deerlerin okul kültürü ile uyuumu için, belli aralıklarla görüme, anket vb. aratırmalar uygulanarak örgütsel uyum durumları belirlenerek onların örgütsel sosyalleme düzeylerinin arttırılmasına katkıda bulunulmalıdır. Sonuç olarak örgütsel sosyalleme programlarının meslein ilk yıllarında youn olmak üzere eitim çalıanlarının mesleki yaamları boyunca sürekli olarak uygulanmalıdır. Yani, örgütsel sosyalleme hizmet öncesi eitim aamasında balar gerçeinden hareketle, eitimin uygulamayla iç içe olması, belirlenmi kriterlere göre bir seçme sisteminin uygulanması ve meslee baladıktan sonra okul çalıanlarının sürekli yetitirme programları ile desteklenmeleri gerekir. Bu gerçein eitim sistemimizde tüm eitim çalıanlarını yetitirmede temel politika olarak benimsenmesi eitim çalıanlarının örgütsel sosyallemeleri için bir zorunluluktur. 140 Burdur Eitim Fakültesi Dergisi

11 KAYNAKÇA Allen, N.J. & Meyer, J.P. (1990). Organizational socialization tactics; longitudinal Analysis of links to newcomers' commitment and Role orientation. Academy of Management Journal, 33,4: Ashforth, B. E. (1998). Socialization and Newcomer adjustment: the role of Organizational context. Human Relation. Web: Articles.com. Aydın, M. (1993). Çada Eitim Denetimi. Ankara: Pegem Yayını. Balcı, A. (1997). Sosyal Bilimlerde Aratırma: yöntem, teknik ve ilkeler. Ankara (2000). Örgütsel Sosyalleme: kuram, strateji ve taktikler. Ankara: Pegem A Yayıncılık (2001). Etkili Okul Ve Okul Gelitirme. Ankara: Pegem A Yayıncılık. Baaran, LE. (1996). Eitim Yönetimi. Ankara. Blase, J. J. (1985). The socialization of teachers: an ethnographic study of factors contributing to the rationalization of the teacher's instructional perspectives. Urban Education 20,3; Can, H. (1999). Organizasyon ve Yönetim. Ankara: Siyasal Kitabevi. Celep,C. (2000). Eitimde Örgütsel Adanma Ve Öretmenler. Ankara: Anı Yayıncılık. Çelik, V. (1998). Alan dıından gelen sınıf öretmenlerinin sosyalizasyonu. Kuram ve Uygulamada Eitim Yönetimi 4,14: Dodd-McCue,D. & Wright, G. B. (1996). Men, women, and attitudinal! commitment: The effects of workplace experiences and socialization. Human Relations 49,8: Güçlü, N. (1996). Öretmen olma süreci: sosyalleme. Eitim ve Bilim 20,99; Hogörür, V. (1997). Eitim Görenlerinin Örgütsel Tutumları. Yayımlanmamı Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Burdur Eitim Fakültesi Dergisi 141

12 Aday Memurların Örgütsel Sosyallemelerinde Temel Hoy, W.K. & Woolfolk, A.E. (1990). Socialization of student teachers. American Educational Research Journal 27,2: Kartal, S. (2003). lköretim Okulu Yönetici ve Öretmenlerinin Örgütsel Sosyalleme Düzeyleri. Yayımlanmamı Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara Korkmaz,., Saban, A., Akbalı, S. (2004). Göreve Yeni Balayan Sınıf Öretmenlerinin Karılatıkları Güçlükler. Kuram ve Uygulamada Eitim Yönetimi, 38, Kuzmic, J. (1994). A beginning teacher's search for meaning: teacher socialization, organizational literacy, and Empowerment. Teaching & Teacher Educational 0,1: Lacey, C. (1988). Professional socialization of teachers. in M. J. Dunkin (ed.), The International Encyclopedia Of Teaching And Teacher Education (p ). Pergamon Press. Milli Eitim Bakanlıı, Aday Memurlarının Yetitirilmesi likin Yönetmelik. 30 Ocak 1995 Tarih ve 2423 Sayılı Tebliler Dergisi. Nelson, D.L. & Quick, J.C.(1997). Organizational Behavior: Foundations, Realities, And Challenges. New York: West Publishing Company Ostroff, C. & Rothausen, T. J. (1997). The Moderating Effect Of Tenure n Person-Environment Fit: A Field Study In Educational Organizations. Journal Of Occupational And Organizational Psychology, 70: Özden, Y. (1997). Öretmenlerde okula adanmılık: yönetici davranıları ile ilikili mi? Milli Eitim, 135, Pascale, R. (1985). The paradox of "corporate culture" reconciling ourselves to socialization. California Management Review 17,2: Reichers, A. E. (1987). An integrationist perspective on newcomer socialization rates. Academy of Management Review V.12, No.2, Robbins, S.P. (1986). Organizational Behavior Concepts, Controversies, And Applications (Third Edition) New Jersey: Prentice- Hall. Saban, A., Korkmaz, i., Akbalı, S. (2004). Öretmen Adaylarının Mesleki Kaygıları. Eitim Aratırmaları, 17, Burdur Eitim Fakültesi Dergisi

13 Salancik, G.R. (1995). Organizational socialization and commitment. n B. M. Staw (Ed.), Psychological Dimensions of Organizational Behavior (p ). New Jersey: Prentice Hall, Englewood Cliffs. Tanrıöven, A. & Çermik, H. (2002). Ege ve Akdeniz Bölgesi aday yöneticilerinin yönetim felsefeleri. Eitim Aratırmaları, 8, Veenman, S. (1984). Perceived problems of beginning teachers. Review of Educational Research 54,2, Wanous, J.P. (1980). Organizational Entry Recruitment, Selection, And Socialization Of Newcomers. Addison- Wesley Publishing Company. Yüksel, Ö. (1997). nsan Kaynakları Yönetimi. Ankara. Zeicner, K.M. & Tabaclımck, B.R. (1985). The development of teacher perspectives: social strategies and institutional control in the socialization of beginning teachers. Journal of Education for Teaching 11,1: Burdur Eitim Fakültesi Dergisi 143